Εκπαιδευτικός Όμιλος 1 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εκπαιδευτικός Όμιλος 1 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Εκπαιδευτικός Όμιλος 2 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Φίλε μαθητή, Το βιβλίο αυτό, που κρατάς στα χέρια σου προέκυψε τελικά μέσα από την εμπειρία και διδακτική διαδικασία πολλών χρόνων στον Εκπαιδευτικό Όμιλο Άλφα. Είναι το αποτέλεσμα συγγραφής πολλών καθηγητών μας και ο στόχος της ύπαρξής του δεν είναι να υποκαταστήσει το σχολικό βιβλίο, αλλά να εξυπηρετήσει δύο σκοπούς : να είναι ένα βιβλίο οργανωμένο και μεθοδευμένο έτσι ώστε να είναι ουσιαστικό, πρακτικό και φιλικό για το μαθητή, πλήρες σε θεωρία, μεθοδολογία, παρατηρήσεις αλλά και κατηγορίες ασκήσεων, να είναι ένα πλήρες, λειτουργικό και χρήσιμο εργαλείο για τον καθηγητή του μαθήματος και να διευκολύνει την εκπαιδευτική του δραστηριότητα Ελπίζοντας ότι το βιβλίο αυτό θα σε βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση και οργάνωση της διδακτέας ύλης και ουσιαστικότερη επαφή με τη γνώση και την εκπαίδευση, σου ευχόμαστε καλή πορεία στους δρόμους της γνώσης και καλή επιτυχία στους στόχους σου. Οι συγγραφείς - καθηγητές του Ομίλου

Εκπαιδευτικός Όμιλος 3 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Οι οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20 ο αιώνα 1) Το αγροτικό ζήτημα α) Η βιομηχανική επανάσταση αντικαθιστά τον αγροτικό χώρο - Στον δυτικό χώρο η αγροτική παραγωγή κυριαρχεί μέχρι τον 19 ο αιώνα. Σταδιακά θα αντικατασταθεί από την βιομηχανική παραγωγή. - Η Ελλάδα δεν ακολούθησε αυτόν τον ρυθμό ανάπτυξης λόγω αργών μεσογειακών ρυθμών. β) Το ζήτημα της έγγειας ιδιοκτησίας στην Ελλάδα (19 ος αιώνας) - Δεν υπήρχαν εντάσεις όπως σε άλλα βαλκανικά ή ευρωπαϊκά κράτη. - Η προοδευτική διανομή των εθνικών γαιών (1821-1828) δημιούργησε καθεστώς μικρών και μεσαίων ιδιοκτησιών. - Η διεύρυνση του ελληνικού κράτους (Επτάνησα 1864), (Άρτα- Θεσσαλία 1881) θέτει σε νέα βάση το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας. - Μεγάλες εκτάσεις γης (τσιφλίκια) αγοράστηκαν από πλούσιους έλληνες του εξωτερικού. - Αυτοί δημιούργησαν έντονα προβλήματα: διατήρησαν τον θεσμό των κολίγων, ενώ κερδοσκοπούσαν με υψηλές τιμές που καθόριζαν το σιτάρι. γ) Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον 20 ο αιώνα - Οι πρακτικές των πλουσίων γαιοκτημόνων οδήγησαν την ελληνική κυβέρνηση σε αντίδραση (ψήφιση νόμων με το ελληνικό κράτος να έχει το δικαίωμα απαλλοτρίωσης μεγάλων εκτάσεων γης και το δικαίωμα παραχώρησης τους σε ακτήμονες.) - Η εφαρμογή των νόμων ήταν δύσκολη με πολλές συγκρούσεις (Κιλελέρ 1910) - Νέα τροπή μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων (στο ελληνικό κράτος περιήλθαν μουσουλμανικές εκτάσεις γης, μετά την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών) - Ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης στα χρόνια του εθνικού διχασμού επί κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου στην Θεσσαλονίκη(1917) - Στόχος η δημιουργία μικροιδιοκτησίας στην αγροτική οικονομία, η έλλειψη κοινωνικών εντάσεων και η αποκατάσταση των προσφύγων. - Το καθεστώς μικροιδιοκτησίας δημιούργησε νέα προβλήματα καθώς οι μικροκαλλιεργητές έπεφταν θύματα εκμετάλλευσης των μεγαλεμπόρων.

