«Η Σχέση Μουσικής και Κίνησης στους Ελληνικούς Χορούς»

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Δ.Π.Θ. ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Π.Θ. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ» ΜΑΘΗΜΑ (722): «ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΡΥΘΜΟΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ» «Η Σχέση Μουσικής και Κίνησης στους Ελληνικούς Χορούς» Δηήτρης Γουλιάρης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τ.Ε.Φ.Α.Α. Δ.Π.Θ. e-mail: dgoulima@phyed.duth.gr 1

Περιεχόενα - Επανάληψη προηγούενων σηαντικών εννοιών 3-9 - Η έρευνα του χορού στην Ελλάδα 10-11 - Η διδασκαλία του χορού 12 - Δοή και λειτουργία του χορού 13 - Δοική ανάλυση του χορού 14 - Πρότυπα ανάλυσης του χορού 15-25 - Πίνακας δοική ανάλυση 26-31 -Σχέσεις λόγου, έλους, κίνησης 32-37 - Βιβλιογραφία 38-43 Με την χρήση υλικού που παραχωρήθηκε από τον Βασίλειο Σερπέζη, Αναπληρωτή Καθηγητή 2

Προηγούενα σηαντικά Ρυθός Ο ρυθός ταυτίζεται ε την οργάνωση του χρόνου, η οποία σχετίζεται από τους τονισούς και την διάρκεια των ήχων (Ααραντίδης, 1987). Είναι η υποδιαίρεση του χρόνου σε αντιληπτές ενότητες, η οαδοποίηση των ουσικών ήχων ε την βοήθεια της διάρκειας και της έντασης (Grove, 1980). Ο ρυθός είναι σηαντικός παράγοντας ανάπτυξης ιας σταθερής χρονικής δοής η οποία είναι απαραίτητη για την εκτέλεση οποιασδήποτε κίνησης (Gallahue, 2002). Μέτρο Μέτρο θεωρείται η σαφής και συγκεκριένη διάταξη αξιών που επαναλαβάνεται και δηιουργεί ρυθό (Σερπέζης, 2007). Το έτρο είναι το σύστηα χρονικής οργάνωσης του ουσικού ρυθού (Τυροβολά, 1992). Στη ουσική συνυπάρχουν το έτρο, που είναι σταθερό, και ο ρυθός, που πορεί να εταβάλλεται λόγω της ρυθικής αγωγής. 3

Προηγούενα σηαντικά Μουσική φράση Μουσική φράση είναι ία διάταξη έτρων που δηιουργούν ένα πλήρες ουσικό νόηα και κατά κανόνα αντιστοιχεί σ ένα ποιητικό στίχο (Chilkovsky, 1980: Baud Bovy, 1984). π.χ. «Μου παρήγγειλε τ αηδόνι ε το πετροχελιδόνι» Ρυθική αγωγή Ρυθική αγωγή είναι η ταχύτητα εκτέλεσης της ουσικής δηλαδή η ταχύτητα επανάληψης των έτρων. Η ταχύτητα αυτή ετράται και ρυθίζεται ε τον ετρονόο, ο οποίος δείχνει τον αριθό των ισόχρονων χτύπων ανά λεπτό. Η ρυθική αγωγή στην ελληνική παραδοσιακή ουσική και χορό ποικίλη. Συνήθως στα τραγούδια που χορεύονται δεν είναι σταθερή. Διαορφώνεται από παράγοντες όπως η ψυχική διάθεση των χορευτών, η ουσική άποψη του ουσικού κτλ. Διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια του ιδίου χορού ή από χορό σε χορό, ενώ σε άλλους παραένει ίδια. Συνήθως γίνεται γρηγορότερη (Βαβρίτσας, 2008). 4

Προηγούενα σηαντικά Μοτίβο Στη ουσική ο συνδυασός επαναλαβανόενων αργών και γρήγορων αξιών που αναπτύσσονται παράλληλα ε την ελωδία χαρακτηρίζεται ως οτίβο. Μια σειρά από φθόγγους που επαναλαβάνονται και εξελίσσονται συνιστούν την έννοια του ρυθικού οτίβου. Στην ελληνική παραδοσιακή ουσική και χορό οτίβο είναι ία σχετικά αυτοτελής πρότυπη ιδέα - έννοια απροσδιόριστης διάρκειας που επαναλαβανόενη κατά περίπτωση, αποτελεί θεελιώδες υφολογικό χαρακτηριστικό ιας κοινότητας (Σερπέζης, 2001). Στο χορό η έννοια του οτίβου χρησιοποιήθηκε για να περιγράψει ένα σχετικά αυτοτελές κινητικό σύνολο που είναι σταθερό και επαναλαβάνεται κατά την διάρκεια του χορού. Στους ελληνικούς χορούς έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν κοινά κινητικά οτίβα δηλαδή οτίβα που συναντούνται σε διάφορους χορούς. Η σηασία των κινητικών οτίβων ως δοικό στοιχείο των χορών είναι εγάλη τόσο ως χαρακτηριστικό γνώρισα της κοινότητας όσο και για την αποτελεσατική διδασκαλία τους. 5

Προηγούενα σηαντικά Τονισός Σε ια ελωδία αντιλαβανόαστε ορισένους ήχους περισσότερο σηαντικούς από τους άλλους δίνοντας τους εγαλύτερη έφαση. Έτσι διακρίνουε την περιοδική επανάληψη ορισένων οάδων ήχων. Η έφαση που δίνουε σε ένα ουσικό ήχο ή συλλαβή είναι ο τονισός της. Όταν η έφαση αυτή σχετίζεται ε την ένταση τότε παρατηρείτε ο δυναικός τονισός. 6

Προηγούενα σηαντικά Η Δοή του Ελληνικού Τραγουδιού ΤΡΑΓΟΥΔΙ 1ος Κύκλος 2ος Κύκλος ν.. Κύκλος 1η oυσ. φράση 2 η.φ. ν η.φ. 1ο έτρο 2ο έτρο ν ο..έτρο 1ο έρος 2ο έρος ν ο..έρος 1η συλλαβή 2η συλλαβή ν η.. συλλαβή Άτονη Toνισένη Απλή Δίστονη 7

