τρόποι, μέθοδοι, είδη, στρατηγικές πειθούς

τρόποι, μέθοδοι, είδη, στρατηγικές πειθούς είδος Α. επίκληση στη λογική Β. επίκληση στο συναίσθημα σκοπός απευθύνεται στη λογική, στη σκέψη, στην προσπαθεί να διεγείρει κρίση) επιχειρήματα =λογικές προτάσεις τα συναισθήματα του που διευθετούνται κλιμακωτά προκειμένου να δέκτη: οργή, αποδείξουν μία θέση η διαδικασία με την πραότητα, αγάπη, οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα περηφάνια, μίσος, =συλλογισμός: παραγωγικός, επαγωγικός, φόβο, εμπιστοσύνη, αναλογικός οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή, μέσα συλλογισμοί: παραγωγικός επαγωγικός αναλογικός τεκμήρια: παραδείγματα γεγονότα (από την επικαιρότητα ή την ιστορία) αλήθειες, αυθεντίες αριθμ./στατιστικά στοιχεία επιστημονικάδεδομένα, αποτελέσματα πειραμάτων/ερευνών μαρτυρίες προσωπικές εμπειρίες περιφρόνηση κλπ) περιγραφή αφήγηση χιούμορ ειρωνεία σχήματα λόγου /συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, ποιητική χρήση Γ. επίκληση στο ήθος του πομπού ο πομπός προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη, να αποδείξει την αξιοπιστία του α πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού πρόταξη του δημοσίου συμφέροντος ηθική δέσμευση εκφραστική δεινότητα /ευγλωττία επίκληση στην αυθεντία χρησιμοποιούνται πρόσωπα / αυθεντίες ή και αποσπάσματα λόγων τους χρήση προσώπων ή λόγων με αδιαμφισβήτητο κύρος (σ.σ. συχνά χρησιμοποιούνται δημοφιλή πρόσωπα / αυθεντίες σε άλλο όμως τομέα από το θέμα ποου πραγματεύεται ο πομπός. Να προσεχθεί η συνάφεια με τα τεκμήρια) επίθεση στο ήθος του αντιπάλου - επίθεση εναντίον του αντιπάλου, κριτική στο χαρακτήρα, στην ιδιωτική ζωή - παρουσίαση των ελαττωμάτων ή των μειονεκτημάτων μειωτικοί χαρακτηρισμοί 2

είδη συλλογισμών είδη με βάση τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο νους με βάση τη συντακτική μορφή των προκείμενων παραγωγικοί (γενική μείζων προκείμενη ειδικό συμπέρασμα) κατηγορικοί (οι προκείμενες έχουν τη μορφή Υ Συνδετικό Κ) επαγωγικοί (ειδικές προκείμενες γενικό συμπέρασμα) διαζευκτικοί (η μία προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση: είτε είτε, αναλογικοί (ειδικές προκείμενες ειδικό συμπέρασμα) ή ή κλπ) υποθετικοί (η μία ή και οι δύο προκείμενες υποθετικές προτάσεις) αξιολόγηση συλλογισμών -τεκμηρίων παραγωγικοί συλλογισμοί επαγωγικοί συλλογισμοί τεκμήρια έγκυρος: διότι ακολουθεί τους κανόνες της τυπικής λογικής το συμπέρασμα προκύπτει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες αληθής: διότι οι προκείμενες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ορθός: διότι είναι έγκυρος και αληθής (λέγεται και απόδειξη) παραλογισμοί: -αντιβαίνουν στον ορθό λόγο -ομοιότητες με έγκυρους συλλογισμούς -μπορούν να επηρεάσουν, να παραπλανήσουν σοφίσματα: παραλογισμοί που γίνονται με πρόθεση εξαπάτησης τέλεια επαγωγή =πλήρης απόδειξη, συμπέρασμα βέβαιο ατελής επαγωγή =πιθανό συμπέρασμα γενίκευση =επιτρεπτή και ασφαλής ή βεβιασμένη και επισφαλής (=προκατάληψη) αίτιο αποτέλεσμα: λογική σχέση αιτίου αποτελέσματος (ανεπίτρεπτη η χρονική σχέση =πρόληψη) το αίτιο αναγκαίο (να είναι υποχρεωτικό για να επέλθει το αποτέλεσμα) και επαρκές (=να αρκεί από μόνο του για να επέλθει το αποτέλεσμα) αναλογία κυριολεκτική (=έχει αποδεικτική αξία αρκεί οι ομοιότητες να είναι επαρκείς και σχετικές με το θέμα και να μην υπερβαίνουν όρια) μεταφορική =χωρίς αποδεικτική αξία αν είναι επεξεργασμένα, ελεγμένα αν σχετίζονται άμεσα με το θέμα αν είναι επαρκή αν συνδέονται με την πραγματικότητα αν είναι αξιόπιστα 3

