ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ» Θέμα διπλωματικής εργασίας: «ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΘΕΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΣΠ. ΕΦΑΡΜΟΓEΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧEΣ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚHΣ ΕΛΛAΔΟΣ» Παναγιωτοπούλου Πετρούλα Επιβλέπων Καθηγητής: Κ. Νικολακόπουλος ΠΑΤΡΑ 2015 Μέλη Τριμελούς Επιτροπής:... Γ.Κούκης, Ν. Σαμπατακάκης Κ. Νικολακόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Καθηγητής Επίκουρος Καθηγητής

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.6 ABSTRACT.9 1. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ.11 1.1. Οι κατολισθήσεις ως φυσικές καταστροφές.11 1.2. Ονοματολογία και χαρακτήρας των κατολισθήσεων...12 1.3. Ταξινόμηση των κατολισθήσεων 15 2. ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΧΑΪΑΣ..19 2.1. Γενικά...19 2.2. Ιστορικό πλαίσιο..20 3. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ..21 3.1. Μεθοδολογία...21 3.2. Βάση Δεδομένων Κατολισθήσεων.25 3.3. Επεξεργασία Δεδομένων με τη χρήση ΓΣΠ... 34 3.4. Προσδιορισμός του χρόνου εκδήλωσης των κατολισθήσεων με χρήση αεροφωτογραφιών και δορυφορικών εικόνων..48 4. ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 58 4.1. Ορισμός ΓΣΠ...58 4.2. Εφαρμογές στη Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών..59 4.3. Εφαρμογή των Συστημάτων γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) στην Αρχαιολογία..59 4.4. Αρχαιολογικά Συστήματα Πληροφοριών και Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών Εφαρμογές στην Αρχαιολογία 61 2

4.5. Παραδείγματα Εφαρμογών Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών στην Αρχαιότητα...63 4.6. Συμπεράσματα και Προοπτικές.70 5. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ.71 5.1. Γιατί η Αχαΐα.71 5.2. Επιλεγμένες Αρχαιολογικές θέσεις..77 6. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ.137 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...138 ΕΠΙΛΟΓΟΣ.139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.140 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ...155 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ..159 ΠΙΝΑΚΕΣ..160 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα Διατριβή Διπλώματος Ειδίκευσης με τίτλο «Εντοπισμός κατολισθήσεων από δεδομένα τηλεπισκόπησης και συσχέτιση τους με θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σε περιβάλλον ΓΣΠ. εφαρμογές σε περιοχές της δυτικής Ελλάδος», εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών (Μ.Π.Σ.), με κατεύθυνση Εφαρμοσμένη & Περιβαλλοντική Γεωλογία (2012-2013), του Τμήματος Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών, στο Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας. Από τη θέση αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν και αυτούς που συμπαραστάθηκαν με οποιονδήποτε τρόπο στην επιτυχή εκπόνηση αυτής της διπλωματικής εργασίας. Πρώτα θέλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα Καθηγητή κ. Κ. Νικολακόπουλο για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο ενδιαφέρον αντικείμενο που ανταποκρίνεται απολύτως στα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα, καθώς και για την αποτελεσματική συνεργασία και συμβολή του στην ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Στη συνέχεια θέλω να ευχαριστήσω τα δύο μέλη της τριμελούς επιτροπής τον κ.κ. Γ. Κούκη και τον κ.κ. Ν. Σαμπατακάκη για την αμέριστη συμπαράστασή τους, βοήθεια και καθοδήγηση καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης. Έπειτα θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους γεωλόγους του Μεταπτυχιακού Τεχνικής Γεωλογίας για τη βοήθεια που προσέφεραν σε διάφορα επίπεδα κατά τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος 2014-2015. Ιδιαίτερα ευχαριστώ στην Μαρία Κακαβά για την άπλετη βοήθεια και συμπαράστασή της, κατά τη διάρκεια παρακολούθησης των προπτυχιακών μαθημάτων και στον Άγγελο Κουτσουμπελίτη για τη συνεργασία αλλά και τη βοήθειά του. Επίσης θα ήταν παράληψη να μην ευχαριστήσω ξεχωριστά την M.Sc Γεωλόγο Μ. Κορδούλη για τον σχεδιασμό της Βάσης Δεδομένων Κατολισθήσεων τη βοήθεια και επίβλεψη που μου προσέφερε στην εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους συναδέλφους μου από την ΕΦΑ Αχαΐας και συγκεκριμένα τον συντηρητή Βασίλη Παναγόπουλο, τον αρχαιολόγο Ιωάννη Μόσχο, τους φύλακες αρχαιοτήτων Δημήτρη Ευαγγελίου και Σάκη Τσάμη και όλους όσους με βοήθησαν στη συλλογή των θέσεων και στη δημιουργία ενός 4

συγκεντρωτικού αρχαιολογικού καταλόγου. Θα πρέπει να ευχαριστήσω θερμά τον Αρχαιολόγο και Επίτιμο Γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Δρ. Λάζαρο Κολώνα για την ενθάρρυνση που μου προσέφερε και την χωρίς ενδοιασμούς συστατική του επιστολή. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω πρωτίστως τους γονείς μου, για την συμπαράσταση και κατανόηση που έδειξαν τα τελευταία δύο έτη και τους φίλους μου για την τεράστια υποστήριξή τους. 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι κατολισθήσεις είναι ένα φυσικό γεωλογικό φαινόμενο που από την αρχαιότητα έως και σήμερα έχει προκαλέσει καταστροφές σε αστικές περιοχές ακόμα και το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων. Οι περισσότερες κατολισθήσεις του ελληνικού χώρου οφείλονται κυρίως σε γεωλογικές και κλιματικές διεργασίες που έχουν λάβει χώρα από το παρελθόν και συνεχίζονται έως και τα νεότερα χρόνια. Η εμφάνιση κατολισθητικών φαινομένων είναι πιο συχνή στο δυτικό και κεντρικό τμήμα της χώρας. Ιδιαίτερα στη δυτική Ελλάδα η λιθολογική σύσταση των σχηματισμών, η νεαρή τους ηλικία, η συχνή και έντονη δράση σεισμών, η γεωμορφολογική εξέλιξη αλλά και ο υψηλός δείκτης βροχοπτώσεων, που συχνά δημιουργεί έντονα καιρικά φαινόμενα, οδήγησαν στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων, σε ευρεία κλίμακα αλλά και μεγάλη συχνότητα. Αποτέλεσμα των κατολισθήσεων, ιδιαίτερα στην Αχαΐα, είναι σε αρκετές από τις περιπτώσεις η εγκατάλειψη, καταστροφή ή μεταφορά ολόκληρων οικισμών από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Αν και η γνώση για παλαιότερες κατολισθήσεις που έχουν καταγραφεί ιστορικά είναι ελλιπής, εκτός από το παράδειγμα της Ελίκης το 373/2π.Χ. που είχε σαν έναυσμα εκδήλωσης ισχυρή σεισμική δόνηση, κατά τη διάρκεια ανασκαφών, πολλές φορές συμπεραίνουμε την εγκατάλειψη ενός οικισμού έπειτα από καταστροφικές γεωλογικές διεργασίες. Εκτός όμως από ιστορικές κατολισθήσεις που έπληξαν τον αρχαίο κόσμο, σήμερα ιστορικά μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι έρχονται συχνά αντιμέτωποι με το φαινόμενο των κατολισθήσεων, δημιουργώντας πολλά προβλήματα, κινδύνους για ανθρώπινες ζωές και μεγάλες καταστροφές σε χώρους οι οποίοι έχουν επιβιώσει από την προϊστορία έως τα νεότερα χρόνια. Χαρακτηριστικό το σχετικά πρόσφατο παράδειγμα της αρχαίας Ολυμπίας το 2014 με την κατολίσθηση των πρανών του Κρόνιου Λόφου λόγω κλιματικών αλλαγών, αλλά και της Ακρόπολης το 2013, όπου μετά από έντονη βροχόπτωση που έπληξε την Αθήνα προκλήθηκαν μικρές κατολισθήσεις στη βόρεια κλιτύ του Μνημείου και συγκεκριμένα στη βορειοδυτική γωνία, μεταξύ της Πύλης Μπελέ και της Κλεψύδρας. Εξαιτίας της αστικής ανάπτυξης, της έντονης ανθρωπογενούς παρέμβασης στο γεωπεριβάλλον με τα τεχνικά έργα και της κλιματικής αλλαγής, η συχνότητα 6

