Αγχώδεις Διαταραχές με πιθανή έναρξη στην παιδική ηλικία

Αγχώδεις Διαταραχές με πιθανή έναρξη στην παιδική ηλικία Κορωνάκης Αριστόβουλος MSc Ιστορική Έρευνα, Διδακτική και Νέες Τεχνολογίες, Med Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση, Med Ειδική Εκπαίδευση 1

Φυσιολογική και μη φυσιολογική συμπεριφορά Όπως συμβαίνει και για τους ενήλικες έτσι και όσοι ασχολούνται με τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να καθορίσουν αν μια συμπεριφορά είναι φυσιολογική ή όχι. Τα πράγματα είναι σχετικά εύκολα όταν πρόκειται για συμπεριφορές με μεγάλες αποκλίσεις (από το φυσιολογικό). Τι συμβαίνει, όμως, με τις συμπεριφορές που απέχουν ελάχιστα από τα όρια του κανονικού; Οι κλινικοί συχνά βασίζονται σε κλινικά εργαλεία, όπως οι δομημένες συνεντεύξεις και οι σταθμισμένες κλίμακες (π.χ. ερωτηματολόγια κατάθλιψης), τα οποία τους εξασφαλίζουν πιο αντικειμενικούς τρόπους μέτρησης. 2

Φυσιολογική και μη φυσιολογική συμπεριφορά (2) Ένας τρόπος αξιολόγησης μιας συμπεριφοράς σε σχέση με ό,τι θα ανέμενε κανείς σε φυσιολογικές περιπτώσεις είναι να εξετάσει την απόσταση/διαφορά από την τυπική συμπεριφορά σε τέσσερις τομείς: παρέκκλιση δυσλειτουργία δυσφορία κίνδυνος 3

Φυσιολογική και μη φυσιολογική συμπεριφορά (3) Παρέκκλιση: Εξετάζεται κατά πόσο ή έκταση και η φύση των συμπτωμάτων δικαιολογούν μια συγκεκριμένη διάγνωση. Λαμβάνεται υπόψη το πολιτισμικό πλαίσιο. Δυσλειτουργία: Εξετάζεται ο βαθμός στον οποίο το άτομο είναι ικανό να λειτουργήσει επαρκώς σε καθημερινή βάση*. Δυσφορία: Εξετάζεται το επίπεδο δυσφορίας/αναστάτωσης που προκαλεί η διαταραχή στο άτομο και στα πρόσωπα του περιβάλλοντός του**. Κίνδυνος: εξετάζεται η επικινδυνότητα του ατόμου για τον εαυτό του και κατά πόσο αποτελεί απειλή ή κίνδυνο για τους άλλους. 4

Περιπτωσιολογική Μελέτη 1 Στην Ε τάξη γίνεται διαγώνισμα μαθηματικών. Τα περισσότερα παιδιά έχουν άγχος. Ανάμεσα σε αυτά είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν και λίγα που έχουν «παραλύσει» από το άγχος τους. Ο Τάσος ένιωσε ότι ήταν ανίκανος να εργαστεί πριν από το διαγώνισμα, ο Διονύσης δεν ήταν σε θέση να φτάσει ως την πόρτα της αίθουσας των εξετάσεων εξαιτίας νευρικού κλονισμού, ο Μάριος ενδεχομένως να γράφει ανοησίες, το μυαλό της Σωτηρίας έχει σταματήσει εντελώς. 5

Γιατί είναι σημαντική η γνώση του πεδίου των αγχωδών διαταραχών; Στόχος: έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση 6

Το άγχος είναι φυσιολογικό; Το άγχος είναι σαν τις βροχοπτώσεις. Αυτές είναι αναγκαίες ευεργετικές αν είναι ήπιες, αλλά αν είναι κατακλυσμιαίες, αποβαίνουν ζημιογόνες καταστροφικές (Παρασκευόπουλος, 2013). Ενώ το άγχος, ως ένα βαθμό, θεωρείται φυσιολογικό και μάλιστα σε ορισμένες καταστάσεις χρήσιμο για την προσαρμογή, στις αγχώδεις διαταραχές, υπάρχει υπερβολική ανησυχία ή φόβος σε σχέση με την κατάσταση που προκαλεί δυσφορία και λειτουργική έκπτωση. Συνέπειες: Πτώση της σχολικής απόδοσης Δυσλειτουργία στις κοινωνικές σχέσεις Χαμηλή αυτοεκτίμηση Κοινωνική απομόνωση Σοβαρότερη ψυχιατρική παθολογία στη συνέχεια και στην ενήλικη ζωή 7

