Συμπληρωματικές Σημειώσεις Θεωρίας

ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Συμπληρωματικές Σημειώσεις Θεωρίας ΚΑΣΑΠΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ Φλώρινα, 2015

Εισαγωγή Έχουν περάσει περισσότερο από 20 χρόνια από την εισαγωγή των γενετικών τροποποιήσεων στα τρόφιμα και στην υπάρχουσα λίστα των τροφίμων διαρκώς προστίθενται νέα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Ο κλασσικός τρόπος βελτίωσης, της φυτικής και ζωικής παραγωγής είναι οι ελεγχόμενες διασταυρώσεις, οι οποίες εφαρμόζονται στη γεωργία αλλά και την κτηνοτροφία. Η διαδικασία των διασταυρώσεων είναι κατά βάση απλή. Φυτά και ζώα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως λόγου χάρη φυτά που αντέχουν σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες ή δίνουν μεγάλο μέγεθος καρπών και ζώα που παράγουν μεγάλες ποσότητες κρέατος, επιλέγονται και διασταυρώνονται, δίνοντας απογόνους με επιθυμητά χαρακτηριστικά. Ο τρόπος αυτός, που αποκαλείται συμβατικός υβριδισμός, γίνεται ανάμεσα στα ίδια ή, πιο σπάνια, ανάμεσα σε στενά συνδεδεμένα είδη οργανισμών. Είναι μία απόλυτα φυσική διαδικασία, η οποία όμως μειονεκτεί στο ότι είναι χρονοβόρα και επίπονη, δεδομένου ότι απαιτούνται συνεχείς διασταυρώσεις, και επιπλέον οι απόγονοι που προκύπτουν, συχνά μαζί με τις προσδοκώμενες ιδιότητες φέρουν και άλλες, μη επιθυμητές. Στον αντίποδα των ελεγχόμενων διασταυρώσεων, βρίσκονται τα Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα τα οποία δημιουργούνται με τη βοήθεια της Γενετικής Μηχανικής. Η Γενετική Μηχανική είναι ο κλάδος της Βιοτεχνολογίας, που μέσω της τεχνικής ανασυνδυασμού του DNA, παρεμβαίνει στο γενετικό υλικό των οργανισμών, ώστε αυτοί να αποκτούν κάποιες καινούργιες ιδιότητες, που από τη φύση τους δεν είναι προγραμματισμένοι να τις διαθέτουν. Η όλη διαδικασία στηρίζεται στο εξής: γονίδια από κύτταρα κάποιου οργανισμού εξάγονται και μεταφέρονται στα κύτταρα ενός άλλου, με σκοπό τη δημιουργία ενός νέου με καινούργιες και επιθυμητές ιδιότητες. Στο σημείο αυτό, είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι η μεταφορά γονιδίων πραγματοποιείται μεταξύ διαφορετικών ειδών. Έτσι γονίδια ζώων μεταφέρονται σε λαχανικά, γονίδια βακτηρίων σε φυτά, ανθρώπινα γονίδια σε ζώα και ούτω καθεξής. Τα φυτά και τα ζώα που έχουν υποστεί γενετικές αλλαγές, είναι γνωστά ως διαγονιδιακά ή γενετικά τροποποιημένα. Ορισμός Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα χαρακτηρίζονται εκείνα που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Σύμφωνα με τον ορισμό του FAO (2001). Γενετικά Τροποποιημένος Οργανισμός όπως αναφέρεται στην Οδηγία 2001/18/ΕΚ, είναι κάθε οργανισμός, εξαιρούμενων των ανθρώπων, του οποίου το γενετικό υλικό έχει τροποποιηθεί κατά τρόπο που δεν συμβαίνει φυσιολογικά με τη σύζευξη ή/και το φυσιολογικό ανασυνδυασμό. Η τεχνολογία αυτή επιτρέπει σε επιλεγμένα μεμονωμένα γονίδια να 1