Εκπαιδευτικός Όμιλος 4 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με την ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και αγροτικών συνεταιρισμών. 2) Τα πρώτα βήματα εργατικού κινήματος του α) Εργατικό κίνημα κατά τον 19 ο αιώνα - Απουσία εργατικών και σοσιαλιστικών ομάδων σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. - Λόγοι καθυστέρησης της ανάπτυξης τέτοιων ομάδων( έλλειψη βιομηχανικών μονάδων, στα μεγάλα δημόσια έργα της εποχής δεν εργάζονταν έλληνες, η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας δεν εννοούσε την ανάπτυξη ιδεολογιών κοινωνικού περιεχομένου. β) Εργατικό κίνημα κατά τον 20 ο αιώνα - Λόγοι ανάπτυξης του εργατικού κινήματος (ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης πόλη με βιομηχανικό υπόβαθρο και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.) - Η Φεντερασιόν η εργατική ένωση της πόλης επηρέασε την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. - Οι πιέσεις της ελληνικής κοινωνίας, στον Α Παγκόσμιο πόλεμο, η ανάμειξη της χώρας σε διεθνείς υποθέσεις, ο αντίκτυπος της Ρωσικής επανάστασης. γ) Πρώτα εργατικά κινήματα - ΓΣΕΕ - ΣΕΚΕ - ΚΚΕ 3) Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922 α) Βενιζελισμός - Πολιτική αντίληψη που εκφράστηκε από τον Ελ. Βενιζέλο. - Θεωρούσε το κράτος στον οικονομικό τομέα μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού. - Βασικός παράγοντας η ολοκλήρωση της Μ.Ιδέας (ενσωμάτωση όλων των εδαφών του Ελληνισμού σε μια ενιαία κρατική και εθνική υπόσταση.) β) Συμβολή αστικής τάξης - Εξακολουθούσε να πλουτίζει σε ολόκληρη την λεκάνη της Α. Μεσογείου. - Ισχυρή ελληνική παρουσία σε χώρες που είχαν ισχυρή εμπορική δραστηριότητα (Κωνσταντινούπολη, Αίγυπτος, Πόντος, Θεσσαλονίκη. Σμύρνη, Ν. Ρωσία, Αλεξάνδρεια, Σουδάν) - Η αστική τάξη και ο Βενιζέλος μπορούσαν να ολοκληρώσουν το όραμα της Μ. Ιδέας. γ) Οικονομικά δεδομένα

Εκπαιδευτικός Όμιλος 5 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - Παρά την σταφιδική κρίση του 1910 η Ελλάδα δεν αντιμετώπισε πρόβλημα (υπερπόντια μετανάστευση προς ΗΠΑ, σημαντικά εμβάσματα) - Οι βαλκανικοί πόλεμοι δεν κλόνισαν όπως ήταν αναμενόμενο την οικονομία της χώρας. - Οι λόγοι για τους οποίους δεν συνέβη αυτό ήταν ο διπλασιασμός της χώρας και του πληθυσμού, η ενσωμάτωση ισχυρών εμπορικών κέντρων και η ενσωμάτωση μεγάλων γεωργικών εκτάσεων. 4) Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος α) Οικονομικό και κοινωνικό κόστος - Σύγκρουση παλατιού με τον Ελ. Βενιζέλο. - Άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915 - Εθνικός διχασμός (δημιουργία δύο κυβερνήσεων.) - Συμμαχικός αποκλεισμός - Πολεμικές συγκρούσεις β) Δανεισμός συμμάχων στην Ελλάδα για συμμετοχή στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο - Αγγλία (12.000.000 λίρες) - Γαλλία (300.000.000 φράγκα) - ΗΠΑ (50.000.000 δολάρια) γ) Φύση του συμμαχικού δανείου - Ο δανεισμός ήταν θεωρητικός - Τα χρήματα ποτέ δεν δόθηκαν στην Ελλάδα - Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος. δ) Προβλήματα που προέκυψαν από το συμμαχικό δάνειο - Όταν ανέβηκε η φιλοβασιλική κυβέρνηση στην εξουσία, οι σύμμαχοι απέσυραν την κάλυψη του δανείου. - Το 1918 ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό - Η μικρασιατική εκστρατεία χειροτέρεψε τα δημοσιονομικά δεδομένα της χώρας - Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να διχοτομήσει το ελληνικό χαρτονόμισμα ως μια μορφή εσωτερικού δανείου (το 50% της αναγραφόμενης αξίας του χαρτονομίσματος περιήλθε στο κράτος) 5) Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936 α) Η καταστροφή του 1922 και ο αντίκτυπος της στην ελληνική κοινωνία - Άφιξη και αποκατάσταση 1.275.000 προσφύγων, γεγονός που ανέτρεψε τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.