Προηγούενα σηαντικά Η Δοή του Ελληνικού Τραγουδιού Το ελληνικό τραγούδι χωρίζεται σε κύκλους. Ο κύκλος τραγουδιού είναι ια ελοποιηένη στροφή. Ο κύκλος δοείται από ουσικές φράσεις (.φ.). Συνήθως 1 κύκλος έχει 2.φ., χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. 1.φ. αποτελείται από ουσικά έτρα (..). Στο ελληνικό τραγούδι τα.. συνήθως είναι 8. Ένα.. αποτελείται από έρη και κάθε έρος από συλλαβές. Μια συλλαβή πορεί να είναι τονισένη ή άτονη. Σε κάθε έρος υπάρχει τουλάχιστον 1 τονισένη συλλαβή. 8

Προηγούενα σηαντικά Μουσική και Παραδοσιακός Χορός Στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς ο καλός χορευτής ακολουθεί τις άρσεις και τις θέσεις των έτρων, προσαρόζει τις κινήσεις του στους ρυθικούς χτύπους ακολουθώντας την ταχύτητα της ουσικής ακόη και όταν αυτοσχεδιάζει. Με απλά λόγια έχει καλά πατήατα. Ο ρυθός είναι εκείνος που καθοδηγεί τα βήατα του χορευτή. Ο αριθός των ρυθικών στοιχείων, η αξία τους, ο τονισός και οι σχέσεις τους επηρεάζει την κινητική αλληλουχία. Έτσι ο ρυθός επηρεάζει την ροή της κίνησης. Χαρακτηριστικά όπως ο ρυθός (πλοκή), η ρυθική αγωγή και η ελωδία καθορίζουν την σχέση χορού και ουσικής. Η σχέση των στοιχείων της κίνησης και της ουσικής αποτελεί εθοδολογικό εργαλείο για την καλύτερη διδασκαλία των χορών ποσοτικά και ποιοτικά. Η ελέτη της σχέσης ουσικής και κίνησης είναι πολύ σηαντική κατά την διαδικασία διδασκαλίας των χορών γιατί αποτελούν ια αδιάσπαστη ενότητα που αλληλοσχετίζεται. Η κατανόηση της δοής της ένρυθης χορευτικής κίνησης και της σχέσης της ε την ουσική είναι ιδιαίτερα σηαντική για την διδασκαλία της. 9

Η Έρευνα του Χορού στην Ελλάδα Η ελέτη του χορού για πολλά χρόνια ήταν περιθωριοποιηένη. Ένας σηαντικός λόγος υπήρξε η διάκριση τέχνης και επιστήης που ως συνέπεια είχε να αποφεύγεται η επιστηονική προσέγγιση της τέχνης. Η παραπάνω διάκριση σε συνάρτηση ε το γεγονός ότι ο χορός διαρκεί όσο εκτελείται συνετέλεσε στη η επιστηονική ελέτη του χορού. Στόχος των πρώτων βιβλιογραφικών αναφορών για το χορό ήταν η απόδειξη της συνέχειας του ελληνικού πολιτισού από την Αρχαία Ελλάδα έως σήερα. Για αυτό το λόγο οι σχετικές δηοσιεύσεις επικεντρώνουν την προσοχή τους στην «ασύγκριτη αξία των χορών, ως αρχαιοελληνικών επιβιωάτων» (Ζωγράφου, 1999; Λουντζάκη, 1992). Κοβικό σηείο στην έρευνα του παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα αποτελεί η εισαγωγή της αντίστοιχης ειδικότητας για πρώτη φορά στο πρόγραα σπουδών της Ε.Α.Σ.Α. Ταυτόχρονα πραγατοποιείται η ανωτατοποίηση των Τηάτων Επιστήης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισού (Τ.Ε.Φ.Α.Α.) όπου διδάσκεται ο ελληνικός παραδοσιακός χορός ως γνωστικό αντικείενο ε σκοπό την κατάρτιση των αποφοίτων (Σερπέζης, 1995). 10

Συνέχεια Η Έρευνα του Χορού στην Ελλάδα Έτσι παρουσιάζονται οι πρώτες επιστηονικές εργασίες οι οποίες διαόρφωσαν τις τάσεις που αναπτύχθηκαν στη συνέχεια. Η ανθρωπολογική ή κοινωνιολογική προσέγγιση του χορού υιοθετήθηκε στις έρευνες των Ζωγράφου (1989), Δήα (1989), Πραντζίδη (1995), Ζήκου (1992), Παναγιωτοπούλου (1992), Πανοπούλου (2001), Λάντζου, (2003), Κάρδαρη (2005), Παπακώστα (2007), Μαντζούκα (2008), Κουτσούπα (1997). Η ελέτη της Τυροβολά (1994) αναφέρεται στην ανάλυση της ορφής του χορού. Στην διδασκαλία των χορών εστιάστηκαν οι εργασίες των Σερπέζη (1995), Βαβρίτσα (2003) και Βεβετσάνου (2010). Η οργανωτική δοή και λειτουργία του χορευτικού συστήατος διερευνήθηκε από τον Γουλιάρη (1998). Οι διαφορετικές προσεγγίσεις του χορευτικού φαινοένου αποτυπώνονται στα βιβλία των Κουτσούπα (2005), Αλιγιζάκη (2005), Μπουρνέλλη (2002), Schott Billmann (1997) και Τυροβολά (1992). Το 1ο αναφέρεται στην σηειογραφία της χορευτικής κίνησης, το 2ο στον κρητικό χορό και την φυσική άσκηση ε τις διάφορες παραέτρους της, το 3ο αναλύει την κινητική δηιουργικότητα και παρουσιάζει ένα ειδικό πρόγραα ανάπτυξης της, το 4ο αναφέρεται στις θεραπευτικές ιδιότητες του χορού και το 5ο αναλύει τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορευτικούς ρυθούς. 11

Η Διδασκαλία του Χορού Ο χορός και συγκεκριένα ο παραδοσιακός χορός αποτελεί αντικείενο διδασκαλίας τόσο στα σχολεία της πρωτοβάθιας και δευτεροβάθιας εκπαίδευσης όσο και στα ΤΕΦΑΑ. Η διδασκαλία του αποτελεί ια πολυσύνθετη ενέργεια που βασίζεται στη διαδικασία ανάλυσης και σύνθεσης και έχει ως βασικό στόχο τη ετάδοση της γνώσης. Η επιλογή της εθόδου διδασκαλίας σχετίζεται πρώτον ε την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση του συνολικού αντικειένου διδασκαλίας και δεύτερον ε την «οικονοία χρόνου». Ο πρώτος παράγοντας αφορά την ανάλυση του αντικειένου διδασκαλίας κατά το στάδιο προετοιασίας του δασκάλου και την σύνθεση του έσα στην αίθουσα. Ενώ ο δεύτερος αφορά την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αθησιακού αποτελέσατος στον συντοότερο δυνατό χρόνο. Η ανάλυση και σύνθεση του χορού προϋποθέτει τη γνώση της δοής του χορού και πως αυτή σχετίζεται ε την ουσική. Έτσι η κατανόηση της σχέσης κίνησης και ουσικής αζί ε την ρυθική αγωγή αποτελούν σηαντικά εθοδολογικά εργαλεία για την διδασκαλία του χορού. 12

