Εργαστήριο Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας Κοδριγκτώνος 12, 210 8203573, 210 8203 803 http://este.dmst.aueb.gr/ «Ενισχύοντας τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων» ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η προώθηση της επιχειρηματικότητας κατέχει κυρίαρχη θέση στην οικονομική ατζέντα όλων των κρατών σε διεθνές επίπεδο. Αυτό συμβαίνει γιατί η επιχειρηματικότητα απελευθερώνει το δυναμικό του ατόμου, προωθεί τη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Έτσι συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη. Νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες ατόμων ή επιχειρήσεων βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, καθώς ωθούν την παραγωγικότητα και αυξάνουν την ανταγωνιστική πίεση στο σύνολο των επιχειρήσεων, οι οποίες με τη σειρά τους αναγκάζονται να βελτιωθούν ή να καινοτομήσουν. Σε μεγάλο βαθμό η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας θα κριθεί από το πόσες εκκολαπτόμενες επιχειρήσεις θα αναπτυχθούν και θα γίνουν πρωταθλητές στο χώρο τους. Η Ελλάδα που έχει πληγεί βαθύτατα από την οικονομική κρίση φαίνεται να χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ πολιτικές που θα προάγουν την επιχειρηματική πρωτοβουλία και δράση και ως εκ τούτου θα ανοίξουν το δρόμο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την επίτευξη ανάπτυξης. Μέχρι σήμερα οι περισσότερες από τις νεοσύστατες επιχειρήσεις εξακολουθούν να επικεντρώνονται σε τομείς της οικονομίας οι οποίοι δεν χαρακτηρίζονται από προοπτικές ανάπτυξης, καινοτομίας ή εξωστρέφειας. Σκοπός της εν λόγω έρευνας είναι να μελετηθούν και να κατανοηθούν οι αντιλήψεις και οι στάσεις των νέων ως προς την επιχειρηματικότητα, οι παράγοντες που διαμορφώνουν τις επιχειρηματικές τους προθέσεις, και τα εμπόδια που αναχαιτίζουν αυτές. Μια τέτοια κατανόηση των πραγματικών συνθηκών που σχετίζονται με την ανάληψη επιχειρηματικής δράσης από νέους επιτρέπει το σχεδιασμό εύστοχων πολιτικών υποστήριξης της νεανικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, η παρούσα έρευνα καταγράφει και αναλύει: -την ελκυστικότητα του 'επιχειρείν' στους νέους - τους προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων -τα ισχυρότερα εμπόδια που αντιλαμβάνονται οι νέοι στην προσπάθεια τους να ξεκινήσουν και να στήσουν μια νέα επιχείρηση 1
Τέλος συγκρίνονται οι στάσεις και οι αντιλήψεις που έχουν οι επιχειρηματίες με τις στάσεις και τις αντιλήψεις που έχουν οι νέοι, δυνητικοί ή επίδοξοι επιχειρηματίες. Σκοπός αυτής της σύγκρισης είναι να εντοπιστούν οι τομείς όπου οι επίδοξοι επιχειρηματίες τείνουν να υστερούν έναντι των επιχειρηματιών και να προταθούν σχετικές πολιτικές στήριξης και αναβάθμισης των ικανοτήτων των νέων. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Βασιζόμενη στις σύγχρονες τάσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας, ερευνητική ομάδα του Εργαστήριου Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών διαμόρφωσε ένα καινοτόμο μοντέλο που προσδιορίζει τους παράγοντες που διαμορφώνουν τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων και τα εμπόδια που εκείνοι συναντούν στην ενδεχόμενη προσπάθεια τους να ξεκινήσουν μια νέα επιχείρηση. Τα στοιχεία αντλήθηκαν το φθινόπωρο 2014 από νέους, αποφοίτους των μεγαλύτερων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Αθήνας (π.χ. ΟΠΑ, ΕΜΠ, ΕΚΠΑ) καθώς και νέους επιχειρηματίες, μέσω ενός δομημένου ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο αυτό εστάλη ηλεκτρονικά σε ερωτώμενους από όλη την Ελλάδα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος της έρευνας. Συνολικά συλλέχτηκαν 438 απαντήσεις. Σε πρώτη φάση έγιναν απλές περιγραφικές στατιστικές αναλύσεις και στη συνέχεια εφαρμόστηκε η στατιστική μέθοδος ανάλυσης της διακύμανσης. Η ανάλυση των δεδομένων επιβεβαίωσε την εγκυρότητα του επιχειρηματικού μοντέλου. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ελκυστικότητα του επιχειρείν και ένταση της επιχειρηματικής πρόθεσης στους νέους Η έρευνα έδειξε το 85% των νέων θεωρεί την καριέρα στην επιχειρηματικότητα ως μια ελκυστική έως πολύ ελκυστική επιλογή. Πιο συγκεκριμένα το 21% των νέων θεωρεί πολύ ελκυστική την επιχειρηματική καριέρα, το 64% των νέων θεωρεί ελκυστική την επιχειρηματική καριέρα, και μόνο το 15% των νέων δεν θεωρεί ελκυστική την επιχειρηματική καριέρα. Ενδιαφέρον είναι ότι ενώ το 85% των νέων αξιολογεί τόσο θετικά την ελκυστικότητα του επιχειρείν μόνο το 9% αυτών εκδηλώνει ισχυρές επιχειρηματικές προθέσεις. Μάλιστα, οι επιχειρηματικές προθέσεις των νέων παραμένουν διαχρονικά σχεδόν σταθερές (χωρίς σημαντικές διαφοροποιήσεις) κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (έτη σύγκρισης 2013, 2015): α) το 9% των νέων εκδηλώνει ισχυρή πρόθεση να ξεκινήσει μια επιχείρηση στο μέλλον, τόσο το 2013 όσο και το 2015. β) το 52% (2013) και 48% (2015) των νέων εκδηλώνει μεσαία πρόθεση να ξεκινήσει μια επιχείρηση στο μέλλον, και γ) το 39% (2013) και 43% (2015) των νέων εκδηλώνει αδύνατη πρόθεση να ξεκινήσει μια επιχείρηση στο μέλλον. 2
Παράγοντες που επηρεάζουν την επιχειρηματική πρόθεση και εμπόδια στην ανάληψη επιχειρηματικής δράσης: - Προσωπικές ικανότητες και προδιάθεση για δράση Αξιοσημείωτο είναι ότι μόνο το 11% των νέων θεωρεί ξεκάθαρα ότι έχουν τις κατάλληλες ικανότητες να γίνουν επιχειρηματίες, παρόλο που το 37% αυτών δηλώνει ότι τους αρέσει πολύ η δράση και δεν διστάζουν καθόλου να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης που εκδηλώνουν οι νέοι σχετικά με την καταλληλότητα των επιχειρηματικών γνώσεων που διαθέτουν είναι ένα αγκάθι στην τυχόν προσπάθεια τους να εμπλακούν σε οποιοδήποτε επιχειρηματικό εγχείρημα. Μάλιστα, το ένα τρίτο περίπου των νέων συμφωνεί πολύ έως απόλυτα με το ότι η έλλειψη σχετικών γνώσεων (28% των ερωτώμενων), η έλλειψη επιχειρηματικών ικανοτήτων (19% των ερωτώμενων) και η έλλειψη επιχειρηματικής εκπαίδευσης (23% των