οι τρόποι πειθούς ανάλογα με τη μορφή πειθούς τι είναι οι μορφές πειθούς η γλώσσα η πειθώ στη διαφήμιση η πειθώ στον πολιτικό λόγο η πειθώ στον επιστημονικό λόγο πράξη επικοινωνίας, δημιουργία μηνύματος που αναφέρεται σε ορισμένο προϊόν /υπηρεσία το οποίο και προβάλλει με σκοπό να «πειστεί»ο δέκτης να το καταναλώσει επίκληση στο συναίσθημα επίκληση στην αυθεντία επίκληση στη λογική αναλυτική περιγραφή ιδιοτήτων συνειρμός ιδεών λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός λεκτικός πληθωρισμός υπερβολή νεολογισμοί -λογοπαίγνια πλεονασμός επιτήδευση ακυρολεξία ασάφεια ποιητική χρήση της γλώσσας επικοινωνία που επιθυμεί να πείσει το δέκτη να πάρει αποφάσεις, να προβεί σε ορισμένη ενέργεια, να κατανοήσει τα δικά του συμφέροντα αλλά και τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου προπαγάνδα: εκφυλισμός του πολιτικού λόγου στοχεύει στην παραπλάνηση ή και στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, επιδιώκει την άκριτη αποδοχή, εμποδίζει το λογικό έλεγχο κι παγιδεύει. επίκληση στη λογική επίκληση στο ήθος του πομπού επίκληση στο συναίσθημα επίκληση στην αυθεντία επίθεση στο ήθος του αντιπάλου λογική χρήση συναισθηματική ποιητική χρήση λεκτ. πληθωρισμός δεοντολογία συνθηματολογία νοσηρός πολιτικός λόγος/προπαγάνδα: συκοφάντηση/δαιμονοποίηση αντιπάλων προσωπολατρία μεσσιανισμός στρέβλωση εννοιών και αξιών αυταπόδεικτες έννοιες λέξεις με «ηθική διάσταση»που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός η προσπάθεια του επιστήμονα να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να πείσει να αναφερθεί στα πράγματα επίκληση στη λογική επίκληση στην αυθεντία (απόψεις ειδικών, παραπομπές, βιβλιογραφία) αντικειμενική αναφορική λειτουργία απρόσωπο ύφος ορολογία σαφήνεια, αλληλουχία περιγραφή 4

το δοκίμιο χαρακτηριστικά θέματα είδη σκοπός Πρόκειται για μια προσπάθεια,. Το δοκίμιο έχει ευρύτατη Δοκίμια αποδεικτικά Οι σκοποί του δοκιμίου ποικίλλουν συχνά χωρίς τέλος, μια συμβολή θεματολογία. (αντικειμενικά ή δοκίμια πειθούς) όπως και οι μορφές ή τα θέματά τους. στη διαπραγμάτευση ενός Μπορεί ένα δοκίμιο να αναφέρεται σε Ενδεικτικά σκοποί του δοκιμίου: θέματος. ζητήματα: Δοκίμια στοχασμού να πείσει Σχετίζεται, συνδέεται -με τον φιλοσοφίας (υποκειμενικά ή λογοτεχνικά) να αποδείξει μία θέση επιστημονικό λόγο (όταν εξετάζει ηθικής να ερμηνεύσει ένα φαινόμενο αμφιλεγόμενα θέματα) ιστορίας να προβληματίσει -και με το ρητορικό (χωρίς όμως πολιτικής να πληροφορήσει τον επικαιρικό χαρακτήρα του κοινωνιολογίας να εκφράσει προσωπικό τελευταίου) αισθητικής προβληματισμό Εκφράζει παρατηρήσεις, φιλολογίας και λογοτεχνίας να καταθέσει μία πρόταση συναισθήματα, σκέψεις για τη ζωή γλώσσας να «διδάξει» (προσοχή όχι με τον Περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο εκπαίδευσης τρόπο των διδακτικών γενών) των ιδεών. καθώς και σε ζητήματα γενικότερου να τέρψει Προσπαθεί -να αναλύσει, να ενδιαφέροντος από το χώρο των ερμηνεύσει θέματα αισθητικής, θετικών επιστημών, της φυσικής, της κοινωνικής, πολιτικής, ηθικής, ιατρικής, της βιολογίας, της επιστημονικής τάξης. αστρονομίας κλπ. Σκοπός του είναι να Το θέμα μπορεί να είναι: πληροφορήσει, να διδάξει, να σοβαρό ή ελαφρό. Συχνά πάντως τέρψει, να πείσει. περιέχει το στοιχείο της κριτικής με Απευθύνεται στο μέσο αναγνώστη την ευρεία έννοια. Ο προβληματισμός και όχι σε εξειδικευμένο κοινό. του δοκιμιογράφου δεν είναι άσχετος Έχει χαρακτήρα υποκειμενικό και αποφεύγει το δογματισμό. Έχει μέση έκταση (1 έως 30 σελίδες) με την εποχή και την κοινωνία στην οποία ζει, όμως την αφορμή του προβληματισμού του δεν είναι απαραίτητο να τη δίνει κάποιο Μπορεί να είναι λιγότερο ή σύγχρονό του γεγονός. Συχνά δεν περισσότερο λογοτεχνικό είναι καν «γεγονός» ή περιστατικό από αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, αλλά κάποιο «εσωτερικό συμβάν», κάποια σκέψη ή ιδέα 5