Δοή και Λειτουργία του Χορού Ηδοή του χορού αφορά το σύνολο των επιέρους συστατικών στοιχείων του χορού, τον τρόπο σύνθεσης-οργάνωσης τους καθώς και τις σχέσεις που υπάρχουν εταξύ τους. Η δοή ενός χορού πορεί να είναι πολύπλοκη ή όχι. Εξαρτάται από τον τρόπο σύνδεσης και οργάνωσης των στοιχείων του. Η λειτουργία του χορού αφορά τη σχέση του χορού ε το ευρύτερο περιβάλλον έσα στο οποίο πραγατοποιείται ο χορός. Έτσι αναζητείται ο τρόπος που σχετίζεται ο χορός ε το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον, την κοινωνία, την καθηερινή πρακτική, τα έθια, την κοινωνική οργάνωση, την οικονοία, τους βαθούς συγγένειας και πως οι άνθρωποι αντιλαβάνονται τις πράξεις των άλλων και τις δικές τους έσα από τον χορό. 13

Δοική Ανάλυση του Χορού Η Χρησιότητα της Η ανάλυση της δοής των χορών ας βοηθά στην κατανόηση των επιέρους κινητικών ενοτήτων του χορού καθώς και των σχέσεων που υπάρχουν εταξύ τους. Για παράδειγα στον Καλαατιανό χορό διακρίνουε 12 κινητικά στοιχεία (τα βήατα του χορού) που εκτελούνται σε συνδυασό ε την ουσική και οαδοποιούνται σε 2 κινητικές ενότητες, τα προχωρητά και τα σταυρωτά βήατα. Οι 2 αυτές ενότητες εναλλάσσονται και σχηατοποιείται ο χορός. Η ανάλυση της δοής των χορών πέρα από σηαντικό εθοδολογικό εργαλείο για την διδακτική των χορών, όπως προαναφέρθηκε, είναι και σηαντικό εργαλείο για την κατάρτιση και εφαρογή του ηερήσιου προγράατος διδασκαλίας. Ακόη η ανάλυση της δοής του χορού αποτελεί ένα χρήσιο και ευέλικτο εργαλείο για την συγκριτική ελέτη (Ζωγράφου, 2003) : εταξύ διαφορετικών χορών, για την διαπίστωση διαφορών και οοιοτήτων του ίδιου χορού, αλλά τελούενου σε διαφορετικές συνθήκες ή περιόδους εταξύ χορών διαφορετικών κοινωνικών οάδων 14

Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Για την ανάλυση των χορών έχουν προταθεί και χρησιοποιηθεί διάφορα πρότυπαοντέλα. Στην συνέχεια παραθέτουε τα πιο γνωστά στον ελληνικό χώρο. Το Ανθρωπολογικό Μοντέλο της Kaeppler (1972) Το αναλυτικό πρότυπο που εισήγαγε η Kaepller, το οποίο ακολουθεί την αερικάνικη σχολή σκέψης, συνδυάζει εθόδους από την εθνοιστορία, τη γλωσσολογία και την αντιθετική ανάλυση συνδέοντας τη φόρα του χορού ε το ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον. Σύφωνα ε αυτήν την προσέγγιση στο χορό καθρεπτίζεται η κοινωνία και οι κοινωνικές δοές που δηιούργησαν τις διάφορες κοινωνικές εκφάνσεις εταξύ αυτών και ο χορός. Οι ανθρώπινες κινήσεις πορούν να συνδυαστούν ε διαφόρους τρόπους και να δηιουργήσουν εγαλύτερες κινητικές ενότητες. 15

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Το Ανθρωπολογικό Μοντέλο της Kaeppler Η ανάλυση και η σύνθεση ενός χορού πορεί να γίνει ε βάση τα συστατικά του στοιχεία. Η ανάλυση της δοής ιας χορογραφίας περιλαβάνει τα παρακάτω επίπεδα (Ζωγράφου, 2003): Κίνηα: είναι η ικρότερη κινητική ονάδα που απορρέει από την αντιθετική ανάλυση. Οι εγαλύτερες ενότητες προέρχονται από τον συνδυασό κινηάτων. Μορφοκίνηα: είναι η ικρότερη κινητική ονάδα που έχει νόηα. Το ορφοκίνηα αποκτά νόηα όταν εντάσσετε σε κινητικά σύνολα. Ένας αριθός ορφοκινηάτων που εκτελούνται ταυτόχρονα από διάφορα έλη του σώατος πορούν να ορφοποιήσουν ια κίνηση η οποία παραπέπει σε νόηα. Ο τρόπος οαδοποίησης των ορφοκινηάτων και οι εταξύ τους σχέσεις δηιουργούν εγαλύτερες ενότητες. Μοτίβο: είναι η εγαλύτερη ενότητα. Ο συνδυασός κινηάτων και ορφοκινηάτων δηιουργεί τα οτίβα. Η διάταξη των οτίβων διαορφώνουν τη χορογραφία-χορό. 16

Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Μορφολογική Μέθοδος Ανάλυσης Η ορφολογία εξετάζει την ορφή του χορού. Η ορφή του χορού σχετίζεται ε τον τρόπο που οργανώνονται τα στοιχεία και τα έρη του χορού (κίνηση και ρυθός). Η χορευτική ορφή περιλαβάνει την έννοια της δοής και του ύφους (Loutzaki, 1989; Τυροβολά, 1994; 2001). Σύφωνα ε την προτεινόενη εθοδολογική προσέγγιση η ανάλυση της ορφής ενός χορού βασίζεται στη δοή και στο ύφος του. Η δοή αφορά την «εσωτερική διάταξη» της κίνησης και πως αυτή σχετίζεται ε την ουσική ενώ το ύφος αφορά την τεχνική της κίνησης δηλαδή το πώς αυτή γίνεται. Έτσι η παραγόενη χορευτική πράξη είναι αποτέλεσα της δοής και του ύφους δηλαδή όλων των στοιχείων και των συσχετίσεων της ουσικής και της κίνησης. Στόχος της ορφολογικής προσέγγισης είναι η ελέτη της ορφής του χορού καθώς και η ελέτη της εξέλιξης της. Η βαρύτητα κατά την ορφολογική ανάλυση δίνεται στα δοικο-υφολογικά χαρακτηριστικά του χορού και όχι στο κοινωνικό περιβάλλον (Τυροβολά, 1994; 2001). 17

Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Αναλυτικό Μοντέλο της Adshead Η αναλυτική προσέγγιση της Adshead και των συνεργατών της (1984; 1988), βασίζεται στην αισθητική αποτίηση του χορού σε συνδυασό ε εθόδους ανάλυσης από το πεδίο της ανθρωπολογίας, της χορογραφίας και των «θεωριών της κίνησης». Σύφωνα ε αυτήν την αναλυτική προσέγγιση ο χορός αποτελεί ένα δοηένο σύνολο ε διακριτά συστατικά έρη (Δήας, Τυροβολά, Κουτσούπα, 2010). Στο 1 ο στάδιο αναγνωρίζονται και περιγράφονται τα συστατικά έρη του χορού όπως η χορευτική κίνηση, οι χορευτές, το οπτικό περιβάλλον, τα ακουστικά στοιχεία και οι σχέσεις πολυπλοκότητας (ταυτόχρονη εφάνιση στοιχείων). Στο 2 ο στάδιο αναλύονται οι τύποι σχέσεων που αναπτύσσονται στο χορό. Σχέσεις ανάλογες ε τα συστατικά στοιχεία και έρη: α) σχέσεις ανάεσα στα συστατικά στοιχεία, β) σχέσεις σε ια συγκεκριένη στιγή, γ) σχέσεις στη ροή του χρόνου και δ) σχέσεις που προκύπτουν από τις περιπτώσεις β και γ. Στο 3 ο στάδιο εντοπίζονται τα στοιχεία που βοηθούν στον προσδιορισό του είδους, του ύφους και του θέατος του χορού ε βάση τα οποία ερηνεύουε το χορό. Στο 4 ο στάδιο γίνεται η αξιολόγηση του χορού δηλαδή ο προσδιορισός της αξίας του και των πλεονεκτηάτων του ε βάση τις γενικές αξίες της κοινωνίας. Αν δηλαδή ο χορός αντανακλά τις γενικές αξίες που διέπουν την κοινωνία. 18

Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Το χορολογικό οντέλο των Martin & Pessovar Κάθε χορός αποτελείται από κινήσεις που είναι σε αντιστοιχία ε την ουσική. Η ανάλυση των Martin και Pessovar (1961; 1963) βασίστηκε στην ροή της κίνησης και στην διάκριση των συστατικών στοιχείων της καθώς και στην σχέση κίνησης και ουσικής. Δέχεται ότι η πιο απλή αναλυτική ονάδα είναι το κινητικό στοιχείο, το οποίο αποτελεί τη ικρότερη κίνηση που δεν πορεί να διαιρεθεί περισσότερο. Η ένωση πολλών στοιχείων δηιουργεί κινητικές ενότητες. Έτσι δυο ή περισσότερα κινητικά στοιχεία δηιουργούν ένα κινητικό οτίβο που είναι η ικρότερη (βασική) κινητική ενότητα και αντιστοιχεί σε ένα ουσικό έτρο. Επικεντρώνοντας την προσοχή τους στην σχέση κίνησης και ουσικής δίνουν προσοχή σε στοιχεία όπως ο ρυθός, η ελωδία, η διάρκεια και η χρονική αγωγή. 19

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού Το χορολογικό οντέλο των Martin & Pessovar Κατά την ανάλυση τους οι Martin και Pessovar εισήγαγαν την έννοια του «δείκτη στήριξης» (Support index), ο οποίος αναφέρεται στις χρονικές διάρκειες των στηρίξεων των κάτω άκρων δηλαδή τον καταερισό του βάρους του σώατος. Η διάρκεια, ο αριθός των στηρίξεων και ο συνδυασός τους σχετίζονται ε το ρυθικό σχήα του χορού. Έτσι προκύπτουν οι εξής δυνατότητες: α) ετακίνηση από τον ένα δείκτη στο άλλο - αλλαγή στήριξης. β) στήριξη ε το βάρος και στους δυο δείκτες - διπλή στήριξη. γ) παραονή στον ένα δείκτη - επανάληψη της ίδιας στήριξης. 20

Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού H Ταξινοική Χορολογική Μέθοδος Στην λογική των Martin και Pesovar, προτείνοντας ιας εξέλιξη-συνέχεια της αναλυτικής εθοδολογίας τους κινήθηκε η οάδα I.F.M.C (Study Group for Folk Dance Terminology, 1974), η οποία ανέλυσε τη δοή και τη φόρα του χορού, σε επίπεδα-δοικές ενότητες που παρουσιάζονται ε σύβολα. Το αναλυτικό οντέλο επικεντρώνεται στην ελέτη της ορφής και της δοής του χορού, έσω του προσδιορισού των συστατικών στοιχείων του χορού και του τρόπου οργάνωσης των εσωτερικών τηάτων του πάντα σε σχέση ε τη δοή της ουσικής, προβάλλοντας τις σχέσεις σύνδεσής τους. Σύφωνα ε την συγκεκριένη έθοδο τα επίπεδα-δοικές ενότητες του χορού είναι (Ζωγράφου, 1989; 2003): Το κινητικό στοιχείο είναι η ικρότερη κινητική ονάδα του χορού. Είναι αδιαίρετο και πορεί να αναλυθεί όνο σε φάσεις. Όλες οι απλές κινήσεις, θέσεις και στάσεις του σώατος πορούν να θεωρηθούν ως τέτοια π.χ. το 1 ο βήα στον Καλαατιανό χορό. Η λειτουργία του συνίσταται στο σχηατισό εγαλύτερων δοικών ενοτήτων έσω της συνένωσης του ε άλλα κινητικά στοιχεία ή 21 ενότητες.