εμφάνισης κατολισθήσεων με καταστροφικές συνέπειες αυξάνεται συνεχώς. Οι κατολισθήσεις μπορούν να προβλεφθούν και να εκτιμηθούν οι δυνητικές συνέπειές τους, επιτρέποντας με αυτό τον τρόπο τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων, τα οποία θα συμβάλλουν στη θωράκιση και προστασία του πληθυσμού, των αρχαιολογικών χώρων και των υποδομών. Η αυξανόμενη διαθεσιμότητα τηλεσκοπικών δεδομένων υψηλής χωρικής ανάλυσης έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη αποτελεσματικών μεθόδων χαρτογράφησης κατολισθήσεων στα πλαίσια της μελέτης αυτών και της αντιμετώπισης των καταστροφών. Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας είναι η αναγνώριση και ταξινόμηση κατολισθήσεων στον νομό Αχαΐας από τηλεπισκοπικά δεδομένα και η συσχέτιση τους με θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σε περιβάλλον ΓΣΠ. Στο πρώτο στάδιο έγινε εντοπισμός ιστορικών κατολισθήσεων από ορθοφωτοχάρτες της Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση ΑΕ, από την εφαρμογή Google Earth, από αεροφωτογραφίες του 1945 και από δορυφορικές εικόνες του 1972. Οι κατολισθήσεις αυτές καταχωρήθηκαν στη διαδικτυακή πλατφόρμα Geoarch, η οποία αποτελεί ένα απογραφικό δελτίο κατολισθήσεων που σχεδιάστηκε από το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών. Στο δεύτερο στάδιο έγινε γεωκωδικοποίηση και αποτύπωση στο χώρο των καταγεγραμμένων αρχαιολογικών θέσεων της μυκηναϊκής περιόδου. Στο τρίτο στάδιο έγινε ο συσχετισμός των αρχαιολογικών θέσεων με τις κατολισθήσεις και χωρική ανάλυση λαμβάνοντας υπόψη, τη γεωλογική δομή κάθε θέσης, το ανάγλυφο, την εγγύτητα σε υδρογραφικό δίκτυο καθώς και άλλες παραμέτρους. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκε η διαπραγμάτευση της αχαϊκής τοπογραφίας σε σχέση με τις κατολισθήσεις κατά την προϊστορική αλλά και μυκηναϊκή περίοδο. Ο συσχετισμός επικεντρώνεται στη συγκέντρωση θέσεων που αφορούν σε οικιστικά κατάλοιπα αυτής της περιόδου, καθώς επίσης και στην ανάπτυξη συμπερασμάτων, που αφορούν στην καταλληλότητα των θέσεων για τη δημιουργία και ανάπτυξη των μυκηναϊκών οικισμών. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής συγκεντρώθηκε πίνακας οικιστικών θέσεων αλλά και νεκροταφείων (θέσεων ταφής), ο οποίος αντιστοιχήθηκε στο Google Earth αλλά και στο Εθνικό Κτηματολόγιο και επεξεργάστηκε με τον αντίστοιχο τρόπο των κατολισθήσεων. Στο 7

πλαίσιο της κατάταξης και ανάλυσης των οικιστικών εγκαταστάσεων του νομού δόθηκε έμφαση στη γεωλογία της περιοχής και στη πιθανότητα ύπαρξης ζωνών ευάλωτων στις κατολισθήσεις, ώστε να γίνει αντιληπτό ότι και αυτές έπαιξαν το δικό τους δυναμικό ρόλο στη δημιουργία και οργάνωση των οικιστικών πυρήνων της Ελλάδας ή οδήγησαν στην ραγδαία εγκατάλειψή τους κατά την υπό έρευνα περίοδο. 8

ABSTRACT Landslides are a natural geological phenomenon that from antiquity until today have caused disasters in urban spaces and even the death of hundreds of people. Most landslides in Greece are mainly due to geological and climatic processes that have taken place since the past and continue until modern times. The phenomenon of landslides is more often in the western and central part of the country. Especially in west Greece the lithological consistency of formations, their young age, the frequent and intense action of earthquakes, the geomorphological evolution but also the heavy rainfall, which often causes intense meteorological phenomena, have led to the creation of suitable circumstances for landslides to take place, on a large scale and also frequently. The result of landslides especially in Achaea is in several cases the desertion, the destruction or the movement of whole settlements from ancient times until today. Although the knowledge about older landslides that have been historically recorded is incomplete, except for the example of Helike in 373/2 BC, which was caused by a strong earthquake, during excavations we sometimes reach the conclusion that a settlement was abandoned after a catastrophic geological process. However, besides historical landslides that struck the ancient world, today historic monuments and archaeological sites often face the phenomenon of landslides, causing many problems, danger for human lives and catastrophes of sites, which have survived from prehistory until modern times. Characteristic is the relatively recent example of Ancient Olympia in 2014 with the landslide of the Cronion Hill due to climatic changes, and also of the Akropolis in 2013, when after heavy rainfall in Athens small landslides were caused on the north slope of the monument, in particular at the northwest corner between Beule Gate and Klepsydra. Because of the urban development, the intense human intervention in the geoenvironment with technical works and the climatic change, the frequency of appearance of landslides with catastrophic consequences constantly increases. Landslides can be predicted and their potential consequences can be rated, allowing in this way the taking of effective measures, which will contribute to the shielding and protection of population, archaeological sites and infrastructure. The increasing 9

availability of telescopic data of high spatial resolution has led to the development of effective methods of mapping landslides within the frame of their study and the facing of catastrophes. The aim of the present dissertation was the recognition and classification of landslides in Achaea using telescopic data and their correlation with sites of archaeological interest in GIS. In the first stage we located historical landslides from orthophotomaps of the National Cadastre and Mapping Company, from Google Earth, aerial photographs of 1945 and satellite images of 1972. These landslides were turned into entries of the internet platform Geoarch, which defines an inventory of landslides designed by the Laboratory of Technical Geology of the Department of Geology in the University of Patras. In the second stage there was a geocodification of the recorded archaeological sites of the Mycenaean period. In the third stage there was a correlation between the archaeological sites and spatial analysis taking into account the geological structure of each site, the relief, the proximity to hydrographic network, as well as other parameters. Specifically there was a study of the Achaean topography, in relation to landslides during the prehistoric and also the Mycenaean period. The correlation focuses on the collection of sites, which concern domestic remains of that period, as well as the development of conclusions about the suitability of the sites for the creation and growth of Mycenaean settlements. While writing this dissertation we formed a table of domestic sites but also cemeteries, which was checked using Google Earth and the National Cadastre and processed like the data of landslides. Within the frame of classifying and analysing the domestic settlements of Achaea, we emphasized the geology of the area and the possibility of the existence of zones vulnerable to landslides, so that it can be understood that these played their own dynamic role in the creation and organization of urban cores of Greece or led to sheer abandonment during the period under investigation. 10

1. ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ 1.1. Οι κατολισθήσεις ως φυσικές καταστροφές Οι βίαιες αλλαγές στο περιβάλλον τον τελευταίο αιώνα είχαν σαν αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση των φυσικών φαινομένων που προκαλούν καταστροφές και απώλειες, είτε υλικές, είτε ακόμα και σε ανθρώπινες ζωές. Οι φυσικές καταστροφές, σε εθνική και παγκόσμια κλίµακα, αυξάνονται σαν επακόλουθη συνέπεια των κλιματολογικών αλλαγών. Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις που προκύπτουν από ένα τέτοιο γεγονός είναι µεγάλες και δυσμενείς. Στο πεδίο των φυσικών καταστροφών ανήκουν και τα κατολισθητικά φαινόμενα, τα οποία, είναι άµεσα συνδεδεμένα µε παράγοντες που επηρεάζουν την αστάθεια των πρανών. Τέτοιοι παράγοντες θεωρούνται η σεισµική, η τεκτονική και η ηφαιστειακή δραστηριότητα, τα μετεωρολογικά φαινόμενα, η διάβρωση και η ανθρώπινη παρέµβαση. Κάθε γεωµορφή εμπερικλείει έναν µικρό ή μεγάλο βαθµό επικινδυνότητας ανάλογα µε τις συνθήκες που επικρατούν και επηρεάζουν την συγκεκριμένη ή την ευρύτερη περιοχή. Η επικινδυνότητα αυτή συνδέεται άµεσα µε την αστάθεια λόγω εξέλιξης αυτής της ίδιας γεωµορφής σε συνδυασµό και µε τις µορφοκλιµατικές αλλαγές που επικρατούν. Οι επιπτώσεις από την επικρατούσα αστάθεια της περιοχή έχει σαν επακόλουθο αποτέλεσµα κοινωνικοοικονομικές ζηµίες όπως απώλεια ζωής, ιδιοκτησίας ή υπηρεσιών. Ιδιαίτερα στη δυτική Ελλάδα, οι παράγοντες που συνέβαλλαν στη μεγάλη συχνότητα των κατολισθητικών φαινομένων είναι η λιθολογική σύσταση των σχηματισμών, η νεαρή ηλικία αυτών, η δράση των τεκτονικών/νεοτεκτονικών δυνάμεων, η γεωμορφολογική εξέλιξη και οι υψηλές βροχοπτώσεις. Ενισχύοντας αυτούς τους παράγοντες η αύξηση του πληθυσμού, η αναζήτηση ορυκτών, η δημιουργία νέων αστικών κέντρων αλλά ιδιαίτερα η κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων η οποία αλλοιώνει στις περισσότερες των περιπτώσεων το φυσικό περιβάλλον έχουν οδηγούν στην διατάραξη της ισορροπίας δημιουργώντας κατολισθήσεις. 11