μεταφερθούν από έναν οργανισμό σε έναν άλλο, ακόμα και μεταξύ ειδών που δεν συγγενεύουν μεταξύ τους. Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα (Ιστορικό Παραδείγματα) α) Γενετικά τροποποιηµένη ντοµάτα «αργής ωρίµανσης» Flavr Savr Η ιδέα για τη γενετική τροποποίηση της ντοµάτας ώστε να καθυστερεί ο ρυθµός ανάπτυξης της γεννήθηκε από τα προβλήµατα που παρουσιάζει ο χειρισµός του προϊόντος στην παραδοσιακή του µορφή. Οι ντοµάτες κατά κανόνα συλλέγονται πριν να ωριµάσουν, όταν ακόµα είναι πράσινες ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος απωλειών κατά τη µεταφορά του προϊόντος από το σηµείο παραγωγής στο σηµείο πώλησης. Ωστόσο, αυτή η πρακτική αποβαίνει εις βάρος της γεύσης και της υφής της ντοµάτας καθώς δεν της επιτρέπεται να ωριµάσει πάνω στο φυτό και επιπλέον επιβάλλει τη χρησιµοποίηση αιθυλενίου, το οποίο δίνει στην πρόωρα συλλεχθείσα ντοµάτα τη δυνατότητα να ωριµάσει. Οι προσπάθειες δηµιουργίας γενετικά τροποποιηµένων ποικιλιών ντοµάτας που ωριµάζουν µε πιο αργό ρυθµό ξεκίνησαν από τα µέσα ακόµα της δεκαετίας του 80. Το αποτέλεσµα της έρευνας ήταν η ντοµάτα «Flavr Savr» της εταιρείας Calgene. Στη συγκεκριµένη περίπτωση δεν είχε γίνει γενετική τροποποίηση µε την εισαγωγή ενός ξένου γονιδίου αλλά με την εισαγωγή ενός τεχνητού, εργαστηριακού κλάσµατος DNA «χωρίς νόηµα» (anti-sense) που µπλοκάρει το ένζυµο πολυγαλακτουρονάση. Η πολυγαλακτουρονάση αποδοµεί την πηκτίνη του κυτταρικού τοιχώµατος των φυτικών κυττάρων µε αποτέλεσµα την ωρίµανση και τελικά τη σήψη. Εμποδίζοντας τη λειτουργία του συγκεκριµένου ενζύµου, ελαττώνεται ο ρυθµός ωρίµανσης. Η γενετικά τροποποιηµένη ντοµάτα δηµιουργήθηκε, µετά από δεκαετή έρευνα, στα τέλη του 1991. Η συνέχεια δεν επαλήθευσε τις προσδοκίες της εταιρείας καθώς το ελπιδοφόρο προϊόν αποσύρθηκε από την αγορά μετά από δύο περίπου χρόνια. Μία σειρά από αλληλεπιδρώντα γεγονότα οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσµα και είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποµονωθεί ένας µόνο παράγοντας υπεύθυνος για την εµπορική αποτυχία του προϊόντος. Παρά την έγκριση για την πώληση του προϊόντος από την Αµερικανική Υπηρεσία Τροφίµων και Φαρµάκων (US Food and Drug Administration), οι επιφυλάξεις για την ασφάλεια του προϊόντος φαίνεται ότι επηρέασαν τις αγοραστικές αποφάσεις των καταναλωτών. Επιπλέον οι γενετικά τροποποιημένες ντομάτες ήταν ιδιαίτερα ακριβές, ήταν ευπαθείς σε τραυµατισµούς και, κατά κοινή παραδοχή, δεν ήταν περισσότερο γευστικές. β) Χρυσό ρύζι Σκοπός της δημιουργίας του «χρυσού ρυζιού» ήταν η καταπολέµηση της έλλειψης της βιταµίνης Α σε περιοχές όπου το ρύζι αποτελεί την βασική τροφή του πληθυσμού. Η έλλειψη οφείλεται στο γεγονός ότι η β-καροτίνη, ρυθμιστής για τη βιταμίνη Α, συνήθως δε συντίθεται σε φυτά που δε φωτοσυνθέτουν, όπως το ρύζι. Σύμφωνα με τον ερευνητή Ingo Potrykus, που είναι ο δημιουργός του «χρυσού ρυζιού», η έλλειψη βιταµίνης Α συνδέεται ετησίως µε το 2

