ΤΟ ΑΥΓΟ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΑ ΚΑΡ ΙΑΓΓΕΙΑΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Το αυγό αποτελεί ένα από τα πλέον αµφιλεγόµενα τρόφιµα των τελευταίων δεκαετιών, καθώς µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, εθεωρείτο τρόφιµο µε ιδανική ισορροπία µεταξύ κόστους και θρεπτικής αξίας. Έτσι, οι συστάσεις των γιατρών ήταν ξεκάθαρα υπέρ της κατανάλωσης ενός αυγού ηµερησίως, ιδίως από τα παιδιά. Η ευαισθητοποίηση του ιατρικού κόσµου ως προς τις ολέθριες συνέπειες της υπερχοληστερολαιµίας για το καρδιαγγειακό σύστηµα προκάλεσε µαζικό κύµα διατροφικών συστάσεων εναντίον της κατανάλωσης αυγών, οι οποίες κορυφώθηκαν κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η συνολική χοληστερόλη που περιέχεται στον κρόκο ενός αυγού (όχι του τηγανητού!) τοποθετεί το αυγό στη θέση της µερίδας τροφής µε τη µέγιστη περιεκτικότητα σε χοληστερόλη, µεταξύ των τροφίµων της δυτικής δίαιτας. Ένα αυγό την ηµέρα παρέχει περίπου τα 2/3 της επιτρεπόµενης πρόσληψης χοληστερόλης. Οι µελέτες που έχουν δηµοσιευθεί κατά την τελευταία δεκαετία δείχνουν ότι µεταξύ της κατανάλωσης αυγών και του κινδύνου καρδιοπάθειας µεσολαβούν πολλοί πιθανοί κρίκοι αµφιβολίας. Από την άλλη, ένα αυγό δεν περιέχει µόνο χοληστερόλη (βλέπε πίνακα). Πόσο «ένοχο» είναι ένα αυγό; Οι µαζικές εκστρατείες ενηµέρωσης του κοινού σχετικά µε την υπερχοληστερολαιµία και τους τρόπους αποφυγής της έχουν εδώ και αρκετά χρόνια ως θύµατα τα παϊδάκια, τα αλλαντικά, τα πλήρη γαλακτοκοµικά -δικαίως- αλλά και τα αυγά. Είναι ξεκάθαρο ότι η LDL-χοληστερόλη αποτελεί µείζονα παράγοντα κινδύνου για ΣΝ, καθώς και ότι η χοληστερόλη των τροφίµων αυξάνει τα επίπεδα της πρώτης, προκαλώντας ως συνέπεια αθηροσκλήρυνση σε πολυάριθµα πειραµατικά µοντέλα ζώων. Από περιγραφικές µελέτες στον άνθρωπο προκύπτει ότι η χοληστερόλη της δίαιτας αυξάνει τα επίπεδα στο αίµα της ολικής και της LDLχοληστερόλης, αλλά η δράση αυτή είναι σχετικά µικρή σε σχέση µε την αντίστοιχη από τα κορεσµένα λιπαρά οξέα. Έτσι, η σχέση της χοληστερόλης που προέρχεται από τη διατροφή µε τον κίνδυνο να αναπτύξουµε στεφανιαία νόσο, αν και έχει µελετηθεί, δεν έχει προσδιοριστεί µε βεβαιότητα, καθώς κάποιες µελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει σηµαντική σχέση, ενώ υπάρχουν και αντικρουόµενα αποτελέσµατα 1 ' 2.
