ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖΝ ΑΠΟΦΑΖ ΣΖΝ ΔΠΗΛΟΓΖ ΓΗΑΚΟΠΩΝ.ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΣΩΝ ΦΟΗΣΖΣΩΝ ΣΔΗ ΚΑΒΑΛΑ.

ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖΝ ΑΠΟΦΑΖ ΣΖΝ ΔΠΗΛΟΓΖ ΓΗΑΚΟΠΩΝ.ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΣΩΝ ΦΟΗΣΖΣΩΝ ΣΔΗ ΚΑΒΑΛΑ. ΤΠΟΒΛΖΘΔΗΑ ΣΟΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΣΟΛΑΚΖ ΑΝΑΣΑΗΟ ΑΠΟ ΣΖΝ ΠΟΤΓΑΣΡΗΑ ΣΑΚΚΟΤ ΓΗΟΝΤΗΑ ΚΑΒΑΛΑ 2009

ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΔΗΑΓΧΓΖ... 2 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1... θάικα! Γελ έρεη νξηζηεί ζειηδνδείθηεο. 1.1. ΜΟΡΦΔ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ.... 8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2... θάικα! Γελ έρεη νξηζηεί ζειηδνδείθηεο. ΣΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΠΡΟΨΟΝ... 19 2.1. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΧΝ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΤΠΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ... 21 2.2. ΣΟ ΠΡΟΦΗΛ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ... 23 2.2.1. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΣΡΟΠΟΤ ΕΧΖ... 25 2.2.2. ΟΗ ΣΤΠΟΛΟΓΗΔ ΣΟΤ ΣΡΟΠΟΤ ΕΧΖ ΣΟ ΠΔΓΗΟ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ... 26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3... 32 ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΠΔΛΑΣΧΝ... 32 3.1. Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΑΝΣΗΛΖΦΖ ΣΖΝ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΣΑ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΖ... 35 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4... 45 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ... 45 4.1 ΠΟΟΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ... 46 4.2. ΣΗ ΔΗΝΑΗ ΓΔΗΓΜΑ... 47 4.3. ΥΔΓΗΑΜΟ ΔΡΔΤΝΑ / ΜΔΘΟΓΟ ΠΡΟΔΓΓΗΖ... 48 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5...49 ΣΑΣΗΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ Κ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ... 49 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6...64 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ... 64 6.1 ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ... 65 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 67 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... 71 1

ΔΗΑΓΧΓΖ Σα παιηά ρξφληα ε αλάπηπμε ησλ ηαμηδηψλ ζρεηηδφηαλ άκεζα κε ηελ αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, αθνχ ρσξίο ηελ θαηάιιειε ππνδνκή ν ηνπξίζηαο δελ κπνξνχζε λα επηζθεθηεί δηάθνξεο πεξηνρέο. Με ηελ αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ ππήξρε αζθάιεηα θαη άλεζε ζηα ηαμίδηα γεγνλφο πνπ ελζάξξπλε ηνπο ιανχο γηα ηαμηδεχνπλ. Σν εκπφξην ήηαλ ε αηηία γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ππνδνκψλ ησλ κεηαθηλήζεσλ θαη ε βειηίσζε ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ ζα νδεγνχζε ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε 1. Οη παξαπάλσ παξάγνληεο νδήγεζαλ ηειηθά ζε κηα άλζεζε ησλ ηνπξηζηηθψλ ηαμηδηψλ θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ γεληθφηεξα. Δθείλε ηελ επνρή ηα πξψηα ηαμίδηα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ είραλ ζαλ ζηφρν ηελ ςπραγσγία, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ ζξεζθεία, θαη πξαγκαηνπνηνχληαλ ζε πεξηνρέο κε έλα θάζκα ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ θαη κε πνηθηιία απφ ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ κέρξη θαη ηελ επνρή ησλ Ρσκαίσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξνψζεζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, ηελ δηαξθή εμεηδίθεπζε ησλ ηνπξηζηηθψλ ηαμηδηψλ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο αζθάιεηαο ζηηο κεηαθνξέο. Ο 19νο αηψλαο ζεσξείηαη σο αηψλαο θιεηδί γηα ηελ δπλακηθή αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ θαη γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ ζπλζεθψλ πνπ ζα άλνηγαλ ηνλ δξφκν ζηνλ κειινληηθφ καδηθφ ηνπξηζκφ πνπ ππάξρεη ηελ ζεκεξηλή επνρή. Ζ αξρή γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ έγηλε κε ηελ επέθηαζε ζην ρψξν ησλ κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ θαη ζπλερίζηεθε κε ηελ νξγαλσηηθή θαη νηθνλνκηθή επέθηαζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε παγθφζκην επίπεδν θαη ηειηθά νινθιεξψζεθε κε ηηο ζεζκηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο αλαθαηαηάμεηο πνπ είραλ σο θαηάιεμε ηελ βηνκεραληθή επαλάζηαζε. 1 Hudman, L, E, and Hawkins, E., D., 1989, Tourism in contemporary society: and introductory text, Prentice Hall, ζην Σζάξηαο, Π., 1996, «Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ», Δμάληαο 2

Δθείλε ηελ πεξίνδν ν ηνπξηζκφο γλψξηζε ζεκαληηθή άλζεζε θαη δηαπηζηψζεθε φηη απνηεινχζε έλαλ ζεκαληηθφ ηνκέα ππεξεζηψλ θαη ν νπνίνο ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη ζηελ ελ γέλεη αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο. Ζ βηνκεραληθή επαλάζηαζε δεκηνχξγεζε λέεο ζπλζήθεο κε ηελ κεραλνπνίεζε ηεο παξαγσγήο θαη κε ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ελψ έζεζε ηηο βάζεηο γηα ηελ παξαγσγή λέσλ πξντφλησλ θαη ηελ δηεχξπλζε ησλ εζληθψλ αγνξψλ. Ζ νηθνλνκηθή αλάπηπμε πνπ αλακελφηαλ ζα δηακφξθσλε λέεο δνκέο ζε δηάθνξνπο θνηλσληθνχο ηνκείο. Οη εμειίμεηο ηνπ 20νπ αηψλα απνηεινχζαλ κηα ζπλέρεηα ησλ ηάζεσλ πνπ επηθξαηνχζαλ κε ην λέν «νξγαλσκέλν» ηνπξηζκφ ζε παγθφζκην επίπεδν 2. Μεηέπεηηα ε αλαθάιπςε ηνπ απηνθηλήηνπ θαη ε καδηθή παξαγσγή ηνπ, έδσζε κηα κεγάιε ψζεζε ζηα ηαμίδηα θαη άλνημε ηνλ δξφκν γηα ηελ απηνλνκία ησλ ηνπξηζηψλ. Ζ κειινληηθή αλαθάιπςε ησλ αεξνπιάλσλ έζεζε πιένλ ηηο βάζεηο γηα ηελ εμάπισζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε δηεζλέο επίπεδν. ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα εληζρχζεθαλ νη ππνδνκέο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη έθαλαλ ηελ εκθάληζε ηνπο ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε νξγαλσηηθή δηάξζξσζε ηνπ ηνπξηζκνχ, ε δηεζλνπνίεζε ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, ε παξνρή θαιχηεξσλ ηηκψλ θαη ην αζθαιέζηεξν ηαμίδη. Ζ χπαξμε ζηαζεξνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ζηηο πεξηζζφηεξεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο έδσζε ηελ δπλαηφηεηα γηα παξνρή θαιχηεξσλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ, απνδνηηθφηεξε νξγάλσζε ηαμηδηψλ ζε δηεζλέο επίπεδν γεγνλφο πνπ ηειηθά νδήγεζε ζηελ καδηθνπνίεζε ηνπ ηνπξηζκνχ. Ο ηνπξηζκφο πιένλ ήηαλ κηα αλαπηπμηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ παξήγαγε εηζφδεκα θαη δεκηνπξγνχζε λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, επαγγεικαηηθέο εμεηδηθεχζεηο ζε φιν ηνλ θφζκν. Σα αλεπηπγκέλα θξάηε πξνσζνχζαλ ηνλ ηνπξηζκφ σο κηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κε πνιιά ζεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηηο νηθνλνκίεο ηνπο θαη ηελ 2 Burkart, A., J and Medlik, S., 1973, International Tourism and the economics of the developing countries OECD ζην Σζάξηαο, Π., 1996, «Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ», Δμάληαο 3

απαζρφιεζε ελψ δεκηνπξγνχζαλ θαη ην θαηάιιειν ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ ελίζρπζε, νξγάλσζε θαη έιεγρν ηεο αλαπηπζζφκελεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο. Με ηελ πάξνδν ησλ εηψλ ν ηνπξηζκφο απνηέιεζε έλαλ πνιχ ηζρπξφ νηθνλνκηθφ παξάγνληα ηεο θνηλσλίαο θαη ηδηαίηεξα θεξδνθφξν θιάδν γηα ηελ θνηλσλία, ηελ νηθνλνκία. Βέβαηα νη δηαθνξνπνηήζεηο απφ ρψξα ζε ρψξα ήηαλ πνιιέο θαη εθεί ήηαλ πνπ έπαηδε ζεκαληηθφ ξφιν ε πξνηίκεζε ηνπ ηνπξίζηα θαη ε πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ζε θάζε ρψξα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν θαη κε ηελ έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ δηακνξθψλνληαλ αλάινγα θαη ηα κεξίδηα ηεο θάζε ρψξαο ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά 3. Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη ζηφρν λα κειεηήζεη ηνπο παξάγνληεο εθείλνπο, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηελ απφθαζε ησλ ηνπξηζηψλ ζηελ επηινγή ησλ δηαθνπψλ ηνπο. πγθεθξηκέλα ζην πξψην κέξνο ηεο εξγαζίαο ζα αλαπηπρζνχλ ηα είδε, νη κνξθέο ηνπ ηνπξηζκνχ θαη λα παξνπζηαζηνχλ θαη νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. ην δεχηεξν κέξνο ζα κειεηεζεί ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ θαη ζπγθεθξηκέλα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ παξαγφλησλ δηακφξθσζεο ησλ πξνηχπσλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο θαη κε ην πξνθίι ησλ ηνπξηζηψλ. ην ηξίην κέξνο ε παξνχζα εξγαζία αζρνιείηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πειαηψλ ηνπξηζηψλ δίλνληαο έκθαζε ζην ξφιν πνπ παίδεη ε αληίιεςε ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηνπξίζηα θαηαλαισηή. 3 Σζάξηαο, Π., 1996, «Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ», Δμάληαο 4