τα είδη του δοκιμίου το αποδεικτικό δοκίμιο χαρακτηριστικά αναλύει, ερμηνεύει, εκλαϊκεύει ποικίλα θέματα πληροφορεί, διδάσκει, τέρπει, πείθει προσεγγίζει επιστημονικά κείμενα οργάνωση αυστηρή ακολουθείται συγκεκριμένη πορεία: πρόλογος ή εισαγωγή: εμπεριέχει το θέμα και τη θέση κύριο μέρος: προσκομίζεται το υλικό για να διασαφηνιστεί, να αποδειχθεί, να τεκμηριωθεί, να αναλυθεί η θέση επίλογος ή συμπέρασμα: παρουσιάζεται συμπυκνωμένα ό,τι έχει αποδειχθεί ή επαναδιατυπώνεται η θέση γλώσσα λογιότερη γραμματική τεχνικές μετάβασης και συνοχής ( διαρθρωτικές λέξεις) μόρια και εκφράσεις που -φανερώνουν τη θέση (πιθανώς, βεβαίως κλπ) -την οπτική γωνία (κοινωνικά, νομικά ) σύνθετη σύνταξη -μακροπερίοδος λόγος -σύνθετη δομή των προτάσεων -υποτακτική παρά παρατακτική σύνταξη -διαδοχική (και απλή) υπόταξη λεξιλόγιο -αφηρημένο σε μεγάλη έκταση -αναφορική αλλά και ποιητική χρήση της γλώσσας -λεξιλογικός πλούτος -προφορικότητα -οικειότητα -αυστηρότητα, λογοκρατική διατύπωση το στοχαστικό δοκίμιο εκφράζει παρατηρήσεις, σκέψεις, συναισθήματα για τη ζωή περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών προσεγγίζει το λογοτεχνικό κείμενο πιο ελεύθερη συνειρμική υπάρχει κεντρικό θέμα οι επιμέρους ιδέες συνδέονται με αυτό συνειρμικά ελεύθερη περιδιάβαση στον κόσμο των ιδεών κυριαρχεί η αισθητική του λόγου παρά η λογική οργάνωση λογιότερη γραμματική τεχνικές μετάβασης και συνοχής ( διαρθρωτικές λέξεις) μόρια και εκφράσεις που -φανερώνουν τη θέση (πιθανώς, βεβαίως κλπ) -την οπτική γωνία (κοινωνικά, νομικά ) σύνθετη σύνταξη -μακροπερίοδος λόγος -σύνθετη δομή των προτάσεων -υποτακτική παρά παρατακτική σύνταξη διαδοχική (και απλή) υπόταξη λεξιλόγιο -αφηρημένο σε μεγάλη έκταση -κυρίως ποιητική χρήση της γλώσσας -προφορικότητα -οικειότητα σχήματα λόγου που αφθονούν ύφος πιο επίσημο αυστηρό ακριβές, σαφές προσοχή δε λείπει η οικειότητα περισσότερο οικείο άμεσο γλαφυρό θερμό. 6

η πειθώ σκοπός το αποδεικτικό δοκίμιο η πειθώ χρησιμοποιείται στο δοκίμιο ο δοκιμιογράφος: προσεγγίζει ένα θέμα χωρίς να στοχεύει σε εύκολο επηρεασμό εκθέτει, αποσαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του με επιχειρήματα και τεκμήρια ερμηνεύει καταθέτει προσωπικές απόψεις και προτάσεις επιδιώκει τον προβληματισμό διδάσκει με την έννοια ότι ενημερώνει, πληροφορεί, πλουτίζει τη γνώση, οξύνει την κρίση, καλλιεργεί την ευαισθησία (προσοχή:δεν έχει σωφρονιστική πρόθεση) αποκλείει το δογματισμό δεν εξαντλεί το θέμα δεν καταλήγει σε οριστικά συμπεράματα να πείσει να αποδείξει μία θέση να ερμηνεύσει ένα φαινόμενο να προβληματίσει να πληροφορήσει να εκφράσει προσωπικό προβληματισμό να καταθέσει μία πρόταση να «διδάξει» (προσοχή όχι με τον τρόπο των διδακτικών γενών) να τέρψει το στοχαστικό δοκίμιο οι τεχνικές πειθούς είναι λιγότερο ορατές στο δοκίμιο στοχασμού, ωστόσο δε λείπουν η πειθώ εδώ υπηρετείται κυρίως μέσα από το στοχασμό, τον προβληματισμό, τις θέσεις και τη στάση κυριαρχεί η επίκληση στο συναίσθημα χωρίς να λείπουν οι άλλοι τρόποι να τέρψει να προβληματίσει να πληροφορήσει να εκφράσει προσωπικό προβληματισμό να καταθέσει μία πρόταση να «διδάξει» (προσοχή όχι με τον τρόπο των διδακτικών γενών) να πείσει 7