1.2. Ονοματολογία και χαρακτηριστικά των κατολισθήσεων Η κατολίσθηση ως όρος, σύμφωνα με την απόδοση της αγγλικής λέξης landslide, δεν ανταποκρίνεται με ακρίβεια στο γενικότερο φαινόμενο εφόσον εκτός της ολίσθησης περιλαμβάνει την πτώση, ανατροπή ακόμα και την ροή. Επίσης ως φαινόμενο είναι υπαρκτό σε ξηρά, θάλασσα, λίμνες και ταμιευτήρες. Οι ορισμοί και οι θεωρίες που έχουν προταθεί για τον όρο κατολίσθηση έχουν ακολουθήσει μια διαχρονική πορεία με εναρκτήριο έτος το 1950 όπου προτάθηκε από τον Terzaghi ο πρώτος ορισμός, σύμφωνα με τον οποίον η κατολίσθηση αποτελεί μια γρήγορη κίνηση μάζας πετρώματος, υπολειμματικού εδάφους ή ιζήματος ενός πρανούς, της οποίας το κέντρο βάρους μετακινείται προς τα κάτω και προς τα έξω. Ακολούθως, οι Zaruba και Mencl το 1969 όρισαν την κατολίσθηση σαν μια γρήγορη κίνηση πετρωμάτων που οφείλεται στην ολίσθηση ενός τμήματος πρανούς, το οποίο διαχωρίζεται από το υπόλοιπο σταθερό τμήμα με μια καλά καθορισμένη επιφάνεια. Στη συνέχεια, ο Coates το 1977 καθιέρωσε συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την ταξινόμηση μιας εδαφικής μάζας στις κατολισθήσεις. Τέλος, ο Varnes το 1978 χρησιμοποίησε τον όρο μετακίνηση μαζών στον οποίον περιλαμβάνει κάθε μετακίνηση τμήματος πρανούς που οφείλεται σε ολίσθηση, κατάπτωση, ανατροπή, ροή και ερπυσμό, αποκλείοντας τα φαινόμενα των καθιζήσεων, χιονοστιβάδων και των μετακινήσεων του πάγου. Ο ορισμός του Varnes είναι αυτός που έχει επικρατήσει από το 1978 έως στις μέρες μας. Γενικότερα, η ευρύτερη έννοια του όρου περιλαμβάνει κάθε αλλαγή της επιφάνειας μιας κλιτύος (μεγάλη ή μικρή) που συνοδεύεται με μετακίνηση υλικού και με αργή ή απότομη ρήξη (ή όχι) της συνέχειας της και αποτελείται από ένα ευρύ φάσμα μετακινήσεων της μάζας του εδάφους, όπως πτώσεις, ολισθήσεις, ανατροπές και ροές οι οποίες μπορούν να κάνουν την εμφάνισης τους σε ξηρά, παράκτια και υγρά περιβάλλοντα. Το φαινόμενο ονομάζεται καθίζηση, κατάρρευση ή κατάπτωση όταν η εδαφική ή βραχώδης μάζα κινηθεί μόνο προς την κατακόρυφη διεύθυνση, αν όμως υπάρχει κίνηση και κατά την οριζόντια διεύθυνση, τότε χρησιμοποιείται ο γενικός όρος κατολίσθηση. Τα χαρακτηριστικά μιας ιδεατής σύνθετης μετακίνησης έχουν προταθεί από τον Varnes και καθορίζονται από την αντίστοιχη ορολογία όπως απεικονίζεται στο Σχήμα 1. 12

Σχήμα 1: Σχηματική αναπαράσταση με τα χαρακτηριστικά μιας ιδεατής σύνθετης μετακίνησης (Πηγή: Varnes, 1978) Το 1990 η Ειδική Επιτροπή για τις κατολισθήσεις που συστάθηκε από τη Διεθνή Ένωση Τεχνικής Γεωλογίας (IAEG, Commission on Landslides) πρότεινε μια λεπτομερή ονοματολογία η οποία συμπληρώνει αυτή του Varnes αλλά χρησιμοποιείται για την περιγραφή όλων των κατολισθήσεων γενικότερα σε διεθνές επίπεδο (Σχήμα 1.1.). (1) Στέψη (Crown, Couronne): Το ανώτερο σταθερό τμήμα του φυσικού εδάφους, το πλησιέστερο προς την κύρια κατακρήμνιση. (2) Κύρια κατακρήμνιση (Main scarp, Escarpement principal): Απότομη επιφάνεια του φυσικού εδάφους στο ανώτερο τμήμα της ολίσθησης, που προκλήθηκε από την κίνηση της ολισθαίνουσας μάζας. (3) Κορυφή (Top, Sommet): Το υψηλότερο σημείο επαφής της μετακινούμενης μάζας (13) και της κυρίας κατακρήμνισης. (4) Κεφαλή (Head, Tête): Τα ανωτέρα τμήματα της κατολίσθησης κατά μήκος της 13

επαφής μετακινούμενης μάζας και της κύριας κατακρήμνισης. (5) Δευτερεύουσα κατακρήμνιση (Minor scarp, Escarpement secondaire): Απότομη επιφάνεια στη μετακινούμενη μάζα, που έχει προέλθει από διαφορικές μετακινήσεις της μάζας αυτής. (6) Κύριο σώμα (Main body, Corps): Το τμήμα της μετακινούμενης μάζας που υπέρκειται της επιφάνειας ολίσθησης, μεταξύ της κύριας κατακρήμνισης και του δακτύλου της επιφάνειας ολίσθησης (11). (7) Πόδας (Foot, Pied): Το τμήμα της κατολίσθησης που έχει κινηθεί πέραν του δακτύλου της επιφάνειας Ολίσθησης (11) και το οποίο υπέρκειται της αρχικής επιφάνειας του εδάφους. (8) Άκρο (Tip, Extrémité aval): Το σημείο του δακτύλου (9) που απέχει τη μεγαλύτερη απόσταση από την κορυφή της κατολίσθησης. (9) Δάκτυλος (Toe, Front): Το κατώτερο, συνήθως κυρτό όριο της μετακινούμενης μάζας (13). Απέχει τη μεγαλύτερη απόσταση από την κύρια κατακρήμνιση. (10) Επιφάνεια ολίσθησης (Surface of rupture, Surface de glissement): Η επέκταση της κύριας κατακρήμνισης κάτω από τη μετακινούμενη μάζα της κατολίσθησης. (11) Δάκτυλος της επιφάνειας ολίσθησης (Toe of surface of rupture, Pled de la surface de glissement): Η τομή του κατώτερου τμήματος της επιφάνειας ολίσθησης και της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους. (12) Επιφάνεια διαχωρισμού (Surface of separation, Surface de separation): Το τμήμα της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους που καλύπτεται από τον πόδα της κατολίσθησης. (13) Μετακινούμενη μάζα (Displaced material, Matériaux glisse): Η μάζα του πρανούς που έχει μετακινηθεί από την αρχική της θέση, λόγω της κατολίσθησης. (14) Ζώνη απομείωσης (Zone of depletion, Zone d affaissement): Η περιοχή της κατολίσθησης στην οποία η μετακινούμενη μάζα κείται κάτω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους. (15) Ζώνη συσσώρευσης (Zone of accumulation, Zone d accumulation): Η περιοχή της κατολίσθησης στην οποία η μετακινούμενη μάζα κείται πάνω από την αρχική επιφάνεια του φυσικού εδάφους. 14