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΣΑ ΔΗΓΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ηνπξηζκφο θαζφηη πεξηιακβάλεη πνιιέο δηαζηάζεηο είλαη δχζθνιν λα εξκελεπηεί επαθξηβψο αθνχ αζθεί άκεζε επηξξνέο ηφζν ζηελ θνηλσλία φζν θαη ζην πεξηβάιινλ, νηθνλνκία θιπ. ηηο κέξεο καο ν ηνπξηζκφο ν ηνπξηζκφο έρεη καδηθφ ραξαθηήξα θαη έρεη πιένλ δηαθνξνπνηεζεί εληειψο απφ ηνλ ηνπξηζκφ πνπ επηθξαηνχζε ηα παιηφηεξα ρξφληα πνπ ήηαλ κφλν γηα ηνπο εχπνξνπο. ήκεξα δηθαίσκα ζηνλ ηνπξηζκφ έρνπλ φινη νη άλζξσπνη θησρνί ή πινχζηνη, αλεμαξηήηνπ ειηθίαο ή θνηλσληθήο ηάμεο. Δπίζεο κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ ν ηνπξηζκφ απέθηεζε θαη δηεζλή ραξαθηεξηζηηθά θαη επήιζε ε δηάθξηζε αλάκεζα ζηνλ εζσηεξηθφ θαη ζηνλ εμσηεξηθφ ηνπξηζκφ. Ο πξψηνο αλαθέξεηαη ζηνλ εγρψξην ηνπξηζκφ ηεο ρψξαο ελψ ν δεχηεξνο έρεη λα θάλεη κε ηνλ ηνπξηζκφ πνπ εηζέξρεηαη ζε κηα ρψξα. ηελ αλάπηπμε απηή ηνπ εμσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ ζπλέβαιε ζε κεγάιν βαζκφ ε αλάπηπμε ησλ κεηαθνξηθψλ κέζσλ, ε πξφζβαζε ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο θαη ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ε νπνία βνήζεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ. Με ηελ γξήγνξε απηή αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ εληζρχζεθε θαη ν ηνπξηζηηθφο αληαγσληζκφο ν νπνίνο ψζεζε ηηο ρψξεο πνπ ζεσξνχληαλ ηζρπξνί ηνπξηζηηθνί πξννξηζκνί πξνο ηελ πηνζέηεζε ηνπξηζηηθψλ πνιηηηθψλ πνπ ζα ελδπλάκσλαλ ηελ ζέζε ηνπο θαη ζα αλέπηπζζαλ ηνλ ηνπξηζκφ ζηελ ζπγθεθξηκέλε ρψξα αθφκα πεξηζφηεξν. Σέηνηεο πνιηηηθέο ήηαλ ε βειηίσζε ησλ ππνδνκψλ, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο, ε πξνψζεζε ηεο ηνπηθφηεηαο, ε δεκηνπξγία λέσλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ε ζηξνθή πξνο ηνλ ελαιιαθηηθφ ηνπξηζκφ. 5

Πξνζπαζψληαο νη εηδηθνί λα εξκελεχζνπλ ηνλ ηνπξηζκφ κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ ζεψξεζαλ φηη ν θαιχηεξνο νξηζκφο είλαη απηφο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ σο ην ζχλνιν ησλ αλζξψπηλσλ κεηαθηλήζεσλ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ απηέο. Βέβαηα θαη απηφο ν νξηζκφο ήηαλ αξθεηά ειιηπήο θαζφηη δελ πεξηιακβάλεη φιεο εθείλεο ηηο αλαγθαίεο δηαζηάζεηο πνπ εκπεξηέρεη ν ηνπξηζκφο. Έλαο άιινο νξηζκφο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε επξέσο αλαθέξεη φηη ν ηνπξίζηαο είλαη ην άηνκν πνπ πξαγκαηνπνηεί κηα κεηαθίλεζε, γηα δηάθνξεο αηηίεο θαη ρξεζηκνπνηεί ην ρξφλν ηεο ζρφιεο ηνπ γηα αλάπαπζε, ςπραγσγία θαη αλαςπρή. Μηα άιιε εξκελεία αλαθέξεη φηη ν ηνπξηζκφο είλαη νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζσξηλή κεηαθίλεζε ησλ αλζξψπσλ ζε πεξηνρέο δηαθνξεηηθέο απφ απηέο πνπ δνπλ θαη εξγάδνληαη. Ο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ (ΠΟΣ) νξίδεη ηνλ ηνπξηζκφ «υρ εκείνη ηην δπαζηηπιόηηηα ηυν ανθπώπυν πος ηαξιδεύοςν και διαμένοςν ζε πεπιοσέρ διαθοπεηικέρ από ηο μέπορ πος διέμεναν, όσι πεπιζζόηεπο από ένα σπόνο για διαζκέδαζη, δοςλειέρ ή για άλλοςρ ζκοπούρ» 4. Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη ν ηνπξηζκφο κπνξεί λα εξκελεπηεί κε βάζε ην θίλεηξν ηνπ ηνπξίζηα θαη ηελ κεηαθίλεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα ην θίλεηξν ηνπ ηνπξίζηα είλαη πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηνλ ηνπξηζκφ αθνχ άιινο ηαμηδεχεη γηα επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο θαη άιινο γηα αλαςπρή. Δπίζεο ν φξνο κεηαθίλεζε είλαη εμίζνπ ζεκαληηθφο αθνχ θάπνηνο πνπ ηαμηδεχεη θαη δηακέλεη ζε έλαλ ηφπν πάλσ απφ έλαλ ρξφλν δελ ζεσξείηαη ηνπξίζηαο. Με άιια ιφγηα ν πην απνδνηηθφο νξηζκφο ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη απηφο πνπ αλαθέξεη φηη ν ηνπξηζκφο είλαη ε πξφζθαηξε κεηαθίλεζε ησλ αλζξψπσλ απφ ηνλ ηφπν ηεο κφληκεο δηακνλήο ηνπο ζε έλα άιιν ηφπν κε ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπ, ηελ μεθνχξαζε θαη ηελ αλαςπρή. 4 Σζάξηαο, Π., 2000, «Σνπξηζηηθή αλάπηπμε : Πνιπεπηζηεκνληθέο πξνζεγγίζεηο», Δμάληαο, Αζήλα. 6

Γειαδή γηα λα θάλνπκε ιφγν γηα ηνπξηζκφ ζα πξέπεη λα ππάξμεη θάπνηα κεηαθίλεζε αηφκσλ αλεμαξηήηνπ ηφπνπ γηα αλαςπρή, ςπραγσγία, δηαζθέδαζε θαη ε κεηαθίλεζε απηή δελ ζα πξέπεη λα δηαξθεί γηα πάλσ απφ έλαλ ρξφλν ή γεληθά γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα Σα ηειεπηαία ρξφληα ν ηνπξηζκφο έρεη αλαπηπρζεί ζεκαληηθά θαη γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο είλαη δεδνκέλνο ηδηαίηεξα θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο. Χζηφζν ππάξρνπλ θαη νξηζκέλνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηηο επηινγέο ησλ ηνπξηζηψλ φπσο ν ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ εξγαδνκέλσλ, ε αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ, ε βειηίσζε ησλ ππνδνκψλ θαη νη πξνηηκήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ. Χζηφζν απηή ε καδηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ έρεη παξαηεξεζεί φηη αζθεί πνιιέο επηδξάζεηο ζηελ θνηλσλία, πεξηβάιινλ θαη νηθνλνκία ελφο ηφπνπ θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ ε πνιηηεία έρεη ζηξαθεί πξνο ηνλ ελαιιαθηηθφ ηνπξηζκφ θαη ηελ πξνψζεζε ηνπ ψζηε λα αλαπηχμεη ηελ νηθνλνκία πξνζηαηεχνληαο παξάιιεια ην πεξηβάιινλ θαη ηελ θνηλσλία θαη επηδηψθνληαο ηελ βησζηκφηεηα ηνπο 5. Σα κέηξα πνπ ιακβάλεη ε εθάζηνηε πνιηηεία γηα λα δηαζθαιίζεη ηελ βησζηκφηεηα ηεο θαη γηα λα κεγηζηνπνηήζεη ηηο ζεηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη ε ελίζρπζε ηεο απαζρφιεζεο, ε ειαρηζηνπνίεζε ησλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ φπσο νη επηβαξχλζεηο ζην πεξηβάιινλ, ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ παξαδφζεσλ κηαο ρψξαο θαη ε δηαζθάιηζε ηνπ ηνπηθνχ ραξαθηήξα ησλ πεξηνρψλ. 5 Ζγνπκελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., & Λχηξαο Π.Ν., 2000, Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ, Ηnterbooks, Αζήλα 7

1.1. ΜΟΡΦΔ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ο ηνπξηζκφο απφ πιεπξάο δηαθηλνχκελσλ πξνζψπσλ δηαθξίλεηαη ζε Δμσηεξηθφ θαη Δζσηεξηθφ ηνπξηζκφ α) Δζσηεξηθφο ηνπξηζκφο: πεξηιακβάλεη φιεο ηηο κεηαθηλήζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη απφ εκεδαπνχο ηνπξίζηεο κέζα ζηελ ρψξα ή θαη απφ αιινδαπνχο,πνπ είλαη φκσο κφληκνη θάηνηθνη ηεο ρψξαο. β) Δμσηεξηθφο ηνπξηζκφο: πεξηιακβάλεη ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ μέλσλ ηνπξηζηψλ κέζα ζε κηα ρψξα,θαζψο θαη ησλ εκεδαπψλ πνπ φκσο κέλνπλ κφληκα ζην εμσηεξηθφ. Ο εμσηεξηθφο ηνπξηζκφο ελδηαθέξεη ηηο ρψξεο απφ ηελ πιεπξά ηεο εηζξνήο μέλνπ ζπλαιιάγκαηνο. Ο ηνπξηζκφο απφ πιεπξάο εμππεξεηνχκελσλ θαη εμππεξεηνχλησλ πξνζψπσλ δηαθξίλεηαη ζε : α) Δλεξγεηηθφ ηνπξηζκφ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηελ δηαθίλεζε αηφκσλ ή νκάδσλ θάησ απφ ηελ ηδηφηεηα ηνπ ηνπξίζηα θαη ζε β) Παζεηηθφ ηνπξηζκφ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηελ νξγάλσζε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο δηαθίλεζεο ησλ ηνπξηζηψλ απφ επαγγεικαηίεο ή απφ ππεξεζίεο. Δπίζεο κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηνπξηζκφ ππνδνρήο θαη δηαθίλεζεο θαη πξνβνιήο ππεξεζηψλ. Οη ππεξεζίεο ππνδνρήο θαη δηαθίλεζεο αλαθέξνληαη ζηελ χπαξμε μελνδνρείσλ, ζπγθνηλσληψλ, νξγαλσκέλσλ εθδξνκψλ θιπ, ελψ νη ππεξεζίεο πξνβνιήο αλαθέξνληαη ζηηο ελέξγεηεο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπξηζηψλ. Ο ηνπξηζκφο δηαθξίλεηαη επίζεο αλάινγα κε ηελ επνρή. Όηαλ ππάξρεη ηνπξηζηηθή θίλεζε ππάξρεη θαη ε δηάθξηζε ηνπ επνρηθνχ ηνπξηζκνχ. Ο επνρηθφο ηνπξηζκφο κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε ζεξηλφ ηνπξηζκφ θαη ρεηκεξηλφ ηνπξηζκφ. 8