θάνατο ενός εκατομμυρίου παιδιών και µε πεντακόσιες χιλιάδες περιπτώσεις παιδικής τύφλωσης. Η γενετική τροποποίηση στην περίπτωση του «χρυσού ρυζιού» έγινε με την µεταφορά τριών γονιδίων ώστε να καθίσταται δυνατή η παραγωγή στο ενδοσπέρµιο β- καροτίνης. Συγκεκριμένα δύο γονίδια από το φυτικό είδος Narcissus pseudonarcissus και ένα γονίδιο από το βακτήριο Erwinia uredovora ενσωµατώθηκαν στο γενετικό υλικό του ρυζιού. Το «χρυσό ρύζι» έγινε αντικείµενο έντονης συζήτησης µετά τη δηµοσίευση της εν λόγω γενετικής τροποποίησης ενώ επιθυµία των ερευνητών ήταν η ελεύθερη διάθεση του προϊόντος στους αγρότες. Το χρυσό ρύζι σχεδιάστηκε για τους φτωχούς κατοίκους των αναπτυσσόµενων χωρών. Για να εκπληρώσει τον στόχο αυτό πρέπει να φτάνει στους αγρότες χωρίς χρέωση και άλλους περιορισµούς. Ο ενθουσιασµός µε τον οποίο υποδέχθηκαν οι βιοτεχνολογικές εταιρείες το χρυσό ρύζι αποδίδεται στο ότι η συγκεκριµένη εφαρµογή µπορεί να χρησιµοποιηθεί προς όφελός τους για την ηθική νοµιµοποίηση της χρήσης της νέας τεχνολογίας. Τεχνικές γενετικής τροποποίησης Οι σχετικές τεχνικές που εφαρμόζονται για τη μοριακή γενετική τροποποίηση ζωντανών οργανισμών, αποδίδονται με τον όρο «Γενετική Μηχανική» και περιλαμβάνουν: α) την απομόνωση και κλωνοποίηση των γονιδίων που προσδίδουν επιθυμητά χαρακτηριστικά β) την εισαγωγή τους στο γονιδίωμα του οργανισμού που θέλουμε να τροποποιήσουμε γ) την ταυτοποίηση και έκφραση αυτών των γονιδίων στη νέα τους θέση, ώστε να εκδηλωθεί το επιθυμητό χαρακτηριστικό. Σχήμα 1. Παραγωγή διαγονιδιακών δημητριακών (Πηγή: http://12.000.scripts.mit.edu/mission2017/genetically-modified-crops/) 3

Σχήμα 2. Παραγωγή διαγονιδιακών ζώων (Πηγή: http://bioanimals.weebly.com/) Είδη γενετικά τροποποιημένων τροφίμων Τα σημαντικότερα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι τα παρακάτω: Σόγια Καλαμπόκι Βαμβάκι Ελαιοκράμβη Σακχαρότευτλα Πατάτα Ντομάτα Μπιζέλια Παπάγια Γαλακτοκομικά προϊόντα Προϊόντα με γενετικά τροποποιημένα συστατικά Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται πρόσθετα τροφίμων που μπορεί να προέρχονται από γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. 4

Πίνακας 1. Προϊόντα με γενετικά τροποποιημένα συστατικά Προϊόν Γενετικά Τροποποιημένο Συστατικό Τουρσιά Δεξτρόζη καλαμποκιού, σιρόπι καλαμποκιού Σόδα, αναψυκτικά Σιρόπι καλαμποκιού Σάλτσα ντομάτας Ντομάτες, σιρόπι καλαμποκιού Χυμοί φρούτων Δεξτρόζη καλαμποκιού, σιρόπι καλαμποκιού Ζύμες, σιρόπι καλαμποκιού, λάδι σόγιας, άμυλο καλαμποκιού, Ψωμί, μπισκότα, κ.λπ. αλεύρι σόγιας, δεξτρόζη καλαμποκιού Μέλι Ένζυμα (αμυλάσες) Μπύρα Καλαμπόκι, ζύμες, ένζυμα Ντομάτες, πιπεριές Γονίδια από βακτήρια και ιούς Δημητριακά Σιρόπι καλαμποκιού, καλαμπόκι, σογιέλαιο Φυστίκια, σογιέλαιο, βαμβακέλαιο, δεξτρόζη καλαμποκιού, σιρόπι Φυστικοβούτυρο καλαμποκιού Δεξτρόζη καλαμποκιού, σιρόπι καλαμποκιού, άμυλο καλαμποκιού, Γλυκά, μαστίχες σογιάλευρο Πατατάκια (chips) Πατάτες, βαμβακέλαιο (Πηγή: http://www2.keelpno.gr/blog/?p=3089) Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Οφέλη Τα κύρια πλεονεκτήματα της παραγωγής γενετικά τροποποιημένων τροφίμων είναι τα παρακάτω: α) Αύξηση της διαθέσιµης ποσότητας τροφής Η αύξηση της διαθέσιµης ποσότητας τροφής κυρίως μέσω της δημιουργίας ποικιλιών με υψηλή ανθεκτικότητα που µπορούν να καλλιεργηθούν σε εδάφη όπου η καλλιέργεια σήµερα δεν είναι δυνατή. β) Παραγωγή τροφίµων µε συγκεκριµένες ιδιότητες Με τη χρήση της σύγχρονης βιοτεχνολογίας είναι δυνατή η παραγωγή τροφίµων µε υψηλή διατροφική αξία. Τέτοια παραδείγματα περιλαμβάνουν τρόφιµα εµπλουτισµένα µε βιταµίνες, πρωτεΐνες ή φυτικά έλαια, µε µειωµένη περιεκτικότητα σε κορεσµένα λίπη, µε βελτιωµένες ιδιότητες συντήρησης, µε περιεκτικότητα σε φαρµακευτικές ουσίες. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Προβληματισμοί και επιπτώσεις Ο προβληματισμός που αφορά στη χρήση γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών αλλά και στην κατανάλωση προϊόντων που μπορεί να περιέχουν πρόσθετα τα οποία προέρχονται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς εστιάζεται στα παρακάτω θέματα. 5

α) Υγεία και ασφάλεια των καταναλωτών Ο αριθμός των επιστημονικών δημοσιεύσεων για την ασφάλεια των γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων είναι σχετικά μικρός. Ωστόσο, τα αποτελέσματα από τις περισσότερες μελέτες σε επιμύες, δείχνουν ότι τα τρόφιμα αυτά μπορεί να μεταβάλλουν τις αιματολογικές, τις βιοχημικές και τις ανοσολογικές παραμέτρους. Οι επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι ανωτέρω μεταβολές στην ανθρώπινη υγεία παραμένουν άγνωστες. Οι αλλεργίες αποτελούν µία ακόµα πηγή ανησυχίας καθώς η γενετική τροποποίηση επιτρέπει την ύπαρξη αλλεργιογόνων συστατικών σε τρόφιµα που χωρίς γενετική παρέµβαση δεν περιέχουν αυτά τα συστατικά. Το πρόβληµα είναι σοβαρό καθώς στον αναπτυγµένο κόσµο το 5%των παιδιών και το 2% των ενηλίκων είναι αλλεργικοί σε συστατικά κάποιων τροφίµων. Το κλασικότερο παράδειγµα αλλεργιογόνων επιδράσεων αποτελεί η περίπτωση γενετικής τροποποίησης σόγιας µε γονιδιακό υλικό από βραζιλιάνικο καρύδι, το οποίο όµως προκαλούσε αλλεργικές αντιδράσεις σε µια µερίδα του πληθυσµού. Μετά από σχετικές έρευνες που διεξήγαγε η Αµερικανική Υπηρεσία Τροφίµων και Φαρµάκων (US Food and Drug Administration) το προϊόν δεν διατέθηκε ποτέ για εµπορική χρήση. β) Περιβάλλον και βιοποικιλότητα Οι οικολογικοί κίνδυνοι που σχετίζονται µε την εισαγωγή γενετικά τροποποιηµένων καλλιεργειών παρόλο που είναι πολύπλευροι, δεν είναι εύκολο να αναλυθούν συνολικά καθώς διαφοροποιούνται κατά περίπτωση και ανάλογα µε το τοπικό οικοσύστηµα. Η εκτεταµένη χρήση γενετικά τροποποιηµένων καλλιεργειών θα ενισχύσει τη γενετική οµοιοµορφία των συστηµάτων καλλιέργειας απειλώντας έτσι τη γενετική ποικιλότητα. Η απρόσεχτη χρήση βιοτεχνολογικών εφαρµογών μπορεί να έχει αντίκτυπο στη βιοποικιλότητα εάν ένα γονίδιο που παρουσιάζει κάποιο οικονοµικό ενδιαφέρον συσχετισθεί µε ένα µικρό αριθµό ποικιλιών. Η µείωση της γενετικής ποικιλότητας θα µείωνε µε τη σειρά της την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών σε καινούργιους παθογόνους οργανισµούς θέτοντας έτσι σε κίνδυνο το σύνολο της παραγωγής. Παράλληλα, κλιµατολογικές αλλαγές και βελτιωµένοι ανταγωνιστές µπορούν να αποδεκατίσουν σε µικρό χρονικό διάστηµα ένα γενετικά οµοιόµορφο πληθυσµό. Οι αγροτικές καλλιέργειες εµφανίζουν µεγάλη ποικιλοµορφία. Υπάρχουν για παράδειγµα περίπου 200 αυτοφυή είδη πατάτας και χιλιάδες ποικιλίες που καλλιεργούνται από τους αγρότες και περίπου 100.000 διαφορετικά είδη ρυζιού. Μείωση της γενετικής ποικιλότητας σηµαίνει απώλεια γενετικών πόρων. Οι παραδοσιακές µέθοδοι βελτίωσης των ποικιλιών φυτών και ζώων έχουν ήδη µειώσει τη γενετική ποικιλότητα των ειδών µέσα από εντατική επιλογή συγκεκριµένων χαρακτηριστικών. Συνεπώς το ερώτηµα που τίθεται επιτακτικά είναι κατά 6