ερωτώμενων) θα τους δυσχέραιναν στην προσπάθεια τους να ξεκινήσουν μια νέα επιχείρηση. Τέλος, ο φόβος της αποτυχίας εμφανίζεται ως ένα επιπλέον σημαντικό εμπόδιο που θα δυσκόλευε ένα νέο να ξεκινήσει δική του επιχείρηση. Το 27% των ερωτώμενων συμφωνεί πολύ έως απολύτως ότι αυτός ο φόβος της αποτυχίας είναι σημαντικός αποτρεπτικός παράγων στην έναρξη επιχείρησης. - Αντίληψη εμποδίων Τα κυριότερα εμπόδια που φαίνεται να αντιμετωπίζουν οι νέοι στην ενδεχόμενη προσπάθεια τους να ξεκινήσουν μια νέα επιχείρηση είναι α) ο κίνδυνος να χάσουν το κεφάλαιο το οποίο θα επενδύσουν, β) τα γρανάζια της γραφειοκρατίας του κρατικού μηχανισμού, και γ) η γενικότερη οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα. Πάνω από τους μισούς ερωτώμενους (54% των ερωτώμενων) συμφωνούν πολύ έως απόλυτα ότι και οι τρείς αυτοί παράγοντες θα τους δυσκόλευαν να ξεκινήσουν δική τους επιχείρηση. Το ασθενέστερο εμπόδιο για τους νέους φαίνεται να είναι η τυχόν έλλειψη κοινωνικής αποδοχής του επιχειρείν. Μόνο το 12% των ερωτηθέντων συμφωνεί πολύ έως απολύτως με το ότι η μη κοινωνική αποδοχή του επιχειρείν θα λειτουργούσε ανασταλτικά στην ενδεχόμενη επιχειρηματική τους δράση. Ενδιαφέρον είναι ότι το 28% των νέων δηλώνουν πολύ εώς απόλυτα την πεποίθηση ότι το στενό τους περιβάλλον (οικογενένεια, φίλοι, συνεργάτες) θα αποδεχόταν για αυτούς μια καριέρα στην επιχειρηματικότητα. Σύγκριση αποφοίτων με επιχειρηματίες Ενδιαφέροντα συμπεράσματα αποκαλύπτει η σύγκριση των αποφοίτων-επίδοξων επιχειρηματιών με τους ενεργούς επιχειρηματίες. Οι κύριες διαφορές μεταξύ τους είναι: Σε σχέση με τους επιχειρηματίες, οι απόφοιτοι - νιώθουν περισσότερη ανασφάλεια σχετικά με την κατοχή των κατάλληλων ικανοτήτων που θα τους επιτρέψουν να επιτύχουν ως επιχειρηματίες. 3
- φοβούνται περισσότερο να μην αποτύχουν. - αισθάνονται λιγότερη σιγουριά αναφορικά με την δυνατότητά τους να εξασφαλίσουν πρόσβαση στους αναγκαίους πόρους που θα τους επιτρέψουν να ξεκινήσουν μια νέα επιχείρηση. - θεωρούν περισσότερο αποτρεπτικά τα εμπόδια του εξωτερικού περιβάλλοντος, π.χ. κρίση. Ενδιαφέρον είναι ότι η προδιάθεση για δράση (συναισθηματική διαχείριση και ανάληψη πρωτοβουλίας κι άμεσης δράσης) κυμαίνεται σε παρόμοια επίπεδα μεταξύ αποφοίτων και επιχειρηματιών. Επίσης, οι κοινωνικοί παράγοντες (κοινωνικές νόρμες) φαίνεται να γίνονται αντιληπτοί με παρόμοιο τρόπο και από τις δυο ομάδες. Σύγκριση Αποφοίτων με Επιχειρηματίες Καθόλου Σε μέτριο βαθμό Σε πολύ μεγάλο βαθμό 1 2 3 4 5 6 7 Έχω ικανότητες 3.69 5.02 Φοβάμαι την αποτυχία 3.44 5.12 Δεν έχω πρόσβαση σε πόρους 2.76 4.08 Η οικονομική κρίση θα με δυσκολέψει 5.09 4.74 Απόφοιτοι Επιχειρηματίες Πολιτικές προώθησης της νεανικής επιχειρηματικότητας Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, η τόνωση της επιχειρηματικών προθέσεων στους νέους και η προώθηση της νεανικής επιχειρηματικότητας στο σύνολό της μπορούν να επιτευχθούν μέσω συγκεκριμένων αξόνων δράσης που συνοψίζονται παρακάτω: α) Χτίσιμο επιχειρηματικών ικανοτήτων και αυτοπεποίθησης β) Διαχείριση φόβου αποτυχίας και ενίσχυση της προδιάθεσης για δράση γ) Άρση εξωτερικών εμποδίων 4