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού H Ταξινοική Χορολογική Μέθοδος Το κύτταρο είναι η ένωση απλών κινητικών στοιχείων, τα οποία ακολουθούν το ρυθό της ουσικής αλλά δεν έχουν ια ανεξάρτητη λειτουργία. Η λειτουργία τους εξαρτάται από άλλα κύτταρα ή άλλες εγαλύτερες δοικές ενότητες. Σε ορισένες περιπτώσεις-χορούς πορεί να ταυτιστεί ε εγαλύτερες δοικές ενότητες π.χ. το κινητικό οτίβο. Το κινητικό οτίβο είναι ια οάδα κινήσεων της οποίας το ρυθοκινητικό πρότυπο δηιουργεί ια κλειστή και επαναλαβανόενη δοή. Είναι η ικρότερη συνθετική δοική ενότητα. Δηιουργεί εγαλύτερες δοικές ενότητες έσω της επανάληψης του ή της συνένωσης του ε άλλα οτίβα. Αποτελείται από τουλάχιστον δυο ή και περισσότερα αντιθετικά κινητικά στοιχεία π.χ. βήα ε το δεξί και βήα ε το αριστερό πόδι. Στους παραδοσιακούς χορούς εφανίζεται σε αλληλουχία, απονηονεύεται και επαναεκτελείται σχετικά εύκολα από τον χορευτή π.χ. τα σταυρωτά βήατα (δεξιά-αριστερά) στον Συρτό χορό. Σύφωνα ε την συγκεκριένη αναλυτική έθοδο υπάρχει αντιστοιχία εταξύ κινητικού οτίβου και ουσικού έτρου. Γεγονός που δεν ισχύει πάντα στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς, όπως θα δούε στην συνέχεια. 22

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού H Ταξινοική Χορολογική Μέθοδος Η χορευτική φράση δείχνει το βασικό περιεχόενο και την βασική ιδέα του χορού. Αποτελείται από ίδια ή διαφορετικά κινητικά οτίβα που είναι οργανωένα σε ια σειρά. Πολλές φορές ένας χορός αποτελείται από ια όνο χορευτική φράση π.χ. τα 12 βήατα του Καλαατιανού χορού. Στα πλαίσια του χορού είναι η έκφραση της καλλιτεχνικής δηιουργίας που βρίσκεται στη συνείδηση του χορευτή και έχει ουσιαστική σηασία στην εκτέλεση του χορού. Το χορευτικό τήα είναι ια εγαλύτερη δοική ενότητα η οποία προκύπτει από την ένωση δυο ή περισσότερων ίδιων ή διαφορετικών χορευτικών φράσεων. Μπορεί να προκύψει και από την αλλαγή της ρυθικής αγωγής ή την αλλαγή της ρυθικής οργάνωσης του ουσικού έτρου. Το έρος του χορού αποτελείται από άλλα χορευτικά τήατα ή φράσεις. Είναι εύκολα ευδιάκριτο και αποτελεί την εγαλύτερη δοική ενότητα σε έναν χορό. 23

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού H Ταξινοική Χορολογική Μέθοδος Η χορογραφία του χορού είναι η τελική ορφή του. Οριοθετεί την αρχή και το τέλος του χορού. Καθορίζεται από την χρονική διάρκεια της ουσικής συνοδείας ή του τραγουδιού, που συνοδεύει το χορό π.χ. όλος ο Καλαατιανός χορός από την αρχή έως το τέλος. ΠΡΟΣΟΧΗ δεν είναι απαραίτητο και αναγκαίο σε όλους τους χορούς να υπάρχουν όλα τα δοικά επίπεδα-ενότητες. Ιδιαίτερα στους απλούς χορούς. Για παράδειγα στον χορό «Στα Τρία» το χορευτικό έρος και το χορευτικό τήα ταυτίζονται ε την χορευτική φράση (τα 6 βήατα του χορού) ή απλά δεν υπάρχουν. 24

Συνέχεια Πρότυπα Ανάλυσης του Χορού H Ταξινοική Χορολογική Μέθοδος Στην συνέχεια δίνονται τα σύβολα των επιπέδων-δοικών ενοτήτων του χορού, σύφωνα ε την οάδα Dance Study Group of the I.F.M.C. (1974). Χορός = Dance =T Μέρος = Part =P Τήα = Section =S Φράση = Phrase = F Μοτίβο = Motif =M Κύτταρο = Cell =C Στοιχείο = Element =E 25

Πίνακας Δοικής Ανάλυσης Με βάση την ταξινοική χορολογική έθοδο του Dance study Group of the International Folk Music Council, η δοική ανάλυση ενός χορού, η οποία περιλαβάνει τα επιέρους στοιχεία των χορών και των σχέσεων που υπάρχουν εταξύ τους, καταγράφεται σε ένα πίνακα δοική ανάλυσης. Παράδειγα τέτοιου πίνακα δίνεται στην επόενη διαφάνεια. Η κατανόηση των σχέσεων εταξύ ουσικού έτρου και κινητικού οτίβου δίνει την δυνατότητα αποτελεσατικότερης ποσοτικής και ποιοτικής αναπαραγωγής του χορού. Ο στόχος της δοικής ανάλυσης είναι η διασφάλιση της σωστής ανάλυσης και σύνθεσης του χορού κατά τη διδασκαλία του. 26

Συνέχεια Πίνακας Δοικής Ανάλυσης D 1 ΧΟΡΟΣ:.. Μουσικό θέα: Μουσικό έτρο: / (είδος - έρη) Χορευτικό σχήα Χορευτική φόρα (οοιογενής ή ετερογενής) Ρυθικό σχήα Ρυθική αγωγή Λαβή του χορού... + ~ Χορογραφία = πόσες φορές επαναλαβάνεται η χορευτική φράση κατά τη διάρκεια του τραγουδιού Χορευτική Φράση = από πόσα επιέρους κινητικά οτίβα αποτελείται Κινητικό οτίβο = τα επιέρους αυτόνοα τήατα που χωρίζεται η χορευτική φράση Είδος βήατος/κίνησης Διάρκεια βήατος/κίνησης Κατεύθυνση βήατος/κίνησης Μουσικό έτρο Μέρος του ουσικού έτρου Χωρικά και ποιοτικά στοιχεία της κίνησης Μουσικά - ρυθικά στοιχεία της κίνησης 27

Συνέχεια Πίνακας Δοικής Ανάλυσης Ο Σερπέζης λαβάνοντας υπόψη τα δοικά πρότυπα των Martin και Pessovar καθώς και τα οντέλα ταξινόησης του Ι.F.M.C, πρόσθεσε ορισένα επιπλέον δεδοένα-πληροφορίες. Εισήγαγε στον πίνακα δοικής ανάλυσης τον στίχο, δηλαδή το τραγούδι του κάθε χορού. Έτσι διακρίνεται η σχέση που υπάρχει ανάεσα στο ουσικό έτρο και το κινητικό οτίβο. Η εισαγωγή των νέων δεδοένων είχε ως αποτέλεσα ο πίνακας δοικής ανάλυσης να γίνει πιο κατανοητός και να διευκολύνει τον χοροδιδάσκαλο να καταλάβει, να σχηατοποιήσει, να οργανώσει και τέλος να διδάξει καλύτερα τους χορούς. Στην συνέχεια δίνεται ο πίνακας δοικής ανάλυσης του Συρτού χορού ε τα νέα πρόσθετα δεδοένα. Για την κατανόηση του πίνακα στις επόενες διαφάνειες, δίνονται οι συντοογραφίες και η σχετική σηειογραφία. 28

