Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Κάριτας Ευρώπης Έκθεση έτους 2014 για την Παρακολούθηση της Κρίσης Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΕΚΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΟΥΣ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΤΗΝ ΙΡΛΑΝΔΙΑ, ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ, ΣΤΗ ΡΟΥΜΑNΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

A Caritas Report prepared by Social Justice Ireland Ann Leahy, Seán Healy, and Michelle Murphy This publication is supported financially by the European Union Programme for Employment and Social Solidarity - PROGRESS. This programme is implemented by the European Commission. It was established to financially support the implementation of the objectives of the European Union in the employment, social affairs and equal opportunities area, and thereby contribute to the achievement of the Europe 2020 Strategy goals in these fields. For more information see: http://ec.europa.eu/progress

Preface This Crisis Monitoring Report is an in-depth analysis on how the crisis is addressed in selected countries and whether political and economic decisions may reduce or increase the impact on large impoverishing segments of the population. The aim of this report is not only to analyse the crisis but also help policy and decision-makers at local, regional, national and European levels, as well as non-governmental organisations and the church to find their ways of commitment to overcome the crisis. Our 2012 Crisis Monitoring Report was warmly welcomed by politicians; one Member of the European Parliament said that The Caritas study will be invaluable for politicians, like myself, who care about the impact of austerity on the most vulnerable; for those of us who wish to stand up for ordinary people during debates and discussions on solutions to the debt crisis. We need to be able to challenge the proponents of cuts, to argue for tax justice, and for better and more caring policies. The voices of children and families experiencing poverty are at the heart of Caritas Europa. In one of our previous publications from 2013 we have called on to Listen to the voices of Children in Poverty! The 11 years old Constantine from Cyprus said that My parents cannot afford my school snack so the school has to provide for me. The 9 years old Bruno from Portugal shared that My mother is unemployed because the company said that they had no other place for her work. She was sad and I know she cries about it. The current Report is not only the message of Caritas Europa, but also the message of those people who are facing crisis day by day. This Report is also a message of our member organisations that made valuable contributions to this publication. Caritas Europa is convinced that any kind of policy and legal measures aiming to address the impacts of the crisis shall be rooted in the promotion and protection of human dignity, advancement of the common good and the support of solidarity between all groups in society. Pope Francis tells us that the need to resolve the structural causes of poverty cannot be delayed, not only for the pragmatic reason of its urgency for the good order of society, but because society needs to be cured of a sickness which is weakening and frustrating it, and which can only lead to new crises. (Evangelii Gaudium 202) I believe that this report is a useful tool to promote recovery in Europe and to avoid new crises. My special thanks shall go to Séan Healy, director of Social Justice Ireland, and our team of Caritas experts who tirelessly worked on this publication and without whom it would not have been possible to deliver our new Crisis Monitoring Report. Jorge Nuño-Mayer Secretary General

PHOTO: NIKOS PILOS

Μέρος 1 Η Ευρωπαϊκή κρίση - Εισαγωγή 06 Οι Αιτίες της Κρίσης 07 Οι Επίσημες Αντιδράσεις στην Κρίση 09 Κύριες Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις Ευρώπη 10 Προοπτικές 15 Μέρος 2 Ο αντίκτυπος της κρίσης: Επτά χώρες 18 Συστάσεις 19 Στατιστικά Στοιχεία 19 Κύπρος 21 Ιστορικό και Οικονομικά του Κράτους 21 Οι απαντήσεις της πολιτικής 23 Απασχόληση / Ανεργία 24 Φτώχεια 25 Παρουσίαση: Οι συνέπειες για τις Ευάλωτες Ομάδες 26 Μέρος 3 Η Απάντηση της Caritas 27 Μέρος 4 Συμπεράσματα και Συστάσεις 29 Γενικές Τάσεις στις Επτά Χώρες 30 Συμπεράσματα 36 Συστάσεις 38 1. Ευρωπαϊκοί Θεσμοί και Ευρωπαϊκή Επιτροπήn 38 2. Εθνικές Κυβερνήσεις και αντίστοιχες τοπικές / περιφερειακές διοικήσεις 40 3. Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί 42 Ρόλος και Δέσμευση της Εκκλησίας 43 Μελλοντικές Πολιτικές-Πλαίσια Μια συζήτηση 45 ΕΙΚΟΝΑ 1 Απασχόληση 24 ΕΙΚΟΝΑ 2 Φτώχεια 25 ΕΙΚΟΝΑ 3 Γενικό ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ 31 ΕΙΚΟΝΑ 4 Ανεργία, EU28 33 ΕΙΚΟΝΑ 5 Ανεργία νέων στην ΕΕ, 2012 33 ΕΙΚΟΝΑ 6 Ανθρωποι σε κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού 34 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αύξηση ΑΕΠ ανά όγκο Ποσοστό Μεταβολής από το προηγούμενο έτος 10 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ποσοστό κρατικού χρέους, % ΑΕΠ 21 ΠΙΝΑΚΑΣ 3 πραγματικό ΑΕΠ ποσοστό ανάπτυξης όγκος εκατοστιαία μεταβολή από το προηγούμενο έτος 22 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Ανεργία 24 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Πραγματικός ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ ανά όγκο 30 ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Ελλείμματα / πλεονάσματα ως % ΑΕΠ 31 ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Γενικό ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % ΑΕΠ 31

Μέρος 1 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΚΡΊΣΗ - ΕΙΣΑΓΩΓΉ PHOTO: NIKOS PILOS