διαφορές από το δοκίμιο το δοκίμιο σε σχέση με άλλα γραμματειακά είδη επιστημονικά γένη λογοτεχνία διδακτικά γένη ημερολόγιο-επιστολή- ομιλία - δημοσιογραφικά γένη πραγματεία, μελέτη, διατριβή, ποίηση και πεζογραφία: διδαχή, ρητορικός ημερολόγιο:είδοςαυτοβιογραφίας μονογραφία πραγματεία: σύγγραμμα, είδος της τέχνης που χρησιμοποιεί ως πρώτη λόγος, κήρυγμα Διδαχή καταγράφονται βιώματα, σκέψεις, συναισθήματα έχει επιστημονική μελέτη, μεθοδική, ύλη το λόγο λόγος με σωφρονιστική χρονική ένδειξη εκτενής και λεπτομερής εξέταση μπορεί να είναι πρόθεση αλλά και τοπικό προσδιορισμό ενός επιστημονικού θέματος με προφορική ή γραπτή προσπάθεια εύκολου και προσωπικό τόνο απαιτήσεις πληρότητας λαϊκή ή έντεχνη άμεσου επηρεασμού του α ενικό μελέτη: μεθοδική έκθεση, ανάλυση αναγνώστη/ ακροατή. ενός θέματος επιστημονική, Είναι χαρακτηριστική εξομολογητικό ύφος ερευνητική και αναλυτική σπουδή μορφή κειμένου της υποκειμενισμό ενός θέματος διατριβή: εκτενέστατη, συστηματική εκκλησιαστικής και πολιτικής ρητορικής. συνειρμική οργάνωση του λόγου και λεπτομερής εξέταση ενός επιστημονικού θέματος, η οποία υποβάλλεται προς κρίση για τη διεκδίκηση του τίτλου του επιστολή: ποικιλία μορφών από την πιο προσωπική έως την πιο επίσημη ή την ανοιχτή επιστολή που συγγενεύει με τα δημοσιογραφικά είδη διδάκτορα α ενικό μονογραφία:επιστημονική και αυθορμητισμός διεξοδική μελέτη ενός απόλυτα εξομολογητικός τόνος εξειδικευμένου επιστημονικού αυτοσχεδιασμός θέματος μεγαλύτερη έκταση εξειδικευμένη γλώσσα, ορολογία ειδικό κοινό πληρότητα η αντικειμενική σπουδή, θεώρηση ποιητική γλώσσα παραβίαση των κανόνων της γραμματικής έμφαση στη μορφή πρόθεση να συγκινήσει, να μεταδώσει βιώματα {προσοχή: το δοκίμιο «διδάσκει» με την έννοια ότι πληροφορεί, πλουτίζει γνώσεις, οξύνει την κρίση, καλλιεργεί την ευαισθησία δεν έχει πρόθεση άμεσου επηρεασμού} σωφρονιστική πρόθεση πρόθεση άμεσου επηρεασμού διδακτισμός δογματισμός ελεύθερη περιπλάνηση προσωπικές απόψεις ύφος οικείοή επίσημο (SOS: σχετικά με το είδος της επιστολής) {προσοχή:το δοκίμιο όταν προσεγγίζει το ημερολόγιο δεν καταγράφει συμβάντα της καθημερινότητας αλλά στοιχεία της πνευματικής πορείας και ζωής -το δοκίμιο παίρνει κάποτε τη μορφή της επιστολής ή της κουβέντας} -η ημερομηνία, ο τόπος (ημ. /εο.) -γεγονότα, συμβάντα (ημ.) -προσφώνηση/ αποφώνηση (επ. -ίσως και ημ-) -ευρεία χρήση α προσ. (ημ.) -ευρεία χρήση β προσ. (επ) -πιο προσωπική έκφραση (ημ. /εο.) άρθρο: ειδησεογραφικό (=καθαρά ενημερωτικό) ερμηνευτική δημοσιογραφία (όταν περιέχει σχόλια) δημοσιεύεται σε εφημερίδες ή περιοδικά κύρια άρθρα: πρώτη σελίδα, αφορούν σημαντικό γεγονός, ενυ ή ανυ πόγραφα, γράφονται από το διευθυντή, αρχιυντάκτη κλπ ποικίλου περιεχομένου (αναλύουν και σχολιάζουν γεγονότα) άρθρα τακτικών ή περιστασιακών συνεργατών επιστημονικά άρθρα: δημοσιεύονται σε ειδικά έντυπα συντάσσονται από επιστήμονες άπτονται της επιστ. έρευνας απευθύνονται σε ειδικό κοινό επιφυλλίδα: αναφέρεται σε διάφορα θέματα δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση αφορμάται από την επικαιρότητα προεκτείνεται σε διαχρονικές σκέψεις μικρή έκταση ορίζεται «κείμενο δοκιμιακού χαρακτήρα» χρονογράφημα: δημοσιογραφικό κείμενο που σατιρίζει επίκαιρα πολιτιστικά και κοινωνικά ζητήματα με εύθυμο τρόπο και λογοτεχνική χροιά Είναι κείμενο βασικά επικαιρικό. Απαιτεί ευκαμψία και δεξιοτεχνία στο χειρισμό του λόγου, λυρικό και κριτικό αισθητήριο και περιγραφική ικανότητα. Ενίοτε έχει αρκετή ελευθεριότητα. Χαρακτηριστικά (άρθου): συντομία στην έκταση ξεκάθαρος χαρακτήρας επικαιρότητα πληροφόρηση, σχολιασμός, ερμηνεία αναφορική λειτουργία ουδέτερο ύφος (η διάκριση δοκιμίου και άρθρου δεν είναι πάντα εύκολη) 8