(16) Απομείωση (Depletion, Niche d arrachement): Ο όγκος που ορίζεται μεταξύ της κύριας κατακρήμνισης (2), της απομειούμενης μάζας (17) και της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους. (17) Απομειούμενη μάζα (Depleted mass, Masse affaissée): Τμήμα της μετακινούμενης μάζας το οποίο υπέρκειται της επιφάνειας ολίσθησης και υπόκειται της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους. (18) Συσσώρευση (Accumulation, Accumulation): Τμήμα της κατολισθαίνουσας μάζας (13) που υπέρκειται της αρχικής επιφάνειας του φυσικού εδάφους. (19) Πλευρά (Flank, Flanc): Η δεξιά ή αριστερή πλευρά της κατολίσθησης (όπως φαίνεται από τη στέψη) που είναι προέκταση της κυρίας κατακρήμνισης. (20) Αρχική επιφάνεια εδάφους (Original ground surface, Surface initiale du sol): Η επιφάνεια του εδάφους πριν την εκδήλωση της κατολίσθησης. Σχήμα 2: Σχηματική αναπαράσταση με τη μορφή, χαρακτηριστικά και ονοματολογία περιστροφικής ολίσθησης, τυπικές διαστάσεις περιστροφικής ολίσθησης. (Πηγή: Κούκης & Σαμπατακάκης, 2007) 1.3. Ταξινόμηση κατολισθήσεων Κατά καιρούς, διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι έχουν προτείνει και αναπτύξει έναν σχετικά μεγάλο αριθμό ταξινομήσεων για την περιγραφή των κατολισθήσεων, οι οποίες στηρίζονται σε ποικίλα κριτήρια, με αποτέλεσμα την ύπαρξη πολλών διαφοροποιημένων συστημάτων ταξινόμησης. Από τα κυριότερα κριτήρια είναι αυτά του Varnes (1978), του οποίου η ταξινόμηση περιλαμβάνει όλες τις εδαφικές μετακινήσεις που μπορούν να παρατηρηθούν σε πρανή εκτός των καθιζήσεων. Σήμερα η ταξινόμηση του Varnes είναι διεθνώς αποδεκτή και ευρέως 15

χρησιμοποιούμενη για την περιγραφή όλων των εδαφικών μετακινήσεων, καθώς είναι αρκετά ευέλικτη και προσαρμόζεται εύκολα στις εκάστοτε συνθήκες (Σχήμα 1.2.) Σχήμα 3: Ταξινόμηση μετακίνησης πρανών κατά Varnes (1978) (Πηγή: Κούκης & Σαμπατακάκης, 2007) Σύμφωνα με τον Varnes, κάθε κατολίσθηση μπορεί να περιγραφεί και να ταξινομηθεί με βάση δύο κριτήρια: Τον τύπο της μετακίνησης, όπου διαχωρίζονται σε πτώσεις, ανατροπές, ολισθήσεις, πλευρικές εκτάσεις και ροές και Το είδος του μετακινούμενου υλικού, όπου διαχωρίζονται σε μετακινήσεις που εκδηλώνονται στο βραχώδες υπόβαθρο, στους χονδρόκοκκους εδαφικούς σχηματισμούς (κορήματα) και στους λεπτόκοκκους εδαφικούς σχηματισμούς (γαίες). Ανάλογα με τον τύπο της κίνησης, διακρίνουμε: τις καταπτώσεις (falls) τις ανατροπές (topples) τις ολισθήσεις (slides) τις πλευρικές εξαπλώσεις (lateral spreads) τις ροές (flows) 16

τις σύνθετες κινήσεις (complex) Ανάλογα με το υλικό που μετακινείται διακρίνονται οι κινήσεις που εκδηλώνονται στο βραχώδες υπόβαθρο (bedrock) και στα μηχανικά εδάφη (engineering soils) που χωρίζονται στα κορήματα (debris) και στις γαίες (earth). Καταπτώσεις: Όταν μία μάζα πετρώματος ή εδάφους αποσπάται από μια απότομη πλαγιά κατά μήκος μιας επιφάνειας με μικρή ή σχεδόν μηδενική διατμητική αντοχή και η πτώση γίνεται σχεδόν ελεύθερα στον αέρα με κύλισμα ή αναπήδηση του τεμάχους, η κίνηση αυτή καλείται κατάπτωση. Κύριες αιτίες εκδήλωσης μιας πτώσης είναι η επίδραση της βαρύτητας, η διαφορική διάβρωση, η παρουσία ρευμάτων και η διάβρωση που προκαλούν αυτά και οι ανασκαφές, καταπτώσεις βράχων (rock falls), καταπτώσεις κορημάτων (debris falls), κατάπτωση γαιών ή εδάφους (earth fall). Ανατροπές: Η εκδήλωση μιας προς τα έξω περιστροφής του αποσπώμενου τεμάχους μαζών εδάφους αλλά κυρίως ενός βραχώδους πρανούς κάτω από τη δράση της βαρύτητας και άλλων δυνάμεων όπως είναι η υδροστατική πίεση μέσα στις ρωγμές ή στις ασυνέχειες. Ολισθήσεις: Στις ολισθήσεις, η κίνηση αποτελείται από μία διατμητική παραμόρφωση και μετακίνηση κατά μήκος μιας ή περισσοτέρων επιφανειών. Η κίνηση μπορεί να είναι προοδευτική, δηλαδή να μην αρχίζει ταυτόχρονα σε όλη την επιφάνεια ολίσθησης αλλά να προχωρεί διαδοχικά μακριά από την αρχική εστία θραύσης. Ανάλογα με την μορφή της επιφάνειας ολίσθησης και τον μηχανισμό μετακίνησης οι ολισθήσεις χωρίζονται στις περιστροφικές (rotational) και στις μεταθετικές ολισθήσεις (translational). Πλευρικές εξαπλώσεις: Οι μετακινήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από μια πλευρική επέκταση ενός συνεκτικού υλικού σε βάρος ενός μαλακότερου υποκείμενου υλικού με συνοδεία διατμητικών και εφελκυστικών ρωγμών ορίζονται ως πλευρικές εξαπλώσεις. Η κίνηση της μάζας που ολισθαίνει μπορεί να ακολουθήσει κάθε κατεύθυνση, χωρίς να μπορεί να καθορισθεί με ακρίβεια το επίπεδο ολίσθησης ή η ζώνη πλαστικής ροής (εξάπλωση τεμαχών, εξαπλώσεις λόγω ρευστοποίησης, σύνθετες πλευρικές εξαπλώσεις). Ροές: Οι ροές είναι συνεχείς κινήσεις της κινούμενης μάζας πάνω σε μία 17

άλλη σταθερή στις οποίες οι επιφάνειες διάτμησης είναι μικρής έκτασης και συνήθως δεν διατηρούνται. Η ταχύτητα της κινούμενης μάζας προσομοιάζεται με αυτή ενός ιξώδους ρευστού που υφίσταται ροή. Η αργή αυτή κίνηση πολλές φορές έχει ταξινομηθεί από τον Varnes και πολλούς ερευνητές ως ερπυσμός. Διακρίνονται σε ροές βραχώδους υπόβαθρου που περιλαμβάνουν κερματισμένους, φυλλώδεις ή λεπτοστρωματώδεις βραχώδεις σχηματισμούς στους οποίους μπορεί να εκδηλωθεί μετακίνηση. Σε μερικές περιπτώσεις ψευδοπτύχωση των ανώτερων επιφανειακών στρωμάτων χωρίς η ζώνη ροής να μπορεί να εντοπισθεί εύκολα και έχοντας εξαιρετικά μικρή ταχύτητα. Οι ροές στους εδαφικούς σχηματισμούς μπορεί να εντοπισθούν πολύ πιο εύκολα και διακρίνονται σε ρεύματα γαιών (άμμου, ιλύος ή αργίλου), που μπορεί να γίνουν κάτω από διάφορες συνθήκες περιεχόμενης υγρασίας και με ταχύτητα από εξαιρετικά μεγάλη μέχρι εξαιρετικά μικρή και σε ξηρές ροές κορημάτων, κυρίως στα πλευρικά κορήματα των ορεινών περιοχών. Σύνθετες κινήσεις: Πρόκειται για τον συνδυασμό περισσότερων του ενός τύπου κίνησης που περιγράφηκαν παραπάνω και εκδηλώνονται είτε στα διάφορα τμήματα της μετακινούμενης μάζας, είτε στα διάφορα στάδια εξέλιξης της μετακίνησης. 18

2. ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΧΑΪΑΣ 2.1. Γενικά Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ξεκίνησε στην Ελλάδα η συστηματική έρευνα των κατολισθητικών φαινομένων, αν και σημαντικές κατολισθήσεις είχαν πλήξει τον ελλαδικό χώρο, με την καταμέτρηση ακόμα και ανθρώπινων θυμάτων στις ζημιές. Η πρώτη φορά όμως που παρατηρείται ποσοτική και ποιοτική θεώρηση των κατολισθητικών φαινομένων στον ελληνικό χώρο είναι το 1980, όταν ξεκινά μια προσπάθεια καταγραφής των φαινομένων με την ανάπτυξη Βάσης Δεδομένων. Τον δρόμο αυτό ακολούθησαν αρκετές στατιστικές επεξεργασίες και αναλύσεις του φαινομένου και των πολύ σοβαρών επιπτώσεών του ιδιαίτερα στο αστικό περιβάλλον. Η εκδήλωση κατολισθητικών φαινοµένων στον ελλαδικό χώρο αλλά και στο Νοµό Αχαΐας είναι συχνή, µε αποτέλεσµα να δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα. Οι µηχανισµοί εκδήλωσης και τα µέτρα αποκατάστασης των κατολισθητικών φαινομένων, τόσο στον Ελλαδικό χώρο, όσο και στο Νοµό Αχαΐας, έχουν µελετηθεί από πολλούς ερευνητές όπως οι ούτσος & Καµηλάρης (1984), Koukis (1988), Κούκης & Ζίούρκας (1989), Ζιούρκας & Κούκης (1989), Ρόζος (1991), Koukis & Ziourkas (1991), Koukis et al. (1994), Koukis et al. (1996). Σύμφωνα με τους παραπάνω ερευνητές, τα φαινόµενα αυτά εκδηλώνονται σε ένα ευρύ φάσµα σχηµατισµών, είτε αυτοί ανήκουν στο αλπικό υπόβαθρο, είτε σε Πλειοκαινικά και Πλειστοκαινικά ιζήµατα, δημιουργώντας επισφαλείς συνθήκες µε σηµαντικές επιπτώσεις. Τα αίτια της εκδήλωσης είναι ποικίλα όπως η σεισµικότητα, η τεκτονική δραστηριότητα, η δοµή, η λιθολογία, η τοπογραφία, οι κλιματολογικές συνθήκες, η βλάστηση και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Προτείνεται λοιπόν από τους Koukis & Ziourkas (1991) ένας τεχνικογεωλογικός χάρτης των περιοχών, µε την κατανοµή και τη συχνότητα κατολισθητικών φαινομένων στον ελλαδικό χώρο. Ο συγκεκριμένος χάρτης χωρίζει την χώρα σε δυο τµήµατα. Στο δυτικό τμήμα, όπου και παρουσιάζει το µεγαλύτερο βαθµό εµφάνισης των φαινοµένων και το ανατολικό τμήμα. Ο Νομός Αχαΐας είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιοχές μελέτης κατολισθήσεων, γιατί εκτός της μεγάλης συχνότητας του φαινομένου, εμφανίζει 19

μεγάλη γεωμορφολογική ποικιλία. 2.2. Ιστορικό πλαίσιο Στον ελληνικό χώρο αρχεία κατολισθήσεων διαθέτουν το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Μελετών ΙΓΜΕ και το Κεντρικό Εργαστήριο Δημοσίων Έργων ΚΕΔΕ. Συγκεκριμένα το ΙΓΜΕ διαθέτει πάνω από 1.100 Τεχνικές Εκθέσεις, οι οποίες μελετούν κατολισθητικά φαινόμενα στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1957-2005. Καταγραφές πολλές έχουμε στο πλαίσιο διδακτορικών διατριβών, όπως τη δεκαετία του 1980 από τον Ζιούρκα (1989) με 1.116 καταγραφές, η οποία συμπληρώθηκε από τους Λαλιώτη και Σπανού (2001) τα έτη 1991-1998, αλλά και από την Μπλιώνα (2008) με 397 νέες καταχωρίσεις. Για τον Νομό Αχαΐας, δημιουργήθηκε από τη Σπανού (2003), στα πλαίσια Διατριβής Ειδίκευσης, μία βάση δεδομένων κατολισθήσεων σε περιβάλλον Access με 108 καταγραφές. Τα δεδομένα της βασίζονται κυρίως σε κατολισθήσεις που συνέβησαν την περίοδο 1949-1990 και συγκεντρώθηκαν από διάφορους δημόσιους φορείς (κυρίως από το ΙΓΜΕ και το ΚΕΔΕ). Οι βάσεις δεδομένων - απογραφικά δελτία κατολισθήσεων - δημιουργήθηκαν με βάση το λογισμικό Microsoft Access. Τέλος το 2013 στα πλαίσια της μεταπτυχιακής διατριβής της η Κάβουρα συλλέγοντας και επεξεργάζοντας τις ιστορικές καταγραφές αλλά και τους παλαιότερους καταλόγους, αναγνώρισε νέες κατολισθήσεις στο Νομό Αχαΐας, με τη χρήση δορυφορικών εικόνων, τη χρήση Γ.Σ.Π. και τη μελέτη τεχνικών εκθέσεων του Εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας. Αυτή τη φορά σχεδιάστηκε μια διαδικτυακή Βάση Δεδομένων (Landslide Inventory Database), προσβάσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο, η οποία επιτρέπει την επεξεργασία και εισαγωγή πολλαπλών δεδομένων από πολλαπλούς χρήστες, τα οποία ελέγχονται από έναν χρήστη διαχειριστή (διαχειρίστρια η γεωλόγος κ. Μαρία Κορδούλη). Η πλατφόρμα σχεδιάστηκε από το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών και φιλοξενείται στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας. Το τελικό αρχείο συμπεριλάμβανε 137 καταχωρίσεις, αποτυπωμένες και σε χάρτη για τον Νομό Αχαΐας. 20

3. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΑΤΟΛΙΣΘΗΣΕΩΝ 3.1. Μεθοδολογία Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι ο εντοπισμός κατολισθήσεων και η συλλογή και απεικόνιση προϊστορικών αρχαιολογικών θέσεων σε περιβάλλον Γ.Σ.Π. Για την αναγνώριση και χαρτογράφηση των θέσεων χρησιμοποιήθηκαν οι εφαρμογές Google Earth, η εφαρμογή θέασης ορθοφωτογραφιών από το Κτηματολόγιο ΑΕ και το λογισμικό του ArcGIS 9.3. Συνολικά συγκεντρώθηκαν 540 θέσεις κατολισθήσεων (609(α) συνολικά μαζί με κάποιες από τον Νομό Ηλείας) και 138(a+b) προϊστορικές θέσεις κατοίκησης ή ταφής για το Νομό Αχαΐας. Αρχικά ο εντοπισμός των θέσεων κατολίσθησης πραγματοποιήθηκε μέσω του Google Earth, το οποίο είναι ένα πρόγραμμα γραφικής απεικόνισης της Γης και διαθέσιμο στο Διαδίκτυο. Κατασκευάστηκε από την εταιρεία Keyhole Inc. με το όνομα Earth Viewer 3D. Όταν η εταιρεία αγοράστηκε από την Google το 2004, πήρε το σημερινό του όνομα. Το πρόγραμμα συνθέτει εικόνες και πληροφορίες από δορυφορικές φωτογραφίες, αεροφωτογραφίες, στοιχεία GIS και από πολλές πηγές σε επάλληλα στρώματα, που τα ονομάζει «επίπεδα - levels», με σημαντική ευκολία χρήσης. Τα επίπεδα αυτά έχουν αφενός πληροφορίες που εισήγαγε η Google, όπως πληροφορίες χάρτη με ονομασίες δρόμων, πληροφορίες για τον καιρό αλλά και πολλές άλλες που προσθέτουν οι χρήστες του συστήματος. Η ανάλυση και η ηλικία των εικόνων ποικίλλουν. Οι φωτογραφίες είναι συνήθως από το 2004 ή νωρίτερα, με την ανάλυση να κυμαίνεται από 15 μέτρα για μεγάλο μέρος των ΗΠΑ, το ένα μέτρο (για πολλές ευρωπαϊκές χώρες), μέχρι και 15-30 εκατοστά για πόλεις όπως το Βερολίνο ή η Ζυρίχη. Η χρήση υψηλής (HR) και πολύ υψηλής ανάλυσης δορυφορικών εικόνων (VHR), παγκόσμιας κάλυψης με τη δυνατότητα τρισδιάστατης (3D) προβολής των εικόνων, δίνει τη δυνατότητα στους επιστήμονες να αξιοποιήσουν τις δορυφορικές εικόνες στην ανίχνευση και χαρτογράφηση αρχαιολογικών χώρων και κατολισθήσεων. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της εφαρμογής είναι η δυνατότητα χρήσης ιστορικού εικόνων (χρονοσειρά εικόνων), διευκολύνοντας έτσι κατά πολύ τον χρήστη στη σύγκριση μεταξύ τους. Συμπληρωματικά με την εφαρμογή του Google Earth, έγινε χρήση της εφαρμογής θέασης δορυφορικών εικόνων από το Κτηματολόγιο ΑΕ., το οποίο παρέχει δωρεάν πρόσβαση στο διαδικτυακό 21

