ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Πειραματικά Σχολεία: το θεσμικό πλαίσιο και ο ρόλος τους στο εκπαιδευτικό ΤΙΤΛΟΣ: Μελέτη διαχρονικής κοινωνικής-οικονομικής προέλευσης του μαθητικού δυναμικού του Πειραματικού Γυμνάσιου και Λυκείου του Πανεπιστήμιου Πατρών από την ίδρυσή του ως σήμερα Αργυρούλα Αλεξανδροπούλου, PhD, Φιλόλογος ΠΕ02, Πειραματικό Γυμνάσιο ΑΕΙ Πατρών, Κολοκοτρώνη & Μ. Ασίας, Άγιος Βασίλειος, 26500 Ρίο, 6945537064, kontoyan@upatras.gr. Λουκάς Αναγνωστόπουλος, Μαθηματικός ΠΕ03, Πειραματικό Γυμνάσιο ΑΕΙ Πατρών, Επαμεινώνδα 30 26442 Πάτρα, 6977923941, lanagnos@sch.gr. Φώτης Δημητρόπουλος, Φιλόλογος ΠΕ02, Διευθυντής Πειραματικού Λυκείου ΑΕΙ Πατρών, Κανακάρη Ρούφου 57 26223, 6944681692, mail@lyk-aei-patras.ach.sch.gr. Παναγιώτης Χατζηαντωνίου, PhD, Πληροφορικός ΠΕ19, Πειραματικό Γυμνάσιο ΑΕΙ Πατρών, Κεφαλληνίας 43 26441 Πάτρα, 6977780039, phatziantoniou@upatras.gr.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί στη μελέτη της κοινωνικής οικονομικής διαστρωμάτωσης και της εθνοτικής προέλευσης του μαθητικού δυναμικού του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Πατρών (Γυμνασίου και Λυκείου) από την ίδρυσή του μέχρι τις μέρες μας. Τα στοιχεία αντλήθηκαν αρχικά από πρωτογενείς πηγές που διαφυλάσσονται στα αρχεία των σχολείων (μαθητολόγια, μητρώα μαθητών) και οι οποίες παρέχουν ένα ικανό στατιστικό δείγμα που αφορά: α) την επαγγελματική κατάσταση του κηδεμόνα τη στιγμή που ενέγραψε το παιδί του στο σχολείο, β) το μορφωτικό επίπεδο του για το οποίο βγαίνουν έμμεσα συμπεράσματα από την επαγγελματική του δραστηριοποίηση γ) την καταγωγή και την εθνική προέλευσή του. Δυστυχώς τα υπάρχοντα στοιχεία αφορούν συνήθως τον πατέρα, ενώ για την μητέρα είναι σχεδόν αδύνατο να έχουμε ανάλογες πληροφορίες για προηγούμενες εποχές. Για τη σημερινή εποχή προκειμένου να συλλεχθούν ανάλογα στοιχεία και για τους δύο γονείς συντάχτηκε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε στους μαθητές του σχολείου και συμπληρώθηκε από τους γονείς τους. Επίσης έγινε χρήση ήδη επεξεργασμένων στοιχείων που περιέχονται στην Εισηγητική έκθεση του Καθηγητή του Παν. Πατρών και επόπτη του σχολείου κύριου Σήφη Μπουζάκη προς το ΥΠΕΠΘ για τον «Εκδημοκρατισμό και εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου των Πειραματικών Σχολείων». Λέξεις κλειδιά: Μορφωτικό επίπεδο γονέων, κοινωνική διαστρωμάτωση μαθητών, πειραματικά σχολεία
ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή είναι μια συγκριτική μελέτη που αποσκοπεί στην εξέταση της κοινωνικής και οικονομικής προέλευσης των μαθητών του σχολείου μας και στον εντοπισμό τυχόν διαφορών στη σύνθεσή τους κατά την πρώτη εξαετία λειτουργίας του και στις μέρες μας. Αναφορικά με τις παλιότερες χρονιές πληροφορίες αντλήθηκαν από τα μαθητολόγια που για ορισμένα σχολικά έτη αναφέρουν αναλυτικά το επάγγελμα του πατέρα, αλλά δυστυχώς υπάρχουν και αρκετές χρονιές που τα στοιχεία αυτά ήταν ελλιπή ή και τελείως