ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Α.Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις). (μονάδες 20) Το κείμενο αναφέρεται στις συνέπειες και τα γενεσιουργά αίτια των στερεοτυπικών αντιλήψεων στις κοινωνίες. Αρχικά εκτίθενται οι διαδικασίες διαμόρφωσης των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων και στη συνέχεια τονίζεται ο ατεκμηρίωτος χαρακτήρας και οι οδυνηρές συνέπειές τους στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι με αναφορά παραδειγμάτων. Ιδιαίτερη μνεία επιφυλάσσεται στα στερεότυπα σχετικά με τις αναπηρίες και στην υπέρβασή τους από τους άμεσα θιγόμενους. Τέλος, ψηλαφούνται οι τρόποι μετάδοσης και εδραίωσης τέτοιων αντιλήψεων και η ευθύνη των κοινωνικοποιητικών φορέων σε αυτή τη διαδικασία. Β. Β1.Σύμφωνα με το κείμενο, με ποιον τρόπο οι αντιλήψεις παίρνουν τη μορφή στερεοτύπων, ενώ τα στερεότυπα τη μορφή προκαταλήψεων; (60 80 λέξεις). (μονάδες 10) Η απάντηση βρίσκεται στη πρώτη παράγραφο του κειμένου. Β2.α.Να επισημάνετε τις δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στη δεύτερη παράγραφο (Οι προκαταλήψεις ατόμων) του κειμένου. (μονάδες 2) ωστόσο έτσι Β2.β.Ποια σχέση συνοχής δηλώνει η κάθε διαρθρωτική λέξη; (μονάδες 3) αντίθεση συμπέρασμα Γ. Γ1.α.Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: πολιτισμένοι, καλύτερα, αστήρικτες, κερδίζοντας, ενθάρρυνση. (μονάδες 5) πολιτισμένοι = αγενείς, ακαλλιέργητοι, πρωτόγονοι καλύτερα = χειρότερα αστήρικτες = τεκμηριωμένες, αποδεδειγμένες κερδίζοντας = χάνοντας, στερούμενοι ενθάρρυνση = αποθάρρυνση, αποτροπή (Προσοχή: Εσείς οφείλετε να γράφετε ένα μόνο, κατά την υπόδειξη της ασκήσεως! Εμείς σας
παραθέτουμε, όπου συνάδουν προς τα συμφραζόμενα, δύο-τρία, προς διεύρυνση των λεξιλογικών σας γνώσεων.) Γ1.β.Να γράψετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (μονάδες 5) Οι ακαλλιέργητοι άνθρωποι εκτίθενται με τη συμπεριφορά τους σε πολλές περιστάσεις του κοινωνικού βίου. Ο Γιώργος αντιμετώπισε τη δοκιμασία χειρότερα από το αναμενόμενο. Οι κατηγορίες των εναγόντων πρέπει να είναι τεκμηριωμένες. Στερούμενοι την εκτίμηση των συνανθρώπων μας περιθωριοποιούμαστε. Η αποθάρρυνση των τέκνων από τους γονείς τα οδηγεί σε απώλεια της αυτοπεποίθησής τους. Γ2.«Τα στερεότυπα μεταδίδονται από την οικογένεια». Να βρείτε το είδος της σύνταξης, να αιτιολογήσετε την επιλογή του από τους συντάκτες του κειμένου και να μετατρέψετε τη φράση στο αντίθετο είδος σύνταξης. (μονάδες 5) Χρησιμοποιείται ενεργητική σύνταξη, για να τονιστεί η ίδια η ενέργεια. Ενεργητική: Η οικογένεια μεταδίδει τα στερεότυπα. Δ. Παραγωγή λόγου Σε άρθρο σας στη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου σας αναλύετε τα αίτια εμφάνισης ρατσιστικών αντιλήψεων και ενεργειών σε μία οποιαδήποτε κοινωνία και προτείνετε τρόπους αντιμετώπισης του νοσηρού φαινομένου του ρατσισμού. (400-500 λέξεις) (μονάδες 50) Τίτλος: Ρατσισμός, ώρα μηδέν Α θεματικό κέντρο: Αίτια 1. Πολιτικά Φιλόδοξοι ηγέτες, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους, μαζοποιούν και παρασύρουν το λαό σε επικίνδυνες ρατσιστικές αντιλήψεις. Ο ρατσισμός χρησιμοποιείται ως άλλοθι, για να αποπροσανατολιστεί ο λαός από σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. 2. Κοινωνικά Ο εκμεταλλευτικός χαρακτήρας των κοινωνιών. Η ύπαρξη μιας μειονότητας σε μια κοινωνία συνεπάγεται την ύπαρξη μιας αντίστοιχης