Ζ ηνπξηζηηθή θίλεζε φκσο κπνξεί λα είλαη ζπλερήο ζε φιε ηελ δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. θνπφο φισλ είλαη ε ηνπξηζηηθή θίλεζε λα είλαη ζπλερήο φιν ηνλ ρξφλν θαζψο έηζη απνθέξεη πεξηζζφηεξα ρξήκαηα. 6 Απφ πιεπξάο αηνκηθήο ε νκαδηθήο κεηαθίλεζεο ν ηνπξηζκφο δηαθξίλεηαη ζε: α) Αηνκηθφ ηνπξηζκφ: είλαη ν ηνπξηζκφο πνπ αλαθέξεηαη ζε έλα ή πεξηζζφηεξα άηνκα θαη πξαγκαηνπνηείηαη έπεηηα απφ δηθή ηνπο πξσηνβνπιία θαη δηνξγάλσζε. β) πιινγηθφ ηνπξηζκφ: είλαη ε νξγαλσκέλε ζπιινγηθή κεηαθίλεζε αηφκσλ πνπ νξγαλψλεηαη θαη εθηειείηαη απφ ηνπξηζηηθά γξαθεία, επηρεηξήζεηο κεηαθνξψλ θαη νπνηαδήπνηε άιιε θξαηηθή ή ηδησηηθή νξγάλσζε. Άιιεο δηαθξίζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ: Από πλεσράς κοινωνικής μέριμνας Ζ δηάθξηζε γίλεηαη ζε θνηλσληθνχ ηνπξηζκνχ, δειαδή ηνπξηζκνχ πνπ νξγαλψλεηαη γηα ηηο νηθνλνκηθά αζζελέζηεξεο θνηλσληθέο ηάμεηο. ηελ δηάθξηζε απηή πεξηιακβάλνληαη θαη φιεο νη εξγαζίεο πνπ αλαθέξνληαη ζην είδνο απηφ ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο. ηνλ θνηλσληθφ ηνπξηζκφ ιακβάλνληαη θάπνηα κέηξα γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ δηαθνπψλ ηνπο. Απηά ηα κέηξα αξρίδνπλ απφ ηελ απιή παξνρή ηαμηδησηηθψλ δηεπθνιχλζεσλ γηα ηηο ζρεηηθέο κεηαθηλήζεηο, πξνρσξνχλ ζηε ρνξήγεζε δηάθνξσλ εθπηψζεσλ, ηελ νξγάλσζε εξγαηηθψλ θαηαζθελψζεσλ, ηελ ρνξήγεζε αδεηψλ κε πιήξεηο απνδνρέο. 6 ηαζφπνπινο Γεκήηξεο ( Γεπηέξα, 2 Οθησβξίνπ 2006) «Δλαιιαθηηθές κορθές ηοσρηζκού» «εκαληηθφο αξσγφο ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο» 9

Από πλεσράς επιδιωκόμενοσ ζκοπού ε απηήλ ηελ θαηεγνξία αλάινγα κε ηνλ ζθνπφ ν ηνπξηζκφο παίξλεη θαη ηελ αλάινγε κνξθή. Δλδεηθηηθά νη κνξθέο είλαη : Δθπαηδεπηηθφο ηνπξηζκφο, είλαη έλα είδνο ζπιινγηθνχ ηνπξηζκνχ πνπ πξαγκαηνπνηείηαη απφ ή ππέξ ζπνπδαζηψλ γηα ηελ εθηέιεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιψλ πνπ θνηηνχλ. Σερληθφο ηνπξηζκφο, είλαη έλα είδνο ηνπξηζκνχ φπνπ ζπλδπάδεηαη ε απφιαπζε ησλ θπζηθψλ θαιινλψλ θαη ησλ θαιιηηερληθψλ δεκηνπξγεκάησλ κε ηελ γλσξηκία ησλ επηηεπγκάησλ ηεο ηερληθήο θαη ηεο επηζηήκεο. Αζιεηηθφο ηνπξηζκφο, είλαη έλα είδνο ηνπξηζκνχ πνπ ην θχξην πεξηερφκελν ηεο αηνκηθήο ή ζπιινγηθήο κεηαθίλεζεο είλαη ε ζπκκεηνρή ή παξαθνινχζεζε αζιεηηθψλ αγψλσλ. Θξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο, αλαθέξεηαη ζε αηνκηθή ή ζπιινγηθή κεηαθίλεζε κε ζθνπφ ην πξνζθχλεκα ηεξψλ ηφπσλ ή ηελ ζπκκεηνρή ζε ζξεζθεπηηθέο εθδειψζεηο. Μνξθσηηθφο ηνπξηζκφο, απνζθνπεί ζηελ δηεξεχλεζε ησλ κνξθσηηθψλ νξηδφλησλ ησλ κεηαθηλνχκελσλ. Καηά έλα ιφγν ηαπηίδεηαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ηνπξηζκφ θαζψο έρνπλ ηνλ ίδην ζθνπφ, δηαθέξνπλ φκσο απφ πιεπξάο ηδηφηεηαο ησλ κεηαθηλνχκελσλ πξνζψπσλ. Αξραηνινγηθφο ηνπξηζκφο, ζθνπφο ηνπ είλαη ε επίζθεςε, ζεψξεζε θαη ε κειέηε αξραηνινγηθψλ ρψξσλ. Φπραγσγηθφο ηνπξηζκφο, ην είδνο απηφ απνζθνπεί ζηελ ςπραγσγία ηνπ κεηαθηλνχκελνπ πξνζψπνπ κε δηάθνξεο δηαζθεδάζεηο 7. O καδηθφο ηνπξηζκφο έρεη δηαπηζησζεί φηη πξνθαιεί πνιιέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ θαη ηελ θνηλσλία δηαθφξσλ ρσξψλ θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ πνιιέο 7 Βαξβαξέζνο,., 1997, ηνπξηζκφο νηθνλνκηθέο πξνζεγγίζεηο, Πξνκπνπφο 10

ρψξεο έρνπλ ζηξαθεί πξνο ηελ πηνζέηεζε ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπλ λα πεηχρνπλ αεηθνξία θαη δηαηεξεζηκφηεηα. Ζ ιχζε ηνπ βηψζηκνπ ηνπξηζκνχ είλαη ε κφλε δίνδνο γηα ηελ επίιπζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ έρνπλ πξνθιεζεί απφ ηνλ ηνπξηζκφ. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο έρεη θνξεζηεί ζεκαληηθά θαη γηα λα κελ πεξηνξηζηεί ν ηνπξηζκφο επηδηψρζεθε ε αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ νη νπνίεο έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα αμηνπνηνχλ αλ αλάινγα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ πνπ έρεη λα πξνβάιεη ε θάζε πεξηνρή. Οη ελαιιαθηηθέο απηέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, ζε αληίζεζε κε ηνλ παξαδνζηαθφ καδηθφ ηνπξηζκφ έρεη ζαλ ζθνπφ ηνλ ζεβαζκφ πξνο ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά κηαο ρψξαο θαζψο επίζεο θαη ηελ δεκηνπξγία λέσλ ηξφπσλ πξνζέιεπζεο ηνπξηζηψλ. Βέβαηα γηα λα επηηεπρζεί απηφ ρξεηάδεηαη ε αλάπηπμε ππνδνκψλ πνπ ζα αλαδεηθλχνπλ ηνλ ελαιιαθηηθφ ηνπξηζκφ, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο πιεξνθφξεζεο ησλ ηνπξηζηψλ. Οη πην ζεκαληηθέο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ είλαη νη εμήο 8 : 1. Σοςπιζμόρ ανατςσήρ Απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ ιφγσ ηεο κεγάιεο δήηεζεο πνπ έρεη θαιχπηεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο θαη ζρεηίδεηαη άκεζα µε ηελ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ γηα δηαζθέδαζε θαη αλαςπρή. ηνλ ηνπξηζκφ αλαςπρήο ν ηνπξίζηαο επηιέγεη λα κεηαθηλεζεί ζε πεξηνρέο ζην εζσηεξηθφ κηαο ρψξαο είηε ζην εμσηεξηθφ. Γηα λα αλαπηπρζεί ν ηνπξηζκφο αλαςπρήο είλαη αλαγθαίν λα ππάξμνπλ θαη νη θαηάιιειεο ππνδνκέο νη νπνίεο 8 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 11

ζα πεξηιακβάλνπλ ηελ θαηαζθεπή ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, ηελ χπαξμε ζπγθνηλσληψλ θαη ηελ αλάπηπμε κέζσλ ςπραγσγίαο. 9 2. Μοπθυηικόρ ηοςπιζμόρ Ο κνξθσηηθφο ηνπξηζκφο επηδηψθεη ηελ ζπκκεηνρή ησλ ηνπξηζηψλ ζε πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, φπσο είλαη νη επηζθέςεηο ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, ηα κνπζεία, νη πηλαθνζήθεο, ε παξαθνινχζεζε ζπλαπιηψλ θαη ζεαηξηθψλ παξαζηάζεσλ. Ο κνξθσηηθφο ηνπξηζκφο ζηελ Διιάδα είλαη αθφκα πεξηνξηζκέλνο θαη γηα λα κπνξέζεη λα αλαπηπρζεί αθφκα πεξηζζφηεξν πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ζεάηξσλ, ηελ δεκηνπξγία παξαζηάζεσλ θαη αλάπηπμε εθζέζεσλ δσγξαθηθήο. 3. Εκθεζιακόρ Σοςπιζμόρ Ο εθζεζηαθφο ηνπξηζκφο αλαθέξεηαη ζηνλ ζπλδπαζκφ ησλ δηαθφξσλ εθζέζεσλ κε ηνλ ηνπξηζκφ. Οη ηνπξίζηεο - επηζθέπηεο κπνξνχλ λα ζπλδπάδνπλ ηελ αλαςπρή κε ηελ επαγγεικαηηθή ελεκέξσζε θαη λα παξεπξίζθνληαη ζε δηάθνξεο εθζέζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη. 4. Σοςπιζμόρ ςγείαρ Ο ηνπξηζκφο πγείαο επηδηψθεη ηελ δηαηήξεζε ή ηελ απνθαηάζηαζε ηεο πγείαο ησλ ηνπξηζηψλ. Οη βαζηθνί ρξήζηεο απηήο ηεο θαηεγνξίαο ηνπξηζκνχ είλαη ηα ηεο ηξίηεο ειηθίαο ηα νπνία ζπρλά επηιέγνπλ λα ηαμηδεχνπλ ζε πεξηνρέο πνπ έρεη ηακαηηθά ινπηξά. Δπίζεο αλαθέξεηαη θαη ζε άηνκα κε πςειά εηζνδήκαηα ιφγσ ηνπ φηη ε ρξήζε απηψλ ησλ ππεξεζηψλ θνζηίδεη αξθεηά. Απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ απαηηεί ηελ χπαξμε θαηαιπκάησλ, εηδηθψλ εγθαηαζηάζεσλ ινπηξνζεξαπείαο θαη ηαηξηθέο- θπζηνζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο. Πξσηαξρηθφο ζηφρνο απηήο ηεο κνξθήο ηνπξηζκνχ είλαη ε πνηφηεηα. 9 Gartner, W., 2001, Σνπξηζηηθή αλάπηπμε,.αξρέο,, δηαδηθαζίεο θαη πνιηηηθέο», εθδφζεηο Έιιελ 12