Οι πολιτικές (α) και (β) μπορούν να υποστηριχθούν από δράσεις εκπαίδευσης και ανάπτυξης επιχειρηματικών δεξιοτήτων. Η μορφή της εκπαίδευσης των νέων πρέπει να αλλάξει και να γίνει πιο βιωματική. Είναι αναγκαίο οι νέοι να έρθουν σε άμεση επαφή με ενεργούς επιχειρηματίες και να παραβρεθούν μέσα σε πραγματικά επιχειρηματικά περιβάλλοντα. Απαιτείται η απευθείας εμπλοκή των νέων με την καθημερινή, απτή πραγματικότητα του επιχειρείν, η συμμετοχή τους σε πραγματικές επιχειρηματικές διαδικασίες και αποφάσεις και όχι η απλή καλλιέργεια μια συλλογιστικής λογικής αναφορικά με τι θα μπορούσε θεωρητικά να επιτευχθεί. Στο πλαίσιο αυτό μάλιστα μπορούν να γίνουν πιο βιωματικά τα εργαστήρια ανάπτυξης επιχειρηματικών ιδεών, όπου οι νέοι θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τον επιχειρηματικό τρόπο σκέψης πιο κοντά στην πράξη. Στα εργαστήρια αυτά, οι νέοι θα κάνουν τα πρώτα βήματα έναρξης μιας εικονικής επιχείρησης, έχοντας δίπλα τους πραγματικούς επιχειρηματίες και εξειδικευμένους μέντορες. Με τον τρόπο αυτό θα αποκτήσουν απτά εφόδια (γνώσεις, εμπειρία, αυτοπεποίθηση) και πρόσβαση σε πόρους (δικτύωση) που θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν άμεσα στο μέλλον στην προσπάθεια τους να ξεκινήσουν μια επιχείρηση. Οι πολιτικές (β) και (γ) αφορούν τόσο στην καλλιέργεια επιχειρηματικής κουλτούρας & στον περιορισμό του κοινωνικού στιγματισμού που συνοδεύει την αποτυχία, όσο και στον περιορισμό της γραφειοκρατίας. Κάτι τέτοιο μπορεί να δρομολογηθεί μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων που συντομεύουν και απλοποιούν τις διαδικασίες αναφορικά με την έναρξη και λειτουργία των επιχειρήσεων, καθώς και ρυθμίσεων που επιτρέπουν την ύπαρξη δεύτερης ευκαιρίας στους επιχειρηματίες που έχουν ήδη αποτύχει μια φορά. Στην ίδια λογική, επιπλέον ευνοϊκά και τολμηρά μέτρα θα ήταν καλό να εφαρμοστούν για τη διευκόλυνση και παρότρυνση των επίδοξων επιχειρηματιών π.χ. ευνοϊκή φορολογία νέων επιχειρηματιών, ευέλικτες νομικές μορφές επιχειρήσεων, παράλληλη εγγραφή επιχείρησης σε ευρωπαϊκές χώρες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έργο «Ενισχύοντας τις Επιχειρηματικές Προθέσεις των Νέων» και τις δράσεις του μπορείτε να απευθύνεστε στο Εργαστήριο Στρατηγικής και Επιχειρηματικότητας (ΕΣΤΕ) του ΟΠΑ στα τηλέφωνα 210 8203573 και 210 8203563 καθώς και στους δικτυακούς τόπους του ΕΣΤΕ και της Μονάδας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (http://este.dmst.aueb.gr/ και www.mke.aueb.gr). Η έρευνα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Ενισχύοντας τις επιχειρηματικές προθέσεις των νέων» με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Νεολαίας και Δια βίου Μάθησης Εθνική Υπηρεσία και την Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου Προγράμματος της Ε.Ε «Νέα Γενιά σε Δράση». 5