η δομή τρόποι ανάπτυξης δομή του κειμένου και της παραγράφου το κείμενο πρόλογος: το θέμα η θέση κύριο μέρος Ι κύρια ιδέα ή πηροφορία (π.χ. αίτια ) Α. δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία 1. διασάφηση, υποστήριξη, ανάλυση. 2. διασάφηση δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Β. δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία 1. διασάφηση, υποστήριξη, ανάλυση. 2. διασάφηση ΙΙ. κύρια ιδέα ή πηροφορία (π.χ. συνέπειες ) Α. δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία 1. διασάφηση, υποστήριξη, ανάλυση. 2. διασάφηση δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία Β. δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία 1. διασάφηση, υποστήριξη, ανάλυση. 2. διασάφηση κλπ επίλογος επαναδιατύπωση της αρχικής θέσης ή συμπέρασμα η παράγραφος θεματική πρόταση ή θεματική περίοδος (προσοχή δεν ταυτίζεται με τη γραμματική περίοδο) =περιέχει τη βασική ιδέα της παραγράφου, το θέμα λεπτομέρειες ή σχόλια ή ανάπτυξη αναλύει, εξηγεί, τεκμηριώνει, αποσαφηνίζει.τη θέση κατακλείδα(προαιρετικήπιθανή μετά από λέξεις:έτσι, λοιπόν, ώστε, οπότε, τότε, άρα, εν κατακλείδι,συμπερασματικά, αυτό σημαίνει ότι, συνεπάγεται ότι, συνάγουμε ότι ) ανακεφαλαιώνει τη θέση, την επαναλαμβάνει με άλλα λόγια, συνοψίζει, κλπ 1. επιχειρήματα/αιτιολόγηση 2. παραδείγματα (από την επικαιρότητα, την ιστορία, τη ζωή ή κατασκευασμένα οφείλουν να είναι αντιπροσωπευτικά, σχετικά, επαρκή) 3. σύγκριση ή και αντίθεση ( προσοχή:α.β.ήαβ, αβ, αβ) 4. αναλογία (=η εκτεταμένη παρομοίωση) 5. αίτιο /αποτέλεσμα 6. ορισμός (στοιχεία: οριστέα έννοια, έννοια γένος, ειδοποιός διαφορά είδη: αναλυτικός γενετικός/συνθετικός) 7. διαίρεση (στοιχεία: διαιρετέα έννοια, διαιρετική βάση, μέλη της διαίρεσης αρετές: ενιαία διαιρετική βάση, τέλεια, συνεχής) Υποψιαζόμαστε διαίρεση όταν υπάρχουν εκφράσεις: είδη, μορφές, να χωριστεί, στις παρακάτω αρχές/άξονες κλπ) 8. συνδυασμός μεθόδων. 9

αλληλουχία συνεκτικότητα συνοχή αλληλουχία συνεκτικότητα συνοχή η λογική διάταξη των σκέψεων στα περιγραφικά κείμενα: παραγωγικά από πάνω προς τα κάτω από έξω προς τα μέσα από μακριά κοντά στα αφηγηματικά: η χρονική σειρά στα κείμενα ιδεών πειθούς: παραγωγικά επαγωγικά από το πιο σημαντικό στο λιγότερο κλπ γενικώς το κείμενο έχει αλληλουχία όταν διαθέτει: -συνοχή και συνεκτικότητα -σαφή διάκριση των μερών (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) -λογική σειρά στις ιδέες είναι η εσωτερική σύνδεση των νοημάτων (περιόδων, παραγράφων, μερών το κειμένου), οι σχέσεις που τα ενώνουν μπορεί να είναι: αιτιολόγηση, σύγκριση, αντίθεση, προϋπόθεση, κλιμάκωση, κλπ. είναι η εξωτερική σύνδεση όρων: της πρότασης των περιόδων των παραγράφων η συνοχή επιτυγχάνεται: -με τις διαρθρωτικές λέξεις -με τη χρήση αντωνυμιών -με τη χρήση συνωνύμων ή υπερωνύμων -με την επανάληψη λέξεων /εκφράσεων οι διαρθρωτικές λέξεις δηλώνουν χρόνο,χρονική σχέση χρονική αλληλουχία: αρχικά, έπειτα, αργότερα, στη συνέχεια, ταυτόχρονα, νωρίτερα, πριν, μετά, αφού, όταν, ωσότου, έως. τόπο: μέσα, έξω, πάνω, κάτω κλπ επεξήγηση:δηλαδή, λόγου χάρη, με άλλα λόγια, για να γίνει πιο σαφές αιτιολόγηση: γιατί, διότι, αφού, επειδή, καθώς, εφόσον, γι αυτό το λόγο συμπέρασμα/αποτέλεσμα: επομένως, συμπερασματικά, συνοψίζοντας, τεκμαίροντας, καταλήγοντας, είναι φανερό προϋπόθεση, όρο: αν, εκτός αν, με τον όρο, με την προϋπόθεση εισαγωγή παραδείγματος:για παράδειγμα, λόγου χάρη αναλογία /ομοιότητα: ομοίως, έτσι, ανάλογα αντίθεση, εναντίωση, άλλη οπτική: από τη μια, από την άλλη, αλλά, ωστόσο, αντίθετα, αφενός αφετέρου, εξάλλου, μολαταύτα, όμως, αν και, και αν, διαίρεση, απαρίθμηση: στην πρώτη περίπτωση στη δεύτερη, πρώτο δεύτερο, κλπ έμφαση: πράγματι, ιδιαίτερα, προπάντων, αναντίρρητα, είναι σημαντικό, πρέπει να τονιστεί 10