Εκπαιδευτικός Όμιλος 6 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - Λειτούργησε καταλυτικά στην δυναμική της ελληνικής κοινωνίας. β) Προβλήματα στην λειτουργία της διοίκησης - Οι θάνατοι από τις αρρώστιες- μάστιγες της εποχής. - Πολιτική αστάθεια - Τα μίση του διχασμού - Η ανακήρυξη της δημοκρατίας - Οι επεμβάσεις του στρατού - Απόπειρες πραξικοπημάτων γ) Αντίδραση του κρατικού μηχανισμού - Κρίνεται επαρκής - Επιτεύχθηκε με την αξιοποίηση των μουσουλμανικών περιουσιών και την εξωτερική βοήθεια. 6) Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου α) Πλεονεκτήματα που επέτρεψαν την καλή οικονομική πορεία της Ελλάδας - Είχε ομογενοποιηθεί εθνικά - Είχε ολοκληρώσει την αγροτική της μεταρρύθμιση - Είχε βελτιώσει τις υποδομές της - Είχε υιοθετήσει αναπτυξιακές πολιτικές - Οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων αναπτύσσονταν στα στενά πλαίσια του ελληνικού κράτους και όχι στο εξωτερικό - Οι πρόσφυγες είχαν φέρει μαζί τους τις γνώσεις, τον πολιτισμό και κυρίως την διάθεση για εργασία. 7) Οι μεγάλες επενδύσεις α) Η ραγδαία προσέλευση των προσφύγων και οι παλαιές υποδομές της χώρας οδήγησαν σε επενδύσεις - Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ λύνει το πρόβλημα ύδρευσης, αντικαθιστώντας το απαρχαιωμένο Αδριάνειο Υδραγωγείο, με την κατασκευή φράγματος και τεχνητής λίμνης στον Μαραθώνα. - Η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ εγκατέστησε μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα, δημιούργησε σύγχρονο δίκτυο συγκοινωνιών με ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία. - Γερμανικές εταιρείες έκαναν επενδύσεις στην διόρθωση των δρόμων, με σκοπό την αποφυγή των χειμάρρων.

Εκπαιδευτικός Όμιλος 7 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - Εγγειοβελτιωτικά έργα με σκοπό την αύξηση των καλλιεργειών 8) Η Τράπεζα της Ελλάδος α) Λόγοι που οδήγησαν στην δημιουργία της τράπεζας της Ελλάδος - Παροχή πρόσθετου δανείου από την ΚΤΕ - Διαχείριση χρεών - Έκδοση χαρτονομίσματος - Ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής β) Επιτεύγματα της τράπεζας της Ελλάδος - Σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα - Μετατρεψιμότητα του εθνικού νομίσματος σε χρυσό γ) Αποτελέσματα της λειτουργίας της Τράπεζας της Ελλάδος - Ευφορία στα δημόσια οικονομικά - Βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας του κράτους - Ενισχύθηκε η εισροή συναλλάγματος - Ενισχύθηκαν οι επενδύσεις - Οικονομική και πολιτική ανάπτυξη του κράτους (1928-1932) 9) Η κρίση του 1932 α) Η παγκόσμια οικονομική κρίση βρήκε την Ελλάδα σε περίοδο ευημερίας β) Προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης για αποτροπή της κρίσης - Εξάντληση αποθεμάτων σε χρυσό και συνάλλαγμα γ) Συνέπειες στην ελληνική οικονομία - Η χώρα δεν μπόρεσε να αποφύγει την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος, καθώς και την αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων - Ισχυρός κρατικός παρεμβατισμός στα οικονομικά ζητήματα, στις εξωτερικές συναλλαγές - Πολιτική προστατευτισμού με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας - Κλειστή οικονομία με γραφειοκρατικές διαδικασίες. δ) Εξωτερικό εμπόριο - Κυριάρχησε η μέθοδος του διακανονισμού κληρινγκ - Τα κράτη κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να υπάρχει ισοσκελισμός στα εισαγόμενα και στα εξαγόμενα προϊόντα. ε) Η μέθοδος του διακανονισμού είχε θετικά και αρνητικά στοιχεία στην οικονομία της Ελλάδος στ) Επιπτώσεις της κρίσης στο πολιτικό πεδίο