κυρίαρχης ομάδας που απολαμβάνει μια ανώτερη θέση και μεγαλύτερα προνόμια. Η μειονοτική κατάσταση συνοδεύεται με αποκλεισμό από την πλήρη συμμετοχή στη ζωή της κοινωνίας. Η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο προκαλεί φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, που ευνοούν φαινόμενα ρατσισμού, καθώς δεν υπάρχει κοινωνική συνείδηση και αλληλοσεβασμός. 3. Οικονομικά Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ κοινωνικών ομάδων στη διεκδίκηση περιορισμένων θέσεων εργασίας, οικονομικού οφέλους και αγαθών (π.χ. οι μετανάστες απειλούν τα οικονομικά συμφέροντα των μόνιμων κατοίκων -μελών μιας κοινωνίας, γι αυτό εύκολα υιοθετούνται προκαταλήψεις και στερεότυπα σε βάρος τους). Και φυσικά ο ανταγωνισμός αποβαίνει σε κανιβαλισμό, ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, όπου οι ιθύνοντες μέσω των ΜΜΕ και ακραιφνών κομματικών σχηματισμών στοχοποιούν τα εύκολα θύματα και τα μετατρέπουν σε αποδιοπομπαίους τράγους των δικών τους αμαρτημάτων. Η οικονομική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο «ηθικοποιείται» με την υποτίμηση του εκμεταλλευόμενου. Εάν ο εκμεταλλευόμενος θεωρηθεί κατώτερης ποιότητας άνθρωπος («υπάνθρωπος», κατά τη ναζιστική ορολογία, «Untermensch»), ζώο, τότε νομιμοποιείται, τουλάχιστον ηθικά, και η καταπάτηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του. 4. Εθνικά Ο κίνδυνος αφομοίωσης των μικρών λαών από ισχυρά κράτη ενισχύει το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και τους συσπειρώνει γύρω από τα εθνικά τους χαρακτηριστικά. Στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από μαζικές μετακινήσεις λαών, είναι εύλογη και η τόνωση του αισθήματος της ξενοφοβίας, καθώς η συνύπαρξη με μειονότητες σε μια χώρα ή περιοχή γεννά προβλήματα, λόγω των διαφορετικών ηθών,εθίμων και θρησκευτικών αντιλήψεων. Καταστάσεις ή αντιλήψεις που διαμορφώνονται μέσα από την ανάμνηση ιστορικών γεγονότων (πολεμικές συγκρούσεις, υποδούλωση σε ξένη χώρα κ.λπ.).
5. Πνευματικά - ηθικά Υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης, μέσω των πρωτογενών και δευτερογενών κοινωνικοποιητικών φορέων (π.χ. οικογένεια, σχολικό περιβάλλον). Τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, παρουσιάζουν τη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων που επιβεβαιώνει τις ρατσιστικές αντιλήψεις (οι γυναίκες παρουσιάζονται ως αδύναμες, υποτακτικές συγκριτικά με τους άνδρες, οι Αλβανοί και οι Τσιγγάνοι ως κακοποιοί) ή ηρωοποιούν τους φορείς της βίας. Η απλουστευτική τάση των ανθρώπων για κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες διευκολύνουν τον υπερτονισμό και τη μεγιστοποίηση των διαφορών. Η περιορισμένη γνώση εμποδίζει τη σωστή αξιολογική κρίση για τους άλλους. Η έλλειψη ουσιαστικής αλλά κυρίως ανθρωπιστικής παιδείας επιτρέπει τον ετεροκαθορισμό ομάδων από επιτήδειους και την καλλιέργεια, αντί ισότητας, φανατισμού και ρατσισμού σε βάρος άλλων. Η απομόνωση των πνευματικών ανθρώπων ευνοεί την κατάσταση του πνευματικού σκοταδισμού. Η εκφυλισμός αρχών και αξιών στην υλιστική κοινωνία οδήγησε το σύγχρονο άνθρωπο στην εξαχρείωση. Το δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» καθαγιάζει κάθε απάνθρωπη πράξη. 6. Ψυχολογικά Η τάση ανθρώπων ή ομάδων να διατηρούν σε υψηλό επίπεδο την αυτοεκτίμηση, το γόητρο και το κύρος τους (σύμπλεγμα ανωτερότητας και προσωπικής υπεροχής). Η χαμηλή αυτοεκτίμηση ατόμων ή ομάδων τούς οδηγεί στην αναβάθμιση των δικών τους ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και στην υποβάθμιση των άλλων (σύμπλεγμα κατωτερότητας). Αυτός που υποφέρει νιώθει λιγότερο τη δυστυχία του, όταν μπορεί να φανεί ανώτερος από κάποιον άλλο. Ασύνειδοι μηχανισμοί άμυνας: η αναζήτηση «εξιλαστήριου θύματος», η στροφή δηλαδή της επιθετικότητας μιας ομάδας προς κάποια άλλη, η οποία δεν έχει καμιά σχέση με τα αίτια της επιθετικότητας Ένστικτο εδαφικότητας: όταν απειλείται με διείσδυση ένα ζωτικός, ατομικός χώρος εκλύεται πάντα επιθετικότητα. Όσο πιο στριμωγμένος και ασφυκτικός ο χώρος τόσο μεγαλύτερη και η επιθετικότητα. Έτσι κάπως γεννιέται η έχθρα για τον ξένο. Ο άλλος γίνεται εχθρός, εφόσον θεωρείται έτοιμος να οικειοποιηθεί το δικό σου χώρο. Ορθώνονται τότε σύνορα και εκλογικεύονται τα στεγανά.