ανύπαρκτα. Σχετικά με την απασχόληση της μητέρας για τη χρονική περίοδο 1972-1977 που αναλύθηκε δεν εντοπίστηκε καμία ανάλογη πληροφορία. Όσον αφορά την τωρινή σχολική χρονιά συντάχτηκε ερωτηματολόγιο που είναι συνημμένο στην εργασία και το οποίο δίνει αναλυτικότερες πληροφορίες και για τους δύο γονείς. Συγκεκριμένα αναφορικά με τον πατέρα, στοιχεία συγκεντρώθηκαν σχετικά με το επάγγελμά του και τις γραμματικές του γνώσεις. Ανάλογα στοιχεία ζητήθηκαν και για τις μητέρες των τωρινών φοιτώντων του σχολείου μας. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ Πριν την παράθεση των στατιστικών ευρημάτων κρίνεται απαραίτητο να προηγηθεί μια σύντομη αναφορά όχι μόνο στην κοινωνικοοικονομική αλλά και στη γενικότερη εξέλιξη που παρουσιάζει η πόλη της Πάτρας τα τελευταία χρόνια. Η συνοπτική παρουσίαση του πλαισίου μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται το Πειραματικό Σχολείο του ΑΕΙ Πατρών είναι απαραίτητη για να γίνει εφικτή η κατανόηση των δεδομένων η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει στην ερμηνεία τους. Αν και στο παρελθόν η πόλη των Πατρών υπήρξε ένα ακμαίο εξαγωγικό λιμάνι με ευημερούσα αστική τάξη, τα τελευταία χρόνια γνωρίζει σημάδια οικονομικής και κοινωνικής παρακμής. Το άλλοτε «λιμάνι της σταφίδας» είναι μια πόλη γεμάτη από βαθιές πληγές που προκάλεσε η σταδιακή αποβιομηχάνιση των τελευταίων δεκαετιών και η εξαφάνιση του παλιότερου δυναμικού εξαγωγικού εμπορίου. Μια πόλη με έντονα τα τυπικά χαρακτηριστικά ελληνικής επαρχιακής πρωτεύουσας που εξυπηρετεί την ευρύτερη περιφέρειά της και έχει διογκωμένο Δημόσιο και Ιδιωτικό τομέα παροχής υπηρεσιών. Μια πόλη που καθημερινά πλήττεται από το μεγάλο αριθμό των μεταναστών που κατακλύζουν τις παραλιακές ζώνες της, προσπαθώντας να βρουν έναν τρόπο διαφυγής για μια άλλη χώρα, όπου ελπίζουν ότι θα συναντήσουν ένα καλύτερο αύριο. ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΑΕΙ ΠΑΤΡΩΝ Στην πόλη αυτή υπάρχουν δύο Πειραματικά Σχολεία το ένα εκ των οποίων είναι το Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο του Πανεπιστήμιου Πατρών (ΠΣΠΠ) με έτος ίδρυσης το 1972. Εδώ αξίζει να τονιστεί ότι το Π.Σ.Π.Π. έχει ισχυρό κοινωνικό γόητρο, όπως συμβαίνει γενικά με όλα τα Πειραματικά. Μερικά στοιχεία που ισχυροποιούν τη θέση του συγκεκριμένου σχολείου είναι η σύνδεσή του με το Πανεπιστήμιο Πάτρας, τα αυξημένα προσόντα επιλογής του διδακτικού προσωπικού, οι «υψηλές» σχολικές επιδόσεις των μαθητών του και τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας των στις πανελλαδικές εξετάσεις αλλά κυρίως το όνομα του που παραπέμπει σε κάτι ξεχωριστό. Η επιλογή των μαθητών τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του γινόταν με εισιτήριες εξετάσεις και αργότερα με κλήρωση. Η πρώτη μέθοδος επιλογής αποσκοπούσε θεωρητικά στην προσέλκυση των καλυτέρων μαθητών στους οποίους θα εφαρμόζονταν οι νέες διδακτικές προσεγγίσεις, ενώ η δεύτερη είχε ως φιλοσοφία ότι οι νέες προσεγγίσεις έπρεπε να δοκιμασθούν στο «μέσο» μαθητή και ήταν αναπόφευκτο επακόλουθο της κατάργησης των εξετάσεων για την εισαγωγή των μαθητών από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Όμως το ερώτημα που μας απασχόλησε είναι αν τελικά παρά την αλλαγή του 1