Με Βάση λοιπόν αυτά τα αµφίβολα αποτελέσµατα, απευθύνονται προς το κοινό επανειληµµένα συµβουλές για περιορισµό της κατανάλωσης αυγών, που αποτελούν πλούσια πηγή χοληστερόλης, καθώς κάθε αυγό περιέχει 213 mg. Με Βάση τις τρέχουσες οδηγίες της Αµερικανικής Καρδιολογικής Εταιρίας, η ηµερήσια πρόσληψη χοληστερόλης δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 300 mg. To αυγό περιέχει πολλά άλλα χρησιµότατα διατροφικά στοιχεία όπως πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, βασικά αµινοξέα, φυλλικό και διάφορες βιταµίνες του συµπλέγµατος Β. Έχει διαπιστωθεί δε ότι η αντικατάσταση τροφών πλούσιων σε υδατάνθρακες µε αυγά οδηγεί σε αύξηση της χοληστερόλης τύπου HDL και µείωση της προδιάθεσης για σακχαρώδη διαβήτη 3, όπως αυτή αξιολογείται µε την απάντηση στη δοκιµασία φόρτισης µε ινσουλίνη. Τα δεδοµένα αυτά ώθησαν ερευνητές να διεξαγάγουν επιδηµιολογικές µελέτες της σχέσης που µπορεί να έχει µε τη ΣΝ η κατανάλωση αυγών µεµονωµένα. Νέα δεδοµένα Σκοπός αυτής της πρόσφατης µελέτης των Frank Β. Ηυ και συνεργατών ήταν να εξετάσει την άµεση σχέση µεταξύ της κατανάλωσης αυγών και του κινδύνου εµφάνισης στεφανιαίας νόσου ή αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου σε άνδρες και γυναίκες. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιήθηκαν τα δεδοµένα από 2 προγενέστερες προοπτικές µελέτες, της Health Professional Follow up Study 4 και της Nurses Health Study 5. Συνολικά αξιολογήθηκαν 37.851 άνδρες ηλικίας 40-75 ετών (κατά την έναρξη της µελέτης) και 80.082 γυναίκες ηλικίας 34-59 ετών. Όλοι οι συµµετέχοντες δεν εµφάνιζαν αρχικά αγγειακή νόσο, σακχαρώδη διαβήτη, υπερχοληστερολαιµία ή καρκίνο. Για την αξιολόγηση χρησιµοποιήθηκε η συχνότητα θανατηφόρου ή µη θανατηφόρου εµφράγµατος του µυοκαρδίου (ΕΜ) ή θανάτου από στεφανιαία νόσο (ΣΝ) σε συνδυασµό µε τη συχνότητα αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου (ΑΕΕ), σε σχέση µε την προηγούµενη ηµερήσια κατανάλωση αυγών, όπως αυτή είχε προσδιοριστεί µε ειδικό ερωτηµατολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφών. Ένα ερωτηµατολόγιο διατροφής ζητά από τον εξεταζόµενο να απαντήσει, για κάθε τροφή, πόσο συχνά νοµίζει ότι την κατανάλωσε εντός του προηγούµενου έτους, κατά µέσο όρο. Τα συγκεκριµένα ερωτηµατολόγια χρησιµοποίησαν ως µονάδα µέτρησης το 1 αυγό, αλλά παράλληλα περιείχαν ερωτήσεις για άλλες τροφές που Βασίζονται στα αυγά, όπως τα κέικ, τα µπισκότα, τα µάφιν, τις πάστες κ.λ.π. Χωρίς αυτόν τον υπολογισµό η µελέτη θα ήταν ελλιπής καθώς θα υποεκτιµούσε την έµµεση πρόσληψη αυγών, ωστόσο, όπως τελικά αποδείχθηκε, µε τον