η γλώσσα: μορφή και σύνταξη ρηματικά και ονοματικά σύνολα πρόσωπα του ρήματος χρόνοι του ρήματος εγκλίσεις ρηματικά σύνολα είναι η ρηματική σύνταξη, πχ: αντιμετωπίζω τα προβλήματα\ ονοματικά σύνολα είναι η ονοματική σύνταξη (όνομα +γεν. υποκ. ή αντικ.), πχ: η αντιμετώπιση των προβλημάτων τα ρηματικά σύνολα: σαφήνεια, ακρίβεια, συγκεκριμένες έννοιες τα ονοματικά σύνολα: γενίκευση, πυκνότητα, αφαίρεση(ενδεχομένως και ασάφεια) α) μετατροπή από ονοματικά σε ρηματικά σύνολα: προσαρμογή της δημοκρατίας η δημοκρατία προσαρμόζεται ή να προσαρμόζουμε τη δημοκρατία (εξαρτάται από το αν είναι γενική υποκειμενική ή αντικειμενική) β) μετατροπή από ρηματικό σε ονοματικό σύνολο: πολλοί μαθητές αποτυγχάνουν στη σχολική πορεία η αποτυχία των μαθητών είναι τα: α, β, γ ενικό α, β, γ πληθυντικό α ενικό πρόσωπο= προσωπικός /εξομολογητικός τόνος, αμεσότητα, οικειότητα, έκφραση προσωπικών βιωμάτων, εμφατική παρουσίαση της προσωπικής θέσης, διαφοροποίηση, ενδεχόμενη προβολή του εγώ α πληθυντικό= αμεσότητα, οικειότητα, κοινή στάση, συλλογικότητα, ενιαία οπτική β ενικό πρόσωπο= οικειότητα, αμεσότητα, ζωντάνια, ύφος συνομιλίας, συμβουλευτικός/παραινετικός τόνος β πληθυντικό= συμβουλευτικός, παραινετικός χαρακτήρας, οικειότητα, αμεσότητα γ ενικό γ πληθυντικό= αντικειμενικότητα, ρεαλιστική γραφή, γενικά αποδεκτές απόψεις η μετατροπή της σύνταξης από ένα πρόσωπο σε άλλο = αυτονόητα εύκολη άσκηση προσέχουμε μόνο τα υποκείμενα, τον αριθμό κλπ οι χρόνοι του ρήματος φανερώνουν: -τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν-παρόνμέλλον) -τον τρόπο (εξακολουθητικός, συνοπτικός) -τη χρονική διάρκεια, τη στιγμή, την αρχή, το τέλος, την επανάληψη τη χρονική σχέση των γεγονότων (σύγχρονο, προτερόχρονο, υστερόχρονο) ενεστώτας: παρόν εξακολουθητικά, επανάληψη μέλλον βέβαιο, σίγουρο παρελθόν (ιστορικός ή δραματικός ενεστώτας, πχ αφού έφαγε σηκώνεται..) παρατατικός: παρελθόν εξακολουθητικά, επανάληψη μέλλοντας (στ):μέλλον συνοπτικά μέλλον (εξ):μέλλον εξακολουθητικά, επανάληψη μέλλον (συντ): πράξη που θα έχει τελειώσει πριν από άλλη αόριστος: παρελθόν συνοπτικά γνωμικός αόριστος (αντί ενεστ. πχ ποιο χωράφι σπάρθηκε και δε θα το θερίσουν) ) μέλλον τελείως βέβαιο (π.χ. πήγαινε κι έφτασα) παρακείμενος:πράξη στο παρελθόν που μένει συντελεσμένη (τελειωμένη) και στο παρόν υπερσυντέλικος: πράξη στο παρελθόν που συντελέστηκε πριν από άλλη στο παρελθόν τρόποι με τους οποίους εκφράζεται η σημασία του ρήματος: -οριστική -υποτακτική -προστακτική οριστική: πραγματικό, βέβαιο {δυνητική οριστική (θα + αορ /υπερσ)= το δυνατό πιθανολογική (θα +ορ. κάθε χρόνου) =το πιθανό ευχετική (είθε, μακάρι να, ας, να +οριστ. παρελθ. χρόνου) = το πιθανό} υποτακτική: ενδεχόμενο, επιθυμητό, προτροπή, παραχώρηση, ευχή, δυνατό, πιθανό, απορία, προσταγή {αντίστοιχα: δυνητική, προτρεπτική, παραχωρητική, πιθανολογική, απορηματική, προστακτική} προσοχή: συνοδεύεται από τα ας, να, αν, εάν, όταν, πριν, μόλις, για να, μη, μήπως προστακτική: προτροπή, απαγόρευση, παράκληση, ευχή, έντονη ενέργεια (πχ: λέγε λέγε με έπεισες) προσοχή: η υποτακτική και η προστακτική σε κύριες προτάσεις έχουν σημασία μέλλοντος (πχ: περίμενε άσπρη μέρα, να έχουμε πίστη) στις δευτερεύουσες προτάσεις: αν το ρήμα της κύριας πρότασης παροντικό= παρόν αν το ρήμα της κ.π. παρελθοντικό = παρελθόν αν το ρήμα της κπ μελλοντικό = μέλλον 11