συστήματος επιλογής οι μαθητές που φοίτησαν και φοιτούν στο εν λόγω σχολείο ήταν και είναι όντως οι «μέσοι» μαθητές ή αν οι ενδιαφερόμενοι είναι απλώς μαθητές με «υποψιασμένους»/ενημερωμένους γονείς. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Α) Μόρφωση Γονέων Στα παρακάτω διαγράμματα αποτυπώνονται τα στοιχεία που αφορούν τη μόρφωση των γονέων και για τις δύο χρονικές περιόδους που προαναφέρθηκαν στην εισαγωγή της εργασίας (1972-1977 και 2004-2009). Είναι σαφές ότι από τους πατέρες των μαθητών της περιόδου 1972-1977 περίπου το 20 % είχαν τριτοβάθμια μόρφωση, ποσοστό που είναι υψηλό για εκείνη την περίοδο. Επίσης κατά τη διάρκεια της πρώτης εξεταζόμενης περιόδου η εισαγωγή των μαθητών στο σχολείο γινόταν με εξετάσεις με ποσοστό επιτυχία περίπου 10 % (από τους 300 περίπου υποψηφίους επιλέγονταν 30), επομένως είναι σε ένα βαθμό αναμενόμενο οι καλύτερα προετοιμασμένοι μαθητές να είναι εκείνοι των οποίων οι γονείς είχαν υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Στη δεύτερη περίοδο το ποσοστό των γονέων που είναι απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εκτινάσσεται στο 80 %! Και παρατηρείται ότι ένα σχετικά υψηλό ποσοστό γονέων είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού και διδακτορικού τίτλου. Αφού οι μαθητές αυτή την χρονική περίοδο επιλέγονται με κλήρωση είναι σαφές ότι οι υψηλού τυπικού μορφωτικού επιπέδου και επομένως ενημερωμένοι γονείς γνωρίζουν για το Π.Σ.Π.Π και υποβάλλουν υποψηφιότητα για τη φοίτησή τους σε αυτό, σε αντίθεση με γονείς που είτε δεν ξέρουν για το θεσμό αυτό είτε δεν έχουν αυτοπεποίθηση ότι θα καταφέρουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους σωστά προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν «μαθησιακά» σε ένα σχολείο υψηλών εκπαιδευτικών απαιτήσεων. Β) Επαγγέλματα Γονέων Από την εικόνα 2 μπορούμε να δούμε ότι από τα επαγγέλματα των γονέων της πρώτης περιόδου ως εργάτες δηλώνουν λιγότερο από το 5 % του συνόλου των πατέρων, ενώ απουσιάζει τελείως το επάγγελμα του αγρότη παρόλο που η επαρχία της Πάτρας εξακολουθεί να είναι αγροτική. Στη δεύτερη χρονική περίοδο κατά την οποία υπενθυμίζουμε ότι η επιλογή των μαθητών γίνεται με κλήρωση απουσιάζει επίσης και το επάγγελμα του εργάτη, ενώ το ποσοστό των μητέρων που δηλώνουν οικιακά είναι περίπου 10 %.. Αξιοσημείωτη είναι και στις δύο περιόδους η φοίτηση μαθητών που ο ένας ή και οι δύο γονείς τους δηλώνουν επάγγελμα «εκπαιδευτικός» και μάλιστα είναι εμφανής η υπεροχή των μητέρων εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια της δεύτερης υπό εξέταση περιόδου. Οι παραπάνω παρατηρήσεις αποδεικνύουν ότι τα τελευταία χρόνια το σχολείο έχει καταξιωθεί μέσα στην εκπαιδευτική κοινότητα και