Εκπαιδευτικός Όμιλος 8 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Ανάδειξη ολοκληρωτικών και δικτατορικών καθεστώτων στην Ευρώπη - Γερμανία (Χίτλερ - ναζισμός) - Ιταλία (Μουσολίνι - φασισμός) - Ισπανία (Φράνκο - στρατιωτική δικτατορία) - Ελλάδα (Ιωάννης Μεταξάς 4 Αυγούστου 1936- δικτατορία) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ 1. Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην αγροτική μεταρρύθμιση του 20ου αιώνα; 2. Να αναφερθείτε στα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στον ελληνικό αγροτικό χώρο με την ενσωμάτωση των νέων περιοχών. 3. Τι γνωρίζετε για την αγροτική μεταρρύθμιση του 1917,ποιος ήταν ο στόχος της και ποια τα αποτελέσματα της μεταρρύθμισης 4. Ποια τα αίτια της μικρής πολιτικής και κοινωνικής επιρροής των σοσιαλιστικών ομάδων και των εργατικών ομαδοποιήσεων στην Ελλάδα στο τέλος του 19 ου αιώνα; 5. Ποιοι παράγοντες οδήγησαν το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση;

Εκπαιδευτικός Όμιλος 9 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1910-1922 Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1910-1922 1. Τι ήταν ο Βενιζελισμός, ποιοι υποστήριξαν τον Βενιζέλο στην υλοποίηση της πολιτικής του και ποια τα αποτελέσματα; 2. Τι γνωρίζετε για τα αποτελέσματα των βαλκανικών πολέμων στην Ελλάδα; 3. Τι γνωρίζετε για την συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο; 4. Ποια η φύση του συμμαχικού δανείου, που ενέκριναν οι σύμμαχοι στην Ελλάδα; 5. Να αναφερθείτε στις αιτίες που οδήγησαν στη διχοτόμηση του χαρτονομίσματος το 1922 και στον τρόπο που έγινε. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1932 1. Ποια θετικά σημεία εμφανίζει η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο 1919-1939; 2. Ποιες μεγάλες επενδύσεις έγιναν στην Ελλάδα κατά το διάστημα 1919-1939; 3. Τι γνωρίζετε για τη ίδρυση και τη λειτουργία της Τράπεζας της Ελλάδος; 4. Ποιες ήταν οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 1932 στην εσωτερική οικονομική ζωή της Ελλάδας; 5. Ποιες ήταν οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 1932 στο εξωτερικό ελληνικό εμπόριο; 6. Ποιες υπήρξαν οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στο διεθνές και στο ελληνικό πολιτικό πεδίο;

Εκπαιδευτικός Όμιλος 10 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΩΝ ΠΗΓΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ 1. Πίνακας 7 ( σελ. 46, συμπληρωμένος από το βιβλίο του Κ. Βεργόπουλου «Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα» σελ 178) : ποια ήταν η κατάσταση του αγροτικού ζητήματος στη Θεσσαλία στις αρχές του 20ου αιώνα και ποιες προσπάθειες έγιναν για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προέκυπταν; Απαλλοτριώσεις μεγάλων τσιφλικιών Έτος 1917 0 1918 1 1919-1920 63 1921-1922 12 1923 642 1925-1928 561 Αριθμός τσιφλικιών 2. Η γεωργία στην Ελλάδα κατά το 19 ο αιώνα (σελ. 47): στηριγμένοι στα στοιχεία του παραθέματος και τις ιστορικές σας γνώσεις να καταγράψετε την κατάσταση του γεωργικού τομέα στην Ελλάδα και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι αγρότες. Πόσο αξιόπιστα θεωρείτε τα στοιχεία του παραθέματος; 3. Οι συνθήκες εργασίας των εργατών στην Ελλάδα, (σελ. 49): να σχολιάσετε και να τεκμηριώσετε, στηριγμένοι στις ιστορικές σας γνώσεις, τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στην Ελλάδα, για τις συνθήκες εργασίας των εργατών και την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος.