κοινό σε αεροφωτογραφίες και δορυφορικές εικόνες όλης της χώρας. Οι ορθοφωτογραφίες αφορούν στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας, με εξαίρεση ορισμένες παραμεθόριες περιοχές, καθώς και ορισμένες διαβαθμισμένες εγκαταστάσεις, για τις οποίες ισχύουν περιορισμοί και απαγορεύσεις. Οι εικόνες ελήφθησαν το διάστημα 2007-2009 και έχουν ανάλυση 20 εκατοστά για τις αστικές περιοχές και 50 εκατοστά για τις υπόλοιπες περιοχές. Η νέα υπηρεσία προσφέρει επίσης εργαλεία για τη μέτρηση αποστάσεων και εμβαδών. Οι θέσεις μέσω της εφαρμογής αποκτούν συντεταγμένες ΕΓΣΑ 87 (Εικόνες 1, 2, 3). 22

Εικόνα 1. Απεικόνιση των αρχαιολογικών θέσεων και των κατολισθήσεων μέσω του λογισμικού Google Earth. 23

Εικόνα 2. Προβολή παραδείγματος κατολίσθησης με τον αύξοντα αριθμό 2, σύμφωνα με την τελευταία εικόνα στην χρονοσειρά. Εικόνα 3. Η κατολίσθηση με τον αύξοντα αριθμό 2 όπως προβάλλεται το έτος 2010. 24

Εικόνα 4. Απεικόνιση κατολισθητικής θέσης 2, κατά το έτος 2012 Εικόνα 5. Απεικόνιση κατολίσθησης 2, όπως προβάλλεται στην εφαρμογή του Κτηματολόγιου ΑΕ. 3.2. Βάση Δεδομένων Κατολισθήσεων Η Βάση Δεδομένων Κατολισθήσεων δημιουργήθηκε στα πλαίσια του Ερευνητικού Προγράμματος LAVMO (LAndslides Vulnerability Model) για την καταχώριση των κατολισθήσεων και στηρίζεται στην ιδέα ανάπτυξης μίας διαδικτυακής πλατφόρμας που θα επιτρέπει την επεξεργασία και εισαγωγή 25

πολλαπλών δεδομένων από πολλαπλούς χρήστες, τα οποία θα ελέγχονται από έναν χρήστη διαχειριστή. Το σύστημα αυτό ορίζεται σαν Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών Πολλαπλής Διαχείρισης (GISMA GIS Multi Administration). Η πλατφόρμα σχεδιάστηκε από το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών (Διαχειρίστρια η κα Κορδούλη Μαρία MSc Γεωλόγος) και έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι φιλική προς τον χρήστη, ενώ συνεχώς συμπληρώνεται με νέες καταγραφές. Το συγκεκριμένο σύστημα GISMA αποτελεί τη βάση για την εύκολη δημιουργία φορμών καταχώρισης στο διαδίκτυο με πολλαπλά δεδομένα. Το γραφικό μέρος του συστήματος σχεδιάστηκε με το πρόγραμμα Artisteer που είναι ειδικό πρόγραμμα για την εξαγωγή προτύπων για σχεδίαση ιστοσελίδων, ενώ οι βασικές τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι τεχνολογίες PHP, MYSQL, HTML. Ο σχεδιασμός των πεδίων καταχώρισης της Βάσης ακολουθεί την μορφή των πεδίων πληροφόρησης ενός συγκεκριμένου Απογραφικού Δελτίου Κατολισθήσεων (Landslide Inventory Form LIF). Έχει σαν κύριο σκοπό την καταγραφή όλων των παλαιών ιστορικών κατολισθήσεων κάτω από έναν κοινό περιγραφικό κώδικα, ώστε να επιτυγχάνεται με αντικειμενικότητα η μεταξύ τους σύγκριση και να γίνεται εύκολη η καταχώριση μιας νέας κατολίσθησης. Συγχρόνως γίνεται συστηματική καταγραφή όλων των «νεότερων» κατολισθήσεων που εντοπίζονται με μεθόδους Τηλεπισκόπησης. Το LIF βασίστηκε για το σχεδιασμό του σε παλαιότερες φόρμες καταγραφής που χρησιμοποιήθηκαν από το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας (EnGeo), λαμβάνοντας υπόψη και αντίστοιχες φόρμες διεθνών οργανισμών, παραδείγματος χάριν Washington State Department of Natural Resources, United States Geology Survey (USGS). Τα στοιχεία που περιλαμβάνει η φόρμα τροποποιήθηκαν και προσαρμόστηκαν στα διαθέσιμα στοιχεία, έτσι ώστε να προκύψει μία μονοσέλιδη φόρμα που να αποτυπώνει μία «συμπυκνωμένη πηγή πληροφόρησης» για κάθε περίπτωση. Το δελτίο περιλαμβάνει 16 συνολικά πεδία πληροφόρησης, όπως δείχνει η Εικόνα. 26

Εικόνα 6. Η φόρμα του Απογραφικού Δελτίου Κατολισθήσεων. 27

Στην παρούσα εργασία ένας από τους σκοπούς μας ήταν η ενίσχυση της διαδικτυακής πλατφόρμας στην οποία καταχωρήθηκαν 300 από τις εντοπισμένες κατολισθήσεις στο Νομό Αχαΐας. Η φόρμα εγγραφών που υπάρχει στην πλατφόρμα περιέχει τα κάτωθι πεδία που συμπληρώθηκαν στην παρούσα φάση έπειτα από την έρευνα και χρήση των προγραμμάτων που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ο σχεδιασμός των πεδίων «Νομός», «Κλίση πρανούς», «Χρήση Γης», «Βάθος», «Ταχύτητα» και «Ενεργότητα» έχουν συγκεκριμένες επιλογές, ενώ τα υπόλοιπα πεδία συμπληρώνονται ελεύθερα από τον χρήστη. Περιοχή, Περιφέρεια, Περιφερειακή Ενότητα, Δήμος, Δημοτικό Διαμέρισμα Με την περιοχή δίνεται η γεωγραφική θέση της κατολίσθησης, δηλαδή η πλησιέστερη στην περιοχή της κατολίσθησης πόλη κωμόπολη χωριό. Αναγνωρίζεται έπειτα η Περιφέρεια, η Περιφερειακή Ενότητα, ο Δήμος και το Δημοτικό Διαμέρισμα, όπως προκύπτει από το σχέδιο «Καλλικράτης 2010». Συντεταγμένες Οι συντεταγμένες των θέσεων έχουν συμπληρωθεί με βάση το Παγκόσμιο Σύστημα Αναφοράς - WGS84 αλλά και το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα ΕΓΣΑ 87. To Παγκόσμιο Σύστημα Αναφοράς - WGS 84 είναι το γεωειδές που χρησιμοποιείται από το GPS (Global Positioning System) και αναπτύχθηκε για την Defense Mapping Agency (DMA) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το οποίο σήμερα καλείται ΝΙΜΑ (National Imagery and Mapping and Agency). Πρόκειται για ένα γήινο σύστημα αναφοράς, το οποίο έχει οριστεί με βάση τις μηχανικές ιδιότητες της γης και η υλοποίηση του έχει επιτευχθεί σαν αποτέλεσμα παρατηρήσεων διαφόρων δορυφόρων με τη μέθοδο μετρήσεων Doppler. Το λογισμικό του Google Earth παρέχει τις συντεταγμένες με βάση το WGS84. Το ΕΓΣΑ'87 ή Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς 1987 είναι ένα γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς που χρησιμοποιείται στην Ελλάδα από το 1990 και αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Εργαστηρίου Ανώτερης Γεωδαισίας του τμήματος Αγρονόμων - Τοπογράφων Μηχανικών - ΕΜΠ, της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού και του ΟΚΧΕ. Το ΕΓΣΑ'87 προδιαγράφει ένα τοπικό, μη γεωκεντρικό γεωειδές, το οποίο είναι συνδεδεμένο με τις γεωγραφικές συντεταγμένες του 28