πόσο η σύγχρονη βιοτεχνολογία που επιταχύνει σαφώς αυτές τις διαδικασίες επιλογής θα καταλήξει σε µεγαλύτερη και ταχύτερη µείωση της γενετικής ποικιλότητας. γ) Έλεγχος διεθνούς εμπορίου και της παγκόσμιας οικονομίας Η συνολικότερη ανησυχία που εκφράζεται σχετίζεται µε τη δύναµη που µπορεί να συγκεντρωθεί στα χέρια κάποιων µεγάλων αγροβιοτεχνολογικών εταιρειών. Στην περίπτωση που η παγκόσμια αγροτική παραγωγή αποτελούνταν από γενετικά τροποποιηµένες ποικιλίες θα υπήρχε ο κίνδυνος της εξάρτησης των γεωργών από συγκεκριμένες εταιρείες για την προμήθεια σπόρων ή του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου. Το παραπάνω σε συνδυασµό µε µια πιθανή ολιγοπωλιακή δοµή στην αγορά θα έδινε µεγάλα πλεονεκτήµατα στις εταιρίες που διαχειρίζονται την καινούργια τεχνολογία. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Νομοθεσία Το υφιστάμενο κοινοτικό ρυθμιστικό πλαίσιο, που οριοθετεί την παραγωγή, κυκλοφορία και επισήμανση τροφίμων, που συνίσταται, περιέχουν ή παράγονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς και το οποίο θα υποστεί αρκετές τροποποιήσεις με την έναρξη εφαρμογής του Κανονισμού 1829/2003, που αφορά τους «γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς» (L268/18.10.2003) και του Κανονισμού 1830/2003 που αφορά «την ιχνηλασιμότητα και την επισήμανση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών και την ιχνηλασιμότητα τροφίμων και ζωοτροφών που παράγονται από γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς και την τροποποίηση της οδηγίας 2001/18/ΕΚ» συνοψίζεται στις παρακάτω Οδηγίες και Κανονισμούς: Οδηγία 2001/18 (L 106/17.04.2001) «για τη σκόπιμη ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και την κατάργηση της οδηγίας 90/220/ΕΟΚ», η οποία αναφέρεται στους κανόνες σκόπιμης απελευθέρωσης Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών, θέτει σε εφαρμογή τη «βήμα προς βήμα» διαδικασία έγκρισης, εφόσον όμως έχει πραγματωθεί η κατά περίπτωση αξιολόγηση των κινδύνων για την υγεία του ανθρώπου και η κατάλληλη περιβαλλοντική αξιολόγηση. Συγκεκριμένα η οδηγία 2001/18/ΕΚ εισαγάγει: Α) Υποχρεωτικό σύστημα παρακολούθησης σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών με άλλους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς και το περιβάλλον. Β) Γενικούς κανόνες υποχρεωτικής επισήμανσης και ανιχνευσιμότητας. Γ) Υποχρεωτική γνωμοδότηση από τις Κοινοτικές Επιστημονικές Επιτροπές. Δ) Υποχρέωση γνωμοδότησης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τις αποφάσεις έγκρισης απελευθέρωσης Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών. 7