ηελ Διιάδα ν ηνπξηζκφο πγείαο έρεη έληνλε αλάπηπμε ηα ηειεπηαία ρξφληα ιφγσ ηεο χπαξμεο ησλ ινπηξνπφιεσλ ηεο Αηδεςνχ, ησλ Κακέλσλ Βνχξισλ θαη ηνπ Λνπηξαθίνπ πνπ δηαζέηνπλ ζχγρξνλεο εγθαηαζηάζεηο θαη πνηνηηθέο ππεξεζίεο. 5. Σοςπιζμόρ Άθληζηρ Ο ηνπξηζκφο άζιεζεο έρεη σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ άζιεζε θαη ηα αζιήκαηα ηα νπνία έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε δήηεζε είλαη ην ηέληο, ε πνδειαζία, ε ηππαζία, ε πεδνπνξία θ.α. ε απηήλ ηελ θαηεγνξία ην θχξην θίλεηξν ηνπ ηνπξίζηα είλαη ε άζιεζε 10. Ο αζιεηηθφο ηνπξηζκφο απαηηεί ηελ χπαξμε αζιεηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ θαζψο επίζεο θαη θαηάιιειν εηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ πνπ ζα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ ηνπξηζηψλ. 6. Σοςπιζμόρ πόληρ Απηή ε κνξθή ηνπ ηνπξηζκνχ έρεη ζαλ βαζηθφ ζπζηαηηθφ ην ηαμίδη ζε κηα πφιε θαη ηελ πεξηήγεζε ηεο γηα ιφγνπο πνιηηηζηηθνχο, επαγγεικαηηθνχο, δηαζθέδαζεο ή γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε αγνξψλ. Αζήλα, ε Θεζζαινλίθε θαη ε Πάηξα απνηεινχλ γηα ηελ ρψξα καο ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα ηνπξηζκνχ πφιεο, θαη εηδηθφηεξα ε Αζήλα ε νπνία κεηά ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο αλαβαζκίζηεθε αθφκα πεξηζζφηεξν ηνπξηζηηθά 7. ςνεδπιακόρ ηοςπιζμόρ Ο ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο ζρεηίδεηαη µε ηελ ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ ζε δηάθνξα ζπλέδξηα, ζεκηλάξηα θαη ζπζθέςεηο. Σν βαζηθφ θίλεηξν γηα ηελ 10 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 13

ζπκκεηνρή ζε απηά είλαη ε επηζηεκνληθή θαη επαγγεικαηηθή ελεκέξσζε θαη ε αληαιιαγή απφςεσλ. Ο ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο έρεη αλαπηπρζεί αξθεηά ζε πνιιέο επξσπατθέο πφιεηο θαη ν αληαγσληζκφο πιένλ είλαη πνιχ ηζρπξφο. ηελ Διιάδα έρνπλ ήδε θαηαζθεπαζηεί κεγάια ζπλεδξηαθά θέληξα ζε μελνδνρεία ηα νπνία βξίζθνληαη είηε ζηελ πφιε είηε ζε λεζησηηθέο πεξηνρέο. 8. Σοςπιζμόρ πεπιπέηειαρ Ο ηνπξηζκφο πεξηπέηεηαο ζρεηίδεηαη κε ην ζηνηρείν ηεο πεξηπέηεηαο. Απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ αλαπηχζζεηαη ηαρεία ηα ηειεπηαία ρξφληα γηα λα θαιχςεη ηελ αλάγθε ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ ηεο πφιεο λα μεθχγεη απφ ην άγρνο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο πνπ δεκηνπξγεί ν θαηαλαισηηθφο ηξφπνο δσήο. Με ηνλ ηνπξηζκφ πεξηπέηεηαο αλαπηχζζνληαη δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε δηαβίσζε ζηε θχζε, ε νξεηβαζία, ην ζαθάξη ε θσπειαζία ζε νξκεηηθνχο πνηακνχο, ην kayak, ε πνδειαζία θ.α 11. 9. Οικογενειακόρ ηοςπιζμόρ Ο νηθνγελεηαθφο ηνπξηζκφο αλαθέξεηαη ζε νηθνγελεηαθέο δηαθνπέο θαη εηδηθφηεξα ζηελ πξνζθνξά ηνπξηζηηθψλ παθέησλ ζε νηθνγέλεηεο ησλ νπνίσλ ηα νηθνλνκηθά ηνπο δελ είλαη ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε. Με ηηο πξνζθνξέο ζηα νηθνλνκηθά παθέηα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο ηνπξίζηεο λα ηαμηδέςνπλ νηθνγελεηαθψο κε πξνζηηέο ηηκέο γηα ηνλ νηθνγελεηαθφ πξνυπνινγηζκφ. 10. Σοςπιζμόρ ηπίηηρ ηλικίαρ Σα άηνκα ηεο ηξίηεο ειηθίαο ηαμηδεχνπλ ζε κεγάιν βαζκφ θαη επηιέγνπλ δηάθνξεο πεξηνρέο αλάινγα κε ην εηζφδεκα ηνπο, ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο θαη ηελ επηζπκία ηνπο γηα ηαμίδηα. 11 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 14

Σα άηνκα ηεο ηξίηεο ειηθίαο απνηεινχλ ζεκαληηθή νκάδα ζηφρν γηα ηα ηαμηδησηηθά πξαθηνξεία αθνχ επηιέγνπλ λα ηαμηδέςνπλ φιν ηνλ ρξφλν βνεζψληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηελ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ. 11. Σοςπιζμόρ σειμεπινών ζποπ Δθηφο απφ ην θαινθαίξη, πνιινί είλαη απηνί νη νπνίνη επηιέγνπλ λα ηαμηδεχνπλ θαη ηνλ ρεηκψλα πξνθεηκέλνπ λα ραξνχλ ηελ θχζε. Ο ρεηκεξηλφο ηνπξηζκφο ζρεηίδεηαη κε φιεο ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ γίλνληαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα, θπξίσο ζε νξεηλέο πεξηνρέο θαη ππφ νξηζκέλεο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο φπσο γηα παξάδεηγκα ρηνλνδξνκία, νξεηβαζία, παηηλάδ θ.α.. Ζ κνξθή απηή ηνπ ηνπξηζκνχ έρεη ζαλ ζηφρν λα εληζρχζεη νξηζκέλνπο κήλεο νη νπνίνη είλαη αδξαλείο φπσο γηα παξάδεηγκα ηνλ ρεηκψλα θαη λα επηκεθχλεη έηζη ηελ ηνπξηζηηθή πεξίνδν απφ 3 κήλεο ζε 12. 12. Σοςπιζμόρ παπασείμαζηρ Ο ηνπξηζκφο παξαρείκαζεο ζρεηίδεηαη κε ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αηφκσλ, πνπ πξνέξρνληαη απφ κέξε µε ρακειέο ζεξκνθξαζίεο ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο, ζε πεξηνρέο µε ήπηεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο. ηελ Διιάδα ηέηνηεο πεξηνρέο είλαη ε Κξήηε, ε Ρφδνο, ε Νφηηα Πεινπφλλεζνο. 13. Οπεινόρ ηοςπιζμόρ Ο νξεηλφο ηνπξηζκφο φπσο είλαη θαηαλνεηφ αλαπηχζζεηαη ζε νξεηλέο πεξηνρέο θαη θπξίσο ηνλ ρεηκψλα αιιά πνιινί είλαη θαη απηνί πνπ επηιέγνπλ ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο ην βνπλφ θαη φρη ηελ ζάιαζζα. Αλ θαη νκνηάδεη κε ηνλ ρεηκεξηλφ ηνπξηζκφ δελ ηαπηίδεηαη µε απηφλ θαζφηη ζηνλ νξεηλφ ηνπξηζκφ κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ δξαζηεξηφηεηεο πεξηήγεζεο µε εηδηθά νρήκαηα, πεδνπνξίεο, νξεηβαζίεο, επηζθέςεηο ζε ζπήιαηα. 15

14. Αγποηικόρ ηοςπιζμόρ Ο αγξνηηθφο ηνπξηζκφο είλαη ν ηνπξηζκφο ηεο ππαίζξηαο αλαςπρήο ν νπνίνο αλαπηχζζεηαη ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηνπ αγξνηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αγξνηηθήο δσήο. Σα αγξνηηθά θαηαιχκαηα πνπ ππάξρνπλ πξνζθέξνπλ επθαηξίεο ζηνπο ηνπξίζηεο λα γλσξίζνπλ ηελ αγξνηηθή δσή 12. 15. Θαλάζζιορ ηοςπιζμόρ Ο ζαιάζζηνο ηνπξηζκφο πνπ είλαη θαη ην αληηθείκελν απηήο ηεο κειέηεο αλαθέξεηαη ζε θάζε ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ιακβάλεη κέξνο ζηε ζάιαζζα θαη ηηο αθηέο ηεο. Οη πην θεξδνθφξεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζαιάζζηνπ ηνπξηζκνχ είλαη απηέο ηεο λαχισζεο ζθαθψλ αλαςπρήο θαη νη θξνπαδηέξεο. Χζηφζν γηα λα αλαπηπρζεί απνηειεζκαηηθά ν ζαιάζζηνο ηνπξηζκφο απαηηείηαη ε χπαξμε ζχγρξνλσλ θαη ζσζηά εμνπιηζκέλσλ καξίλσλ γηα ηνλ ειιηκεληζκφ, ηνλ αλεθνδηαζκφ θαη ηελ γεληθή εμππεξέηεζε ησλ ζθαθψλ αλαςπρήο, ησλ επηβαηψλ θαη ησλ πιεξσκάησλ ηνπο. 13 16. Θπηζκεςηικόρ Σοςπιζμόρ Ο ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο πξαγκαηνπνηείηαη γηα ιφγνπο ιαηξείαο θαη ζπλήζσο απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ είλαη κηθξήο δηάξθεηαο θαη δελ απαηηεί εηδηθή ππνδνκή θαζφηη ε ρψξα καο δηαζέηεη κεγάιε πνηθηιία κνλαζηεξηψλ θαη εθθιεζηψλ ηηο νπνίεο κπνξεί λα επηζθεθηεί ν ηνπξίζηαο. 17. Σοςπιζμόρ κινήηπυν 12 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 13 Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ, 2001, Σνπξηζηηθή Πνιηηηθή 2002 2006, ΔΟΣ 16

Ο ηνπξηζκφο θηλήηξσλ αλαπηχρζεθε ιφγσ ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ νη νπνίεο πξνζέθεξαλ θίλεηξα ζηνπο εξγαδφκελνπο γηα λα ηνπο πξνηξέςνπλ λα απμήζνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ηελ θαη απνδνηηθφηεηά ηνπο. Οπζηαζηηθά πξνζθέξεη ηνπξηζηηθά παθέηα γηα θάπνηνλ πξννξηζκφ ζπλήζσο ην εμσηεξηθφ, πνπ θηηάρλνπλ νη ηνπξηζηηθνί πξάθηνξεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο. 18. Οικολογικόρ ηοςπιζμόρ Ο Οηθνινγηθφο ηνπξηζκφο είλαη ν ηνπξηζκφο πνπ αλαπηχζζεηαη ζε πεξηνρέο µε ηδηαίηεξα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη πξνζηαζία θαη δεκηνπξγία παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ, ησλ βηνηφπσλ θαη ησλ εζληθψλ δξπκψλ θαη ε αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ φπσο ε πεδνπνξία, νη αλαξξηρήζεηο, νη ππνβξχρηεο παξαηεξήζεηο θιπ. Δπίζεο κέζσ ηνπ νηθνινγηθνχ ηνπξηζκνχ επηδηψθεηαη ε πιεξνθφξεζε ησλ ηνπξηζηψλ γηα ηελ ζεκαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη γηα ηα θάιιε ηνπ 14. 19. Λαφκόρ ηοςπιζμόρ ηνλ ιατθφ ηνπξηζκφ αλήθνπλ νη ρξήζηεο ηνπ πξνέξρνληαη απφ ρακειέο εηζνδεκαηηθέο ηάμεηο θαη ηαμηδεχνπλ νηθνγελεηαθά. Ο ηνπξηζκφο απηφο απαηηεί ηελ δεκηνπξγία θάκπηλγθ θαη θηελψλ θαηαιπκάησλ πνπ ζα είλαη πξνζβάζηκα απφ φινπο. 20. Κοζμοπολίηικορ Σοςπιζμόρ Απηφο ν ηνπξηζκφο απεπζχλεηαη ζε πςειά εηζνδεκαηηθέο ηάμεηο νη νπνίεο έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα μνδέςνπλ ρξήκαηα ζε πνηνηηθέο ππεξεζίεο θαη ηνπξηζηηθά πξντφληα. 21. Κοινυνικόρ ηοςπιζμόρ 14 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 17