Β θεματικό κέντρο: Τρόποι αντιμετώπισης 1. Άτομο Ευαισθησία, κατανόηση, ανεκτικότητα και σεβασμός στο διαφορετικό Αυτοκριτική για να οδηγηθούμε στην αυτογνωσία και να συνειδητοποιήσουμε την ισοτιμία με τους άλλους Διάλογος, άνοιγμα προς το συνάνθρωπο, σεμνότητα και περιορισμός έπαρσης και αλαζονείας Κοινωνική συνείδηση, αλληλεγγύη και βαθιά αίσθηση ανθρωπιάς Απαλλαγή από προκαταλήψεις και εμπάθεια Επιστροφή στις αξίες του μέτρου, της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού που μας εξυψώνουν ηθικοπνευματικά και μας υπενθυμίζουν τη χαμένη μας ανθρωπιά. 2. Οικογένεια Καλλιέργεια σεβασμού προς το διαφορετικό Απαλλαγή από προκαταλήψεις και στερεότυπα Μετάδοση αξιών και υψηλού ήθους Διάλογος με τα παιδιά με σκοπό τη μύηση στην ιδέα των πολυπολιτισμικών κοινωνιών Προσωπικό παράδειγμα γονέων με υπεύθυνη ανθρωπιστική συμπεριφορά και κοινωνική συνείδηση, γιατί τα παιδιά μιμούνται τη στάση των γονέων. 3. Σχολείο Ανθρωπιστική παιδεία απαλλαγή του σχολείου και ιδιαίτερα του λυκείου από το μανδύα του προπαρασκευαστικού σταδίου για το πανεπιστήμιο. Καταλυτικός ο ρόλος του δασκάλου που μπορεί να εμπνεύσει τους μαθητές και να τους προσανατολίσει προς τα υψηλά ανθρωπιστικά ιδεώδη της ισοτιμίας, της συναδέλφωσης και της ουσιαστικής δημοκρατίας. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο με θέμα την υγιή αντιμετώπιση των προσφύγων και των μεταναστών και την καταπολέμηση του ρατσισμού κοινωνικού ή φυλετικού που αναβιώνει σήμερα.
4. ΜΜΕ Εκπομπές με αντιρατσιστικό περιεχόμενο Συζητήσεις με πνευματικούς ανθρώπους για το νοσηρό φαινόμενο του ρατσισμού. Ποιοτικός έλεγχος των εκπομπών ώστε να μην αναπαράγονται φαινόμενα κοινωνικού ρατσισμού. Να μη διογκώνουν τα γεγονότα και να μην καλλιεργούν πνεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού. 5. Κράτος Κατάλληλο ήθος πολιτικής ηγεσίας, ώστε να μην καλλιεργούν οι ίδιοι οι ηγέτες ρατσιστικές τάσεις στους πολίτες Ενίσχυση κράτους πρόνοιας και ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε παιδεία, περίθαλψη και ασφάλιση Ίσες ευκαιρίες για συμμετοχή των πολιτών στα κοινά Εξασφάλιση καλών συνθηκών εργασίας με πνεύμα ισοτιμίας για όλους τους πολίτες. (Από το παραπάνω υλικό απαιτείτο μία επιλογή και σύνθεση, φυσικά! Το υλικό προέρχεται από το Φροντιστηριακό Εγχειρίδιο Έκθεσης, επιμέλειας του Εκθεσιολόγου μας Δημήτρη Βουρλιωτάκη)