Συνέχεια D 1 Μουσικό θέα: Μήλο ου κόκκινο Χορευτικό σχήα C Χορογραφία: (1Χ.Φ.) x 28 Ο.Φ. ΣΥΡΤΟΣ Μουσικό έτρο: 7/8 ικτό - τριερές Ρυθικό σχήα Ρυθική αγωγή W ee+exú+ ee e~144 Χ.Φ.: Μ1 + Μ2 Κ.Μ. Μ1 Μ2 Κ.Σ. δ α δ α δ α δ αχ δ(αο) α δχ α(δο) Διάρκεια ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee Κατεύθυνση Μ.Μ. 1 ο Μ.Μ. 2 ο Μ.Μ. 3 ο Μ.Μ. 4 ο Μ.Μ. 7/8 α. β. γ. α. β. γ. α. β. γ. α. β. γ. Στίχος Μή λο ου κόκκι νο -οο ρόϊ δο βα έ νο -οο 29

Συνέχεια Συντοογραφίες Συβολισοί Ο. Φ. : Οοιογενής χορευτική φόρα. Όταν επαναλαβάνεται η βασική χορευτική φράση ή οτίβο Ε. Φ. : Ετερογενής χορευτική φόρα Όταν υπάρχει διαδοχή διαφορετικών χορευτικών φράσεων ή οτίβων. Χ. Φ.: Χορευτική φράση Κ. Μ.: Κινητικό οτίβο Κ.Σ.: Κινητικό στοιχείο Μ.Μ.: Μουσικό έτρο α., β., γ. : 1 ο, 2 ο, 3 ο έρος του έτρου Βήατα - Κινήσεις δ, α,: Στήριξη δεξιού, αριστερού σκέλους (απλό βήα) δ (α ο ): Στήριξη δεξιού σκέλους, το αριστερό σε άρση α (δ ο ): Στήριξη αριστερού σκέλους, το δεξί σε άρση δ 2(α ο ): Διπλή στήριξη δεξιού σκέλους, το αριστερό σε άρση α 2(δ ο ): Διπλή στήριξη αριστερού σκέλους, το δεξί σε άρση (α>), (δ>): Αριστερό, δεξί αντίστοιχα σε άρση ελαφρά λυγισένο α:(δ) : Το δεξί σκέλος χωρίς στήριξη, κοντά στο αριστερό δ:(α) : Το αριστερό σκέλος χωρίς στήριξη, κοντά στο δεξί αχ: Σταύρωα αριστερού σκέλους πάνω από το δεξί δχ: Σταύρωα δεξιού σκέλους πάνω από το αριστερό αχ1: Σταύρωα αριστερού σκέλους πίσω από το δεξί 30

Συνέχεια Συντοογραφίες Συβολισοί Βήατα - Κινήσεις δχ1: Σταύρωα δεξιού σκέλους πίσω από το αριστερό ακ 1 ή δκ1: Κτύπηα πέλατος στο έδαφος αριστερού ποδιού ή δεξιού αντίστοιχα Κ 2 : Κτύπηα παλαών δ ν, α ν : Δεξί, αριστερό σκέλος στη ύτη δ Δ, α Δ : Δεξί, αριστερό σκέλος στη φτέρνα ù: Παύση Λαβές W: Λαβή από τις παλάες ε λυγισένους αγκώνες Μ: Λαβή από τις παλάες ε ελαφρά τεντωένους αγκώνες Χ: Λαβή σταυρωτή Υ: Λαβή από τις παλάες, ανάταση ε ελαφρά τεντωένους αγκώνες Σ: Λαβή θυλυκωτή ή αγκαζέ Φ: Μεσολαβή Κατευθύνσεις ô: Μετακινήσεις προς πίσω σχεδόν στην ίδια θέση ó: Μετακινήσεις δεξιά αριστερά σχεδόν στην ίδια θέση ð: Μετακίνηση δεξιά προς τη φορά ï: Μετακίνηση αριστερά προς τη φορά ö: Μετακίνηση διαγώνια επρός και δεξιά προς τη φορά : Μετακίνηση διαγώνια πίσω και αριστερά ù: Παύση 31

Συνέχεια D 1 Μουσικό θέα: Μήλο ου κόκκινο Χορευτικό σχήα C Χορογραφία: (1Χ.Φ.) x 28 Ο.Φ. W ΣΥΡΤΟΣ Μουσικό έτρο: 7/8 ικτό - τριερές Ρυθικό σχήα ee+exú+ ee (3/8 + 2/8 + 2/8) Χ.Φ.: Μ1 + Μ2 + Μ3 + Μ4 Ρυθική αγωγή e~ 144 Κ.Μ. Μ1 Μ2 Μ3 Μ4 Κ.Σ. δ α δ α δ α δ αχ δ(αο) α δχ1 α(δο) Διάρκεια ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee ee Κατεύθυνση Μ.Μ. 1 ο Μ.Μ. 2 ο Μ.Μ. 3 ο Μ.Μ. 4 ο Μ.Μ. 7/8 α. β. γ. α. β. γ. α. β. γ. α. β. γ. Στίχος Μή λο ου κόκκι νο -οο ρόϊ δο βα έ νο 32 -οο 3 32 2

Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης Στο παράδειγα του Συρτού χορού που εξετάσαε η έναρξη και η ολοκλήρωση της χορευτικής φράσης συπίπτει ε την έναρξη και την ολοκλήρωση της ουσικής φράσης (εταξύ των 2 κόκκινων κάθετων γραών) έτσι η σχέση είναι ια ουσική φράση ε ια χορευτική φράση (1:1). Ακόη διαπιστώνεται αντιστοιχία του έρους του ουσικού έτρου και του κινητικού στοιχείου (βήατος του χορού). Για κάθε ένα έρος του ουσικού έτρου υπάρχει ια κίνηση/βήα. Η σχέση έρους του ουσικού έτρου και κινητικού στοιχείου δείχνει να είναι η θεελιώδης γενετική σχέση εταξύ ουσικής και κίνησης κατά την εξέλιξη του χορευτικού φαινοένου. 33