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 7 Στις αρχές του 2013 η Caritas Europa δημοσίευσε την πρώτη της έκθεση παρακολούθησης της κρίσης. Ο Αντίκτυπος της Ευρωπαϊκής Κρίσης: Μελέτη για τον Αντίκτυπο της Κρίσης και της Λιτότητας επί των Ανθρώπων, με ειδική έμφαση στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία (εφεξής στο παρόν «Εκθεση Παρακολούθησης της Κρίσης της Caritas Europa, 2013»). Η έκθεση έχει λάβει υπ όψιν μελέτες και στατιστικές από όλη την Ευρώπη καθώς και μελέτες και στατιστικές μελών της Caritas και συνεργαζόμενων οργανισμών στις πέντε εν λόγω χώρες οι οποίοι εργάζονται για φτωχές και ευάλωτες ομάδες ανθρώπων. Ενα πρώτο συμπέρασμα αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος ο οποίος καταγράφεται δεν είναι δίκαιος. Ενα δεύτερο ήταν ότι τα μέτρα λιτότητας ως προτεραιότητα και ο ουσιαστικός αποκλεισμός κάθε άλλης προσέγγισης δεν συνιστούν λύση στο πρόβλημα της κρίσης και προκαλούν κοινωνικά προβλήματα τα οποία θα μπορούσαν να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις. Αυτή η έκθεση είναι η δεύτερη και εντάσσεται και αυτή στο πλαίσιο παρακολούθησης της κρίσης. Δουλέψαμε και πάλι με τις οργανώσεις μέλη μας στις πέντε χώρες με κέντρο βάρους τις εμπειρίες τους κατά την διάρκεια της περσινής χρονιάς. Επίσης διευρύναμε το πεδίο και συμπεριλάβαμε δύο επιπλέον χώρες τη Ρουμανία και την Κύπρο. Οι οργανώσεις μέλη της Caritas Europa ανταποκρινόμενες στις τρέχουσες προκλήσεις δουλεύουν εντατικά και στις επτά χώρες με τις οποίες ασχολείται αυτή η έκθεση αλλά και σε όλα τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Το έργο τους συνδυαστικά φτάνει σε εκατομμύρια ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη. Οι εκθέσεις αυτές εστιάζουν στο ανθρώπινο κόστος αυτής της κρίσης και στα μέτρα που έχουν λάβει οι αρχές από την έναρξή της, με ιδιαίτερη σημασία στις τάσεις που αφορούν στην απασχόληση, την ανεργία, τα ποσοστά φτώχειας, τις σοβαρές υλικές ελλείψεις και το χαμηλό δείκτη έντασης εργασίας στις επτά χώρες που πλήττονται από την κρίση. Αλλα σοβαρά ζητήματα που προέκυψαν έντονα κατά την προετοιμασία αυτής της έκθεσης αφορούν στις περικοπές στις παροχές υγείας και τις επιπτώσεις επί της υγείας των πολιτών καθώς επίσης και στην μείωση της εμπιστοσύνης τους έναντι των Ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμών. Τα ζητήματα αυτά αποτελούν αντικείμενο αυξανόμενης ανησυχίας όχι μόνον για τα μέλη της Caritas και τις συνεργαζόμενες με αυτήν λοιπές οργανώσεις αλλά και για μία σειρά από οργανισμούς, ερευνητές και ΜΚΟ. Σε αυτή τη μελέτη έχουμε επίσης συμπεριλάβει υπό μορφή Παραρτήματος μία επιπλέον ενότητα της οποίας συγγραφέας είναι ο Dr Seán Healy, Διευθυντής Κοινωνικής Ευθύνης στην Ιρλανδία και πρόκειται για μια παρουσίαση μελλοντικών επιλογών σε σημαντικά πεδία πολιτικών. Ελπίδα μας είναι η έκθεση αυτή να συνεισφέρει και να καταστήσει ευρύτερα γνωστές τις επιπτώσεις της κρίσης και των μέτρων λιτότητας που έχουν θεσπιστεί με στόχο την αντιμετώπισή της επί των πλέον ευάλωτων ομάδων καθώς και οι εναλλακτικές πολιτικές προσεγγίσεις που θα μπορούσαν να είχαν εφαρμοστεί από τις αρχές, με στόχο την αποτροπή των πλέον δυσμενών επιπτώσεών τους. Η έκθεση βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι αρχές πάντα έχουν επιλογές κατά τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη χρήση πολιτικών προσεγγίσεων και σε ποιους στοχεύουν με άλλα λόγια ποιος θα πρέπει να πληρώσει περισσότερο. Αν και το σύνθημα ενώ προστατεύονται οι ευάλωτοι χρησιμοποιείται συχνά στις εποπτικές διαδικασίες του ΔΝΤ και των Ευρωπαϊκών οργάνων τα οποία εμπλέκονται στις συμβουλευτικές διαδικασίες και στην εφαρμογή των μέτρων που έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση της κρίσης, στην πράξη οι οργανώσεις μέλη της Caritas σε όλη την Ευρώπη γίνονται μάρτυρες ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων θυμάτων της φτώχειας, της ανεργίας, του αποκλεισμού, οι οποίοι βρίσκονται υπό πίεση και σε απόγνωση και βασίζονται στις υπηρεσίες της Caritas. Προσφέρουν δε μια μοναδική προοπτική που μπορεί να προσφέρει πολλά στους policy makers σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ταυτοχρόνως ελπίζουμε ότι τα συμπεράσματα και οι συστάσεις οι οποίες παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση, η οποία βάσει ανάλυσης εξετάζει τις εναλλακτικές προσεγγίσεις και διαφορετικές επιλογές που οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να είχαν κάνει, θα υιοθετηθούν από αυτές και θα ενεργήσουν με τρόπο ώστε να χαλαρώσουν την απίστευτη πίεση που έχουν άδικα επιβάλλει σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων από το 2008. Σε αυτή την ενότητα εξετάζουμε συνοπτικά τις συνολικές αιτίες της κρίσης και την επίσημη απάντηση των κύριων εμπλεκόμενων θεσμικών οργάνων. Στη συνέχεια εξετάζονται ορισμένοι βασικοί οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες στην ΕΕ εν γένει καθώς και ορισμένες Οι Αιτίες της Κρίσης Ο Joseph Stiglitz, βραβείο Nobel οικονομίας, θεωρεί ότι η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση έχει ως αιτία κακές ρυθμιστικές και χρηματοοικονομικές πρακτικές στις Ηνωμένες Πολιτείες οι οποίες επηρέασαν ολόκληρο τον κόσμο (2009). Yποστηρίζει ότι πρέπει να γίνει μια προσπάθεια να στηριχθεί η ζήτηση η οποία με την σειρά της θα μπορεί να τονώνει την οικονομία. Με αυτό τον τρόπο οι φτωχοί άνθρωποι που δεν είχαν χρήματα ενθαρρύνθηκαν να συνεχίσουν να δανείζονται και να ξοδεύουν, πράγμα που οδήγησε σε μια τεράστια χρηματοπιστωτική φούσκα. Ο Stieglitz πιστεύει πως το υποκείμενο αίτιο που οι φτωχότεροι δεν ξοδεύουν είναι η αύξηση των ανισοτήτων κατά τα τελευταία 30 χρόνια:

8 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y Πράγματι μεταφέρουμε χρήματα από τους φτωχούς στους πλουσίους, από τους ανθρώπους που θα ξόδευαν τα χρήματα σε ανθρώπους που δεν χρειάζεται να ξοδεύουν χρήματα και το αποτέλεσμα αυτού είναι μια σωρευτικά όλο και πιο αδύναμη ζήτηση (Stiglitz, 2009, σελ.7). Και ο Joseph Stiglitz καταλήγει στο συμπέρασμα (2009) ότι το πρόβλημα είναι πως το σύστημα έχει τώρα διαρραγεί επειδή είχε βασιστεί σε καταναλωτές οι οποίοι ξόδευαν πάνω από τις δυνατότητές τους μέσω υπερβολικού δανεισμού, κάτι που δεν μπορεί να συνεχιστεί. Τούτο εντούτοις δε σημαίνει ότι το πάθημα έγινε μάθημα. Σχολιάζοντας πρόσφατα την κρίση στη Δύση ο Stiglitz είπε πως κατ αρχήν φάνηκε ότι υπήρχε κάποια συναίνεση όσον αφορά τα αίτια της κρίσης - ότι ένα υπερμέγεθες και δυσλειτουργικό χρηματοοικονομικό σύστημα έκανε εσφαλμένο επιμερισμό κεφαλαίων και δημιούργησε επισφάλεια, αλλά η συναίνεση αυτή ανεστράφη και οι πολιτικοί, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι στη λιτότητα, επιμένουν σε αυτή την πολιτική παρά το γεγονός ότι τούτη οδηγεί στην κατάρρευση της οικονομίας. (Stiglitz, 2013; 2013a; Moore, 2012). Επί της ουσίας, στο χρηματοοικονομικό σύστημα ανέκυψε μια χρηματοπιστωτική κρίση στον ιδιωτικό τομέα, που μεταμορφώθηκε σε εμπόδιο για τα δημόσια οικονομικά. Μέσω της λιτότητας το τεράστιο κόστος αυτής της μετατροπής επιβάλλεται σήμερα το ίδιο στην κοινωνία (Meadway, 2013). Σε αυτή τη σύντομη εισαγωγή δεν είναι δυνατόν να κάνουμε μια λεπτομερή ανασκόπηση της κατάστασης σε κάθε μία από τις επτά χώρες πριν την κρίση ή να παρουσιάσουμε με λεπτομέρειες πώς εξελίχθηκε σε κάθε περίπτωση. Εντούτοις αξίζει να τονίσουμε ότι όταν χτύπησε η κρίση σε κάθε Ευρωπαϊκή χώρα δημιουργήθηκαν διαφορετικές καταστάσεις ανάλογα με το εύρος των τοπικών συνθηκών όπως το ύψος του χρέους του χρηματοοικονομικού τομέα αλλά και των ατόμων, το επίπεδο του εθνικού χρέους, επίπεδα και διασπορά των