Εκπαιδευτικός Όμιλος 11 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Επιπρόσθετες ερωτήσεις αξιολόγησης ιστορικών πηγών 1) Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω πηγές και, σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, Πηγή 1 απαντήστε στην ερώτηση: Και είναι μεν αληθές ότι κατά το έτος 1836 εξεδόθη νόμος δι ου διετάσετο η σύνταξις προσωρινού των ιδιωτικών κτήσεων κτηματολογίου στηριζόμενου κατά μέγα μέρος επί της δηλώσεως των ιδιοκτητών, επί των τίτλων της ιδιοκτησίας αυτών και επί των υπολογισμών κατά του νόμου τούτου όστις κυρίως προυτίθετο να προετοιμάσει την οδόν της πλήρους και επιστημονικής κτηματογραφίας, της οποίας η κατάρτισις παρείχε και παρέχει εισέτι παρ ημίν ανυπέρβλητους πρακτικάς δυσχερείας, ου μόνον ένεκα της ελλείψεως του απαιτουμένου αριθμού γεωμετρών και των προς εκτέλεσιν αυτής αδρών δαπανών, αλλά και ένεκα της αβεβαίας καταστάσεως εις ην έτι ευρίσκεται παρ ημίν η ακίνητος ιδιοκτησία. Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Λυκείου, σελ. 47 Πηγή 2 Θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τρεις κατηγορίες μεγάλων ιδιοκτησιών στις πρώτες δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία του τόπου: 1. Πρώτ απ όλα, μερικές από αυτές συγκροτήθηκαν πολύ πριν από το τέλος της Τουρκοκρατίας: πρόκειται για εδάφη που κατείχαν με οποιαδήποτε θεσμική μορφή η Εκκλησία και οι Έλληνες προύχοντες και που στο μέγιστο μέρος τους μετατράπηκαν μετά την ανεξαρτησία σε πλήρεις ατομικές ιδιοκτησίες. Πραγματικά, η αποχώρηση των τούρκων είχε μοναδικό αποτέλεσμα τη νομιμοποίηση μιας ιδιοκτησίας, η οποία προηγούμενα υπάγονταν στις δεσμεύσεις του οθωμανικού δικαίου ( ) 2. Θα έπρεπε να προσθέσουμε τις καινούργιες μεγάλες ιδιοκτησίες που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια του αγώνα, ή και αργότερα, τόσο από τους ίδιους τους τοπικούς άρχοντες όσο και από τους ισχυρότερους στρατιωτικούς αρχηγούς που, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατόρθωσαν να ιδιοποιηθούν άμεσα εδάφη που ανήκαν στους Τούρκους. Ακόμη και αργότερα, συνεχίστηκε η διαδικασία σχηματισμού καινούργιων μεγάλων ιδιοκτησιών. Δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία πως μέσα στη γενικότερη διαδικασία σφετερισμού και διανομής των εθνικών γαιών, οι τοπικοί άρχοντες εκμεταλλεύθηκαν τη θέση ισχύος που κατείχαν, για να ιδιοποιηθούν εδάφη και να συγκροτήσουν ιδιοκτησίες που είχαν συχνά σημαντική έκταση.

Εκπαιδευτικός Όμιλος 12 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3. Ο τρίτος τρόπος σχηματισμού μεγάλων ιδιοκτησιών θεμελιώνεται άμεσα στις συνθήκες της διεθνούς αναγνώρισης της ελληνικής ανεξαρτησίας. Οι ιδιοκτησίες αυτές ήταν συγκεντρωμένες στο βόρειο τμήμα των ελευθερωμένων περιοχών και ειδικότερα στην Αττική, στη Φθιώτιδα και στην Εύβοια που κατείχαν ακόμα οι τούρκοι και μετά το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων. Σε αντίθεση με τα τουρκοκρατούμενα εδάφη της υπόλοιπης Ελλάδας που πέρασαν κατευθείαν στην ιδιοκτησία του Κράτους, τα εδάφη των περιοχών αυτών, σύμφωνα με τις διατάξεις του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου το 1830, παρέμειναν στην ιδιοκτησία των τούρκων που τα κατείχαν. Αργότερα, οι ίδιοι οι κάτοχοί τους