οι προτάσεις ενεργητική και παθητική σύνταξη ευθύς και πλάγιος λόγος στίξη χωρισμός: η ενεργητική φωνή ευθύς λόγος: αποδίδει τα λόγια όπως τα α) ως προς το περιεχόμενο: αποφαντικές (=κρίσεως), -εξαίρει(=τονίζει, πογραμμίζει..) το υποκείμενο είπε το πρόσωπο που μιλάει (άμεσα) προστακτικές (=επιθυμίας), ερωτηματικές, επιφωνηματικές (το πρόσωπο, πράγμα, έννοια) που δρα πλάγιος λόγος: τα λόγια μεταφέρονται β) ως προς την ποιότητα: καταφατικές, αρνητικές ή αποφατικές -σ αυτήν το γραμματικό υποκείμενο (=το από κάποιον άλλο (έμμεσα) γ) ως προς τους όρους: απλές, σύνθετες, επαυξημένες, συντακτικό) συμπίπτει με το λογικό ελλειπτικές πλάγιος λόγος ακολουθεί μετά από δ) ως προς τη σχέση τους: κύριες ή ανεξάρτητες και είναι η πιο συχνή σύνταξη, κυριαρχεί ρήματα: δευτερεύουσες ή εξαρτημένες η παθητική φωνή: -λεκτικά: λέγω, ισχυρίζομαι -εξαίρει το αποτέλεσμα της ενέργειας του -αισθητικά: αισθάνομαι υποκειμένου, την πράξη -γνωστικά: γνωρίζω, ξέρω -το λογικό υποκείμενο δηλώνεται από το ποιητικό αίτιο -είναι πιο σπάνια -προτρεπτικά: διατάζω -ερωτηματικά: ρωτώ, απορώ, αναρωτιέμαι -προσφέρει ποικιλία στην πλοκή του λόγου -αξιοποιείται για να τονίσει το αντικείμενο μετατροπή (αφού μετατρέπεται σε υποκείμενο) ο ευθύς λόγος μετατρέπεται σε πλάγιο: -δεν ονομάζεται ρητά το υποκείμενο αν δε θέλει ή δεν μπορεί να το ονομάσει -αξιοποιείται στο επίσημο ύφος -συχνά ταιριάζει στον επιστημονικό λόγο σύνδεση α) απλή παράθεση χωρίς συνδέσμους, ασύνδετο β) παρατακτική ή κατά παράταξη: συνδέονται ισοδύναμες προτάσεις γ) υποτακτική ή καθ υπόταξη:συνδέονται κύριες και δευτερεύουσες (απλή και διαδοχική υπόταξη) παρατακτική σύνδεση -με συμπλεκτικούς συνδ.: και, και δεν, και μη (ο «και»μπορεί να παίρνει διάφορες σημασίες: χρόνο (έτρωγε κι έπινε), αιτία/αποτ( είναι φτωχός και έχει ανάγκη να δουλέψει), αντίθεση (κάνει τον καλό και δεν ξέρει τίποτε), συμφωνία/όρο (βοήθησέ με και θα σου δώσω) -με αντιθ. συνδ: μα, αλλά, όμως, παρά, μόνο, ωστόσο, εντούτοις, μάλιστα, έπειτα, μολαταύτα, εξάλλου (απλή και επιδοτική: όχι μόνο αλλά και) -με συμπερ. συνδ.: λοιπόν, άρα, ώστε, έπειτα, επομένως, γι αυτό -με διαχωρ. συνδ.: ή ή, είτε είτε, υποτακτική σύνδεση α) ονοματικές δευτερεύουσες: ειδικές (ότι, πως, που), βουλητικές ( να), ενδοιαστικές ( μη, μήπως), πλάγιες ερωτ. ( ποιος, πόσος, πού, πώς, πότε, γιατί, αν μήπως ) β) επιρρηματικές: αιτιολογικές (γιατί, επειδή, αφού, που..), τελικές (για να, να), αποτελεσματικές (ώστε, που), υποθετικές (αν, εάν), εναντιωματικές /παραχωρητικές ( αν και, ενώ, μολονότι/ και αν, και να, και ας), χρονικές ( όταν, όποτε, σαν, πριν ώσπου, αφού, καθώς, μόλις, προτού, ωσότου προτερόχρονο (όταν έρθεις θα φάμε) σύγχρονο- (=ενώ διαβάζει ακούει μουσική)-υστερόχρονο (=ώσπυ να έρθεις διαβάζω)) προσοχή: αναφορικές α) ονοματικές (όποιος, που, ο οποίος, όσος, ό,τι )/ επιρρηματικές ( που, όπου, όποιος, όπως ) β) παραθετικές ή προσθετικές (=όχι αναγκαίο συμπλήρωμα, χωρίζονται με κόμμα)/ προσδιοριστικές (=αναγκαίο συμπλήρωμα) {προσοχή στα αποθετικά ρήματα: δέχομαι, σέβομαι, εκμεταλλεύομαι, αισθάνομαι, κλπ μερικά από αυτά που μπορούν να σχηματίζουν παθητική διάθεση (παθητική σημασία) το κάνουν με περίφραση, που το ένα μέρος της προέρχεται από το θέμα τους: Ο διευθυντής δέχτηκε τους υπαλλήλους. Οι υπάλληλοι έγιναν δεκτοί από το διευθυντή. Ο εργοδότης εκμεταλλεύεται τους εργαζομένους. Ο εργαζόμενοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον εργοδότη.} προσοχή επίσης στα παθητικά ενεργ. φωνής: λιώνω, παγώνω, παθαίνω, μαυρίζω, απρίζω διάθεση: ενεργητική, παθητική, μέση, ουδέτερη (κοιμάμαι, πεινώ, διψώ ) α) ρήμα εξάρτησης β) οι κύριες προτάσεις κρίσεως ειδικές οι κύριες προτάσεις επιθυμίας βουλητικές οι ερωτήσεις πλάγιες ερωτηματικές γ) οι δευτερεύουσες προτάσεις παραμένουν δευτερεύουσες δ) προσοχή στην ενδεχόμενη μετατροπή αντωνυμιών, επιρρημάτων (τώρα τότε, χτες την προηγούμενη κλπ) ευθύς λόγος σημασία: οικειότητα προφορικότητα ποικιλία ζωντάνια ενίσχυση του ενδιαφέροντος δθαλογική μορφή τελεία: ολοκλήρωση νοήματος άνω τελεία: επεξήγηση, συμπλήρωση, αντίθεση ερωτηματικό: ερώτηση, απορία, προβληματισμό, κατάπληξη, δισταγμό, αμφισβήτηση θαυμαστικό: έκπληξη, θαυμασμό, χαρά, αποδοκιμασία, αποστροφή, αγανάκτηση, αποθάρρυνση, ειρωνεία, υπερβολή διπλή τελεία: πριν από τον ευθύ λόγο, αυτούσιες φράσεις, ρητά, γνωμικά, απαρίθμηση, αποτελέσματα παρένθεση: επεξήγηση, συμπλήρωση, σχόλιο, παύλα: εισάγει λόγια άλλου διπλή παύλα: όπως η παρένθεση εισαγωγικά: εισάγει λόγια άλλου, ξένη φράση, ειρωνεία, απαξιωτική αναφορά, μεταφορική χρήση έννοιας, αποσιωπητικά: εκκρεμότητα, υπαινιγμός, αγωνία, ανησυχία, αμφισβήτηση, ιδιαίτερη συγκίνηση, ανολοκλήρωτη φράση, ειρωνεία 12

προσδιορισμοί γλώσσας και ύφους γλώσσα -αναφορική χρήση της γλώσσας, κυριολεξία, δήλωση, λογική χρήση, αντιποιητική, -ποιητική λειτουργία, συνυποδήλωση, συγκινησιακή χρήση, μεταφορικός λόγος, αλληγορική, συναισθηματική, συμβολική γλώσσα: κυριολεκτική, μεταφορική, εικονοπλαστική, λογική συγκινησιακή, κομψή, προσωπική πλούσια, φτωχή, απλή, σοβαρή, πρωτότυπη, ώριμη, ακριβής, σαφής, αναλυτική, συνθετική, συγκεκριμένη, αφηρημένη προσοχή: κοινή γλώσσα επίσημη λαϊκή λόγια πρότυπη ειδική (ορολογία, επαγγελματική) διάλεκτος, ιδίωμα, κοινωνιόλεκτος (ιδιωματισμοί και ιδιωτισμοί) ιδίωμα του περιθωρίου, αργκό ύφος επίσημο, σοβαρό, τυπικό, λιτό, απλό, οικείο, φυσικό/τεχνητό, λαϊκό, επιτηδευμένο/ανεπιτήδευτο, πυκνό, μεστό, σύνθετο, επιστημονικό, στοχαστικό, πομπώδες, γλαφυρό, παραστατικό, εναργές, ζωντανό χιουμοριστικό, ευτράπελο, σκωπτικό, ειρωνικό, δηκτικό, καυστικό, σαρκαστικό, επικριτικό διδακτικό, προτρεπτικό αδόκιμο, ακαδημαϊκό, ψυχρό, καλαίσθητο /ακαλαίσθητο, καλοδουλεμένο, άτονο, πλαδαρό, πληκτικό, αφρόντιστο /φροντισμένο, λυρικό, ποιητικό, προσωπικό, συμβολικό, ουδέτερο, αισθαντικό, τολμηρό, εξομολογητικό προσοχή: αν σας ζητηθεί να σχολιάσετε τη γλώσσα: -κυριολεξία, αναφορική λειτουργία ή ποιητική κλπ -σαφήνεια και ακρίβεια -σύνταξη -λεκτικό και εκφραστικό πλούτο -στίξη -ύφος 13

ειδικά η ανάπτυξη παραγράφου α) δίνεται η θεματική περίοδος 1 (και ίσως ) ο τρόπος ανάπτυξηςκαι ζητείται ανάπτυξη της συγκεκριμένης θ.π.: κρατάμε υποχρεωτικά τη θεματική περίοδο και αναπτύσσουμε είτε με δικό μας τρόπο είτε με τον τρόπο που μας ζητείται β) ζητείται να σχολιάσουμε μια φράση, την άποψη - η φράση μπορεί να αποτελέσει μέρος της θεματικής περιόδου. Στην ανάπτυξη της παραγράφου δείχνουμε τη σημασία της (θετική ή αρνητική) - κατανοούμε την άποψη συμφωνούμε οπότε τη στηρίζουμε, την τεκμηριώνουμε εάν διαφωνούμε την ανασκευάζουμε γράφοντας τα δικά μας επιχειρήματα - Αλ δεηνύκελν είλαη ν ζρνιηαζκόο απνζπάζκαηνο, ν καζεηήο νθείιεη λα εθθξάζεη πξνζσπηθή θξίζε επί ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ απνζπάζκαηνο. Τνύην επηβάιιεηαη θαη από ηε ζεκαζία ηνπ όξνπ «ζρνιηάδσ». Σε απηήλ ηελ πεξίπησζε ν καζεηήο έρεη ην δηθαίσκα θαη ηε δπλαηόηεηα λα δηαηππώζεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ άπνςε. Αλ ζπκθσλεί απνιύησο ή ελ κέξεη κε ην δνζέλ απόζπαζκα, αλαπηύζζεη ηε ζέζε ηνπ. Αλ αληηζέησο δηαθσλεί κε απηό, κπνξεί λα ην αληηθξνύζεη πξνηείλνληαο ηε δηθή ηνπ ζέζε. γ) να αναπτύξετε το νόημα της παρακάτω άποψης. κατανοούμε την άποψη γράφουμε αναλύοντας το νόημα όπως το έχουμε κατανοήσει (σημασία, αποτελέσματα, τεκμηρίωση ) - Αλ δεηνύκελν είλαη ε αλάπηπμε απνζπάζκαηνο, ν καζεηήο επηβάιιεηαη λα απνδείμεη ηε ζέζε πνπ δίλεηαη από ην ζέκα, λα ηελ απνζαθελίζεη, λα ηελ πξνεθηείλεη θαη λα ηελ ηεθκεξηώζεη αθόκε θαη κε ηελ πξνζθόκηζε πξνζσπηθώλ ζηνηρείσλ (εκπεηξηώλ, γλώζεσλ θ.ά.). 1 Μποπεί η θεμαηική πεπίοδορ να εμπεπιέσει και ηον ηπόπο ανάπηςξηρ, πσ «ηο κπάηορ πποζέθεπε πεπιζζόηεπο εκπαίδεςζη και λιγόηεπο παιδεία» 14