ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΤΡΙΚΗΣ

ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΤΡΙΚΗΣ ΣΥΜΒΟΛΑ ΠΡΟΣΩΔΙΑΣ μακρό: βραχύ: άλογο ή αδιάφορο στοιχείο (anceps): Χ BΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΡΟΣΩΔΙΑΣ 1) Μια συλλαβή θεωρείται βραχεία για το μέτρο (φύσει βραχεία) όταν καλύπτεται από ένα βραχύχρονο φωνήεν (ε, ο, ᾰ, ῐ, ῠ) και ακολουθείται από ένα απλό σύμφωνο (όλα δηλαδή τα σύμφωνα εκτός από τα διπλά). 2) Μια συλλαβή θεωρείται μακρά για το μέτρο (φύσει μακρά) όταν καλύπτεται από ένα μακρόχρονο φωνήεν (η, ω, ᾱ, ῑ, ῡ) ή δίφθογγο (αι, οι, ει, υι, ῳ, ῃ). 3) Μια συλλαβή θεωρείται επίσης μακρά για το μέτρο (θέσει μακρά) όταν καλύπτεται από ένα βραχύχρονο φωνήεν αλλά ακολουθείται (στην ίδια ή στην επόμενη λέξη) από δύο απλά σύμφωνα ή από ένα διπλό (ζ, ξ, ψ). 4) Μονοσυμφωνική αξία μπορεί να έχει το σύμπλεγμα άφωνο 1 + υγρό (muta cum liquida). Το φαινόμενο είναι συνηθισμένο στους Αττικούς ποιητές γι αυτό και ονομάζεται αττική βράχυνση (correptio Attica). Στο έπος έχει κανονικά (όχι όμως πάντοτε) διπλοσυμφωνική αξία. Άλλα συμπλέγματα με μονοσυμφωνική αξία μπορεί να είναι το άφωνο + ένρινο, και τα σκ, σπ, πτ, νδρ, ακόμη και το ζ. 5) Διπλοσυμφωνική αξία μπορεί να έχουν τα εξακολουθητικά σύμφωνα λ, ρ, μ, ν, σ και F (το δίγαμμα δεν σημειώνεται από τους εκδότες). 1 Άφωνα είναι τα: κ, γ, χ (ουρανικά), π, β, φ (χειλικά), τ, δ, θ (οδοντικά). 1

ΕΛΕΓΕΙΑΚΟ ΔΙΣΤΙΧΟ / / / / / * / / / / * [* το τελευταίο στοιχείο, είτε είτε, λογίζεται ως μακρό] Το ελεγειακό δίστιχο αποτελείται από έναν δακτυλικό εξάμετρο στον πρώτο στίχο και από δύο ημιεπή στον δεύτερο στίχο. Ημιεπές είναι το κομμάτι του δακτυλικού εξαμέτρου στίχου από την αρχή ως την πενθημιμερή (ή άρρενα) τομή. Για τον εξάμετρο στίχο εφαρμόζονται κανονικά οι κανόνες του δακτυλικού εξαμέτρου. Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο στίχο: Σπονδείοι μπορούν να υπάρχουν μόνο στο πρώτο ημιεπές. Μεταξύ των δύο ημιεπών τίθεται διαίρεση στον στίχο. Στο σημείο της διαίρεσης συνήθως αποφεύγεται η χασμωδία. Παράδειγμα: Αρχίλοχο, 1 D = 1 W e mˆ d' / gë qer / pwn m n 'E / nual / oio / naktoj / / / / / kaˆ Mou / sšwn ra /tõn dîron / pist me / noj. / / / / Παρατηρούμε ότι στο πρώτο ημιεπές του δεύτερου στίχου α) έχουμε έναν σπονδείο αντί δακτύλου, και β) η ασυναίρετη κατάληξη της λέξης Μουσέων λογίζεται ως μία μακρά. 2