τα πούλησαν, και μετά υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Έτσι, λοιπόν, τα περισσότερα από τα εδάφη αυτά αγοράστηκαν από τους Έλληνες του εξωτερικού, που ήταν οι μόνοι που διέθεταν σε ρευστό όσα χρήματα χρειάζονταν. Κ. Τσουκαλάς, ό. π., σελ. 79 80 Πηγή 3 Στην περίοδο 1881 1885 εμφανίστηκε στο προσκήνιο της ελληνικής κοινωνίας το πρόβλημα μιας μεγάλης γαιοκτησίας με κέντρο τις απελευθερωμένες περιοχές της Θεσσαλίας και της Άρτας. Ως τότε το ελληνικό κράτος είχε καταπολεμήσει με συνέπεια κάθε προσπάθεια για τη συγκρότηση μεγάλης γαιοκτησίας. Όμοια είχε πολεμήσει τον κολληγικό τρόπο καλλιέργειας και είχε ευνοήσει τη μικρή ιδιοκτησία και την οικογενειακή παραγωγή ( ) Τσιφλικική γεωργία με κολληγικές σχέσεις παραγωγής υπήρχε σε μερικά μόνο σημεία της Παλιάς Ελλάδος που λειτουργούσαν σαν απομονωμένες νησίδες Τα λιγοστά αυτά τσιφλίκια της Αττικής και της Εύβοιας είχαν δημιουργηθεί πάνω στη βάση της συνθήκης της προσάρτησης των περιοχών αυτών στο ελληνικό κράτος κατά το 1833. Τα τσιφλικικά αυτά δικαιώματα από τη μια αναγνωριζόταν από τα ελληνικά δικαστήρια, από την άλλη όμως καταπολεμούνταν από την οικονομική πολιτική του κράτους. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ, σελ. 69 70 Πηγή 4 Εν γένει, όπως αναφέρθηκε, η οθωμανική πoλυμορφία επέτρεπε την επί του ιδίου εδάφους συνύπαρξη τριών υπερτιθεμένων εμπραγμάτων δικαιωμάτων. Κατά πρώτον, η ψιλή κυριότης του Δημοσίου εξασφάλιζε το αναπαλλοτρίωτο των κτημάτων. Κατά δεύτερον, ο τσιφλικούχος εισέπραττε, εκ του ιδίου του κτήματος, το 1/2 ή το 1/3 του καθαρού προϊόντος, ως ένα έπαθλο του εδάφους. Τέλος, κατά τρίτον, ο χωρικός, επί του ιδίου πάντοτε κτήματος απολάμβανε του εμπραγμάτου δικαιώματος του τεσσαρούφ, το οποίον τον προστάτευε έναντι μιας ενδεχόμενης αποβολής ( ) Παρόλο που στις πλείστες περιπτώσεις, η γη πέρασε απλώς από την οθωμανική κρατική

Εκπαιδευτικός Όμιλος 13 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ιδιοκτησία σ αυτήν του ελληνικού κράτους, τούτο συνεπέφερε σημαντικές μεταβολές ως προς τις συνθήκες εργασίας του χωρικού. Πράγματι η σουλτανική ιδιοκτησία είχε πάντοτε διατηρήσει ένα χαρακτήρα απλής επικυριότητας του Δημοσίου, ενώ εκείνη του ελληνικού κράτους προήλθε από την υποκατάσταση του ελληνικού Δημοσίου στις ιδιωτικοποιημένες έγγειες σχέσεις. Η πρακτική συνέπεια αυτής της διαφοράς ήταν ότι στην οθωμανική περίπτωση η ιδιοκτησία του Δημοσίου δε λειτούργησε παρά ως μια ψιλή επικυριότητα, ενώ στη νεοελληνική περίπτωση το Κράτος διαμόρφωσε μια συμπεριφορά ενεργού ατομικού ιδιοκτήτη. Για το λόγο αυτόν, το ελληνικό κράτος, παραχωρώντας τις εθνικές γαίες στους καλλιεργητές, αξίωσε από αυτούς αιφνιδιαστικώς, όχι μόνο τη δεκάτη η οποία είχε διατηρηθεί ως κύρια μορφή αγροτικής φορολογίας αλλά και την επιπρόσθετη πληρωμή των 15% του ακαθαρίστου προϊόντος, ως ενοίκιο προς τον ιδιοκτήτη, λόγω της υποτιθέμενης μίσθωσης. Κατά αυτόν τον τρόπο, ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων αγροτών, τηv επομένη της Ανεξαρτησίας βρέθηκαν σε μια κατάσταση σαφώς χειρότερη από εκείνη που είχαν επί οθωμανών: α) το δικαίωμά τους της νομής και κατοχής (ήτοι το τεσσαρούφ) καταργήθηκε, προς όφελος της κρατικής κυριότητος και β) κατά συνέπεια, οι