φορολογικών μέτρων, αποτελεσματικότητα συστημάτων συλλογής φόρων, διοικητική αποτελεσματικότητα καθώς και θεσμική ικανότητα και ακεραιότητα. Σε ορισμένες χώρες πριν από την κρίση τα χαμηλά ή λιμνάζοντα επίπεδα ανάπτυξης ήταν στην ημερήσια διάταξη στην Ιταλία και στην Πορτογαλία ενώ όλες οι άλλες χώρες που εξετάζονται σε αυτή την έκθεση χαρακτηρίζονταν από σχετικά υψηλά επίπεδα ανάπτυξης. Ορισμένες, όπως η Ιρλανδία, είχαν υπάρξει αντικείμενο ιδιαίτερων επαίνων κατά τα προηγούμενα χρόνια και είχαν χαρακτηριστεί ως παραδείγματα οικονομιών. Πριν από την κρίση η Ιταλία και η Ελλάδα παρουσίαζαν υψηλά επίπεδα εθνικού χρέους, στην Πορτογαλία τα επίπεδα ήταν σχετικά υψηλά αλλά τούτο δεν ίσχυε σε άλλες τέσσερις χώρες Κύπρο, Ιρλανδία, Ρουμανία και Ισπανία. Συνολικά στην Ευρωπαϊκή κρίση μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι απώλειες των τραπεζών και τούτο ήταν κυρίως ένα χαρακτηριστικό κατά την έναρξη της κρίσης στην Ιρλανδία, την Ισπανία και την Κύπρο. Η δομή του ενδο-ευρωπαϊκού δανεισμού με κεντρικές τράπεζες και χρηματοοικονομικούς θεσμούς που κατείχαν ομόλογα τα οποία είχαν εκδοθεί από περιφερειακές τράπεζες, είχαν ως αποτέλεσμα οι περιφερειακές κυβερνήσεις και τελικά οι πολίτες να πρέπει να ανακεφαλαιοποιήσουν τις εγχώριες τράπεζες με σκοπό να προστατευτεί η θέση των ξένων κατόχων ομολόγων. Στην Ελλάδα οι δυσκολίες στον τραπεζικό τομέα προέκυψαν και έγιναν πιο έντονες καθώς συνεχιζόταν η κρίση. Η κατάσταση της Ελλάδας είναι μία ειδική περίπτωση καθώς οι ρίζες της κρίσης μπορούν να εντοπιστούν τόσο στην αποτυχία των θεσμών αλλά και της πολιτικής elite, ξεκινώντας με την εμφάνισή της όταν το 2009 το Ελληνικό κράτος πλαστογράφησε τα επίπεδα του εθνικού του χρέους με τη βοήθεια των επενδυτικών τραπεζών των ΗΠΑ και άλλων. Αλλοι παράγοντες που ήταν διαφορετικοί σε κάθε χώρα πριν την κρίση έχουν σχέση με τα ποσοστά απασχόλησης, ανεργίας και φτώχειας καθώς και με την επάρκεια των μηχανισμών κοινωνικής προστασίας και των συστημάτων ιατρικής περίθαλψης. Η απόδοση αυτών των συστημάτων κοινωνικής περίθαλψης και ιατρικής φροντίδας επηρέασε σημαντικά τον τρόπο που βίωσαν τη νέα κατάσταση οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες στις επτά χώρες. Συχνά τα μέτρα τα οποία εισήχθηκαν από τις αρχές ή απαιτήθηκαν από την τρόικα του ΔΝΝ/ΕΕ/ΕΚΤ ως αντάλλαγμα της βοήθειας, αναπτύχθηκαν πολλαπλασιαστικά με τέτοιο τρόπο ώστε να οξυνθούν τα υποβόσκοντα προβλήματα. Το υψηλό δημόσιο χρέος δεν ήταν η αιτία της κατάρρευσης της ανάπτυξης όπως τονίστηκε από τους συγγραφείς μιας σπουδαίας νέας μελέτης (στην οποία θα επανέλθουμε παρακάτω) (Ash & Pollin, 2013). Εντούτοις, καθώς η κρίση συνεχιζόταν το κέντρο βάρους της προσοχής άρχισε να απομακρύνεται από τις προφανείς αποτυχίες των οικονομικών αγορών και να εστιάζεται περισσότερο στις εικαζόμενες κυβερνητικές αποτυχίες (Quiggin, 2011). Πράγματι το βάρος της κρίσης που προκάλεσαν οι χρηματαγορές και οι κεντρικές τράπεζες και οι ρυθμιστές που θεωρητικά θα έπρεπε να τους ελέγχουν, έπεσε πάνω στους απλούς εργαζόμενους, τις δημόσιες υπηρεσίες, τους γηραιότερους και τους ασθενείς (Quiggin, 2012). Ο Quiggin περιγράφει την πολιτική της επεκτατικής λιτότητας όχι απλώς σαν μια οικονομική ιδέα ζόμπι αλλά σαν μια πολιτική στρατηγική κατηγορίας πολέμου (2012, σελ.233).

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 9 Οι Επίσημες Αντιδράσεις στην Κρίση Ενώ στην αρχή οι Ευρωπαίοι ηγέτες θεώρησαν ότι η κρίση ήταν Αμερικανική και εισήχθη λόγω αχαλίνωτης φύσης αυτής της μορφής καπιταλισμού. Σύντομα βρέθηκαν αναγκασμένοι να εμπλακούν σε μια μάχη υπεράσπισης του euro ενός νομίσματος δίχως την υποστήριξη μιας εθνικής δύναμης (Giddens, 2013). Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εφηύραν μια σειρά από παρεμβάσεις με στόχο την προστασία των πιο αδύναμων οικονομιών έναντι των πιέσεων των αγορών ομολόγων που είχαν εμπλοκή υποδεικνύοντας τις δομικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούντο σε εθνικό επίπεδο ως αντιστάθμισμα της παρέμβασής τους. Ανάμεσα στις ανησυχίες των ηγετών κυριάρχησε η απόφαση, με την καθοδήγηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), ότι καμία τράπεζα δεν έπρεπε να αφεθεί να καταρρεύσει και το ζήτημα του ελλείμματος στους προϋπολογισμούς θα έπρεπε να διορθωθεί μέσω της επιβολής μέτρων λιτότητας και δομικών μεταρρυθμίσεων. Η πολιτική κανένας κάτοχος ομολόγων δεν θα μείνει εκτός αντιπροσωπεύει αυτή τη μαζική μεταβίβαση του συσσωρευμένου χρέους των ιδιωτικών τραπεζών στην κοινωνία και είναι επί της ουσίας η μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή ιστορία μεταφορά πλούτου από τους απλούς πολίτες στους ιδιώτες πιστωτές. Η πολιτική κανένας κάτοχος ομολόγων δεν θα μείνει εκτός διαφοροποιήθηκε στην περίπτωση του δεύτερου πακέτου στήριξης προς την Ελλάδα το 2012 στο οποίο συμπεριελήφθη και κάποια αναδιάρθρωση του χρέους. Πρόσφατα το ΔΝΤ πήρε αποστάσεις από την απόφαση μη απαίτησης αναδιάρθρωσης του χρέους με την έναρξη της παρέμβασης στην Ελλάδα, ένα ζήτημα στο οποίο επέμεναν άλλα μέλη της Eurozone για να αποφευχθεί μετάδοση της κατάστασης και το οποίο όπως σήμερα πλέον πιστεύει το ΔΝΤ επέτρεψε στους ιδιώτες πιστωτές να μειώσουν την έκθεση τους σε σημαντική κλίμακα και να αφεθούν οι φορολογούμενοι και ο επίσημος τομέας στο δόκανο (ΔΝΤ, 2013δ). Βεβαίως η εν λόγω μετάδοση δεν αποφεύχθηκε σε πείσμα αυτής της προσέγγισης, δεδομένου ότι η απουσία εμπιστοσύνης της αγοράς μεταφέρθηκε από την μία χώρα στην άλλη και το επίκεντρο της κρίσης μετακινήθηκε από την Ελλάδα στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία και στην συνέχεια στην Ισπανία και την Ιταλία και πιο πρόσφατα στην Κύπρο. Το 2013 στην περίπτωση της Κύπρου, μιας σχετικά πολύ μικρής χώρας, υπήρξε μια σημαντική ρήξη λόγω των προσεγγίσεων που είχαν υιοθετηθεί. Στην αρχή ζητήθηκε η συνεισφορά των πιστωτών των τραπεζών, μεταξύ των οποίων ήταν και οι μη εγγυημένες καταθέσεις (πάνω από 100.000), ενώ έγινε και μια πρόταση για συνεισφορές από ακόμα μικρότερες, εγγυημένες, καταθέσεις πρόταση η οποία όμως δεν ευοδώθηκε, λόγω των αντιδράσεων που σημειώθηκαν και στην Κύπρο και διεθνώς. Τον Ιούνιο του 2012, το Euro Group και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετά από διαβεβαίωση της Ευρωπαϊκής δέσμευσης περί δομικών μεταρρυθμίσεων και δημοσιονομικής εξυγίανσης συμφώνησαν να ανακεφαλαιοποιήσουν τις τράπεζες άμεσα μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ) και με αυτό τον τρόπο να σπάσουν τη σχέση μεταξύ χρέους τραπεζών και εθνικού χρέους. Με αυτόν τον τρόπο οι Ισπανοί πολίτες δεν θα έφεραν την αποκλειστική ευθύνη για τις ενέργειες των ιδιωτικών τους τραπεζών. Εντούτοις δεν υπήρξε συμφωνία σχετικά με την αναδρομική ισχύ αυτής της προσέγγισης στην ανακεφαλαιοποίηση των Ιρλανδικών τραπεζών. Συνολικά η προσέγγιση των Ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων αντικατοπτρίζει την άποψη ότι η μείωση των ελλειμμάτων των προϋπολογισμών θα σήμαινε αύξηση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης ειδικά εάν αυτή μπορούσε να επιτευχθεί μέσω περικοπών των δαπανών (Quiggin, 2011). Η σημερινή Ευρωπαϊκή στρατηγική μπορεί να συνοψιστεί στις παρακάτω σειρές μέτρων: 5 Εξυγίανση - δανεισμός των χωρών που βρίσκονται σε δυσμενή κατάσταση σε συνδυασμό με την απαίτηση να μειώσουν το έλλειμμά τους μέσω δημοσιονομικής εξυγίανσης. 