ΙΑΜΒΙΚΟ ΤΡΙΜΕΤΡΟ x / x / x [ : ένας πους (άρσις + θέσις), : μία διποδία] Ο ιαμβικός τρίμετρος στίχος αποτελείται από τρία ιαμβικά μέτρα. Η τελευταία συλλαβή μπορεί να είναι είτε μακρόχρονη είτε βραχύχρονη (για το μέτρο όμως υπολογίζεται πάντοτε ως μακρόχρονη brevis in longo). ΤΟΜΗ ( ) 1. Πενθημιμερής τομή (ύστερα από το 2ο άλογο): x x x 2. Εφθημιμερής τομή (ύστερα από το δεύτερο βραχύ): x x x 3. Ενίοτε ο στίχος μπορεί να εκφέρεται ως ένα κώλον χωρίς καμιά από τις παραπάνω τομές. Οι στίχοι αυτοί έχουν τομή είτε στο μέσον του στίχου, είτε στο τέλος του 2ου ή του 4ου ποδός. Ανάλυση του μακρού Ο ιαμβικός τρίμετρος δεν αποτελείται από σταθερό αριθμό συλλαβών, διότι κάθε μακρά συλλαβή (εκτός από την τελευταία) μπορεί να αναλυθεί σε δύο βραχείες συλλαβές. Ανάλυση μπορεί να γίνει και στις άλογες συλλαβές, εφόσον αυτές μπορούν να καλύπτονται από μακρόχρονη συλλαβή. Το φαινόμενο είναι πολύ συχνό στον Ευριπίδη: π.χ. Ἀρτέμιδι θῦ/σαι τῇ τόδ οἰ/κούσῃ πέδον / / 3

Παράδειγμα ιαμβικού τριμέτρου: Αρχίλοχος, 22D = 19W, 2 oùd' eœlš pè / me záloj, oùd' / ga omai / / [Στα αδιάφορα (x) του πρώτου στοιχείου κάθε ιαμβικού μέτρου δηλώνεται εδώ η πραγματική τους ποσότητα] Ειδική περίπτωση: Χωλίαμβοι ή σκάζοντες ίαμβοι είναι οι ιαμβικοί τρίμετροι που έχουν μία μακρά συλλαβή στη θέση του 3ου βραχέος. Χρησιμοποιούνται κυρίως από τον Ιππώνακτα. Η μορφή τους είναι: x / x /x ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΟ ΤΡΟΧΑΪΚΟ ΤΕΤΡΑΜΕΤΡΟ x / x / x / Ο καταληκτικός τροχαϊκός τετράμετρος στίχος αποτελείται από τέσσερα τροχαϊκά μέτρα ( x), εκ των οποίων το τελευταίο είναι συντομευμένο κατά την τελευταία του συλλαβή. Παράδειγμα: Αρχίλοχος, 64D = 133W, 1 oütij a do / oj met' stîn / oùd per fh / moj qanën / / / [ Στα αδιάφορα (Χ) του τελευταίου στοιχείου κάθε τροχαϊκού μέτρου δηλώνεται εδώ η πραγματική τους ποσότητα] 4

Παρατηρούμε ότι στο τρίτο μέτρο η τρίτη συλλαβή, ενώ κανονικά είναι μακρά, εδώ αναλύεται σε δύο βραχείες. Σαφής είναι στον τροχαϊκό τετράμετρο η τάση να υπάρχει τέλος λέξης ύστερα από το 2ο τροχαϊκό μέτρο, να υπάρχει δηλαδή διαίρεση. ΣΑΠΦΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ Κύριο χαρακτηριστικό των ποιημάτων των αιολέων ποητών Σαπφώς και Αλκαίου είναι ότι ο αριθμός των συλλαβών παραμένει πάντοτε σταθερός. Αυτό σημαίνει ότι στους στίχους αυτούς δεν είναι δυνατή ούτε η ανάλυση μιας μακράς συλλαβής σε δύο βραχείες ούτε η αντικατάσταση δύο βραχειών συλλαβών με μία μακρά. Η σαπφική στροφή αποτελείται από τέσσερεις στίχους: τρεις σαπφικούς ενδεκασύλλαβους: x και έναν αδώνειο: 5