καλλιεργητές αυτοί μετατράπηκαν σε απλούς αγρομισθωτές ενοικιαστές, πράγμα που λογικώς οδήγησε το Κράτος στην επιβολή ενός ενοικίου, κατ αντίθεση με ολόκληρη την οθωμανοβυζαντινή περίοδο ( ) Η εισαγωγή στην Ελλάδα του ρωμανο γερμανικού δικαίου, εξαλείφοντας τις τοπικές οθωμανο βυζαντινές παραδόσεις, επέφερε μια σαφή επιδείνωση των συνθηκών ζωής του Έλληνα αγρότη, χωρίς εκ παραλλήλου να ευνοήσει την ανάπτυξη ενός αγροτικού καπιταλισμού. Το κράτος και μόνον αυτό επωφελήθηκε απ αυτήν την κατάσταση, αλλά η επιτυχία του αυτή αποδειχνόταν όλο και περισσότερο συζητήσιμη. Κώστας Βεργόποuλος, Το Αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα, σελ 105-109 Πηγή 5 ( ) Με αυτήν την έννοια μπορούμε να πούμε πως οι εκμισθωτές των εθνικών εδαφών είχανε την πλήρη οικονομική κυριότητα των εδαφών. Εκείνοι αποφάσιζαν για τον τύπο και τους τρόπους καλλιέργειας, για την αροτρίωση των χέρσων εδαφών και για την περίφραξή τους. Επιπλέον, δεν απειλούνταν με απαλλοτρίωση, τα δικαιώματά τους ήταν κληρονομικά και απαραβίαστα. Ταυτόχρονα, οι ζημίες αναλαμβάνονταν επίσης αποκλειστικά από τον παραγωγό. Έτσι, αν παραβλέψουμε ότι η οφειλόμενη στο κράτος πρόσοδος επιβάρυνε κάπως τους οικονομικούς όρους εκμετάλλευσης δε διέφερε και πολύ από τη θέση εκείνων που είχαν πλήρη νομική κυριότητα. Η διάκριση, λοιπόν, της κυριότητας με τη νομική έννοια και της κυριότητας με την οικονομική

Εκπαιδευτικός Όμιλος 14 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ έννοια, που ενυπάρχει σε όλες τις μορφές εκμίσθωσης, παίρνει στην περίπτωση στην περίπτωση της κυριότητας του κράτους μια εντελώς ειδική μορφή. Όχι μόνο το κράτος, σαν ιδιοκτήτης, είναι ανίκανο να επιτελέσει τον κύριο οικονομικό και τυπικό ρόλο του ιδιοκτήτη που ζει εκτός έδρας να καθορίσει δηλαδή τους τρόπους εξαγωγής της έγγειας προσόδου. Πιο σημαντικό είναι πως ο εκμισθωτής, ο μικροκαλλιεργητής με τα διασφaλισμένα οικονομικά δικαιώματα, λειτουργεί απέναντι στη γη του σαν να ήταν δικαιωματικά ο νόμιμος ιδιοκτήτης της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, έγινε ο σφετερισμός των μισών περίπου εθνικών γαιών. Παρατηρούμε άλλωστε ότι αυτή η κατάσταση παγιώνεται χάρη στις διατάξεις του ρωμαϊκού δικαίου που ισχύει στην Ελλάδα. Πραγματικά, οι διατάξεις οι σχετικές με τη χρησικτησία οδηγούσαν στην πλήρη ιδιοκτησία μετά από ένα χρονικό διάστημα διανοία κυρίου νομής. Έτσι, απαραίτητος όρος για να απαιτήσει κανείς έναν τίτλο ιδιοκτησίας ήταν να μην πληρώνει γεώμορα, γιατί κάθε πληρωμή αποτελούσε νομικά απόδειξη για τη σχέση εκμίσθωσης και έτσι ανέστειλε τη χρησικτησία. Ο αγώνας, λοιπόν, των αγροτών για την παγίωση της ιδιοκτησίας τους δεν περνούσε αναγκαστικά από μια γενική διεκδικητική πίεση, αλλά και από τη λαθραία καλλιέργεια των εδαφών, που μπορούσαν μέσα σε είκοσι χρόνια να περιέλθουν στην πλήρη κυριότητά τους, με τον όρο να μην έχουν εξοφλήσει τους φόρους τους ( ). Έτσι, λοιπόν, ο σφετερισμός των εθνικών γαιών τελικά δεν ήτανε τίποτε άλλο από μια διαδικασία που συνέβαλλε στην εξομάλυνση μιας κατάστασης, η οποία για πολύ καιρό στάθηκε νομικά, κοινωνικά και οικονομικά διφορούμενη. Κ. Τσουκαλάς, ό. π., σελ 76 77 ΕΡΩΤΗΣΗ Ποια προβλήματα προέκυψαν σχετικά με τη διανομή των" εθνικών γαιών" μετά την