5 Προτεινόμενη Ενωση Τραπεζών - δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης ώστε να υπάρξει κεντρική ρύθμιση των Ευρωπαϊκών τραπεζών και ένα πλαίσιο τραπεζικών αποφάσεων 5 Δημοσιονομική Εποπτεία - δημιουργία δομών εποπτείας ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα λοιπά κράτη μέλη να είναι σε θέση να παρακολουθούν τους προϋπολογισμούς των επιμέρους κρατών μέσω νέων μηχανισμών δημοσιονομικής διακυβέρνησης και παγίωση δημοσιονομικών κανόνων οι οποίοι θα ενταχθούν στη νομοθεσία κάθε κράτους μέλους (μέσω του Δημοσιονομικού Συμφώνου βλ. Γλωσσάρι για τον όρο). Η στρατηγική στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη ανάλυση της κρίσης βάσει της οποίας ενοχοποιείται ένας συνδυασμός χαλαρού ρυθμιστικού πλαισίου του τραπεζικού τομέα και μία ανεπαρκής δημοσιονομική αυστηρότητα. Εντούτοις αν και είναι ορθό ότι ο τραπεζικός τομέας ευθύνεται κυρίως για την κρίση δεν είναι αληθές ότι σε όλες τις χώρες που επλήγησαν σοβαρά από την κρίση υπήρχε ασωτία των κυβερνήσεων και ανεπαρκής δημοσιονομική αυστηρότητα. Οπως τονίστηκε προηγουμένως, ο Stiglitz περιγράφει την απάντηση στην κρίση ωσάν να συμμαζεύει ότι έχει ξεφύγει εκτός ορίων. Οσο για τη Δύση, θεωρεί ότι η συγχωνεύσεις των τραπεζών που έλαβαν χώρα από την έναρξη της κρίσης χειροτέρεψαν τα προβλήματα των τραπεζών περισσότερες τράπεζες θεωρούνται πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός διασυνδέσεων εντός του χρηματοοικονομικού συστήματος και ελάχιστη γνώση σχετικά με την έκθεση ορισμένων μεγάλων χρηματοοικονομικών οργανισμών (2013; 2013α). Κριτικάρει επίσης το γεγονός ότι πιστωτικά ιδρύματα συνεχίζουν να πληρώνονται από τους οίκους που τα αξιολογούν. Αυτό συνιστά ένα τεράστιο πρόβλημα. Βάσει των νέων Ευρωπαϊκών δημοσιονομικών μηχανισμών διακυβέρνησης (Το Σύμφωνο Ανάπτυξης και Σταθερότητας επαυξημένο μέσω του Sixpack και του Δημοσιοοικονομικού Συμφώνου,

10 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y δες Γλωσσάρι για τους όρους) οι κυβερνήσεις πρέπει να κρατήσουν το έλλειμμα τους στο 3% του ΑΕΠ και εντός αυτού να στοχεύσουν σε ένα δομικό έλλειμμα χαμηλότερο του 0.5% 1. Το μεικτό χρέος των Κυβερνήσεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το όριο του 60% του ΑΕΠ (το ονομαζόμενο φρένο χρέους ). Οι κανόνες αυτοί εφαρμόζουν βασικά μαθήματα της Κενσιανής θεωρίας, ότι δηλαδή οι κυβερνητικές παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση της συνολικής ζήτησης μεταφέροντας τα συσσωρευμένα ελλείμματα στην επόμενη χρήση για να αναζωογονήσουν τις εξασθενημένες οικονομίες και να περικόψουν τις δαπάνες ώστε να καλμάρουν τις υπερθερμασμένες. Με άλλα λόγια όταν κανένας άλλος δεν ξοδεύει, η κυβέρνηση πρέπει να καλύπτει το κενό και να επενδύει. Θα επανέλθουμε στους Ευρωπαϊκούς μηχανισμούς δημοσιονομικής διακυβέρνησης δεδομένου ότι ίσχυσαν και στις επτά χώρες που αναφέρονται σε αυτή την έκθεση στο Μέρος Τέταρτο Μέρος. Στη θέση που υποστηρίζεται σε αυτό εξηγείται ότι αν το Δημοσιονομικό Σύμφωνο υπήρχε πριν την κρίση του 2007, οι έξι χώρες που μελετώνται σε αυτή την έκθεση θα ήταν σε απόλυτη συμφωνία με το ονομαζόμενο φρένο χρέους του 3% του GDP (Η Ελλάδα θα ήταν η μόνη εξαίρεση). Αναφερόμενοι στην τρέχουσα πολιτική ο Quiggin καθώς και πολλοί άλλοι οικονομολόγοι κάνουν λόγο για μια επεκτατική λιτότητα (ή επεκτατική δημοσιονομική συρρίκνωση όπως κάποιες φορές αναφέρεται (Healy et al, 2013)): Η θεωρία της επεκτατικής λιτότητας έχει περάσει τη δοκιμασία της εφαρμογής και έχει αποτύχει. Οπουδήποτε εφαρμόστηκαν πολιτικές λιτότητας το αποτέλεσμα ήταν να σταματήσει η ανάκαμψη από την κρίση (Quiggin 2012, σελ.231). Εύκολα λοιπόν καταλήγει κάποιος στο συμπέρασμα, όπως το πράττουν πολλοί σχολιαστές, ότι οι νέες διαδικασίες οικονομικής διακυβέρνησης προσπαθούν να επιλύσουν το λάθος πρόβλημα (Healy et al, 2013). Εντούτοις για τις χώρες που έχουν δεσμευτεί από το Δημοσιονομικό Σύμφωνο (συμπεριλαμβανομένων των επτά χωρών που μελετώνται σε αυτή την έκθεση) ο στόχος της επιβράδυνσης της εξυγίανσης ή της υλοποίησης πολιτικών επενδύσεων που υποστηρίζουν την ανάπτυξη είναι σήμερα πλέον σημαντικά περιορισμένος λόγω των νέων μηχανισμών δημοσιονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Εάν το Δημοσιονομικό Σύμφωνο δεν συνοδεύεται από επενδυτικά προγράμματα και μια γενναιόδωρη ερμηνεία των αριθμών του δομικού ελλείμματος, υπάρχει το ενδεχόμενο να μετατραπεί, σύμφωνα με τα λόγια του Joseph Stiglitz σε ένα σύμφωνο παγίδα (Moore, 2012). Τα υποτιθέμενα θετικά αποτελέσματα της λιτότητας ότι οι περικοπές οδηγούν σε ανάπτυξη παραμένουν κυβερνητικές ιδέες επί του παρόντος (Blythe, 2013). Ο καθηγητής Mark Bly, περιγράφει τη πολιτική της δημοσιονομικής εξυγίανσης φιλικής προς την ανάπτυξη ως μια επικίνδυνη βλακεία και ως τόσο πιθανή όσο ένας ιπτάμενος γάιδαρος, και μια πολιτική που έχει σαν αποτέλεσμα ακόμα φτωχότερους ανθρώπους οι οποίοι βασίζονται στις κρατικές υπηρεσίες οι οποίες πληρώνουν για τις πράξεις πλουσίων οι οποίοι με τη σειρά τους δεν επηρεάζονται σε καμία περίπτωση στον ίδιο βαθμό από τις περικοπές του δημόσιου προϋπολογισμού (2013). Κύριες Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις Ευρώπη Οικονομικές Τάσεις Το 2012 οι οικονομίες των 27 χωρών της ΕΕ και της Ευρωζώνης συρρικνώθηκαν όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Η συρρί- κνωση ήταν χειρότερη στην Ευρωζώνη. Οι προβλέψεις παρουσιάζουν περαιτέρω συρρίκνωση εντός του 2013. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Αύξηση ΑΕΠ ανά όγκο Ποσοστό Μεταβολής από το προηγούμενο έτος 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 f 2014 f EU (27 χώρες) 3.2 0.4-4.5 2.1 1.6-0.4-0.1 1.4 Euro ζώνη (17 χώρες) 3 0.4-4.4 2 1.5-0.6-0.4 1.2 Πηγή: Eurostat, 2013α, tec00115. f=πρόβλεψη. 1 H δομική εξισορρόπηση είναι αυτή που προκύπτει μόλις πάψουν να ισχύουν τα μεταβατικά αποτελέσματα του επιχειρηματικού κύκλου καθώς και τα εφάπαξ μέτρα στον προϋπολογισμό. Αυτή η εξισορρόπηση όμως δεν μπορεί να μετρηθεί εύκολα και υπάρχει μεγάλη διαφωνία μεταξύ των Οικονομολόγων επ αυτού του θέματος.