Συνέχεια Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης Στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς η παραπάνω ταύτιση ουσικής φράσης και χορευτικής φράσης δεν συβαίνει πάντα. Συχνά δεν υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία (έναρξη και λήξη) εταξύ ουσικής φράσης και χορευτικής φράσης. Το παράδειγα που ακολουθεί για το χορό «Στα Τρία» (Κοντούλα Λεονιά) η ολοκλήρωση της ουσικής φράσης προϋποθέτει 8 βήατα. Έτσι η ακολουθία των βηάτων που αντιστοιχεί στην 2 η ουσική φράση είναι διαφορετική. Ενώ η έναρξη της ουσικής και χορευτικής φράσης είναι ίδια, δεν είναι η ίδια η ολοκλήρωση τους (κάθετες κόκκινες γραές). Στην περίπτωση αυτή η σχέση ουσικής φράσης και χορευτικής φράσης είναι 3:4. Στον ίδιο χορό η σχέση έρους του ουσικού έτρου και κίνησης/βήα είναι 3:1. Δηλαδή ένα ουσικό έτρο αντιστοιχεί σε ια κίνηση/βήα. 34

Συνέχεια Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης D 2 Μουσικό θέα: Κοντούλα Λεονιά Χορευτικό σχήα C Χορογραφία: (1Χ.Φ.) x 32 ΣΤΑ ΤΡΙΑ Μουσικό έτρο: 3/8 απλό - τριέρές Ο.Φ. Ρυθικό σχήα Ρυθική αγωγή W + e + e q ~ 96 Χ.Φ.: Μ1 + Μ2 Κ.Μ. Μ1 Μ2 Κ.Σ. δ α δ αχ α δχ Διάρκεια e e e e e e e e e e e e Κατ/νση Μ.Μ. 1 ο ΜΜ 2 Ο ΜΜ 3 Ο ΜΜ 4 Ο ΜΜ 5 Ο ΜΜ 6 Ο ΜΜ 7 Ο ΜΜ 8 Ο ΜΜ 3/8 α β γ α β γ α β γ α β γ α β γ α β γ α β γ α β γ Στίχος Μώ-ω ρηκο ντού-ου ωρη κο ντού-ουλα λεο νιά-α -αα 35

Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης Η ελέτη της σχέσης εταξύ ουσικής και κίνησης σε ένα δείγα 50 ελληνικών παραδοσιακών χορών από όλο τον ελλαδικό χώρο, ε την έθοδο ανάλυσης των Martin και Pessovar και της ταξινοικής χορολογικής του I.F.M.C., έσω της δηιουργίας 59 πινάκων δοικών αναλύσεων (λόγω της ετερογενούς φόρας που είχαν ορισένοι χοροί), έδειξε τα παρακάτω αποτελέσατα (Σερπέζης & Παναγοπούλου, 2010): Σχέση Μουσικής Φράσης και Χορευτικής Φράσης (ΜΦ:ΧΦ) 28,1% 17,5% 49,1% 5,3% 16 χοροί (28.1%) παρουσίασαν τη σχέση 1:1 10 χοροί τη σχέση 2:1 (17.5%) 28 χοροί τη σχέση 3:4 (49.1) και 3 χοροί τη σχέση 5:8 (5.3%) 1:1 2:1 3:4 5:8 36

Συνέχεια Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης Σχέση Μουσικού Μέτρου και Κινητικού Μοτίβου (ΜΜ:ΚΜ) 15,8% 68,4% 1:1 2:1 1:1, 2:1 14,0% 1,8% 2:1, 4:1 9 χοροί (15.8%) παρουσίασαν τη σχέση 1:1 39 χοροί (68.4%) τη σχέση 2:1 8 χοροί (14.0%) τη σχέση 1:1 και 2:1 1 χορός (1.8%) τη σχέση 2:1 και 4:1 Στους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς η σχέση ουσικού έτρου και κινητικού στοιχείου όπως εφανίζεται από τα παραπάνω αποτελέσατα δεν ακολουθεί την δυτική αντίληψη (1 ουσικό έτρο σε αντιστοιχία ε 1 κινητικό οτίβο) (Martin και Pesovár, 1961; Kaeppler, 1972; Dance Study Group of the I.F.M.C, 1974; Adshead, Bringinhaw, Hodgens & Huxley, 1988) αφού όνο σε ποσοστό 15,8 % συβαίνει αυτό. 37

Συνέχεια Σχέσεις Λόγου Μέλους Κίνησης Σχέση Μέρους του Μουσικού Μέτρου και Κινητικού Στοιχείου 98,2% 1,8% 1.1 1.3 Στην συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών χορών που ελετήθηκαν σε κάθε έρος του ουσικού έτρου αντιστοιχεί ένα κινητικό στοιχείο/βήα - 56 από τις 57 περιπτώσεις ποσοστό 98.2%. Μόνο σε 1 έναν χορό, στο Συρτό στα Τρία (Κοντούλα Λεονιά), παρουσιάστηκε η σχέση 3:1 ποσοστό 1.8%. 38

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Αλιγιζάκης, Α. (2005). Κρητικός χορός. Τέχνης και φυσική άσκηση. Ηράκλειο: Σείστρον Ααραντίδης Α. (1987) «Το τονικό ουσικό σύστηα. Η θεωρία της ουσικής», Νεφέλη, Αθήνα. Adshead, J., Briginshaw, V.A., Hodgens P. & Huxley, M.R. (1984). A chart of skills and concepts for dance. Journal aesthetic education, 16,3, 49-61. Adshead, J. (1988). Dance Analysis: Theory and Practice. London: Dance Books. Βαβρίτσας Ν. (2008) «Παραδοσιακοί χοροί και η διδασκαλία τους», Θεσσαλονίκη. Βενετσάνου, Φ. και Λεβάντης, Χ. (2010) «Ο ελληνικός παραδοσιακός χορός για παιδιά προσχολικής ηλικίας». Αθλότυπο. Βαβρίτσας Ν. (2003) «Η σχέση των ρυθικών και κινητικών στοιχείων των ελληνικών παραδοσιακών χορών και η εφαρογή στη διδασκαλία τους. Η περίπτωση των χορών στο χωριό Σπήλαιον Γρεβενών». Διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήιο Θεσσαλονίκης. Baud-Bovy S. (1984) Δοκίιο για το ελληνικό δηοτικό τραγούδι, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυα, Ναύπλιο. Chilkovsky N. (1980) Dance curriculum resource guide: comprehensive, New39 York.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Γουλιάρης, Δ. (1998). Μελέτη της οργανωτικής δοής και λειτουργίας των φορέων παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα και στο Βέλγιο. Διδακτορική Διατριβή, Δ.Π.Θ., ΤΕΦΑΑ Grove (1980) The new Grove dictionary of music & musicians, 6, 12, 15, London. Gallahue, D. (2002). «Αναπτυξιακή Φυσική Αγωγή για τα σηερινά παιδιά», University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Δήας, Η. (1989). Ο παραδοσιακός χορός στο Συρράλο: Λαογραφική ανθρωπολογική προσέγγιση. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήιο Ιωαννίνων. Δήας, Η., Τυροβολά, Β. και Κουτσούπα, Μ. (2010) «Ελληνικός παραδοσιακός χορός. Θεωρήσεις για το λόγο, τη γραφή και τη διδασκαλία του». Αθήνα Ζήκος Ι. (1992) «Το χορολογικό φαινόενο της επαρχίας Βοϊου Κοζάνης : παιδαγωγική σηασία και ορφωτική δύναη του νεοελληνικού χορο», Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), ΤΕΦΑΑ. Ζωγράφου Μ. (1989). Λαογραφική ανθρωπολογική προσέγγιση του σέρα χορού των ποντίων. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήιο Ιωαννίνων. ποντίων. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήιο Ιωαννίνων. Ζωγράφου Μ. (1999). «Ο χορός στην ελληνική παράδοση». Αθήνα Ζωγράφου Μ. (2003). «Ο χορός στην ελληνική παράδοση» β έκδοση. Αθήνα 40