συνακόλουθα έχει κερδίσει την αποδοχή της. Από τη συνολική θεώρηση των συμπερασμάτων που αφορούν τα επαγγέλματα συνάγουμε γενικά το συμπέρασμα ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά των οικογενειών από τις οποίες προέρχονται οι φοιτώντες στο εν λόγω σχολείο, είναι μικροαστικής, μικρομεσαίας και μεσοαστικής προέλευσης. Συνακόλουθα γίνεται κατανοητό ότι πρόκειται για οικογένειες που έχουν ένα ανεκτό επίπεδο ζωής με μέσο και ανώτατο τυπικό μορφωτικό επίπεδο. Σε ένα μεγάλο ποσοστό πρόκειται για κοινωνικά στρώματα που οφείλουν την κοινωνική και οικονομική τους θέση στον παράγοντα «μόρφωση» και για το λόγο αυτό είναι φυσικό να συσχετίζουν και την εξέλιξη των παιδιών τους με τις γνώσεις και τη σχολική επιτυχία. Η επιλογή του Π.Σ.Π.Π για τα παιδιά τους και ο μεγάλος αριθμός αυτών που δηλώνουν ενδιαφέρον για τη φοίτησή τους σε αυτό με την έναρξη κάθε νέας σχολικής χρονιάς αποδεικνύει ότι στη συνείδησή τους έχει γίνει αποδεκτό ότι το σχολείο αυτό μπορεί να ικανοποιήσει τις εκπαιδευτικές τους προσδοκίες. 2
Β) Μειονότητες Από τα στοιχεία των μαθητολογίων βρέθηκε ότι την πρώτη περίοδο που εξετάστηκε κανένας μαθητής δεν ήταν αλλοδαπός, ενώ τη δεύτερη περίοδο (2004-2009) μόνο 3 μαθητές σε σύνολο 360 φοιτώντων είναι αλλοδαποί. Επίσης κανένας Ρομά δεν ήταν μαθητής του ΠΣΠΠ καμία από τις δύο περιόδους. Τα ευρήματα αυτά είναι αναμενόμενα σε ένα βαθμό, αφού γενικά οι «Ρομά» αποφεύγουν την ένταξη τους στο «σύστημα» και επομένως θα ήταν παράξενο να ζητήσουν να ενταχθούν σε Πειραματικό σχολείο, ενώ παρά τη σημαντική αύξηση των αλλοδαπών σε όλα τα δημόσια σχολεία της περιοχής μας η μηεπιλογή από την πλευρά τους του Π.Σ.Π.Π μπορεί να προέρχεται είτε από έλλειψη πλημμελούς ενημέρωσης/πληροφόρησης για το θεσμό των Πειραματικών, είτε από αδιαφορία των γονέων τους. Συνεπώς και αυτοί θα πρέπει να αντιμετωπισθούν όπως και οι ημεδαποί που ανήκουν στα λιγότερο μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού. 3
(α) (β) (γ) Εικόνα 1: Ραβδόγραμμα ποσοστών γραμματικών γνώσεων γονέων μαθητών του ΠΣΠΠ (α) ποσοστά πατέρων μαθητών με έτος εγγραφής από 1972 έως 1977 (Δείγμα: 152 μαθητές) (β) και (γ) γραμματικές γνώσεις πατέρα και μητέρας και αντίστοιχα συνολικά αποτελέσματα γονέων μαθητών που ενεγράφησαν από το 2004 έως το 2009 (Δείγμα: 116 μαθητές). 4
(α) (β) (γ) Εικόνα 2: Ραβδογράμματα ποσοστών πλήθους επαγγελμάτων γονέων: (α) επαγγέλματα πατέρα μαθητών με έτος εγγραφής από 1972 έως 1977 (δείγμα: 152 μαθητές) (β) και (γ) επαγγέλματα πατέρα και μητέρας και αντίστοιχα συνολικά αποτελέσματα επαγγελμάτων γονέων μαθητών με έτος εγγραφής από 2004 έως 2009 μαθητών (δείγμα 116 μαθητές) 5