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 11 Στο πρώτο τρίμηνο του 2013 οι οικονομίες σε πάνω από τα μισά κράτη μέλη συνεχίζουν να συρρικνώνονται. Στην Ευρωζώνη η συρρίκνωση ήταν 1.0% (από την αρχή έως το τέλος του χρόνου) και στην ΕΕ των 27 η συρρίκνωση ήταν 0.7% (από την αρχή έως το τέλος του χρόνου) (Eurostat, 2013n). Κατά τη διάρκεια του δευτέρου τριμήνου το ποσοστό έπεσε και πάλι (κατά 0.5%) στην Ευρωζώνη (από την αρχή έως το τέλος του χρόνου) και δεν υπήρξε καμία αλλαγή στην ΕΕ των 27. Οι εκτιμήσεις του συνδυαστικού αντίκτυπου των διαφόρων δημοσιονομικών κανονισμών που εισήχθησαν στην Ευρωζώνη δείχνουν ότι μεταξύ 2013 και 2016, το ΑΕΠ ενδέχεται να σημειώσει πτώση έως και 3.5% στο σύνολο της Ευρωζώνης, περίπου 5-8% στην Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία και 10% στην Ελλάδα και Ιρλανδία (EuroMemo Group, 2013). Απασχόληση / Ανεργία Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2013, ο αριθμός των θέσεων εργασίας ήταν στα χαμηλότερα επίπεδα στην Ευρωζώνη από την έναρξη της κρίσης και ο αριθμός των ανέργων έφτασε στο ιστορικό ύψος των 26.6 εκατομμυρίων (ή 11% του ενεργού πληθυσμού) τον Απρίλιου του 2013 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Υπήρξαν επίσης μεγάλες αποκλείσεις μεταξύ των κρατών. Η ανεργία των νέων συνιστά ένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η μακροχρόνια ανεργία και η αδράνεια απειλεί μια ολόκληρη γενιά με άνεργο σχεδόν το ένα τέταρτο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στην Ευρώπη (23.5% τον Απρίλιο του 2013) και οι με χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο να πλήττονται ιδιαίτερα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας είναι μεταξύ αυτών που φοβούνται το ενδεχόμενο μιας χαμένης γενιάς και τονίζει ότι μεταξύ των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νέοι είναι το γεγονός ότι όταν θα συνταξιοδοτηθούν θα βρεθούν αντιμέτωποι με τη φτώχεια λόγω μακρών περιόδων ανεργίας (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013α). Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι οι νέοι άνδρες χαμηλής εξειδίκευσης είναι αυτοί που πλήττονται περισσότερο όσον αφορά το επίπεδο απασχόλησης και συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό (πράγμα που συχνά σχετίζεται με τα υψηλά ποσοστά ανώτερης εκπαίδευσης και κατάρτισης) ενώ οι άνδρες μεταξύ 25 και 54 ετών έχουν χτυπηθεί σκληρότερα από την αύξηση της ανεργίας. Το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης έχει λειτουργήσει προστατευτικά έναντι της ανεργίας. (ΟΟΣΑ, 2013γ). Η ανεργία και ειδικότερα η μακροχρόνια ανεργία έχει επηρεάσει ιδιαίτερα αρνητικά το επίπεδο υποκειμενικής ευμάρειας και τα υψηλότερα ποσοστά κοινωνικού αποκλεισμού απαντώνται μεταξύ των μακροχρόνια ανέργων. (Eurofound, 2012). Η απογοήτευση πλήττει όσους εργαζόμενους απομακρύνονται από την αγορά εργασίας και συνολικά 20.2 εκατομμύρια ανθρώπων υποαπασχολούντο το τέταρτο τρίμηνο του 2012 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι αυξάνεται η ανησυχία σχετικά με την πίεση που ασκείται από την εμμένουσα υψηλή ανεργία επί του κοινωνικού ιστού των κρατών μελών του (2013γ). Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ τα δεινά λόγω απώλειας της εργασίας και απουσίας εργασιακών ευκαιριών συχνά είναι πιο έντονα μεταξύ των χαμηλόμισθων εργαζομένων. Ο ΟΟΣΑ τονίζει επίσης ότι τα επιδόματα ανεργίας ενήργησαν σαν κρίσιμοι αυτόματοι σταθεροποιητές κατά τη διάρκεια της κρίσης περιορίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν γεν- νήσει η απώλεια θέσεων εργασίας και η μείωση του εισοδήματος στα νοικοκυριά και θα έπρεπε να συνεχίζουν να παίζουν αυτό το ρόλο (ΟΟΣΑ, 2013c). Σε πολλές χώρες ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων βιώνει μακρές περιόδους ανεργίας και συνεπώς διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει το δικαίωμα του επιδόματος ανεργίας κάτι που θα σήμαινε ότι αναγκαστικά θα περιέρχονταν σε ένα δυσμενέστερο καθεστώς κοινωνικής στήριξης (όπου υπάρχει). Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι το επίδομα αυτό πρέπει να είναι ικανό να στηρίζει επαρκώς τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες (ΟΟΣΑ, 2013γ). Ενα πρόσφατο έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ υπογραμμίζει πως η απώλεια θέσεων εργασίας σχετίζεται με την απώλεια εισοδήματος, τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την πτώση των ακαδημαϊκών επιδόσεων και εν δυνάμει εισοδημάτων τα αποτελέσματα αυτά γίνονται χειρότερα όσο επεκτείνεται ο χρόνος ανεργίας για ένα άτομο (Ball et al, 2013). Η μακροχρόνια ανεργία αυξάνει τις πιθανότητες μη εύρεσης εκ νέου εργασίας. Συνεπώς η μακροχρόνια ανεργία μπορεί να μετατραπεί σε δομικό πρόβλημα. Επιπλέον το ΔΝΤ συνδυάζει την απώλεια θέσεων εργασίας σε περιόδους ύφεσης με μακροχρόνια απώλεια εισοδήματος (15-20 ετών) (Dao & Lounginie, 2010). Επιπλέον η μακροχρόνια ανεργία απειλεί και την κοινωνική συνοχή. Βάσει μιας έρευνας που έγινε σε 69 χώρες, διαπιστώθηκε ότι η ανεργία γεννά αρνητικές απόψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της δημοκρατίας και αυξάνει τις ορέξεις απατεώνων ηγετών (Ball et al, 2013). Ολα τα αποτελέσματα εντοπίστηκαν πιο έκδηλα στις περιπτώσεις μακροχρόνια ανέργων. Ορισμένα επιπλέον χαρακτηριστικά σχετικά με την απασχόληση και την ανεργία στην Ευρώπη: 5 Στα τέλη του 2012 η μακροχρόνια ανεργία (δηλ. άνεργοι πλέον του ενός έτους) άγγιξε το ρεκόρ των 11.6 εκατομμυρίων ή 4.9% του ενεργού πληθυσμού στην ΕΕ και τα ποσοστά συνεχίζουν να αυξάνουν στα περισσότερα κράτη μέλη (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α), 5 Το 2012 οι περισσότεροι από τους μακροχρόνια ανέργους, περισσότεροι από τους μισούς, 2.5% του εργατικού δυναμικού, ήταν άνεργοι για περισσότερα από δύο χρόνια (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013μ), 5 Η ανεργία των νέων (κάτω των 25) αυξήθηκε σημαντικά το 2012 σε όλο το εύρος της ΕΕ και έφτασε στα 5.7εκατομμύρια τον Ιανουάριο του 2013 αν και η κατάσταση σε κάθε κράτος μέλος είναι σημαντικά διαφορετική (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α), 5 Πλέον του 40% των νέων εργαζομένων (ηλικίας 15-24) στην