Ο θνηλσληθφο ηνπξηζκφο δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζε ρακειέο νηθνλνκηθέο ηάμεηο λα ηαμηδέςνπλ θαη ε ππεξεζία απηή παξέρεηαη απφ ην θξάηνο, απφ ηνλ Δ.Ο.Σ., ηελ Δξγαηηθή Δζηία, θαη ηελ Γ.Γ. Νέαο Γεληάο θιπ. 15 22. Σοςπιζμόρ αηόμυν πεπιοπιζμένηρ κινηηικόηηηαρ ε απηή ηελ θαηεγνξία ηνπ ηνπξηζκνχ κπνξνχλ ηα άηνκα µε εηδηθέο αλάγθεο λα πάλε δηαθνπέο γηα αλαςπρή. Βέβαηα ηα θαηαιχκαηα πνπ ζα επηιέμνπλ ζα πξέπεη λα είλαη θαηάιιεια δηακνξθσκέλα γηα ηηο αλάγθεο. ηελ Διιάδα δελ είλαη αλεπηπγκέλε απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ ιφγσ έιιεηςεο ππνδνκψλ, θαη κειινληηθά ζα πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξε κλεία γηα απηφ ην ζέκα. 23. Θεμαηικόρ ηοςπιζμόρ Παξαδείγκαηα ζεκαηηθνχ ηνπξηζκνχ είλαη ε Disney Land θαη ε Eurodisney φπσο επίζεο θαη νη δηάθνξεο Water Land 16. 15 Ζγνπκελάθεο, Ν., & Κ.Κξαβαξίηεο, & Π.Λχηξαο, 1999, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», εθδφζεηο interbooks 16 Ζγνπµελάθεο Ν.Γ., Κξαβαξίηεο Κ.Ν., Λχηξαο Π.Ν., 2000, «Δηζαγσγή ζηνλ ηνπξηζκφ», Ηnterbooks, Αζήλα 18

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ΣΟ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΠΡΟΨΟΝ ΔΗΑΓΧΓΖ Σν ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη ζχλζεην, ηδίσο ζηε ζχγρξνλε επνρή φπνπ ν ηνπξηζκφο αιιάδεη απφ παζεηηθή ζε ελεξγεηηθή κνξθή, απφ ηελ απιή επίζθεςε ζε έλα ηφπν θαη ηελ παξνρή θαιήο πνηφηεηαο ππεξεζηψλ δηακνλήο θαη δηαθίλεζεο πξνο ηελ αλαδήηεζε ηεο εκπεηξίαο. Απηφ πξνυπνζέηεη πνηφηεηα θαη πνηθηιία ζε έλα επξχ θάζκα ππεξεζηψλ πνπ επεξεάδεη πξαθηηθά φινπο ηνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ θαη ηηο ππνδνκέο, νπζηαζηηθά δε φιε ηε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο θαη ηεο θνηλσλίαο ζε εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν. Οη πξνθιήζεηο σο πξνο ηνλ ηνπξηζκφ ην 2008 είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλεο κε ηηο γεληθφηεξεο πξνθιήζεηο αλαδηάξζξσζεο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο γηα κηα Διιάδα δηεζλψο αληαγσληζηηθή κε επίθεληξν ηελ πνηφηεηα, κε κέηξν ηνλ άλζξσπν (επηζθέπηε ή θάηνηθν). Ο ηνπξηζκφο σο ππεξεζία είλαη κία πνιχ πεξίπινθε δηεξγαζία, θαη γη απηφ αθξηβψο ζα πξέπεη λα δηαρσξηζηνχλ νη έλλνηεο «πψιεζε ππεξεζηψλ» θαη «πψιεζε πξντφλησλ». Δλψ κε ηα πξντφληα ε επαθή κεηαμχ αγνξαζηή θαη πσιεηή ζηακαηάεη κε ηελ αγνξά ηνπ πξντφληνο, ε ζρέζε αγνξαζηή-πσιεηή ζηηο ππεξεζίεο δελ ηειεηψλεη κε ηελ πψιεζε, αιιά ζπλερίδεηαη θαη έπεηηα απφ απηήλ. Οη θαηαλαισηέο, ζηελ πεξίπησζε ηνπ ηνπξηζκνχ, πξέπεη λα πάξνπλ πνιχπινθεο απνθάζεηο γηα ππεξεζίεο πνπ θαηλνκεληθά είλαη αλφκνηεο, π.ρ. γηα ζθη ζηηο Άιπεηο ή γηα θξνπαδηέξα ζηελ Καξατβηθή. Δλψ ε ππεξεζία κπνξεί λα θαίλεηαη δηαθνξεηηθή, νη δηαθνξέο είλαη κφλν γεσγξαθηθέο. Δπίζεο, ελψ φ,ηη θηάλεη ζηνλ θαηαλαισηή είλαη ίζσο κηα νξγαλσκέλε εθδξνκή ή έλα ηαμίδη κε αεξνπιάλν, ζπλερείο δξαζηεξηφηεηεο πίζσ απφ ην νινθιεξσκέλν πξντφλ φπσο ε δηακνλή, ηα κεηαθνξηθά θ.α. Απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο είλαη λαη κελ δηαθνξεηηθέο, αιιά είλαη θαη αιιειέλδεηεο θαη ζπλερείο. Τπάξρεη κηα 19

ζπκπιεξσκαηηθφηαηα ζηελ φιε δηαδηθαζία παξνρήο ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ. Απηή ε ζπκπιεξσκαηηθφηαηα έρεη ηξεηο πηπρέο, νη νπνίεο είλαη νη εμήο: πκπιεξσκαηηθφηαηα κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ ηεο παξαγσγήο κέζα απφ θάζε ηνπξηζηηθή επηρείξεζε πκπιεξσκαηηθφηαηα κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ πκπιεξσκαηηθφηαηα κεηαμχ ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ηνπξηζηηθψλ αμηνζέαησλ Δπνκέλσο, ππάξρεη κηα αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ ηνπξηζηηθψλ νξγαληζκψλ θαη ησλ πεγψλ ηνπξηζκνχ ζηε δηακφξθσζε ηεο «ζπιινγηθήο παξαγσγήο ηνπξηζκνχ». Έηζη, γηα λα επηηεπρζεί ε αλάπηπμε ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ, πξέπεη απαξαίηεηα λα ζπλνδεχεηαη απφ ηε δξνκνιφγεζε πηήζεσλ πξνο ηνλ πξννξηζκφ ζε ζπλδπαζκφ κε δηακνλή ζε βνιηθέο πεξηνρέο θαη κε πξνζηηέο ηηκέο. 17 Οη ηνπξίζηεο είλαη θαηαλαισηέο πνπ αγνξάδνπλ κηα πνηθηιία ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ, φπσο αεξνπνξηθά εηζηηήξηα, δηακνλή ζε μελνδνρεία, κεηαθνξέο θ.ά. Γηα λα ζπλερίζνπλ φκσο λα θαηαλαιψλνπλ ηνπξηζκφ, πξέπεη λα εμεηαζηνχλ νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ππάξρεη δήηεζε θαη γηα ηνπο νπνίνπο ν θαηαλαισηήο ηνπξίζηαο πξνηηκάεη ηελ Διιάδα αληί ηεο Ηζπαλίαο ή ηελ Οιπκπηαθή Αεξνπνξία αληί ηεο Transavia. Απηά έρνπλ λα θάλνπλ κε ηηο αλάγθεο ηνπ θάζε αηφκνπ. Καηαξρήλ ν άλζξσπνο έρεη θάπνηεο βαζηθέο αλάγθεο, φπσο απηέο γηα ηξνθή θαη ζηέγε, νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ επηβίσζή ηνπ. Έρνληαο ηθαλνπνηήζεη ηηο θπζηθέο απηέο αλάγθεο, ν άλζξσπνο αξρίδεη λα δεηάεη θαη άιια πξάγκαηα, ηα νπνία αλ θαη δελ είλαη βαζηθά ηα ληψζεη ζαλ αλαγθαία. Οη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ζε γεληθά πιαίζηα ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζε δεκνγξαθηθέο θαη ζε ςπρνγξαθηθέο. Οη δεκνγξαθηθέο έρνπλ ζρέζε κε ηε κειέηε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ αηφκσλ θαη ησλ νκάδσλ, φζνλ αθνξά ηελ ειηθία, ηελ εθπαίδεπζε, ην εηζφδεκα, ην επάγγεικα. Δίλαη γεγνλφο φηη δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο ηάμεηο έρνπλ θαη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο. Άηνκα απφ ηα θαηψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα ηεο Βξεηαλίαο, γηα παξάδεηγκα, ζπλεζίδνπλ λα πεξλνχλ ηηο δηαθνπέο ηνπο ζηελ 17 Μπξηαζνχιε, Δ., 2000, «ρεδηαζκφο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο : ραξαθηεξηζηηθέο πξνζεγγίζεηο», Δμάληαο 20

Διιάδα, ηελ Ηζπαλία ή ηελ Σνπξθία, ελψ ε αλψηεξε ηάμε πξνηηκάεη έλα είδνο ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ φπσο ηα νξεηλά ζέξεηξα ησλ Άιπεσλ. Όζνλ αθνξά ηηο ςπρνγξαθηθέο κεηαβιεηέο, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ην αθφινπζν παξάδεηγκα: Σνπξίζηεο απφ φιν ηνλ θφζκν επηζθέπηνληαη ζήκεξα ηελ Διιάδα. Όκσο δελ ηελ επηζθέπηνληαη φινη γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο. Κάζε ηνπξίζηαο ηθαλνπνηεί δηαθνξεηηθέο αλάγθεο κε ηελ επίζθεςή ηνπ. Απηφ είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ςπρνγξαθηθψλ κεηαβιεηψλ. Δθαξκφδνληαο ηηο αλάγθεο ηνπ θάζε ηνπξίζηα ζηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία, θαηαιήγνπκε ζηνλ δηαρσξηζκφ ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζε θαηεγνξίεο. Οη θπξηφηεξεο θαηεγνξίεο είλαη νη αθφινπζεο: 1. Σαμίδηα γηα δηαθνπέο 2. Σαμίδηα γηα επαγγεικαηηθνχο ιφγνπο 3. Σαμίδηα γηα ιφγνπο πγείαο 4. Σαμίδηα πξνζθπλήκαηνο 5. Δπηζθέςεηο ζε θίινπο θαη ζπγγελείο 6. Σαμίδηα γηα ςψληα 7. Δθπαηδεπηηθά ηαμίδηα 8. Σαμίδηα γηα αζιεηηζκφ ή γηα άιιεο ζρεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο 18 2.1. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΧΝ ΠΑΡΑΓΟΝΣΧΝ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΣΧΝ ΠΡΟΣΤΠΧΝ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ παξαγφλησλ δηακφξθσζεο ησλ πξνηχπσλ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη ηα παξαθάησ 19. Τπεξεζληθή δηάζηαζεηεο ιεηηνπξγίαο πνιιψλ απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο, πνπ νδεγεί ζηε δηακφξθσζε ζπγθξνηεκέλσλ ηάζεσλ ζηε δήηεζε θαη ηελ πνιηηηθή πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ. 18 Μπξηαζνχιε, Δ., 2000, «ρεδηαζκφο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο : ραξαθηεξηζηηθέο πξνζεγγίζεηο», Δμάληαο 19 Κνθθψζεο, Υ, & Σζάξηαο, Π, 2001, «Βηψζηκε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε θαη πεξηβάιινλ», Κξηηηθή, ζει 45-46 21