γεωδαιτικού σταθμού του Διονύσου, περιοχή ΒΔ των Αθηνών. Παρόλο που το ΕΓΣΑ'87 χρησιμοποιεί το ελλειψοειδές GRS80, δηλαδή το ίδιο με το γεωδαιτικό σύστημα WGS84 που χρησιμοποιεί το GPS, η αρχή των αξόνων έχει μετατοπισθεί σχετικά με το κέντρο της Γης κατά GRS80, ώστε η επιφάνεια του ελλειψοειδούς να προσαρμόζεται καλύτερα στο γεωειδές στην περιοχή της Ελλάδος. Η προδιαγραφθείσα μετατόπιση σε σχέση με το WGS84 (δηλαδή η διαφορά WGS84- ΕΓΣΑ'87) είναι 246.62 m. Οι συντεταγμένες που δίνονται μέσω του Κτηματολογίου είναι σε ΕΓΣΑ'87. Σε περίπτωση που κάποιος χρήστης χρειάζεται να μετατρέψει τις συντεταγμένες από το ένα σύστημα στο άλλο για περισσότερη ακρίβεια, καταφεύγει στον μετατροπέα της ιστοσελίδας του ΓΥΣ στο Γεωευρετήριο της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Στοιχεία Κατολίσθησης Στην κατηγορία με τα Στοιχεία της Κατολίσθησης συμπληρώνονται τα πεδία Ημερομηνία Εκδήλωσης και Ημερομηνία Παρατήρησης Κατολίσθησης, ανάλογα με τα διαθέσιμα στοιχεία της κάθε κατολίσθησης και με όση περισσότερη ακρίβεια μπορεί να δώσει ο καταγραφέας. Ακολουθεί το πεδίο με τη χρήση γης, όπου καταγράφηκε βάση του σχεδίου Corine Land Cover 2000, το οποίο αποτελεί μέρος της Πανευρωπαϊκής βάσης δεδομένων χρήσεων γης και περιλαμβάνει την χαρτογράφηση των χρήσεων/κάλυψης γης διάφορων ευρωπαϊκών χωρών σε κλίμακα 1:100.000. Στις συγκεκριμένες καταγραφές έχει πραγματοποιηθεί ομαδοποίηση των κατηγοριών του Land Corine 2ου και 3 ου επιπέδου για το Νομό Αχαΐας. Οι χρήσεις γης αποτελούν βασικό στοιχείο για την μελέτη των κατολισθήσεων και τη διεξαγωγή συμπερασμάτων, διότι παρουσιάζουν βασικούς παράγοντες, οι οποίοι ευθύνονται για την εξέλιξη του φαινομένου, όπως είναι η παρουσία ή η απουσία βλάστησης από μία περιοχή ή η ανθρώπινη παρουσία και δράση. Στον προσανατολισμό του πρανούς, ο χρήστης συμπληρώνει σύμφωνα με τα σημεία του ορίζοντα τη φορά κλίσης του πρανούς που ολισθαίνει. Καταγράφεται επίσης το οδικό δίκτυο και η προέλευση της εγγραφής, δηλαδή από τι μέσο εντοπισμού έχει πραγματοποιηθεί. Η κλίση του πρανούς πριν την κατολίσθηση συμπληρώνεται με βάση του αρχείου slope, και τη χρήση του μέσω του λογισμικού GIS, όπου η τιμή της κλίσης 29

κατηγοριοποιείται σύμφωνα με τους Sabatakakis et al.2003, όπως απεικονίζεται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1. Τιμή κλίσης μιας κατολίσθησης (Πηγή: Sabatakakis et al., 2003) < 5 ο Ομαλή < 5 ο - 15 ο Μέτρια ομαλή < 15 ο - 30 ο Μέτρια >30 ο Μεγάλη Γεωμετρικά Χαρακτηριστικά Κατολίσθησης Στη συγκεκριμένη κατηγορία ανήκουν ο τύπος της κατολίσθησης, σύμφωνα με την ταξινόμηση κατά Varnes (1978), της οποίας κύρια κριτήρια είναι ο τύπος της μετακίνησης και το είδος του μετακινούμενου υλικού, όπως δείχνει ο Πίνακας 2. Πίνακας 2. Γεωμετρικά Χαρακτηριστικκά Κατολίσθησης: Τύπος Κίνησης και Τύπος Μετακινούμενου υλικού (Πηγή: Varnes, 1978) 30

Η ενεργότητα της κατολίσθησης σύμφωνα με το καθεστώς της ενεργότητας (state of activity) το οποίο κατηγοριοποιείται (WP/WLI, 1993) παρουσιάζεται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Περιγραφή της ενεργότητας της κατολίσθησης σύμφωνα με το καθεστώς της ενεργότητας (state of activity) (Πηγή: WP/WLI, 1993) Η διεύθυνση μετακίνησης της κατολίσθησης ορίζεται σύμφωνα με τα γεωγραφικά σημεία του ορίζοντα και τις υποδιαιρέσεις αυτών των σημείων, δείχνοντας τη διεύθυνση στην οποία εκδηλώνεται η κατολίσθηση, μέσω του λογισμικού Google Earth. Οι διαστάσεις και η γεωμετρία της κατολίσθησης είναι το μήκος, το οποίο ορίζεται ως η ελάχιστη απόσταση από την στέψη της κατολίσθησης μέχρι το άκρο της. Το μήκος στέψης αποτελεί τη μέση απόσταση της στέψης της κατολίσθησης της πλησιέστερης προς την κύρια κατακρήμνιση, ενώ το πλάτος ορίζεται σαν η μέγιστη απόσταση μεταξύ των πλευρικών ορίων της ολισθαίνουσας μάζας, κάθετα στο μήκος της. Τέλος η επιφάνεια εκφράζεται σε τμ. και αναφέρεται στην έκταση που καταλαμβάνει η κατολίσθηση. Τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των κατολισθήσεων διαμορφώθηκαν μέσω μετρήσεων από την υπηρεσία του Κτηματολογίου, εκτός του υψομέτρου στέψης, στο οποίο χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα του Google Earth. 31

Γεωλογία Κατολισθήσεων Το πεδίο της γεωλογίας που αποτελεί και τον πιο σημαντικό παράγοντα στην εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων εμπεριέχει τον γεωλογικό σχηματισμό και την τεχνικογεωλογική ενότητα του σχηματισμού που ολισθαίνει. Τα πεδία συμπληρώθηκαν μέσω γεωλογικού χάρτη του Νομού Αχαΐας σε μορφή shapefile, ο οποίος εντάχτηκε στο λογισμικό του GIS. Η Εικόνα 7 αποτελεί παράδειγμα καταγραφής στο Απογραφικό Δελτίο Κατολισθήσεων του Εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 32

Εικόνα 7. Παράδειγμα καταγραφής στο Απογραφικό Δελτίο Κατολισθήσεων 33

3.3. Επεξεργασία Δεδομένων με τη χρήση ΓΣΠ (Geographical Information System - GIS) Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ArcGIS ArcMap 9,3. στο περιβάλλον του οποίου πραγματοποιήθηκε σημειακή προβολή των κατολισθήσεων και των αρχαιολογικών θέσεων, βάση των δοσμένων συντεταγμένων σε ΕΓΣΑ' 87. Προκειμένου να αντληθούν πληροφορίες σχετικές με τις θέσεις των κατολισθήσεων και των αρχαιολογικών ευρημάτων στο λογισμικό, προστέθηκαν διάφορα επίπεδα πληροφορίας όπως: τα όρια του νομού, η γεωλογία, οι χρήσεις γης (Corine Land Cover 2000), το Ψηφιακό Μοντέλο Επιφανείας του Νομού κ.α. Από το Ψηφιακό Μοντέλο Επιφανείας εξήχθησαν διάφοροι παράγωγοι χάρτες για τις αρχαιολογικές θέσεις και κατολισθήσεις αντίστοιχα, όπως ο χάρτης κλίσεων και ο χάρτης προσανατολισμού των κλίσεων. Επιπλέον έγινε με αυτόματες διαδικασίες η εξαγωγή του υδρογραφικού δικτύου και η αρίθμηση του κατά Strahler (Βλ. Εικόνες 8-20). 34

Εικόνα 8. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση διεύθυνσης κλίσεων κατολισθήσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 35

Εικόνα 9. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση διεύθυνσης κλίσεων αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται οι αρχαιολογικές θέσεις) 36

Εικόνα 10. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση ψηφιακού μοντέλου αναγλύφου και κατολισθήσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 37

Εικόνα 11. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση ψηφιακού μοντέλου αναγλύφου και αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται οι αρχαιολογικές θέσεις) 38

Εικόνα 12. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση κλίσης των κατολισθήσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 39

Εικόνα 13. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση κλίσης των αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται οι αρχαιολογικές θέσεις) 40