12 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y ΕΕ έχουν συμβάσεις εποχιακές, ένας αριθμός που αυξάνεται από την έναρξη της κρίσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α), 5 Ο αριθμός των νέων ατόμων που ούτε εργάζονται ούτε σπουδάζουν (NEETS) αυξάνεται σταθερά τα δύο τελευταία χρόνια, και 13.2% (δηλ. 7.4million) θα είναι σε αυτήν τη κατηγορία μέχρι τα τέλη του 2012. Η κατάσταση σε κάθε κράτος μέλος είναι σημαντικά διαφορετική (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α), 5 Οι οικονομικές απώλειες για την Ευρωπαϊκή κοινωνία λόγω της αποδέσμευσης των νέων από την αγορά εργασίας ανερχόταν το 2011 στα 153 δισεκατομμύρια, μια συντηρητική εκτίμηση η οποία αντιστοιχεί στο 1.2% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ (Ευρωπαϊκό Ιδρυμα για την Βελτίωση της Διαβίωσης και των Εργασιακών Συνθηκών, 2012), 5 Η συνθήκες απασχόλησης των μεταναστών (δηλ. όσων δεν είναι υπήκοοι της ΕΕ) επιδεινώθηκε περαιτέρω το 2012 και υπάρχει διπλάσια πιθανότητα σε σχέση με τους ΕΕ υπηκόους να καταστούν άνεργοι. Επιπλέον διατρέχουν σοβαρότερο κίνδυνο να βιώσουν μακροχρόνια ανεργία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Φτώχεια/ Κοινωνικός Αποκλεισμός Ο αριθμός των ατόμων που ζουν σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (όπως έχουν ορισθεί για τους σκοπούς της Στρατηγικής Ευρώπη 2020, δες Γλωσσάρι) αυξάνει συνεχώς. Στα 25% το 2012, περιελάμβανε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της ΕΕ των 27. Οι υπάρχουσες σήμερα στατιστικές θεωρούν ότι τούτο αντιπροσωπεύει 124.4 εκατομμύρια ανθρώπων, μια αύξηση περίπου 4 εκατομμυρίων μέσα σε ένα έτος (Eurostat, 2013β). Τα παιδιά απειλούνται περισσότερο από τον κίνδυνο φτώχειας ή τον κοινωνικό αποκλεισμό σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό της ΕΕ( Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013). Μόνο σε ελάχιστες χώρες τα παιδιά διέτρεχαν μικρότερο κίνδυνο σε αντίθεση με τον συνολικό πληθυσμό το 2011. Εξετάζοντας τα ποσοστά που αφορούν τα άτομα σε κίνδυνο φτώχειας διαπιστώνουμε ότι ο μέσος όρος για τις 27 χώρες της ΕΕ για τα παιδιά κάτω των 18 ετών έχει αυξηθεί από το 2009 (όπου ήταν 19.8%) και το 2012 είχε φτάσει στο 21.4% (Eurostat, 2013q). Τούτο σημαίνει ότι το ένα τρίτο των παιδιών της Ευρώπης ζουν υπό τον κίνδυνο φτώχειας. Για τα παιδιά ο μέσος όρος του δείκτη υλικής στέρησης 2 αυξήθηκε και αυτός μεταξύ 2009 και 2012 (από 19.6% σε 22.3%) (Eurostat, 2013r). Ως αιτίες εντοπίζονται τα ανεπαρκή εισοδήματα από την εργασία των γονέων τους και η ανεπαρκής στήριξη των νοικοκυριών με παιδιά καθώς και τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις μείωσαν τη στήριξη του εισοδήματος και την παροχή υπηρεσιών (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013). Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα δεδομένου ότι η παιδική φτώχεια είναι γνωστό ότι έχει επιπτώσεις στις ευκαιρίες που θα έχουν στην ενήλικη ζωή τους σε μία σειρά τομέων από την υγεία ως τη φτώχεια και από την εκπαίδευση έως την εργασιακή προοπτική (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013α). Μια έρευνα που σχεδιάστηκε με στόχο να παράσχει μια έγκαιρη προειδοποίηση όσον αφορά την επιδείνωση της κατάστασης στα νοικοκυριά, δείχνει ότι το ποσοστό των Ευρωπαϊκών νοικοκυριών που βιώνουν οικονομικές δυσχέρειες 3 παραμένει αρκετά πάνω από τα επίπεδα που είχαν εντοπιστεί κατά την προηγούμενη δεκαετία. Μια ελαφρά πτώση παρατηρήθηκε μέχρι τον Ιούνιο του 2013 αλλά τούτο είναι λιγότερο προφανές για τα νοικοκυριά με τα χαμηλότερα εισοδήματα όπου ισχύει ακόμα ότι πλήττεται ο ένας στους τέσσερις σε αντίθεση με τα νοικοκυριά πολύ υψηλού εισοδήματος όπου πλήττεται ο ένας στους δέκα. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Ενώ τα συστήματα πρόνοιας 4 ενήργησαν σαν αυτόματοι σταθεροποιητές και βοήθησαν ώστε να συγκρατηθεί η αύξηση των ανισοτήτων (μέχρι το 2010), σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τούτο θα συνεχιστεί και στο μέλλον, με μικρή ή καθόλου ανάπτυξη και πολλούς ανθρώπους να χάνουν το δικαίωμά τους στο επίδομα ανεργίας και τις κυβερνήσεις να εμμένουν στην εξυγίανση. (ΟΟΣΑ, 2013α). Ορισμένα επιπλέον χαρακτηριστικά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη: 5 Δεδομένου ότι η κρίση επιμένει και το εισόδημα των ανθρώπων συνεχώς μειώνεται, το βάθος και η σοβαρότητα της φτώχειας έχει γίνει από τις κύριες προκλήσεις για ορισμένα Κράτη Μέλη. Το γεγονός ότι από το 2008 το χάσμα της φτώχειας έχει μεγαλώσει σε περισσότερα από τα μισά Κράτη Μέλη (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013) περιγράφεται ως ιδιαιτέρως ανησυχητικό 5 Ορισμένες τάσεις υποδηλώνουν ότι τα ύστατης λύσης προγράμματα στήριξης εισοδήματος συρρικνώνονται ενώ ο αριθμός των ατόμων που βασίζονται σε αυτά αυξάνει (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013, σελ. 39), 5 Τα παιδιά τα οποία απειλούνται περισσότερο από τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό σε πολλές χώρες της ΕΕ έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους συνομηλίκους τους να αποτύχουν στο σχολείο, να μην έχουν καλή υγεία ή να μην αναπτύξουν πλή- 2 Ποσοστό Υλικής Στέρησης: Ο δείκτης ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού το οποίο στερείται τριών από τα εννέα στοιχεία υλικής στέρησης ως προς τη διάσταση οικονομική δυσχέρεια και καταναλωτικά αγαθά (Eurostat, tessi082). 3 Η Επιτροπή συγκεντρώνει σε μηνιαία βάση πληροφορίες σχετικά με την ψυχολογία των καταναλωτών. Στην ερώτηση που εστιάζει στα νοικοκυριά δήλωσαν ότι αναγκάστηκαν να σηκώσουν χρήματα από τις οικονομίες τους είτε να χρεωθούν για να μπορέσουν να καλύψουν τρέχουσες δαπάνες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013f) 4 Ειδικότερα, αύξηση των κοινωνικών παροχών και μείωση της φορολόγησης

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 13 ρως τις ικανότητές τους μελλοντικά στη ζωή (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013p), 5 Σε κάθε ηλικιακή ομάδα οι γυναίκες, οι μητέρες σε μονογονεϊκές οικογένειες, οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και οι γυναίκες μετανάστριες οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες έχουν περισσότερες πιθανότητες να διαβιώνουν σε συνθήκες φτώχειας σε σύγκριση με τους άντρες. (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013, σελ. 26), 5 Πολλά άτομα τα οποία εργάζονται δεν κερδίζουν αρκετά χρήματα ώστε να βγουν από την φτώχεια οι ίδιοι ή οι οικογένειές τους οι φτωχοί εργαζόμενοι αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο των ενηλίκων σε ηλικία εργασίας οι οποίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο φτώχειας. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013o). Ο δείκτης που αφορά στην απειλή της φτώχειας έχει ανέβει ειδικά μεταξύ 2011 και 2012 και ο μέσος όρος σήμερα για την Ευρώπη των 27 είναι 9.4% (Eurostat, 2013v), 5 Σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009, μια οποιαδήποτε νύχτα ενδεχομένως να υπάρχουν έως και 410,000 άστεγα άτομα στην ΕΕ και τα νούμερα ανεβαίνουν στα περισσότερα κράτη μέλη και πολλοί περισσότεροι άνθρωποι απειλούνται από τον κίνδυνο της έξωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013o), 5 Τα αποτελέσματα μιας πανευρωπαϊκής έρευνας το 2011 καταδεικνύουν ότι τα άτομα με χαμηλό εισόδημα πιθανότατα είχαν βιώσει οικονομικές δυσκολίες κατά τους προηγούμενους 12 μήνες και δήλωναν ότι τα έβγαζαν πέρα με δυσκολία. (Eurofound, 2012), 5 Επακόλουθο της σχετικής σταθερότητας των συντάξεων ήταν ότι σε πολλές χώρες δεν είχε αυξηθεί το ποσοστό των γηραιότερων ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας κατά τη διάρκεια της κρίσης. Εντούτοις τούτο συνηθέστατα συνδέεται με την πτώση του μέσου εισοδήματος των ατόμων σε εργασιακή ηλικία και συνεπώς με την πτώση του δείκτη στο κατώφλι της φτώχειας και όχι με αυξήσεις του εισοδήματος των γηραιοτέρων ατόμων. (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2013). Εξ άλλου τα ποσοστά υλικής στέρησης 5 γηραιοτέρων ατόμων επιδεινώθηκαν και έφτασαν από 14.3% το 2009 σε 17.5% το 2012 (ΕΕ27) (Eurostat, 2013t), 5 Το 2011 τα επίπεδα κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού μεταξύ των μεταναστών (υπήκοοι εκτός ΕΕ) σκαρφάλωσαν στο 46.7% λόγω της θέσης τους στην αγορά εργασίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013α). Υπηρεσίες και Υγεία Μια έκθεση αυτής της φύσης είναι αδύνατη, και ουσιαστικά δεν υπήρξε καμία προσπάθεια, να αξιολογήσει με συνέπεια τις επιπτώσεις της κρίσης και των μέτρων λιτότητας επί των ουσιωδών υπηρεσιών (όπως υγεία, εκπαίδευση, κοινωνική μέριμνα και στήριξη στην οικογένεια). Εντούτοις όπως αναφέρεται σε προγενέστερη έκθεση αυτής της σειράς, οι περικοπές σημαντικών δημοσίων υπηρεσιών είναι κοινό χαρακτηριστικό των Ευρωπαϊκών κοινωνιών που έχουν σοβαρότατα πληγεί από την κρίση και οι περικοπές αυτές έχουν θίξει δυσανάλογα τα φτωχότερα άτομα τα οποία δεν είναι σε θέση να βρουν αντιστάθμισμα (Frazer & Marlier, 2012). Οσον αφορά τις υπηρεσίες υγείας, αναφέραμε προηγουμένως ότι τα συστήματα υγείας υποχρεώθηκαν σε μειώσεις δαπανών. Αναφέραμε επίσης ότι η πρόσβαση σε ουσιώδεις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες επιδεινώθηκε σύμφωνα με μια μελέτη του Eurobarometer η οποία καταδεικνύει ότι αρκετά άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας 6 (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012). Σήμερα τα δεδομένα σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες της κρίσης και των μέτρων λιτότητας πολλαπλασιάζονται. Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η οικονομική κρίση και οι αυξανόμενοι περιορισμοί στον προϋπολογισμό ασκούν επιπλέον πιέσεις στα συστήματα υγείας αρκετών χωρών που έχουν πληγεί ιδιαίτερα από την κρίση (2012). Ο αληθινός κίνδυνος για τη δημόσια υγεία δεν είναι η ύφεση αλλά η λιτότητα διότι όταν διαρραγεί ο κοινωνικός ιστός προστασίας ο οποίος είναι μια σημαντική παράμετρος στην υγεία, οι οικονομικοί κραδασμοί όπως η απώλεια της εργασίας ή της εστίας μπορούν να εξελιχθούν και να δημιουργήσουν κρίση υγείας (Stuckler & Basu, 2013). Εχουν υπάρξει κάποιες ανησυχητικές εκθέσεις οι οποίες έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά τα σοβαρά προβλήματα στο χώρο των υπηρεσιών υγείας και των σοβαρών τους επιπτώσεων στην υγεία των ευάλωτων ομάδων. Ενα editorial στο British Medical Journal τονίζει τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία στις χώρες οι οποίες έχουν θιγεί σκληρά από την οικονομική κρίση και τα πακέτα μέτρων λιτότητας που είχαν σαν αποτέλεσμα περικοπές στους προϋπολογισμούς υγείας, ειδικά στην Ελλάδα, Πορτογαλία και Ισπανία. (BMJ, 2013). Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησε τον Ιούνιο του 2013 μια απόφαση σχετικά με τις ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας. Στην απόφαση τονίζεται ότι οι ανισότητες πρόσβασης πολλαπλασιάζονται λόγω της οικονομικής κρίσης και των μέτρων λιτότητας, δεδομένου ότι οι περικοπές των δημοσίων υπηρεσιών και η αύξηση των χρεώσεων έχουν ως θύματα κυρίως τις ευάλωτες ομάδες. (Κοινοβουλευτική Συνέλευση, Συμβούλιο της Ευρώπης, 2013). 5 Ποσοστό Υλικής Στέρησης: Ο δείκτης ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού το οποίο στερείται τριών από τα εννέα στοιχεία υλικής στέρησης ως προς τη διάσταση οικονομική δυσχέρεια και καταναλωτικά αγαθά Eurostat, 2013. [tessi082] 6 32% των Ευρωπαίων πολιτών δηλώνουν ότι είναι πολύ περισσότερο δύσκολο να ανταποκριθούν στις γενικές δαπάνες υγείας, 38% δηλώνει ότι πολύ περισσότερο δύσκολο να ανταποκριθούν οικονομικά στη φροντίδα των παιδιών και 40% δηλώνει ότι είναι πολύ περισσότερο δύσκολο να αντιμετωπίσει τις δαπάνες μακροχρόνιας φροντίδας (αναφέρεται στην Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012,σελ. 6)

14 T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y Μια μελέτη του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για Συστήματα και Πολιτικές Υγείας (2012) σχετικά με τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στις πολιτικές υγείας (διεξήχθη 2010/2011, συνεπώς στις πρώτες φάσεις τις κρίσης) κατονομάζει αρκετές χώρες οι οποίες αύξησαν τις χρεώσεις σημαντικών υπηρεσιών για τους χρήστες. Αυτό περιγράφεται ως ένα σημείο ανησυχίας δεδομένου ότι επηρεάζει δυσανάλογα τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος και όσους κάνουν συχνά χρήση των υπηρεσιών υγείας ενώ δε διαφαίνεται να μειώνει μακροπρόθεσμα τις συνολικές δαπάνες υγείας. Τονίζεται επίσης ότι οι αμφιλεγόμενες περικοπές σε ουσιώδεις υπηρεσίες ενδέχεται να αποσταθεροποιήσουν περισσότερο το σύστημα υγείας και να έχουν ως μακροπρόθεσμη συνέπεια την αύξηση του κόστους της υγείας και όχι μόνο. Εμπιστοσύνη και Κοινωνική Συνοχή Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας πιστεύει ότι τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιδείνωση του κοινωνικού κράτους (2013). Πολλοί σχολιαστές και ερευνητές τονίζουν τη ρήξη της εμπιστοσύνης έναντι των κυβερνήσεων και των θεσμών της ΕΕ που ακολούθησε. Η πτώση της εμπιστοσύνης έναντι των δημοσίων θεσμών υπήρξε ένα από τα ευρήματα μιας μελέτης του Eurofound ειδικά για τις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια σε εθνικό επίπεδο και συγκεκριμένα στις χώρες που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την οικονομική κρίση (Eurofound, 2012). Η συγκεκριμένη μελέτη εντόπισε επίσης ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις άτομα τα οποία βρίσκονται σε δυσχερή κατάσταση έχουν την τάση να αναπτύσσουν ιδιαίτερα διασπαστικές απόψεις σχετικά με την απόσταση που τους χωρίζει από άλλες εθνικές και φυλετικές ομάδες ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται και η ένταση μεταξύ φτωχών και πλουσίων (Eurofound, 2012). Σε μια πρόσφατη μελέτη του Eurobarometer διαπιστώνεται ότι τα επίπεδα εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς θεσμούς συνεχίζουν να μειώνονται μεταξύ των πολιτών της ΕΕ από 50% την άνοιξη του 2008 σε 31% στην Ανοιξη του 2013 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013L). Μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων διαπιστώνει ότι πολλοί ψηφοφόροι θεωρούν ότι η ΕΕ κατά τη διάρκεια της κρίσης αυξάνει συνεχώς την κυριαρχία της επί των εθνικών οικονομικών πολιτικών, και τούτο σημαίνει ότι μπορούν να αλλάξουν κυβέρνηση αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν πλέον τις πολιτικές: Για ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό πολιτών στις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου η ΕΕ φαίνεται να ενεργεί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην Λατινική Αμερική: ένα χρυσό ίσιο κουστούμι το οποίο συμπιέζει το χώρο που θα έπρεπε να καταλαμβάνουν οι εθνικές πολιτικές αδειάζοντας κατ αυτόν τον τρόπο το περιεχόμενο των δημοκρατικών καθεστώτων στα οποία ζουν. Σύμφωνα με αυτή την έκθεση το πλέον εντυπωσιακό σε όλες τις χώρες είναι ότι χάνεται η πίστη στο Ευρωπαϊκό εγχείρημα και τούτο ισχύει και για τις χώρες που δανείζουν αλλά και για τις δανειζόμενες (Leonard & Torreblanca, 2013). Η τάση αυτή αν συνεχιστεί θα δημιουργήσει μακροχρόνιες επιπλοκές στη βιωσιμότητα του συνόλου του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Σύμφωνα με ένα υπηρεσιακό έγγραφο του ΔΝΤ, Σε μία έρευνα που διεξήχθη σε 69 χώρες σε όλο τον κόσμο διαπιστώθηκε ότι η εμπειρία της ανεργίας οδηγεί σε αρνητικές απόψεις περί της αποτελεσματικότητας της δημοκρατίας και ο κόσμος στρέφεται προς ηγέτες απατεώνες. (Ball et al, 2013). Οι αντιδράσεις αυτές φαίνεται να είναι πιο έντονες μεταξύ των