πγθξφηεζε θαη δπλακηθή αλάπηπμε απηψλ ησλ παξαγφλησλ ζε κνξθή νξγαλσκέλσλ νκάδσλ ζπκθεξφλησλ πνπ πξνσζνχληαη ζε δηεζλέο ή εζληθφ επίπεδν. Απηφ ζπλδέεηαη κε ηελ νινέλα θαη κεγαιχηεξε νηθνλνκή ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνχ. Σάζε δηεζλνπνίεζεο ησλ παξαγφλησλ απηψλ ιφγσο επηξξνήο πνπ αζθείηαη απφ νξγαληζκνχο ή ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο πνπ δηακνξθψλνπλ, ζε δηεζλέο επίπεδν, θαη πξνσζνχλ ηνπξηζηηθά πξντφληα. Έηζη, δηακνξθψλνληαη θάπνηεο ηάζεηο δηεζλψο, ηφζν ζηηο πνιηηηθέο φζν θαη ζηα πξντφληα ηνπ ηνπξηζκνχ. Όιν θαη ζεκαληηθφηεξνο είλαη ν ξφινο πνπ δηαδξακαηίδνπλ επαγγεικαηηθά ή επηζηεκνληθνί θνξείο, νξγαλψζεηο θαη νκάδεο ζπκθεξφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νξγάλσζε θαη ηε δηαρείξηζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. πκβνιή πνιιψλ δηεζλψλ θαη εζληθψλ νξγαληζκψλ, πνπ άκεζα ή έκκεζα ζπλδένληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ, ζηε ζρεδίαζε θαη ηελ πξνψζεζε πνιηηηθψλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηνπξηζηηθήαλάηπμε, φπσο γηα παξάδεηγκα ε αεηθνξηθή ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. Έκκεζε επηξξνή, ζε κεγάιν βαζκφ, ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε άιινπο ηνκείο αλάπηπμεο ή παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ είρεζαλ απνηέιεζκα ν ηνπξηζκφο λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ζε δηάθνξεο πνιηηηθέο ή πξνγξάκκαηα ηα νπνία έρνπλ ζρέζε κε ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, ην πεξηβάιινλ, ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ηνλ πνιηηηζκφ θ.ά. Καζνξηζηηθή ζεκαζία παξακέηξσλ ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο (ηάζεηο πνπ αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλνπο πξννξηζκνχο ή ηχπνπο ηνπξηζηηθψλ ηαμηδίσλ ή πξντφλησλ), αιιά θαη ηεοηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο (πφξνη, ππνδνκέο θαη ππεξεζίεο πνπ δηαζέηνπλ ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ή ρψξεο) σο παξάγνληεο επηξξνήο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Σν πξνθίι ησλ ηνπξηζηψλ πνπ επηζθέπηνληαη έλαλ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ ζηηο θάζεηο ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ. 20 20 Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ, 2005 22

2.2. ΣΟ ΠΡΟΦΗΛ ΣΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ θνηλψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ ηνπξηζηψλ ζπλεηζθέξεη ζηνλ θαζνξηζκφ ηππνινγηψλ ηνπξηζηψλ, νη νπνίεο εθθξάδνπλ ηελ θνηλή ζπληζηακέλε δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ πξνηχπσλ θαηαλάισζεο ηνπο 21. Μηα πξνζέγγηζε ηεο αλάιπζεο ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπο ζπλίζηαηαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ ζπκπεξηθνξάο. Σν ζέκα δελ απνηειεί έλα θαηλνχξγην πεδίν έξεπλαο, έρεη δηεξεπλεζεί αξθεηά απφ ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, νη πξνζεγγίζεηο ησλ νπνίσλ ζηελ αλάιπζε ηνπ ηνπξηζκνχ έρνπλ γίλεη κε ηε κέζνδν ησλ ηππνινγηψλ 22. Ζ ςπρνγξαθηθή ηππνινγία πξνζθέξεη έλα ηξφπν αλάιπζεο ηνπ πιαηζίνπ κέζα ζην νπνίν ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο ησλ θαηαλαισηψλ. Τθίζηαληαη δηάθνξνη ηχπνη ςπρνγξαθηθήο ηππνινγίαο, πνπ παξνπζηάδνπλ γεληθέο ή ηδηαίηεξεο ηνπξηζηηθά εθαξκνγέο. Τθίζηαηαη κηα αλαγθαηφηεηα γλψζεο ηεο επίδξαζεο ησλ πνιηηηζκηθψλ λνξκψλ θαη αμηψλ έηζη ψζηε λα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ. Οη πνιηηηζκηθέο λφξκεο είλαη θπξίσο πξφηππα ζπκπεξηθνξάο, ηα νπνία δηακνξθψλνληαη ζηαδηαθά σο θαζνδεγεηηθέο αξρέο ζηε ζηάζε καο έλαληη ζπγθεθξηκέλσλ θαηαζηάζεσλ. Οη πνιηηηζκηθέο λφξκεο θαη νη αμίεο αλαθέξνληαη ζηελ έλλνηα ηνπ ηξφπνπ δσήο (lifestyle). Απηή ε έλλνηα είλαη ν ραξαθηεξηζηηθφο θαη ηδηαίηεξνο ηξφπνο δσήο πνπ έρεη πηνζεηεζεί απφ νξηζκέλεο θαηεγνξίεο αηφκσλ 23. Σα άηνκα πνπ έρνπλ θνηλέο επηδηψμεηο (φπσο δξαζηεξηφηεηεο, ελδηαθέξνληα θαη απφςεηο) ή παξφκνηα ζηνηρεία (φπσο ην επίπεδν ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο) ηείλνπλ λα 21 Σζάξηαο, Π., 1996, «Σνπξίζηεο, ηαμίδηα, ηφπνη: θνηλσληνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ», Δμάληαο, ζει 178-179. 22 Cohen E. (1988), «Traditions in qualitative sociology of tourism», Annals of Tourism Research, Vol. 15(1), ζζ. 29-46. * Dann G., Nash D., Pearce P. (1988), «Methodology in tourism research», Annals of Tourism Research, Vol. 15(1), ζζ. 1-28. 23 Chisnall P.M. (1994), Consumer Behavior (3 rd edn), Maidenhead, Berks: McGraw-Hill 23

έρνπλ ηελ ίδηα θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά. Γηα παξάδεηγκα, ηα κνληέια ιήςεο απφθαζεο γηα δηαθνπέο εκθαλίδνπλ κία ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ειηθίαο, ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο (εξγέλεο, νηθνγέλεηα, θιπ.), ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο θαη ησλ επηδηψμεσλ ηνπ ηξφπνπ δσήο. χκθσλα κε απηφ ην ξεχκα ζθέςεο, νη δηάθνξνη ηχπνη ηαμηδησηηθψλ εκπεηξηψλ αληηθαηνπηξίδνπλ ηηο επηδηψμεηο ηνπ ηξφπνπ δσήο ησλ δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ αηφκσλ. Καηά θαλφλα, ε ςπρνγξαθηθή ηππνινγία πεξηιακβάλεη κηα ζεηξά απφ απφςεηο ζρεηηθέο κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο, ηα ελδηαθέξνληα, ηηο αληηιήςεηο θαη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ζ ηκεκαηνπνίεζε απηή επηδηψθεη λα πξνζδηνξίζεη θαη λα πεξηγξάςεη δηάθνξεο νκνηνγελείο νκάδεο ηνπξηζηψλ. Μία εθαξκνγή απηνχ ηνπ ηχπνπ ηκεκαηνπνίεζεο έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζηε Γαιιία απφ ηελ εηαηξεία Detente ζε κηα έξεπλα ην 1985 24 θαη νδήγεζε ζηνλ πξνζδηνξηζκφ νθηψ ηχπσλ ηνπξηζηψλ - νη νπνίνη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηνλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν θαηαλάισζεο ηνπο θαηά ηηο δηαθνπέο ιακβάλνληαο ππφςε έλα ζπλδπαζκφ νθηψ θξηηεξίσλ: ηνλ αξηζκφ ηαμηδηψλ ζηε Γαιιία, ην είδνο ηεο δηακνλήο (πεξηήγεζε, ζάιαζζα, βνπλφ θαη χπαηζξν), ην είδνο ηνπ θαηαιχκαηνο, ηε ρξνληθή πεξίνδν, ην βαζκφ θαηλνηνκίαο, ηελ ειηθία ησλ ηνπξηζηψλ θαη ην κέγεζνο ηεο πφιεο κφληκεο θαηνηθίαο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν θαζνξίζηεθαλ νθηψ ηχπνη: «απηφλνκνη» (autonomes), «αλνηθηνί» (ouverts), «πξάζηλνη» (verts), «ειηνθακέλνη» (bronzés), «ειηθησκέλνη πεξηπαηεηέο» (pépés baladeurs), «εδνληζηέο» (jouisseurs), «λένη θιαζζηθνί» (jeunes classiques), «αλαιινίσηνη / ακεηαθίλεηνη» (indéracinables). Οθείινπκε λα αλαθέξνπκε φηη ππάξρνπλ νξηζκέλνη παξάγνληεο πνπ είλαη ζεκαληηθνί ζηε δηαδηθαζία ηκεκαηνπνίεζεο, απφ ηνπο νπνίνπο νη πην ζπνπδαίνη είλαη ε εθπαίδεπζε (ηππηθή θαη άηππε), ε πξνζσπηθφηεηα θαη νη αληηιήςεηο θαη ε ζηάζε δσήο. ηε ζπλέρεηα εμεηάδνληαη ε έλλνηα ηνπ «ηξφπνπ δσήο» θαη ε ςπρνγξαθηθή κεζνδνινγία, έηζη ψζηε λα είκαζηε ζε ζέζε λα παξνπζηάζνπκε νξηζκέλεο αληηπξνζσπεπηηθέο ηππνινγίεο ζε απηφ ην εξεπλεηηθφ πεδίν. 25 24 Αλαθνξά ησλ απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο ζην Le marché des vacances (1986), Les Cahiers Espaces, no 6, κλεκνλεχεηαη απφ ηνλ Py P., ό. π., ζζ. 45-46. 25 Σζάξηαο, Π., 1993, «Πεξηβαιινληηθή θξίζε», εθδφζεηο ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΠΟΥΖ Τπνπξγείν Αλάπηπμεο, 2005 24