Άγχος, Φόβος, Φοβία: ορισμοί Άγχος: «δυσφορικό συναίσθημα επικείμενου κινδύνου». Παίζει ρόλο προσαρμοστικό και προστατευτικό. Φόβος: «φυσιολογική αντίδραση σε πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο ή απειλή». Παίζει ρόλο προσαρμοστικό και προστατευτικό. Έχει αναπτυξιακή πορεία. Φοβία: υπερβολικός κίνδυνος και επίμονος φόβος συγκεκριμένου ερεθίσματος με αποτέλεσμα την αποφυγή του ή την έντονη δυσφορία του ατόμου όταν το υπομένει. Το άγχος είναι φυσιολογικό για κάποια αναπτυξιακά στάδια (για παράδειγμα, τα παιδιά από 8 μηνών μέχρι την προσχολική ηλικία συχνά επιδεικνύουν άγχος αποχωρισμού). 8

Αναμενόμενες για την κάθε ηλικία αιτίες του άγχους Τα βρέφη μέχρι περίπου τον 6 μήνα ζωής δυσφορούν με δυνατούς θορύβους, λόγω έλλειψης της παροχής φροντίδας ή αιφνιδίων αλλαγών της θέσης και από ξαφνική παρουσία άγνωστων αντικειμένων. Από τους 7-12 μήνες δυσφορούν με την παρουσία ξένων και την απρόσμενη εμφάνιση άγνωστων αντικειμένων και ανθρώπων. Από τον πρώτο μέχρι και τον πέμπτο χρόνο της ζωής φοβούνται τους ξένους, τις καταιγίδες, τα ζώα, το σκοτάδι, τους δυνατούς θορύβους (εξαιτίας αποχωρισμού από τους γονείς τους), τα τέρατα και τα φαντάσματα, την τουαλέτα, κλπ. Στην ηλικία των 6-12 ετών τα παιδιά φοβούνται τους σωματικούς τραυματισμούς, τις αρρώστιες, τους κλέφτες, το να μένουν μόνα τους, τα υπερφυσικά όντα, την κριτική, την αποτυχία και την τιμωρία. Από 12-18 ετών οι φόβοι τους αφορούν τα διαγωνίσματα, την γενικότερη σχολική τους απόδοση και την κοινωνική τους παρουσία. 9

DSM-IV-TR (APA, 2000) Σήμερα υπάρχουν εννέα (9) διαφορετικές αγχώδεις διαταραχές που αναγνωρίζονται από το DSM-IV-TR (APA 2000): Ειδικές φοβίες Διαταραχή άγχους του αποχωρισμού Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή Κοινωνική φοβία Κρίση πανικού (με ή χωρίς αγοραφοβία) Οξεία διαταραχή στρες Διαταραχή μετατραυματικού στρες Αγχώδεις διαταραχές προκαλούμενες από ουσίες 10

Σημεία και Συμπτώματα του Άγχους 11

Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού 12

Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-V 13

Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-V 14

Αντιμετώπιση/Θεραπεία 15

Γονικές πρακτικές και συμπεριφορική μίμηση προτύπου 16

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Ανδρέα) 17

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Ανδρέα) 18

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Ανδρέα) 19

Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ) 20

Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-V 21

Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-V 22

Αιτιολογία 23

Θεραπεία/Αντιμετώπιση 24

Πώς οι γονείς κάνουν τα παιδιά τους αγχώδη 25

Γονικές πρακτικές και συμπεριφορική μίμηση προτύπου 26

Τρόποι με τους οποίους το παιδί μαθαίνει να είναι αγχώδη 27

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Άννα) Η Άννα ηλικίας τεσσάρων ετών περπατάει με τη μητέρα της στο δρόμο. Ξαφνικά, βλέπει ένα μεγαλόσωμο σκύλο να έρχεται τρέχοντας καταπάνω τους. Η Άννα τρομάζει, βάζει τα κλάματα και κρύβεται στην αγκαλιά της μητέρας της. Η μητέρα της διώχνει το σκύλο και προσπαθεί να ησυχάσει το κοριτσάκι εξηγώντας ότι ο σκύλος ήθελε απλώς να παίξει. Σύντομα το κοριτσάκι σταματά τα κλάματα, σκουπίζει το πρόσωπό του και συνεχίζει τη βόλτα με τη μητέρα του. Μετά από λίγη ώρα, το γεγονός έχει ήδη ξεχαστεί για την Άννα. 28