Κανονισμός 258/97 (L43/14.02.1997) «σχετικά με τα νέα τρόφιμα και τα νέα συστατικά τροφίμων», ο οποίος προβλέπει τους όρους έγκρισης και κυκλοφορίας και τους γενικούς κανόνες επισήμανσης των τροφίμων που περιέχουν ή αποτελούνται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς ή άλλων νεοφανών τροφίμων. Εισαγάγει την έννοια της "ουσιαστικής ισοδυναμίας" (substantial equivalent), που αναφέρεται σε τρόφιμα που προέρχονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς, αλλά δεν περιέχουν Γενετικά Τροποποιημένη πρωτεΐνη ή DNA και τα οποία θεωρούνται "ουσιαστικά ισοδύναμα" με τα αντίστοιχα συμβατικά σε ότι αφορά τη σύνθεση, τη θρεπτική αξία, το μεταβολισμό, την προοριζόμενη χρήση τους και παρέχει μια απλουστευμένη διαδικασία έγκρισης για τρόφιμα που είναι ουσιαστικά ισοδύναμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι εταιρείες που θα διαθέσουν ένα χαρακτηριζόμενο ως «ουσιαστικά ισοδύναμο» τρόφιμο στην αγορά, αρκεί να προβούν σε μια απλή δήλωση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που να συνοδεύεται από επιστημονική γνωμοδότηση ή γνώμη αρμόδιας Αρχής Κράτους Μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαδικασία έγκρισης που περιγράφεται στο συγκεκριμένο κανονισμό περιλαμβάνει την αξιολόγηση του φακέλου του προς έγκριση Γενετικά Τροποποιημένου Τροφίμου από την αρμόδια Αρχή του Κράτους Μέλους της, στο οποίο το προϊόν θα τεθεί για πρώτη φορά στην αγορά. Στην περίπτωση θετικής γνωμοδότησης, το Κράτος Μέλος της ενημερώνει τα άλλα Κράτη Μέλη της μέσω της Ε.Ε και αν δεν υπάρχουν ενστάσεις σχετικά με το φάκελο έγκρισης από τα άλλα Κράτη Μέλη, τότε το Κράτος Μέλος το οποίο έκανε την αξιολόγηση εγκρίνει τη διάθεση του Γενετικά Τροποποιημένου προϊόντος σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν υπάρχουν ενστάσεις από τα άλλα Κράτη Μέλη, τότε απαιτείται απόφαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμβουλεύεται τις Επιστημονικές Επιτροπές σε θέματα που έχουν σχέση με την Δημόσια Υγεία και υιοθετεί Απόφαση έγκρισης διάθεσης στην αγορά, αφού έχει λάβει θετική γνωμοδότηση από τη Μόνιμη Επιτροπή Τροφίμων, που αποτελείται από εκπροσώπους των Κρατών - Μελών. Κανονισμός 1139/98 (L159/03.06.1998) «για την υποχρεωτική αναγραφή στοιχείων, επιπλέον των προβλεπόμενων στην οδηγία 79/112/ΕΟΚ και στην επισήμανση ορισμένων τροφίμων που παράγονται από γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς», που προβλέπει τους ειδικούς κανόνες επισήμανσης των τροφίμων και συστατικών που παράγονται από τις εγκεκριμένες γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες Roundup Ready σόγια και Bt - 176 Maximizer αραβόσιτο, που έχουν εγκριθεί σύμφωνα με τις αποφάσεις 96/281/ΕΚ και 97/98/ΕΚ. Σύμφωνα με τους κανόνες του συγκεκριμένου κανονισμού τρόφιμα και συστατικά τροφίμων που παράγονται από τις παραπάνω ποικιλίες και περιέχουν γενετικά τροποποιημένο υλικό πρέπει να φέρουν την ανάλογη επισήμανση. 8

Κανονισμός 49/2000, που τροποποιεί τον Κανονισμό 1139/98 προκειμένου να θεσμοθετηθεί όριο ανοχής τυχαίας επιμόλυνσης συμβατικών προϊόντων, τα οποία σε κάποιο στάδιο από την καλλιέργεια έως την μεταποίηση μπορεί να επιμολυνθεί από άλλα παραγόμενα από εγκεκριμένες γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες σε μέγιστο ποσοστό 1% επί ενός εκάστου συστατικού και όχι τελικού προϊόντος. Οι επιχειρήσεις τροφίμων και οι εισαγωγείς πρέπει να αποδεικνύουν - βάσει στοιχείων - κατά τον έλεγχο ότι απέφυγαν τη χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων πρώτων υλών και ως εκ τούτου η επιμόλυνση είναι τυχαία. Κανονισμός 50/2000, που επιβάλλει την επισήμανση των τροφίμων που περιέχουν πρόσθετες και αρτυματικές ύλες, οι οποίες έχουν τροποποιηθεί γενετικά ή έχουν παραχθεί από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς και στις οποίες ανιχνεύονται πρωτεΐνη ή DNA από γενετική τροποποίηση. Οι πρόσθετες και αρτυματικές ύλες εξαιρούνταν τόσο από τον Καν. 258/97, όσο και από την Καν. 1139/98. Επισήμανση Από το 1997 η επισήμανση της παρουσίας Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών στα τρόφιμα είναι υποχρεωτική. Από τις 17.10.2002 η οδηγία 2001/18/ΕΚ προβλέπει τα Κράτη Μέλη, να παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να διασφαλίζεται η επισήμανση των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών στα τρόφιμα σε οποιοδήποτε στάδιο διάθεσης στην αγορά. Ο Κανονισμός 258/97 επιβάλλει την υποχρεωτική επισήμανση τροφίμων και συστατικών που περιέχουν ή αποτελούνται από ΓΤΟ, χωρίς αυτό να έχει καμία επίπτωση στις άλλες απαιτήσεις επισήμανσης που επιβάλλει η Κοινοτική νομοθεσία. Στα τρόφιμα όμως που παράγονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς, αλλά δεν ανευρίσκεται στο περιεχόμενό τους γενετικά τροποποιημένη πρωτεΐνη ή DNA δεν απαιτείται επισήμανση, κάτι που αλλάζει με το καινούργιο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο επιβάλλει την επισήμανση των Γενετικά Τροποποιημένων προϊόντων ανεξάρτητα αν ανιχνεύεται στο περιεχόμενό τους γενετικά τροποποιημένο υλικό. Οι απαιτήσεις επισήμανσης που επιβάλλουν οι Κανονισμοί 1139/98, 50/2000 και 49/200 έχουν ήδη αναφερθεί. Σε ότι αφορά την επισήμανση των Γενετικά Τροποποιημένων ποικιλιών σπόρων, αυτή είναι υποχρεωτική σύμφωνα με την Οδηγία 98/95/EEC, ενώ για την επισήμανση των Γενετικά Τροποποιημένων ζωοτροφών δεν υπήρχε μέχρι σήμερα καμία απαίτηση επισήμανσης. 9

Βιβλιογραφία Βαρζάκας, Θ. Χ. και Αρβανιτογιάννης, Ι.Σ. (2006). Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Ανίχνευση, παρασκευή, νομοθεσία, βιοασφάλεια (μελέτη αστοχίας). Εκδόσεις Έμβρυο, Αθήνα. Μπατρίνου, Α.Μ. (2001). Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα, Παρόν και Μέλλον. Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης, Αθήνα. Μπατρίνου, Α.Μ. (2011). Σύγχρονη Βιοτεχνολογία Τροφίμων - Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα. Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης, Αθήνα. Τσιουμάνης, Α. (2005). Συστήματα Αγοράς Γενετικά Τροποποιημένων Προϊόντων. Διδακτορική Διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. FAO/WHO (2001). Genetically modified organisms, consumers, food safety and the environment. Food and Agriculture Organization/ World Health Organization Consultation. Ethics Series Rome, Italy. http://bioanimals.weebly.com/ http://www.efet.gr/portal/page/portal/efetnew/library/consumers_info/gmo http://www.europarl.europa.eu/highlights/el/709.html http://www2.keelpno.gr/blog/?p=3089 http://12.000.scripts.mit.edu/mission2017/genetically-modified-crops/ 10