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Κουτσούπα, Μ. (1997). Plurality in motion: Dance and cultural identity on the Greek Ionian island of Lefkada. Doctoral dissertation, University of London. Κουτσούπα, Μ. (2005). Σηειογραφία της χορευτικής κίνησης. Αθήνα: Προποπός. Kaeppler, A. (1972) «Method and theory in analyzed dance structure with an analysis of Trogan Dance». Ethnomusicology, 16, 2, 173-217. Λάντζος, Β. (2003). «Η λειτουργικότητα του χορού στον κύκλο του αναστεναρισού στο Κωστί της επαρχίας Σωζοαγαθουπόλεως». Διδακτορική διατριβή. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήιο Αθηνών, ΤΕΦΑΑ. Loutzaki, I. (1989). «Dance as cultural message. A study of dance style among the Greek refugees from Northern Thrace in Micro Monastiri, Neo Monastiri and Aeginion». Doctoral dissertation. Belfast: The Queen s University of Belfast Λουντζάκη, Ρ. (1992). «Οι ελληνικοί χοροί: Κριτική θεώρηση των βιβλίων του παραδοσιακού χορού». Εθνογραφικά, 8. Martin, G. & Pesovar, E. (1961) «A structural Analysis of the Hungarian Folk Dance». Acta Ethnographica,10, 1-40. 41

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Martin, G. & Pesovar, E. (1963) «Determination of motive types in dance folklore». Acta Ethnographica, 12, 3-4, 295-331. Μαντζούκας Χ. (2008). «Σαρακατσαναίοι της Φθιώτιδας, η διαόρφωση της ουσικοχορευτικής ταυτότητας των νέων ηλικίας 10-15 ετών σε σχέση ε τις προηγούενες γενιές». Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήιο, Τήα Κοινωνιολογίας, Τοέας Νεοελληνικής Κοινωνίας. Μπουρνέλλη, Ν. (2002). Κινητική δηιουργικότητα. Αθήνα. Παπακώστας Χ. (2007) «Χορευτική Ταυτότητα και Ετερότητα: η περίπτωση των Ροά της Ηράκλειας του νοού Σερρών». Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήιο Θεσσαλίας Τήα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Cowan, J. (1998). Η πολιτική του σώατος: Χορός και κοινωνικότητα στη βόρεια Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Πανοπούλου Κ. (2001) «Η χορευτική ταυτότητα των Βλάχων του Ν. Σερρών». Διδακτορική διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήιο Θεσσαλονίκης ΤΕΦΑΑ Σερρών. Πραντζίδης, Ι. (1995). Ο παραδοσιακός χορός στις κοινότητες Ακ. Μπουνάρ στο Γκενεράλ Ίντσοβο Βουλγαρίας και στο Αιγίνιο Πιερίας. Διδακτορική Διατριβή, 42 Πανεπιστήιο Αθηνών.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Schott Billmann, F. (1997). Όταν ο χορός θεραπεύει. Αθήνα: Ελληνικά Γράατα. Σερπέζης, Β. (1995). Συγκριτική ελέτη εθόδων διδασκαλίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού σε παιδιά ηλικίας 9-11 ετών. Διδακτορική Διατριβή, Δ.Π.Θ., ΤΕΦΑΑ Σερπέζης Β. (2007) «Μουσική για χορό», Σηειώσεις, ΤΕΦΑΑ, Κοοτηνή. Σερπέζης Β. και Παναγοπούλου Β. (2010) «Η ρυθική οργάνωση των δοικών επιπέδων και των στοιχείων του ελληνικού χορού», Φυσική Αγωγή Αθλητισός Υγεία, 25, 127-136. Study Group of folk dance terminology ofthe I.F.M.C. (1974). «Foundations for the analysis of the structure and form of folk dance. A syllabus». Yearbook of the International Folk Music Council, 6, 115-135 Τυροβολά, Β. (1992). Ελληνικοί παραδοσιακοί χορευτικοί ρυθοί. Αθήνα: Gutenberg. Τυροβολά, Β. (1994). Ο χορός στα τρία: Δοική ορφολογική και τυπολογική προσέγγιση της ορφής του. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήιο Αθηνών. Τυροβολά, Β. (2001). Ο ελληνικός χορός. Μια διαφορετική προσέγγιση. Αθήνα: Guenberg. 43

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Τυροβολά, Β. (2001). «Αντιλήψεις περί αισθητικής: Δυο τεχνικά αναλυτικά παραδείγατα για το χορό». 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Λαϊκού Πολιτισού, 107-142. Τυροβολά, Β. (2009). Μελωδία, Ρυθός και Χορός. Μια Διαφορετική Μεθοδολογική Πρόταση Προσέγγισης του Χορευτικού Ύφους, Επιστήη του χορού, 3, 48-84. Φιλίππου Φ. (2002) «Συντελεστές παραστάσεων παραδοσιακού χορού στη σύγχρονη ελληνική πραγατικότητα: το παράδειγα του Ν. Ηαθίας». Διδακτορική Διατριβή, Δ.Π.Θ., ΤΕΦΑΑ. 44