2.2.1. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΣΡΟΠΟΤ ΕΧΖ Οη εξεπλεηηθέο εξγαζίεο αλάιπζεο ησλ επηινγψλ πνπ γίλνληαη απφ ηα άηνκα ζε ζρέζε κε ηηο δηαθνπέο ηνπο ζπλίζηαληαη ζην λα δνζνχλ απαληήζεηο ζε κεξηθά θξίζηκα εξσηήκαηα: γηα πνην ιφγν πάλε δηαθνπέο, γηα πνην ιφγν επηιέγνπλ ηνλ ηάδε ή δείλα πξννξηζκφ, θιπ. ε φξνπο αλάιπζεο ησλ επηινγψλ, ε πξνζέγγηζε απηή ζπλεπάγεηαη ηε κειέηε ησλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο κπνξνχκε λα επηκεξίζνπκε έλα αλνκνηνγελέο ζχλνιν ζε θαηεγνξίεο ηνπξηζηψλ κε θνηλά ραξαθηεξηζηηθά 26. Οη εξεπλεηέο έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη ςπρνγξαθηθέο παξακέηξνπο, ηηο νπνίεο ζπζρεηίδνπλ κε ηηο αληηιήςεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά. Ζ εξεπλεηηθή απηή κέζνδνο θαιείηαη ςπρνγξαθηθή, κε ηελ νπνία επηρεηξείηαη ε ηαμηλφκεζε ησλ αηφκσλ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο ηξφπνπ δσήο. Καηά ηελ άπνςε θάπνησλ, ε έλλνηα ηνπ «ηξφπνπ δσήο» παξνπζηάδεη αδπλακίεο απφ επηζηεκνληθήο άπνςεο. Ο φξνο δελ νξίδεηαη επαθξηβψο ελλνηνινγηθά θαη εθαξκφδεηαη κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο 27. ε επίπεδν θαζαξά ςπρνγξαθηθήο έξεπλαο, νη ηξφπνη δσήο ζεσξνχληαη σο ηχπνη ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ ζε ζρέζε κε δηάθνξα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ ηξφπνπ δσήο. Γηα ηνλ θαζνξηζκφ απηψλ ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ νη εξεπλεηέο πξνζθεχγνπλ ζηε θαληαζία ηνπο, ζε πνηνηηθέο ζπλεληεχμεηο ή ζηελ πθηζηάκελε επηζηεκνληθή βηβιηνγξαθία. Όηαλ θαζνξηζηνχλ ηα ζηνηρεία απηά, πξνρσξνχλ ζε κηα νκαδηθή ζπλέληεπμε. Σα ζηνηρεία πνπ ζπιιέγνληαη ηαμηλνκνχληαη ζηε ζπλέρεηα κε ηε βνήζεηα δηαθφξσλ ηερληθψλ, φπσο ε αλάιπζε παξαγφλησλ (factorial analysis) ή ηεξαξρηθή θαηεγνξηνπνίεζε (hierarchic clustering), έηζη ψζηε λα θαζνξηζηνχλ νη δηάθνξεο θαηεγνξίεο. Μηα ηέηνηνπ είδνπο ηππνινγία ηξφπνπ δσήο κπνξεί ηφηε λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κηα αλεμάξηεηε κεηαβιεηή ζε κηα έξεπλα πνπ επηδηψθεη λα αλαδείμεη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ απηήο θαη άιισλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ζπκπεξηθνξάο. Σα εκπεηξηθά 26 Oppedijk Van Veen W.M., Verhallen ET.W.M. (1986), «Vacation market segmentation: a domain-specific value approach», Annals of Tourism Research, Vol. 13, ζζ. 37-58. 27 Lowyck E., Van Langenhove L., Bollaert L. (1994), «Typologies of Tourist Roles», ζην Johnson P., Thomas B. (eds), Choice and Demand in Tourism, London: Mansell, ζ. 15. 25

ζηνηρεία ησλ ηππνινγηψλ ζπιιέγνληαη κε ηελ ηερληθή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ή / θαη ησλ πξνζσπηθψλ ζπλεληεχμεσλ. 28 2.2.2. ΟΗ ΣΤΠΟΛΟΓΗΔ ΣΟΤ ΣΡΟΠΟΤ ΕΧΖ ΣΟ ΠΔΓΗΟ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Παξαζέηνπκε κεξηθά παξαδείγκαηα ηππνινγηψλ φπνπ νη ηξφπνη δσήο ζπζρεηίδνληαη κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ηνπξηζηψλ. Ο ζηφρνο ηεο αλάιπζεο είλαη λα εμεηαζηεί θαηά πφζνλ ε ελ ιφγσ πξνζέγγηζε αληηθαηνπηξίδεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ή δηαθνξεηηθά εάλ νη ηππνινγίεο ησλ ηνπξηζηψλ εμεγνχλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ή είλαη πεξηζζφηεξν κηα «δεκηνπξγία» πνπ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνπο εξεπλεηέο. Ζ δηακφξθσζε κηαο θαιχηεξεο εηθφλαο πξνβάιιεη ηελ αλάγθε παξνπζίαζεο ησλ δηαθφξσλ ηππνινγηψλ ππφ κνξθή πίλαθα. Η ησπολογία ηοσ J. Abbey 29 Πίλαθας Οη δώδεθα θαηεγορίες ηρόποσ δφής κε δηαθορεηηθή ζσκπερηθορά ζηης δηαθοπές Μέζνδνο έξεπλαο Σππνινγία Μία έξεπλα πνπ Γψδεθα ηχπνη ηνπξηζηψλ θαηαγξάθνληαη: πξαγκαηνπνηήζεθε γηα Ο ηοσρίζηας ποσ προηηκά ηης ινγαξηαζκφ Σαμηδησηηθψλ οηθογελεηαθές δηαθοπές. Οξγαληζκψλ (Tour operators), Ο ηοσρίζηας ποσ επηδηώθεη ηης έρεη πξνζδηνξίζεη δψδεθα οηθολοκηθές δηαθοπές. δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο Ο ηοσρίζηας τφρίς ηξφπνπ δσήο. Καηά ηελ άπνςε ασηοπεποίζεζε. ηνπ J.Abbey νη θαηεγνξίεο Ο οργαλφκέλος ηοσρίζηας απηέο επηηξέπνπλ έλα Ο ηνπξίζηαο πνπ επηδεηεί ηνλ απην- 28 http://www.chios.com/modules.php?name=tourism πξφζβαζε 9-2008 29 Abbey J.R. (1979), Does life style profiling work? Journal of Travel Research, Vol. 18, no.1, ζζ.8-14. 26

πξνζδηνξηζκφ ησλ πξνηηκήζεσλ ηνπο θαη κία θαιχηεξε γλψζε ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο. πξνζδηνξηζκφ θαη ηελ επηβεβαίσζε ηνπ εγψ ηνπ. Ο ηνπξίζηαο πνπ αγαπά ηελ ηζηνξία. Ο ηνπξίζηαο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηε λπθηεξηλή δσή. Ο «θνηλσληθφο» ηνπξίζηαο Ο «νηθνιφγνο» ηνπξίζηαο Ο «δηαλννχκελνο» ηνπξίζηαο Ο «πνιηηηζκηθφο» ηνπξίζηαο Ο «αζιεηηθφο» ηνπξίζηαο. Η ησπολογία ηοσ E. Cohen 30 Πίλαθας Οη ηέζζερης ηύποη ηοσρηζηώλ, ζύκθφλα κε ηολ Cohen Μέζνδνο έξεπλαο Σππνινγία Μία γεληθή ζεσξεηηθή Τθίζηαηαη κηα θιίκαθα πηζαλψλ επηινγψλ πξνζέγγηζε πνπ επηδίσθε ηε (continuum) κεηαμχ ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο νηθεηφηεηαο. Σέζζεξεηο ηχπνη ηνπξηζηψλ αλάκεζα ζηελ ηνπξηζηηθή παξαηεξνχληαη ζε απηή ηελ θιίκαθα βηνκεραλία θαη ηε ρψξα ζπλδπαζκψλ: ππνδνρήο ησλ ηνπξηζηψλ. Οπγανυμένορ μαζικόρ ηοςπίζηαρ Ζ εκπεηξία ηεο θαηλνηνκίαο θαη (organized mass tourist) ηεο κνλαδηθφηεηαο (novelty και Μεκνλσκέλνο καδηθφο ηνπξίζηαο singularity). Ο ηνπξηζκφο είλαη (individual mass tourist) πξνζαλαηνιηζκέλνο πξνο έλα Δμεξεπλεηήο (explorer) ζπλδπαζκφ απηψλ ησλ δχν πξφκελνο ή νξκψκελνο (drifter) δηαζηάζεσλ. Ο ζχγρξνλνο ηνπξίζηαο επηζπκεί λα ζπλδπάζεη ηε ζηγνπξηά ηεο 30 Cohen E. (1972), Towards a Sociology of International Tourism, Social Research, Vol. 39 (1), ζζ. 164-182. 27

ζπλήζεηαο θαη ηελ πξφθιεζε ησλ αιιαγψλ. Η ησπολογία ηοσ S. Plog O S. Plog 31 έδσζε έκθαζε ζηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ ηνπξηζηψλ. Γηαηχπσζε ηελ ππφζεζε φηη νη ηνπξίζηεο κπνξνχλ λα θαηαλεκεζνχλ κε βάζε κηα θιίκαθα δπλεηηθψλ επηινγψλ βαίλνπζα απφ ην «ςπρνθεληξηζκφ» ζηνλ «αιινθεληξηζκφ». ην έλα άθξν ηεο θιίκαθαο, βξίζθνπκε ηνπο «ςπρνθεληξηθνχο» πνπ έρνπλ ηελ ηάζε λα είλαη αλήζπρνη, ληξνπαινί, δελ έρνπλ ην πλεχκα ηεο πεξηπέηεηαο θαη ηνπο απαζρνινχλ ηα πνιχ κηθξά πξνβιήκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Αληηζέησο, νη «αιινθεληξηθνί» έρνπλ απηνπεπνίζεζε, είλαη πεξίεξγνη, πεξηπεηεηψδεηο θαη αλνηθηνί ζε εκπεηξίεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο ζηάζεο απηψλ ησλ δχν θαηεγνξηψλ αλαθνξηθά κε ην ηνπξηζηηθφ ηαμίδη είλαη δηαθνξεηηθά, θαη θαη επέθηαζε, επηιέγνπλ δηαθνξεηηθνχο πξννξηζκνχο. Πίλαθας Ζ υστοθεληρηθή θιίκαθα δσλεηηθώλ επηιογώλ ηοσ Plog Μέζνδνο έξεπλαο Σππνινγία Έξεπλα πνπ Μηα «ςπρνθεληξηθή» θιίκαθα. Ο φξνο πξαγκαηνπνηήζεθε γηα «ςπρνθεληξηζκφο» αλαθέξεηαη ζηα άηνκα ινγαξηαζκφ δεθαέμη ηαμηδησηηθψλ θαη αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ. Ο ζηφρνο ηεο ήηαλ ε δηεξεχλεζε ησλ ηξφπσλ κεγέζπλζεο ηεο αγνξάο (δει. φζνη δελ ηαμηδεχνπλ κε αεξνπιάλν λα γίλνπλ πειάηεο). Σερληθή έξεπλαο: νη πνηνηηθέο ζπλεληεχμεηο. πνπ επηθεληξψλνπλ ηε ζθέςε ηνπο ζε πνιχ κηθξά πξνβιήκαηα. Γηακνξθψζεθαλ πέληε ηχπνη ηνπξηζηψλ: Αιινθεληξηθφο (Allocentric) Πξν-αιινθεληξηθφο (Pro-allocentric) Ζκη-θεληξηθφο (Mid-centric) Πξν-ςπρνθεληξηθφο (Propsychocentric) Φπρνθεληξηθφο (Psychocentric) 31 Plog S.C. (1974), «Why Destination Areas Rise and Fall in Popularity», Cornell HRA Quarterly, Vol. 14 (4), ζζ. 55-58. 28