τρόπο αυτό τα άτοµα του δείγµατος κατανάλωναν µόνο περίπου 0.4 αυγά σε εβδοµαδιαία Βάση, ένα ποσοστό ασήµαντο. Τελικά, καταγράφηκαν 866 νέες περιπτώσεις ΣΝ και 258 νέες περιπτώσεις ΑΕΕ στους άνδρες (µέσα σε 8 έτη παρακολούθησης), καθώς και 939 περιπτώσεις ΣΝ και 563 περιπτώσεις ΑΕΕ στις γυναίκες (κατά τη διάρκεια 14 ετών παρακολούθησης). Μετά από διόρθωση ως προς την ηλικία, κάπνισµα και τους υπόλοιπους πιθανούς παράγοντες κινδύνου για ΣΝ, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει καµία ένδειξη σηµαντικής σχέσης µεταξύ της κατανάλωσης αυγών και του κινδύνου για ΣΝ ή ΑΕΕ, τόσο στον ανδρικό όσο και στο γυναικείο πληθυσµό. Φυσικά, θα πρέπει να τονίσουµε ότι στην έννοια των «υγιών» δεν περιλαµβάνονταν όσοι έπασχαν ήδη από υπερχοληστερολαιµία. Οι σχετικοί κίνδυνοι για ΣΝ κυµάνθηκαν στις διάφορες κατηγορίες πρόσληψης (από λιγότερο του 1 αυγού εβδοµαδιαίως έως περισσότερο του 1 αυγού ηµερησίως) από 0.82 έως 1.08. Η µεγαλύτερη κατανάλωση αυγών φάνηκε να συσχετίζεται µε αυξηµένο κίνδυνο για ΣΝ µόνο µεταξύ όσων ασθενών έπασχαν ήδη από σακχαρώδη διαβήτη, τόσο ανδρών όσο και γυναικών. Έτσι, η µελέτη συµπεραίνει ότι η κατανάλωση έως και ενός αυγού ηµερησίως είναι απίθανο να επηρεάζει σηµαντικά τον κίνδυνο για ΣΝ ή ΑΕΕ υγιών ανδρών και γυναικών. Παρατηρήσεις Από την ανάλυση των δεδοµένων αυτής της πολύ ποιοτικής µελέτης, προκύπτουν και ορισµένες ενδιαφέρουσες άλλες παρατηρήσεις και συσχετίσεις. Έτσι, το ποσοστό των ενεργών καπνιστών µεταξύ όσων κατανάλωναν πάνω από ένα αυγό ηµερησίως ήταν σχεδόν τετραπλάσιο σε σχέση µε αυτούς που κατανάλωναν λιγότερο από ένα αυγό την εβδοµάδα. Αντίθετα, το ιστορικό αρτηριακής υπέρτασης, η συνολική θερµιδική πρόσληψη και ο δείκτης µάζας σώµατος ήταν παρόµοιος, όπως παρόµοια ήταν και η κατανάλωση λαχανικών και φρούτων και το ποσοστό της συνολικής σωµατικής δραστηριότητας. Η κατανάλωση αυγών συσχετίστηκε, λοιπόν, θετικά µε το κάπνισµα, τη µικρότερη σωµατική δραστηριότητα και ένα γενικότερο «ανθυγιεινά τρόπο διατροφής» δηλαδή περισσότερο πλήρες γάλα, κόκκινο κρέας και µπέικον και λιγότερο αποβουτυρωµένο γάλα, λαχανικά και φρούτα, ιδίως στους άνδρες. Ωστόσο, όλοι οι παραπάνω παράγοντες λήφθηκαν κατάλληλα υπ' όψιν και διορθώθηκαν πριν την εξαγωγή συµπερασµάτων από τις αναλύσεις. Εξάλλου, οι ερευνητές, προκειµένου να αξιολογήσουν την πιθανότητα ότι µια θετική συσχέτιση µεταξύ των αυγών και του
αυξηµένου κινδύνου για ΣΝ ή ΑΕΕ µπορεί να υπήρχε µόνο για συγκεκριµένες υποοµάδες, διενήργησαν αρκετές πολυπαραγοντικές αναλύσεις, στρωµατοποι-ηµένες ως προς το Βαθµό σοβαρότητας κάθε παράγοντα κινδύνου. Μεταξύ των τελευταίων συµπεριλαµβάνονταν η υπερχοληστερολαιµία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση, το κάπνισµα, η κατανάλωση αλκοόλ, ο δείκτης µάζας σώµατος, η χρήση συµπληρωµάτων βιταµινών, το οικογενειακό ιστορικό εµφράγµατος µυοκαρδίου, καθώς και η πρόσληψη κορεσµένων λιπών, πολυακόρεστων λιπών και υδατανθράκων. Από όλους αυτούς τους παράγοντες κινδύνου ο µόνος που ενδεχοµένως «συνδυάζεται αρνητικά» µε την κατανάλωση αυγών είναι ο σακχαρώδης διαβήτης. Μία άλλη παράµετρος που ενδεχοµένως θα προκαλούσε συγχυτική επίδραση στα αποτελέσµατα θα ήταν τα επίπεδα συνολικής