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Γιώργος) Ένα άλλο τετράχρονο παιδάκι, ο Γιώργος, πηγαίνει με τον πατέρα του στον παιδικό σταθμό. Στο απέναντι πεζοδρόμιο, μια κυρία έχει βγάλει βόλτα το σκυλάκι της, το οποίο κουνά χαρούμενα την ουρά του στους περαστικούς. Μόλις ο Γιώργος αντιλαμβάνεται το σκυλάκι, σφίγγει δυνατά το χέρι του πατέρα του, χλομιάζει και κοκαλώνει στη θέση του. Ανοίγει διάπλατα τα μάτια του ενώ η καρδιά του αρχίζει να χτυπά δυνατά. Μέσα σε λίγα λεπτά, ο Γιώργος έχει γίνει μούσκεμα στον ιδρώτα ενώ προσπαθεί να ψελλίσει λίγες λέξεις με τρεμάμενη φωνή: «Μπαμπά, ένας σκύλος... Φοβάμαι». Ο πατέρας του τον παίρνει αγκαλιά ενώ η κυρία με το σκυλάκι έχει ήδη χαθεί από το οπτικό τους πεδίο. Το παιδί δυσκολεύεται να συνέλθει, παραπονιέται ότι άρχισε να το πονάει η κοιλιά του και αρνείται να συνεχίσει το δρόμο προς το σχολείο. Είναι φανερό ότι ο Γιώργος έχει αποδιοργανωθεί. 29

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Ελένη) Για 2 χρόνια η Ελένη, 8 ετών, παραπονιέται για τον έντονο φόβο για τις αράχνες. «Οι αράχνες είναι αηδιαστικές», λέει. «Φοβάμαι μέχρι θανάτου πως κάποια θα συρθεί πάνω μου, ειδικά όταν κοιμάμαι. Όταν δω κάποια αράχνη, ακόμα κι αν είναι μικρή, η καρδιά μου χτυπά, νοιώθω κρύα τα χέρια μου και ιδρωμένα, και ξεκινώ να τρέμω». Η μητέρα της Σάρλοτ λέει πως η κόρη της χλομιάζει όταν δει κάποια αράχνη, ακόμα και από απόσταση, και προσπαθεί να αποφύγει οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία νομίζει πως ίσως υπάρχουν αράχνες. Ο φόβος της Σάρλοτ ξεκινά να παρεμβαίνει στις ημερήσιες της δραστηριότητες. Για παράδειγμα, δε θα παίξει στη πίσω αυλή και αρνείται να πάει στη τάξη ή σε οικογενειακές εξόδους όπου ίσως συναντήσει κάποια αράχνη. Φοβάται να πάει για ύπνο το βράδυ επειδή σκέφτεται πως κάποια αράχνη θα συρθεί επάνω της ενώ κοιμάται. Mash, J. &Wolfe, D. (2013). 30

Παιδικοί φόβοι: πώς περιστέλλονται 31

Ειδική Φοβία 32

Ειδική Φοβία Διαγνωστικά Κριτήρια κατά το DSM-V 33

Αιτιολογία Φοβιών 34

Περιπτωσιολογική Μελέτη (Στέλλα) 35

Παιδικοί φόβοι: πώς αποκτώνται 36

Ειδικές φοβίες και φόβοι 37

Αναποτελεσματικές τεχνικές που χρησιμοποιούν οι γονείς για την αντιμετώπιση των φόβων του παιδιού 38

Αποτελεσματικές τεχνικές που χρησιμοποιούν οι γονείς για την αντιμετώπιση των φόβων του παιδιού 39

Αγχώδεις Διαταραχές με πιθανή έναρξη στην παιδική ηλικία 40