Οη θχξηνη ιφγνη γηα κε ρξήζε ηνπ αεξνπιάλνπ είλαη: ν θφβνο, ε κε εμνηθείσζε, ζπλήζεηα. Άξα, ε ζπγθηλεζηαθή δηάζηαζε απνηειεί ην επίθεληξν ηνπ πξνβιήκαηνο. Ζ εξεπλεηηθή εξγαζία ηνπ Plog ζρεηηθά κε ηε ςπρνγξαθηθή θαηαλνκή ησλ ηνπξηζηψλ έδεημε φηη νη ηνπξίζηεο, κε δηαθνξεηηθή πξνζσπηθφηεηα, επηδεηνχλ λα βηψζνπλ δηαθνξεηηθέο ηνπξηζηηθέο εκπεηξίεο, επηιέγνληαο ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο ηαμηδηνχ θαη ηχπνπο πξννξηζκνχ. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε ρξεζηκνπνηήζεθε σο ζπκπιήξσκα ζηε ρξήζε θνηλσληθφ-δεκνγξαθηθψλ κεηαβιεηψλ ζηηο έξεπλεο γηα ηππνινγίεο ηνπξηζηψλ 32. Η ησπολογία ηων Perreault, κ.ά. 33 Πίλαθας - Οη θαηεγορίες προζαλαηοιηζκού δηαθοπώλ Μέζνδνο έξεπλαο Σππνινγία Έλα ηαρπδξνκηθφ εξσηεκαηνιφγην πνπ πεξηειάκβαλε ηξία κέξε ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξηθνξά δηαθνπψλ, ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λνηθνθπξηνχ, ηηο δξαζηεξηφηεηεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο απφςεηο ηνπ λνηθνθπξηνχ ζρεηηθά κε ηελ Ζ αλάιπζε νδήγεζε ζε κηα ηαμηλφκεζε πέληε θαηεγνξηψλ «πξνζαλαηνιηζκνχ δηαθνπψλ»: Οηθνλνκηθνί ηαμηδηψηεο (Budget travelers) Πεξηπεηεηψδεηο (Adventurers) πηηηθνί (Homebodies) Παξαζεξηζηέο (Vacationers) 32 Pearce D. (1993), Géographie du tourisme, Paris: Editions Nathan, Collection «Fac géographie», ζ. 41. 33 Perreault W.D., Darden D.K., Darden W.R. (1977), A psychographic classification of vacation life styles, Journal of Leisure Research, Vol. 9, ζζ. 208-224. 29

αλαςπρή, ηηο δηαθνπέο θαη ηηο γεληθέο πξνδηαζέζεηο. Ζ αλάιπζε πξνζδηφξηζε ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο ζε φξνπο θνηλσληθννηθνλνκηθνχο, γεληθψλ πξνδηαζέζεσλ ζπκπεξηθνξάο θαη πεγψλ άληιεζεο ηνπξηζηηθήο πιεξνθφξεζεο. Μεηξηνπαζείο (Moderates) Η ησπολογία ηοσ E. Dalen 34 Ο ίδηνο ν ζπγγξαθέαο παξαδέρεηαη φηη ε έξεπλα ηνπ δελ είρε άκεζε ζρέζε κε ηα ηαμίδηα θαη ηνλ ηνπξηζκφ, σζηφζν ππνζηεξίδεη φηη ε επεμεξγαζζείζα ηππνινγία ζα κπνξνχζε λα ηχρεη εθαξκνγήο θαη ζην ηνπξηζηηθφ πεδίν. Πίλαθας Οη ηύποη ηφλ ηοσρηζηώλ ζύκθφλα κε ηης δύο δηαζηάζεης αληηιήυεφλ δφής Μέζνδνο έξεπλαο Σππνινγία Μία θνηλσληνινγηθή έξεπλα ζηε Ννξβεγία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζε ηαθηηθή βάζε. Απηέο νη δχν δηαζηάζεηο επέηξεςαλ ηελ ηαμηλφκεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ηέζζεξηο κεγάιεο θαηεγνξίεο: Πξνζσπηθή ζπλέληεπμε ζε έλα Μνληέξλνο πιηζηήο (Modern αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα γηα ηε materialist) ζπιινγή ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηηο Μνληέξλνο ηδενιφγνο (Modern ζηάζεηο (πεπνηζήζεηο θαη idealist) επηδηψμεηο δσήο). Παξαδνζηαθφο ηδενιφγνο Σερληθέο αλάιπζεο: (Traditional idealist) πνιπδηαζηαηηθή θαη αλάιπζε Παξαδνζηαθφο πιηζηήο (Traditional αληηζηνηρίαο. materialist). 34 Dalen E. (1989), Research into values and consumer trends in Norway, Tourism Management, Vol. 10(3), ζζ. 183-186. 30

Ζ αλάιπζε αλέδεημε δχν δηαζηάζεηο: - ε πξψηε πνηθίιεη απφ ηνλ πιηζηή ζηνλ παξαδνζηαθφ ηχπν, - ε δεχηεξε πνηθίιεη απφ ηνλ πιηζηή ζηνλ ηδενιφγν. 31

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΠΔΛΑΣΧΝ ΔΗΑΓΧΓΖ Οξίδνληαο κε απινχο φξνπο ηη είλαη ππεξεζίεο, κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη ππεξεζίεο είλαη πξάμεηο, δηεξγαζίεο θαη απνηειέζκαηα 35. Οη ππεξεζίεο δελ είλαη απηά πξάγκαηα, ηα νπνία κπνξνχλ λα αγγηρηνχλ θαη λα θαίλνληαη, αιιά κε απηά θαη άπια πξάγκαηα θαη ε αμία ηνπο πξνζζέηεηαη ζε απηή ησλ πξντφλησλ. Ζ αμία γηα ηνλ πειάηε είλαη ε δηαθνξά αλάκεζα ζε φια ηα πιενλεθηήκαηα πνπ απνθηήζεθαλ απφ ην ζπλνιηθφ πξντφλ θαη φισλ ησλ θνζηψλ ηεο απφθηεζεο ησλ πιενλεθηεκάησλ. Οη πειάηεο αγνξάδνπλ αμία θαη ιχζεηο. Παξαδνζηαθά ν ρψξνο ησλ ππεξεζηψλ έρεη ηαπηηζηεί κε ηελ αλάπηπμε θαη ηελ πξφνδν. Σν ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ απνηέιεζε θνκβηθφ ζεκείν γηα ηνλ θιάδν απηφ, αθνχ ζεκαληηθφηαηεο δεκνγξαθηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο αιιαγέο δξνκνινγήζεθαλ, αιιάδνληαο θαζνξηζηηθά ηελ εηθφλα ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ. Ζ αχμεζε ηνπ κέζνπ φξνπ δσήο ηνπ αλζξψπνπ, ε κεγέζπλζε ησλ πφιεσλ, ε δηεξεχλεζε ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο θαηαλάισζεο, ε ζπλερψο απμαλφκελε ζπκκεηνρή ηεο γπλαίθαο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, ε θαηάξγεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλφξσλ, ε εληππσζηαθή αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη θπζηθά ε παγθνζκηνπνίεζε ζπλεηέιεζαλ ζηελ έθξεμε ηεο δήηεζεο γηα παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο, αζθάιηζεο, εθπαίδεπζεο, εζηίαζεο, θαζψο θαη ηξαπεδηθψλ θ.α., δηακνξθψλνληαο απηφ πνπ απνθαιείηαη δηεζλψο Γεχηεξε Βηνκεραληθή Δπαλάζηαζε 36. 35 Zeithaml, V (2000), Services Marketing:Intergrating Customer Focus Across the Firm, Publish by Irwin/Mc Graw Hill, International 2th Edition. 36 Hawkins, D. Best, R and Coney, K (2001), Consumer Behavior: Building Marketing Strategy, Publish by Irwin / McGraw Hill, International Edition. 32

Ζ κέηξεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο πειαηψλ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζην ρψξν ηεο Γηνίθεζεο Οιηθήο Πνηφηεηαο, ελψ έρεη επίζεο απαζρνιήζεη αξθεηνχο ζεσξεηηθνχο εξεπλεηέο ηνπ κάξθεηηλγθ. Ζ ζρνιή ηεο Γηνίθεζεο Οιηθήο Πνηφηεηαο εζηηάδεηαη θπξίσο ζηνλ ηξφπν πινπνίεζεο ησλ απνηειεζκάησλ, ηα νπνία βαζίδνληαη ζε αλαιχζεηο δεδνκέλσλ ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ πειαηψλ, κέζα ζηελ επηρείξεζε (ζρεδηαζκφο, παξαγσγή πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, θηι). Απφ ηελ άιιε, ε ζρνιή ηνπ κάξθεηηλγθ πξνζεγγίδεη ην ζέκα απφ κηα θνηλσληθφ-ςπρνινγηθή πιεπξά, δειαδή κε πην ηξφπν κνξθνπνηείηαη ε ηθαλνπνίεζε ησλ πειαηψλ θαη πνηα είλαη ε επίδξαζή ηεο ζηε κειινληηθή αγνξαζηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ θαηαλαισηή. Ενχκε ινηπφλ ζε έλαλ θφζκν πνπ ηα πξντφληα θαη ππεξεζίεο είλαη αιιειέλδεηα. Καη απηφ γηαηί ε παξνρή ππεξεζηψλ πξνζζέηεη αμία ζην πξντφλ. ήκεξα νη ππεχζπλνη κάξθεηηλγθ έρνπλ λα αληαγσληζηνχλ πξντφληα ηα νπνία δελ δηαθέξνπλ νπζηαζηηθά απφ ηα δηθά ηνπο, άξα έρνπλ δχν ελαιιαθηηθέο ιχζεηο : λα κεηψζνπλ ην θφζηνο ή λα πξνζζέζνπλ αμία ζην πξντφλ ηνπο. Ση ζεκαίλεη, φκσο λα πξνζζέζνπλ αμία ζην πξντφλ; Μα, θπζηθά, παξνρή ππεξεζηψλ 37. Γελ είλαη ηπραίν φηη ζρεδφλ ηξεηο ζηνπο ηέζζεξηο Ακεξηθαλνχο εξγάδνληαη ζε εηαηξείεο παξνρήο ππεξεζηψλ 38. Σν Μάξθεηηλγθ ππεξεζηψλ, φπσο θαη ην Μάξθεηηλγθ πξντφλησλ απαηηεί ηνλ εληνπηζκφ ελφο βηψζηκνπ ηκήκαηνο ηεο αγνξάο ζηφρνπ, θαη ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εθαξκνγή ηεο θαηάιιειεο ζηξαηεγηθήο Μάξθεηηλγθ γηα ηελ ηθαλνπνίεζεο ησλ θαηαλαισηψλ ηεο παξαπάλσ αγνξάο ζηφρνπ. Έηζη ζπκπεξαίλνπκε φηη ε ηθαλνπνίεζε ηνπ θαηαλαισηή, δειαδή ζχκθσλα κε ηνλ Oliver ε αληίδξαζε εθπιήξσζεο ηεο αλάγθεο ηνπ θαηαλαισηή, έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνληαη. O Oliver (1997) ππνζηεξίδεη φηη ππάξρνπλ πέληε βάζεηο ηεο πνηφηεηαο 39. To ππεξβαηηθφ ζηνηρείν. 37 Beckwith H(2002),Πψο λα πνπιάηε ππεξεζίεο,δθδφζεηο Κξηηηθή, Αζήλα 2003, ζει: 22. 38 Πεηξψθ Γ-Σδσξηδαθεο Κ- Σδσξηδάθε Α(2001), Μάξθεηηλγθ Μάλαηδκελη ε Διιεληθή Πξνζέγγηζε, Δθδφζεηο Rosilli 39 Oliver, R.L., (1997). Ικανοποίηζη: Η ζςμπεπιθοπά ηος καηαναλυηή. Νέα Τφξθε: Irwin/McGrawHill. 33