μακροχρόνια ανέργων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας ο κίνδυνος κοινωνικών αναταραχών στην ΕΕ είναι κατά 12 μονάδες υψηλότερος σε σχέση με την περίοδο πριν την έναρξη της παγκόσμιας κρίσης 7. Στην ΕΕ σε σύγκριση με άλλες μεγάλες περιοχές καταγράφεται το σοβαρότερο ενδεχόμενο εμφάνισης κοινωνικών αναταραχών (Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας, 2013). Τους τελευταίους μήνες μια σειρά από ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως η Oxfam έχουν τονίσει το ανθρώπινο κόστος της οικονομικής κρίσης και των μέτρων που έχουν ληφθεί σαν απάντηση σε αυτήν. Υπογραμμίζουν επίσης ότι μεγαλώνει ο κίνδυνος ρήξης της Ευρωπαϊκής συνοχής (Oxfam, 2013). Η Διεθνής Ομοσπονδία Οργανώσεων του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου αναφέρεται σε μακροχρόνιες συνέπειες οι οποίες θα διαρκέσουν για δεκαετίες ακόμα και αν η οικονομία αρχίσει να βελτιώνεται στο άμεσο μέλλον. Υπογραμμίζει επίσης τον κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών και εξτρεμιστικών δράσεων λόγω της αυξανόμενης ανεργίας (IFRC, 2013). 7 Ο κίνδυνος κοινωνικών αναταραχών είναι ένας σύνθετος δείκτης βασισμένος σε αντιλήψεις σχετικά με διάφορες παραμέτρους που αφορούν τη ζωή. Ειδικότερα έχει σχέση με αλλαγές του ποσοστού απασχόλησης και την ισοτιμία εισοδημάτων (Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, 2013)

T H E I M P A C T O F T H E E U R O P E A N C R I S I S C A R I T A S R E S P O N S E T O A U S T E R I T Y 15 Προοπτικές Ενώ η λιτότητα παραμένει ως ή κυριαρχούσα ιδέα επί του παρόντος η βάση της προσέγγισης αυτής έχει υποστεί έντονες κριτικές κατά τον περασμένο χρόνο. Συγκεκριμένα μια μελέτη του 2010 (των Reinhart-Rogoff) η οποία είχε βασιστεί ουσιαστικά επί της λιτότητας διαψεύστηκε απολύτως όταν μια άλλη ομάδα οικονομολόγων ανακάλυψαν ότι τα δεδομένα είχαν απομονωθεί επιλεκτικά και προσαρμοστεί με περίεργο τρόπο. Μετά από ιδιαίτερα μακρόχρονη μελέτη διαφόρων προηγμένων οικονομιών η μελέτη των Reinhart-Rogoff ήρθε να καταδείξει ότι η οικονομική ανάπτυξη κάμπτεται δραματικά όταν το επίπεδο δημόσιου χρέους μιας χώρας υπερβαίνει το 90% του ΑΕΠ. Εντούτοις όταν αναλύθηκαν εκ νέου όλα τα δεδομένα (από τους Herndon, Ash και Pollin και δημοσιεύτηκαν το 2013) έγινε σαφές ότι ο ρυθμός μέσης ανάπτυξης για τις χώρες με χρέος ως προς το ΑΕΠ άνω του 90% ήταν +2.2% και όχι -0.1% όπως ισχυριζόντουσαν οι Reinhart-Rogoff. Η νέα μελέτη διαπιστώνει ότι για τα έτη από το 2000 έως 2009, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης για τις χώρες με επίπεδα δημόσιου χρέους άνω του 90% του ΑΕΠ ήταν είτε συγκρίσιμος είτε υψηλότερος από αυτόν των χωρών με αναλογία δημοσίου χρέους /ΑΕΠ που κυμαινόταν μεταξύ 30% και 90%. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα: Δε θεωρούμε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι ελεύθερες να δανείζονται και να ξοδεύουν χωρίς μέτρο. Αλλά οι κρατικές δαπάνες που χρηματοδοτούνται με έλλειμμα στον προϋπολογισμό, και οι οποίες εφαρμόστηκαν πιστά, παραμένει το μοναδικό και πλέον αποτελεσματικό εργαλείο που έχουμε στα χέρια μας για να πολεμήσουμε την μαζική ανεργία που γεννά μια σοβαρή ύφεση (Ash & Pollin, 2013). Ακόμα και το ΔΝΤ το οποίο υπήρξε υπέρμαχος των μέτρων λιτότητας επανεξετάζει σήμερα την αποτελεσματικότητα και το κοινωνικό κόστος αυτών των πολιτικών. Για παράδειγμα αναγνωρίζει ότι οι περικοπές είχαν πολλαπλασιαστικά αρνητικά αποτελέσματα και έχουν δοθεί συστάσεις προς τις περιφερειακές οικονομίες να χαλαρώσουν αυτές τις οικονομικές συνθήκες (ΔΝΤ, 2012b). Σε ένα έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ αξιολογήθηκαν οι διανεμητικές συνέπειες της εξυγίανσης σε ένα δείγμα χωρών του ΟΟΣΑ μεταξύ 1978-2009, και διαπιστώθηκε ότι σε όλες τις περιπτώσεις δημοσιονομικής εξυγίανσης υπήρχε σημαντική και εμμένουσα αύξηση των ανισοτήτων, συρρίκνωση των εισοδημάτων που βασιζόντουσαν πλήρως σε ημερομίσθια αλλά και των εισοδημάτων με μερική βάση ημερομίσθια και τέλος αύξηση της ανεργίας (Ball et al, 2013). Ειδικότερα: 5 (1) αυξήθηκαν οι ανισότητες κατά 0.1 εκατοστιαίες μονάδες (περίπου 0.4%) βραχυπρόθεσμα, και κατά 0.9 εκατο- στιαίες μονάδες (περίπου 3.4%) μεσοπρόθεσμα, 5 (2) υπήρξε μια σημαντική μακροχρόνια πτώση του μεριδίου εισοδήματος ημερομισθίων κατά περίπου 0.8 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ και 5 (3) αυξήθηκε η μακροχρόνια ανεργία κατά περίπου 0.5% μεσοπρόθεσμα. Τα προγράμματα εξυγίανσης βάσει δαπανών (δηλαδή, οι περικοπές δαπανών υπερισχύουν έναντι των αυξήσεων των φόρων) έχουν την τάση να δημιουργούν μεγαλύτερες ανισότητες (Ball et al, 2013). Το έγγραφο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι χώρες που έχουν την πρόθεση να εφαρμόσουν κάτι τέτοιο θα πρέπει επίσης να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα εξυγίανσης με πιο αργούς ρυθμούς και να το συνδυάσουν με πολιτικές οι οποίες να στηρίζουν την ανάπτυξη. Εντούτοις, όπως ήδη αναφέρθηκε, η επιβράδυνση της εξυγίανσης ή η εφαρμογή επενδυτικών πολιτικών που υποστηρίζουν την ανάπτυξη, ενδέχεται να είναι περιορισμένης εμβέλειας λόγω των νέων Ευρωπαϊκών μηχανισμών δημοσιονομικής διακυβέρνησης. Υποστηρίζεται ότι τα μεγάλα προγράμματα που έχουν ξεκινήσει για τη μείωση των δημοσίων δαπανών και η εισαγωγή δομικών μεταρρυθμίσεων οι οποίες υποτίθεται ότι νομιμοποιούνται λόγω της κρίσης είχαν ουσιαστικά ως στόχο να αναδιαμορφώσουν ολοσχερώς ολόκληρους τομείς του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου εργατική νομοθεσία, συλλογικές διαπραγματεύσεις, κοινωνικό διάλογο, συστήματα διαμόρφωσης ημερομισθίων, συστήματα κοινωνικής προστασίας κ.ο.κ. (Degryse, Jepsen & Pochet, 2013).Τούτο υλοποιήθηκε παρά το γεγονός ότι οι χώρες που παρουσίαζαν τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας κατά την έναρξη αυτής της κρίσης ήταν αυτές οι οποίες είχαν και και τους πλέον ισχυρούς κοινωνικούς θεσμούς και συστήματα συλλογικής διαπραγμάτευσης. Η Oxfam υποστηρίζει ότι αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη σήμερα είναι παρόμοιο με αυτό που εφαρμόστηκε στην Λατινική Αμερική, την Νοτιοανατολική Ασία και την υποσαχάρια Αφρική στις δεκαετίες του 80 και 90, όταν επιβλήθηκαν οικονομικά προγράμματα διάσωσης από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα μέσω πολιτικών και μέτρων λιτότητας. Τα μέτρα αυτά έπληξαν δραματικά όσους ακριβώς δεν μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν και τελικώς απέτυχαν οδηγώντας πολλές χώρες σε καθήλωση των εισοδημάτων, αύξηση της φτώχειας και πολλές τραυματισμένες γενιές. (2013b). Η εμπειρία της Oxfam καταδεικνύει ότι υπάρχουν εναλλακτικές μέσω επενδύσεων οι οποίες θα μείωναν τη σχέση χρέους / ΑΕΠ. Σήμερα είναι πλέον εμφανής η μη συνοχή των πολιτικών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Για παράδειγμα οι χώρες της ΕΕ έχουν δεσμευτεί στη Στρατηγική Ευρώπη 2020 η οποία έχει ως στόχο να υποστηρίξει την ανάπτυξη για όλους και σε όλους τους τομείς και κυρίως σε τομείς όπως η απασχόληση, η εκπαίδευση και η μείωση της φτώχειας. Με αυτό τον τρόπο η Στρατηγική Ευρώπη 2020 και η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου τονίζουν την ανάγκη να μειωθεί η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός ως μέρος της