απελευθέρωση του ελληνικού κράτους; 2) Διαβάστε προσεκτικά τις παρακάτω πηγές και, σε συνδυασμό με τις ιστορικές σας γνώσεις, Πηγή 1 απαντήστε στις ερωτήσεις: Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας σημειώθηκε μια παρόμοια εξέλιξη. Η νομή των κολίγων ήταν παραδοσιακά ένα εμπράγματο και κληρονομικό δικαίωμα. Ο καλλιεργητής ήταν, κατά την τουρκοκρατία, προσδεδεμένος στη γη, σαν συμπλήρωμά της. Όμως η σχέση αυτή θεωρήθηκε από το αστικό ελληνικό δίκαιο σαν ένας φεουδαρχικός περιορισμός της κυριότητας. Το ελληνικό κράτος αναγνώρισε μόνο την πλήρη κυριότητα ως εμπράγματο δικαίωμα επί ακινήτων. Συνέπεια αυτού ήταν οι καλλιεργητές, οι συνδεδεμένοι με το έδαφος επί αιώνες, να θεωρηθούν

Εκπαιδευτικός Όμιλος 15 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ξαφνικά ως ακτήμονες. Έτσι ο αγρότης, μολονότι εξακολουθούσε να ονομάζεται επίμορτος καλλιεργητής, υπέκειτο πια σε έξωση μετά τη λήξη του ετήσιου αγροληπτικού συμβολαίου του. ( ) Η εξέλιξη αυτή είχε αποσοβηθεί στην Παλαιά Ελλάδα, όπου στη θέση των Τούρκων τσιφλικούχων που αποχωρούσαν είχε υπεισέλθει το κράτος. Με την κυβέρνηση ωστόσο Τρικούπη ήταν η πρώτη φορά που το κράτος εμφανίστηκε να ευνοεί τη συγκρότηση μιας μεγάλης ιδιοκτησίας. Η αιτία της μεταβολής αυτής πρέπει να αναζητηθεί σε ένα εξαιρετικό γεγονός: δικαιούχοι των τσιφλικικών δικαιωμάτων στη Θεσσαλία Άρτα δεν ήταν πια οι επαρχιακοί προύχοντες και κοτζαμπάσηδες, αλλά οι Έλληνες χρηματιστές της διασποράς. ( ) Κατ αρχάς ο Τρικούπης, σε αντίθεση με την πολιτική του Κουμουνδούρου, πενταπλασίασε το δασμό πάνω στα εισαγόμενα σιτηρά το 1884, ενώ κατά το 1892 τον ήδη υψηλό δασμό τον αύξησε ακόμα κατά 1.600%. Ο σκοπός του ήταν προφανής: να περιορίσει την εισαγωγή αλλοδαπού σίτου, ώστε ο εγχώριος να υπερτιμηθεί και να διογκωθεί η έγγεια πρόσοδος των τσιφλικούχων. Παράλληλα, ο Τρικούπης πρόσφερε ακόμη δύο δώρα στους νεοπαγείς τσιφλικούχους της Θεσσαλίας: α) Κατάργησε τη φορολογία της δεκάτης επί των σιτηρών και την αντικατέστησε ο λεγόμενος φόρος αροτριώντων κτηνών, ο οποίος απέφερε μόλις το 1/3 των εσόδων της πρώτης. Ο νέος φόρος ανακούφισε τους τσιφλικούχους διπλά, όχι μόνο γιατί μειώθηκε ποσοτικά η αξίωση του δημοσίου, αλλά και γιατί ο νέος φόρος ήταν εύκολο να επιβαρύνει τελικά τους καλλιεργητές, εφόσον δε συνδεόταν με την ιδιοκτησία αλλά με τον αριθμό των ζώων που χρησιμοποιούταν. β) Κατάργησε το τελωνείο Θεσσαλίας, για να διευκολύνει τις εποχικές μετακινήσεις της νομαδικής κτηνοτροφίας στις περιοχές των ελληνοτουρκικών συνόρων. Η κατάργηση του τελωνείου αυτού σήμαινε βέβαια ζημιά του δημοσίου κατά 300.000 δραχμές, όμως έδωσε τη δυνατότητα στους τσιφλικούχους να αυξήσουν τα ενοίκια για την παραχώρηση εκτάσεων για βοσκή. Στην περίοδο αυτή η προστασία των τσιφλικιών ήταν πλήρης. Οι γαιοκτήμονες της Θεσσαλίας, όντας εξασφαλισμένοι πέρασαν σε ακόμα πιο επιθετική στάση. Περιόρισαν προοδευτικά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις για δύο λόγους: α) για να πετύχουν τεχνητή υπερτίμηση των σιτηρών στην εγχώρια αγορά και συνεπώς αύξηση της εγγείου προσόδου και β) για να απελευθερώσουν εκτάσεις προς ενοικίαση στην αποδοτικότατη νομαδική κτηνοτροφία. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ, σελ 70 71