Εικόνα 14. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση γεωλογικών σχηματισμών και αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται οι αρχαιολογικές θέσεις) 41

Εικόνα 15. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση γεωλογικών σχηματισμών (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 42

Εικόνα 16. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση των αρχαιολογικών θέσεων σε συνδυασμό με τις κατολισθήσεις (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων, με πράσινο οι αρχαιολογικές θέσεις) 43

Εικόνα 17. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και κατολισθήσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 44

Εικόνα 18. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση υδρογραφικού δικτύου και αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία αρχαιολογικών θέσεων) 45

Εικόνα 19. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση χρήσεων γης και κατολισθήσεων (με κόκκινο εμφανίζονται τα σημεία κατολισθήσεων) 46

Εικόνα 20. Χάρτης Νομού Αχαΐας με απεικόνιση χρήσεων γης και αρχαιολογικών θέσεων (με κόκκινο εμφανίζονται οι αρχαιολογικές θέσεις) 47

Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα επιλέγοντας σημειακά μία καταγραφή να ανακτήσει πληροφορίες για την κάθε αρχαιολογική θέση ή κατολίσθηση χρησιμοποιώντας το εργαλείο identify (Βλ. Εικόνα 21). Τα αποτελέσματα της διαχείρισης όλων αυτών των θεματικών επιπέδων πληροφορίας παρουσιάζονται αναλυτικά και συγκεντρωτικά σε επόμενες παραγράφους. Εικόνα 21. Προβολή αρχαιολογικών θέσεων και κατολισθήσεων σε περιβάλλον GIS, εντός των ορίων του Νομού Αχαΐας. 3.4. Προσδιορισμός του χρόνου εκδήλωσης των κατολισθήσεων με χρήση αεροφωτογραφιών και δορυφορικών εικόνων Ο εντοπισμός των θέσεων των κατολισθήσεων αποτελούν το πρώτο βήμα στη σωστή καταγραφή τους σε μία βάση δεδομένων. Εξίσου όμως σημαντικός είναι ο προσδιορισμός του πότε εκδηλώθηκαν αυτές. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν αεροφωτογραφίες και δορυφορικές εικόνες παρελθόντων ετών. Χρησιμοποιήθηκαν αεροφωτογραφίες του 1945, δορυφορικά δεδομένα Landsat MSS και δορυφορικές παγχρωματικές φωτογραφίες του 1972, καθώς και ορθοφωτοχάρτες της εταιρείας Κτηματολόγιο ΑΕ. 48

Στο πρώτο στάδιο έγινε σημειακή προβολή των κατολισθήσεων βάση των δοσμένων συντεταγμένων, σε ΕΓΣΑ87, σε περιβάλλον ArcGIS 9.3 και στη συνέχεια υπέρθεση στο υπόβαθρο των ορθοφωτοχαρτών της εταιρείας Κτηματολόγιο ΑΕ. Το χαρτογραφικό υπόβαθρο του Κτηματολογίου δομείται από ορθοφωτογραφίες πρόσφατης λήψης. Αυτές οι ορθοφωτογραφίες ή ορθοεικόνες είναι γεωμετρικά διορθωμένες, βάση ανάγλυφου εικόνες της επιφάνειας της γης, που απεικονίζουν ενιαία το χώρο στο Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87), υπό ορισμένη κλίμακα. Οι λήψεις εικόνων πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 2007 έως 2009 και καλύπτουν το σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας, με εξαίρεση ορισμένες παραμεθόριες περιοχές και ορισμένες εγκαταστάσεις για τις οποίες ισχύουν περιορισμοί και απαγορεύσεις. Η εφαρμογή αυτή σε περιβάλλον ArcMap, επιτρέπει την χαρτογράφηση κατολισθήσεων (σημεία, γραμμές, πολύγωνα) σε ΕΓΣΑ 87 και χωρική αποτύπωση αυτών στις εικόνες υποβάθρου. Στο επόμενο στάδιο έγινε υπέρθεση των ιδίων κατολισθήσεων σε μωσαϊκό αεροφωτογραφιών του 1945 και προσδιορίστηκε αν οι εντοπισμένες κατολισθήσεις προϋπήρχαν του 1945 ή είναι μεταγενέστερες. Στο τελευταίο στάδιο έγινε εκτεταμένη ψηφιακή επεξεργασία δορυφορικών δεδομένων του 1973 για τον προσδιορισμό της ηλικίας των κατολισθήσεων. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκαν συνδυαστικά εικόνες Landsat MSS (Εικόνα 22) και Declassified Satellite Imagery (Εικόνα 23). Τα δεδομένα των εικόνων Landsat MSS από τη δεκαετία του 70 είναι ελεύθερα διαθέσιμα, επιδεικνύουν την απαραίτητη φασματική ανάλυση και μπορούν να δώσουν μια σχεδόν παγκόσμια κάλυψη. Το κυριότερο μειονέκτημά τους είναι η χαμηλή χωρική ανάλυση στα 80m. Προκειμένου να επιτευχθεί μια λογική, συνεπής χωρική ανάλυση για την ανίχνευση των κατολισθήσεων, δεδομένα και τεχνικές διερευνήθηκαν για να καταστεί δυνατή η ενίσχυση της ανάλυσης των δεδομένων Landsat MSS. Οι δορυφορικές εικόνες αποτελούνται από περίπου 50.000 λήψεις που ελήφθησαν μεταξύ των ετών 1963-1980. Οι φωτογραφικές εικόνες συλλέχθηκαν από το KH-7 σύστημα επιτήρησης και το KH-9 Σύστημα χαρτών. Οι εικόνες έχουν μεταβλητές κλίμακες και η ποιότητα της εικόνας μπορεί να ποικίλει. Η νεφοκάλυψη είναι συνηθισμένη. Τα φιλμ και τα προϊόντα εκτύπωσης παράγονται από διπλότυπη 49

αρνητική πηγή. Η συγκεκριμένη εικόνα αποκτήθηκε από το σύστημα χαρτογράφησης KH-9 και έχει ανάλυση που κυμαίνεται μεταξύ 20 και 30 πόδια (6-9 μέτρα). Η ταινία σαρώθηκε σε 7 microns και το τελικό της μέγεθος ξεπέρασε 1.3GB. Εικόνα 22. Landsat MSS, δορυφορική παγχρωματική φωτογραφία του 1972 Έγινε ορθοδιόρθωση της παγχρωματικής εικόνας με χρήση σημείων ελέγχου που επιλέχθηκαν από τη εικόνα Landsat MSS και ταυτόχρονη χρήση του ASTER GDEM. Το τελικό σφάλμα της διαδικασίας της ορθοδιόρθωση ήταν πολύ μικρό. Η τελική εικόνα Landsat MSS έχει χωρική διακριτική ικανότητα 80 μέτρων ενώ η αντίστοιχη παγχρωματική έχει χωρική διακριτική ικανότητα 6 μέτρων. 50

Εικόνα 23. Declassified Satellite Imagery του 1973 Στη συνέχεια έγινε συγχώνευση δεδομένων στις δύο εικόνες και δημιουργήθηκε μία τελική εικόνα η οποία διαθέτει την πολυφασματική πληροφορία της εικόνας Landsat MSS και τη χωρική πληροφορία της παγχρωματικής εικόνας. Με τη διαδικασία αυτή ο εντοπισμός των κατολισθήσεων γίνεται πολύ πιο εύκολα. Στη συνέχεια παραθέτουμε το παράδειγμα της κατολίσθησης της Παναγοπούλας. Στην πρώτη εικόνα αποτυπώνεται η περιοχή της κατολίσθησης όπως απεικονίζεται στην εικόνα Landsat MSS (Εικόνα 24). Εικόνα 24. Παράδειγμα κατολίσθησης περιοχής Παναγοπούλας από την εικόνα Landsat MSS 51

Στη δεύτερη εικόνα αποτυπώνεται η περιοχή της κατολίσθησης όπως απεικονίζεται στην παγχρωματική εικόνα (Εικόνα 25). Εικόνα 25. Η περιοχή της κατολίσθησης στην Παναγοπούλα, σύμφωνα με την παγχρωματική εικόνα Τέλος παραθέτουμε τη συγχωνευμένη εικόνα, η οποία διατηρεί τόσο την πολυφασματική όσο και τη χωρική πληροφορία (Εικόνα 26). Εικόνα 26. Η συγχωνευμένη εικόνα (πολυφασματική χωρική) κατολισθήσεων στην περιοχή Παναγοπούλα Στην Εικόνα 27 παρουσιάζονται οι εντοπισμένες κατολισθήσεις στο Νομό Αχαΐας στην αεροφωτογραφία του 1945. 52