διαιτητικής χοληστερόλης. Υπάρχει η υπόθεση ότι η κατανάλωση αυγών µπορεί να έχει πολύ µεγαλύτερη σηµασία στα άτοµα που γενικά προσλαµβάνουν µικρές ποσότητες χοληστερόλης µέσω της δίαιτας, σε σχέση µε τους υπόλοιπους. Σε ειδική ανάλυση λοιπόν που διαστρωµάτωσε τα επίπεδα χοληστερόλης από τις τροφές εκτός των αυγών, επίσης δεν προέκυψε στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ των αυγών που καταναλώνονταν και του κινδύνου για ΣΝ ή ΑΕΕ. Ένα ακόµα ζήτηµα που η µελέτη φρόντισε να απαντήσει ήταν εάν µπορεί να υπάρχει κάποια µεταβολή του κινδύνου σε σχέση µε το χρόνο της κατανάλωσης περισσότερων αυγών στη δίαιτα. Έτσι, στην αντίστοιχη ανάλυση, που εξέτασε τη σχέση της κατανάλωσης αυγών κατά το άµεσα προηγούµενο από τη µελέτη διάστηµα ή κατά την προηγούµενη δεκαετία, επίσης δεν διαπιστώθηκαν σηµαντικές συσχετίσεις. Από αρκετές µελέτες µεταβολισµού προτείνεται ότι τα αυγά χωρίς χοληστερόλη µπορούν να ασκούν υπολιπιδαιµική δράση, σε σχέση µε τα κανονικά αυγά. Η παραπάνω µελέτη δεν κατάφερε να ελέγξει αυτήν την πιθανή δράση, διότι στα ερωτηµατολόγια που είχαν χρησιµοποιηθεί δεν περιλαµβανόταν αντίστοιχη ειδική ερώτηση. Μία πιθανή αντίρρηση θα µπορούσε να είναι ότι στο δυτικό πολιτισµό η συνολική άµεση αλλά ιδίως η έµµεση κατανάλωση προϊόντων που βασίζονται στο αυγό είναι τόσο µεγάλη, ώστε η σύγκριση που διενεργήθηκε ουσιαστικά δεν είχε και τόσο νόηµα. Ωστόσο, στην ανάλυση που διενεργήθηκε, οι διαφορές στην πρόσληψη χοληστερόλης από άλλες πηγές δεν φάνηκε να εξηγούν την ανυπαρξία σχέσης µεταξύ κατανάλωσης αυγών και κινδύνου για ΣΝ. Ωστόσο, οι συγγραφείς αναφέρουν ότι δεν µπορούν να
αποκλείσουν την πιθανότητα πως η κατανάλωση αυγών µπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο σε άτοµα µε πολύ χαµηλή διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης. Τέλος, ένα πολύ ισχυρό σηµείο ήταν ότι τα γενικά πληθυσµιακά χαρακτηριστικά µεταξύ των δύο µελετών από τις οποίες προήλθε το δείγµα της ήταν αξιοσηµείωτα παρόµοια κάτι που δηλώνει ότι οι δύο αυτές µελέτες είχαν παρόµοιο τρόπο διενέργειας και εποµένως τα αποτελέσµατα τους µπορούν να συνεκτιµηθούν. Επίδραση των αυγών στη χοληστερόλη Αν και ουσιαστικά τα παραπάνω αποτελέσµατα «ξεπερνούν» το θέµα της χοληστερόλης και ασχολούνται µε τη ΣΝ και το ΑΕΕ (σε ορίζοντα Βέβαια οκταετίας και δεκαπενταετίας για άνδρες και γυναίκες αντίστοιχα και όχι για περισσότερα χρόνια) αξίζει να αναλύσουµε λίγο περισσότερο τη σχέση µεταξύ αυγών και χοληστερόλης. Όπως έχει υπολογιστεί, εάν προσθέσουµε σε µέση δίαιτα (δηλ. 200 mg χοληστερόλης και 1900 θερµίδων ηµερησίως) 1 αυγό, αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση της συνολικής χολήστερόλης του ορού κατά 4%, εάν το άτοµο δεν πάσχει από υπερχοληστερολαιµία. Εάν θεωρήσουµε ότι η µόνη δράση της αυξηµένης κατανάλωσης των αυγών είναι η αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης, µε την