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την επεξεργασία των στοιχείων γίνεται σαφές ότι παρά την δυνατότητα που δίνεται σε όλα τα παιδιά για την ισότιμη συμμετοχή τους στο Πειραματικό Σχολείο εντούτοις αυτή είναι μια επιλογή που κατά κύριο λόγο την εξασκούν οι υψηλού τυπικού μορφωτικού επιπέδου γονείς. Επειδή η επιλογή αυτή φαίνεται να είναι διαχρονική, όπως αποδεικνύεται από την αντιπαραβολή των επαγγελμάτων των γονέων της πρώτης και δεύτερης περιόδου που εξετάστηκε, η ερμηνεία δεν είναι εύκολο να στηριχθεί σε αίτια όπως ο δραματικός περιορισμός του αριθμού των εργατών και η ελαχιστοποίηση του αριθμού των αγροτών στην περιφέρεια της Πάτρας, αφού την περίοδο 1972-1977 η κατανομή του εργατικού και αγροτικού δυναμικού στην Πάτρα ήταν διαφορετική. Πάντως αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι το ΠΣΠΠ έχει μετασχηματισθεί σε Σχολείο έμμεσης κοινωνικής επιλογής (όπως τα στατιστικά ευρήματα δείχνουν αλλά και πολύ εύστοχα το χαρακτηρίζει ο Επόπτης του Π.Σ.Π.Π. καθηγητής κ. Σ.Μπουζάκης). Η προσωπική μας άποψη, σαν εκπαιδευτικοί που υπηρετούν σε Πειραματικό σχολείο, είναι διαφορετική. Επιθυμούμε το Πειραματικό Σχολείο να είναι ένα από τα πολλά Δημόσια Σχολεία, με φιλικό περιβάλλον ανάπτυξης γνώσεων απ τη μια, αλλά και διανοητικής και ψυχικής καλλιέργειας απ την άλλη. Ένα δημιουργικό φυτώριο, με συνθήκες κατάλληλες για την αποδέσμευση και ανάπτυξη πολύπλευρων ατομικών κλίσεων, αλλά κυρίως ομαδικών δυνατοτήτων των παιδιών, δηλαδή να είναι χώρος διαμόρφωσης και ανάπτυξης πολυδιάστατων προσωπικοτήτων, διορατικών, χωρίς προκαταλήψεις, με πνεύμα συνεργατικότητας και ελευθερίας, και συγχρόνως κατάλληλος για καινοτόμες και πειραματικές δράσεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σ. Μπουζάκης, «Εισηγητική Έκθεση για τον εκδημοκρατισμό και Εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου των Πειραματικών Σχολείων». Πάτρα, 2009 Σ.Μπουζάκης,, «Σχέδιο Π.Δ. για τα Πειραματικά Σχολεία του Πανεπιστημίου Πατρών». Πάτρα, 2009. 6
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΟΥ ΔΙΑΝΕΜΗΘΗΚΕ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Το παρόν ερωτηματολόγιο διανέμεται στο πλαίσιο έρευνας που διεξάγεται από εκπαιδευτικούς του σχολείου μας, με σκοπό την παρουσίαση σχετικής εργασίας στη Διημερίδα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με τίτλο «Το Πειραματικό Σχολείο: Καινοτομία και Έρευνα». Η συμπλήρωση των στοιχείων γίνεται ανώνυμα. Παρακαλείστε να το επιστρέψετε συμπληρωμένο μέχρι την Παρασκευή 16/4/2010. Υπεύθυνοι Καθηγητές: Αλεξανδροπούλου Αργυρούλα Αναγνωστόπουλος Λουκάς Χατζηαντωνίου Παναγιώτης O Διευθυντής Επάγγελμα Πατέρα:...... Γραμματικές γνώσεις πατέρα (σημειώστε με x το ανώτερο επίπεδο): Δημοτικό ΙΕΚ Μεταπτυχιακό Γυμνάσιο ΤΕΙ Διδακτορικό Λύκειο ΑΕΙ Σχέση πατέρα με το Πειραματικό Σχολείο Π.Π.(σημειώστε με x): Είστε απόφοιτος ή υπήρξατε μαθητής του ΠΣΠΠ; Εκπαιδευτικός που υπηρετεί στο Π.Σ.Π.Π. Τίποτα από τα παραπάνω Επάγγελμα Μητέρας:...... Γραμματικές γνώσεις μητέρας (σημειώστε με x το ανώτερο επίπεδο): Δημοτικό ΙΕΚ Μεταπτυχιακό Γυμνάσιο ΤΕΙ Διδακτορικό Λύκειο ΑΕΙ Σχέση μητέρας με το Πειραματικό Σχολείο Π.Π. (σημειώστε με x): Είστε απόφοιτος ή υπήρξατε μαθητής του ΠΣΠΠ; Εκπαιδευτικός που υπηρετεί στο Π.Σ.Π.Π. Τίποτα από τα παραπάνω 7