εξίσωση αυτή θα οδηγούµασταν σε αύξηση του κινδύνου για ΣΝ κατά 8%. Το ποσοστό αυτό, όµως, είναι αρκετά µικρό ώστε να προσδιοριστεί και να ανιχνευθεί στις διάφορες µελέτες. ιατροφική αξία των αυγών Όπως φαίνεται και στον πίνακα, ένα αυγό δεν συνεισφέρει µόνο στην ολική χοληστερόλη, αλλά και στα επίπεδα πολλών άλλων θρεπτικών παράγόντων, όπως της βιταµίνης D, του φυλλικού οξέος, της συνολικής πρωτεΐνης, αλλά και της ρετινόλης (4%), της α-τοκοφερόλης (3%), του ασβεστίου (1.3%) και του κορεσµένου λίπους (2.5%). Έτσι, προτείνεται ότι η πιθανή µικρή ανεπιθύµητη επίδραση της χοληστερόλης ενός αυγού στα ^ επίπεδα της LDL-χοληστερόλης του πλάσµατος αντισταθµίζεται από τις δυνητικά ωφέλιµες επιδράσεις στην HDL- χοληστερόλη και στα τριγλυκερίδια, καθώς και στους υπόλοιπους θρεπτικούς παράγοντες. Αξίζει να σηµειωθεί τέλος, ότι ακόµη και στη διάσηµη µελέτη του Framingham η κατανάλωση αυγών δεν έχει συσχετιστεί σε στατιστικά σηµαντικό Βαθµό ούτε µε τον κίνδυνο για ΣΝ, αλλά ούτε και µε τη χοληστερόλη του ορού 6. Εξάλλου, θα πρέπει να τονίσουµε ότι ειδικά ως προς το ΑΕΕ, οι επιδηµιολογικές µελέτες έχουν αποτύχει να δείξουν µία ξεκάθαρη σχέση µεταξύ
αυτού και της ολικής χοληστερόλης αν και πολλές µελέτες δευτερογενούς πρόληψης έδειξαν σηµαντική µείωση στον κίνδυνο για ΑΕΕ σε όσους ασθενείς είχαν ήδη υποστεί έµφραγµα µυοκαρδίου και λάµβαναν υπολιπιδαιµικά φάρµακα 7. Βιβλιογραφία 1. Ascerio A, Rimm EB, Wilett WC et al. Dietary fat and risk of coronary heart disease in men: cohort follow up study in the United States. BM3. 1996; 313: 84-90 2. Hu FB, Stampfer M3, Manson JE et al. Dietary fat intake and risk of coronary heart disease in women. Ν Engl J Med. 1997; 337: 1491-1499 3. Schnohr P, Thomsen 0, Weeke T. et al. Egg consumption and high-density lipoprotein cholesterol. 0 Intern Med. 1994; 235: 249-251 4. Krauss RM, Deckelbaum RJ, Ernst Ν et al. Dietary guidelines for healthy American adults: a statement for health professionals from the nutrition committee, American Heart Association. Circulation. 1996; 94: 1795-1800 5. Colditz GA, Manson 3E, Hankinson SE. The Nurses' Health Study: 20-year contribution to the understanding of health among women. 0 Womens Health. 1997; 6: 49-62 6. Dawber TR, Nickerson RJ, Pool J et al. Eggs, serum cholesterol, and coronary heart disease. Am 3 Clin Nutr. 1982; 36: 617-625 7. Bronner LL, Kanter DS, Manson JE. Primary prevention of stroke. Ν Engl J Med. 1995; 332: 1392-1400.
Σύσταση I Ι Περιεχόµενο Ποσότητα σε 1 µεγάλο αυγό Ποσοστό της επιτρεπόµενης ηµερήσιας πρόσληψης θερµίδες 75 Ολικό λίπος 5g 7% Κορεσµένο λίπος Χοληστερόλη 1,5 g 213 mg 8% 70% Πρωτεΐνη 6,25 g 10% Βιταµίνη Α 317 IU 6% Βιταµίνη Β1 0,031 mg 2% Βιταµίνη Β2 0,254 mg 15% Βιταµίνη Β6 0,07 4% Βιταµίνη Β12 0,5 µg 8% Βιταµίνη D 24 IU 6% Βιταµίνη Ε 0,7 mg 3% Φυλλικό οξύ 21 µg 4% 4% Σίδηρος 0,72 mg Φωσφόρος 89 mg 8% Ψευδάργυρος 0,5 mg 4%