Επιπτώσεις φαινόµενα από στα τις πληµµυρικά πυρκαγιές στους Νοµούς Αχαΐας - Ηλείας και προτάσεις αντιµετώπισης τους Λεονάρδος Τηνιακός
Οι πρωτοφανείς σε ένταση και έκταση πυργαγιές σε δασικές και αγροτικές περιοχές της Β και Πελοπονήσου θέτουν νέα δεδοµένα ως προς τον κίνδυνο πρόκλησης σειράς φαινοµένων, που θα πρέπει να αντιµετωπισθούν τόσο µε άµεσα µέτρα όσο και µε µεσοπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο σχεδιασµό.
Στα φαινόµενα αυτά εντασσονται: επιδείνωση των κλιµατολογικών διαταραχών, κατολισθήσεις/διαβρώσεις εδαφών, µόνιµη αύξηση των αιωρουµένων σωµατιδίων στην ατµόσφαιρα, διαταραχή της τροφοδοσίας των υπόγειων υδροφορέων σε νερό, αύξηση της επιφανειακής απορροής και µεταφοράς φερτών υλικών στις κοίτες των χειµάρρων και πληµµυρικά φαινόµενα στις χαµηλότερες περιοχές. Προβλήµατα επίσης φαίνεται να υπάρχουν και στην ποιότητα επιφανειακών και υπόγειων νερών.
Παράγοντες που επηρεάζουν τα πληµµυρικά φαινόµενα στους Νοµούς Αχαΐας και Ηλείας Κλίσεις αναγλύφου Γεωλογικό υπόβαθρο Κατάσταση φυσικών οικοσυστηµάτων Ένταση και διάρκεια βροχής Στεγανοποιηµένες επιφάνειες Λανθασµένες πρακτικές που εφαρµόζονται στη γεωργία
Κλίσεις αναγλύφου Στις πυρόπληκτες περιοχές της βόρειας Αχαΐας υπάρχει έντονο ορεινό ανάγλυφο µε επικράτηση µεγάλων κλίσεων (π.χ. λεκάνη Βουραϊκού, Κερυνίτη, Σελινούντα, Λαδοπόταµου). Στην Ηλεία το ανάγλυφο είναι κάπως ηπιότερο, οι πυρόπληκτες περιοχές είναι κυρίως λοφώδεις και ηµιορεινές αλλά µε βαθιές χαραδρώσεις. Και στους δύο Νοµούς εποµένως, το ανάγλυφο ευνοεί τις επιφανειακές απορροές
Γεωλογικό υπόβαθρο Στις καµµένες εκτάσεις κυριαρχούν κατά τόπους γεωλογικοί σχηµατισµοί µικρής και µεσαίας υδροπερατότητας (κροκαλοπαγή, ψαµµίτες, άµµοι εναλλαγές µε µάργες και πηλούς). σε
Γεωλογικό υπόβαθρο Υπάρχουν όµως και αρκετά µεγάλες εκτάσεις όπου επικρατούν οι µάργες και πηλοί του Νεογενούς, καθώς και σχηµατισµοί του φλύσχη και των κερατολίθων, που έχουν πολύ χαµηλή υδροπερατότητα. Οι ασβεστόλιθοι που έχουν αυξηµένη υδροπερατότητα εκτείνονται κυρίως στις υψηλότερες περιοχές των ορεινών όγκων, που δεν επηρεάστηκαν από τις φωτιές. Η αυξηµένη στεγανότητα των γεωλογικών σχηµατισµών ενισχύει τις απορροές.
Κατάσταση φυσικών οικοσυστηµάτων Είναι ο πλέον κρίσιµος παράγοντας, αφού το µεγαλύτερο ποσοστό της δασοκάλυψης καταστράφηκε, ενώ απουσιάζει και το δασικό έδαφος, που συγκρατούσε σηµαντικό ποσοστό νερού. Η πυρκαγιά δρα αθροιστικά µε τους δύο προηγούµενους παράγοντες, ενώ η επιφάνεια του εδάφους µετά την πυρκαγιά έχει καλυφθεί µε στάχτες που έχουν επιπρόσθετη στεγανοποιητική δράση ως προς το νερό της βροχής, τουλάχιστον για τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου.
Νοµός Αχαΐας
Ένταση και διάρκεια βροχής Χαρακτηριστικά παραδείγµατα περιοχών µε πληµµυρικά προβλήµατα Λαδοπόταµος, ΒΑ Αχαΐα έκταση λεκάνης απορροής 44 km2 µια βροχόπτωση ύψους 50mm (όχι ιδιαίτερα ακραίου) και διάρκειας 5 ωρών, µε συντελεστή απορροής 50%, θα έδινε απορροή 1.100.000 m3 σε 5 ώρες δηλ. θα έπρεπε ο τελικός αποδέκτης που περνά κάτω από την Εθνική οδό Πατρών- Αθηνών στον κόµβο προς ιακοφτό- Καλάβρυτα να δεχθεί νερά µε παροχή αιχµής που θα ξεπερνά τα 200.000 m3 3 / ώρα.
Τµήµα της ορεινής λεκάνης του Λαδοπόταµου
Εννοείται ότι οι µεγάλοι όγκοι από υλικά διάβρωσης, καταπτώσεις βράχων, κορµούς δέντρων (και πιθανότατα και ογκωδών απορριµµάτων ) που παρασύρονται προς την κοίτη, θα πρέπει να ληφθούν επίσης υπόψη, αφού αλλοιώνουν τη διαθέσιµη διατοµή της ενεργού κοίτης και προσθέτουν στο νερό επί πλέον διαβρωτική ικανότητα.
Επισηµαίνεται ότι η περιοχή της λεκάνης του Λαδοπόταµου (όπως φαίνεται καθαρά και στις φωτογραφίες), µπορεί να θεωρηθεί πλέον ως η πρώτη σαφώς ερηµοποιηµένη περιοχή της Αχαΐας, καθώς µέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια έχουν σηµειωθεί 2-3 µεγάλες πυρκαγιές και έχει εξαφανισθεί κάθε ίχνος δασικής και θαµνώδους βλάστησης. Η λεκάνη αυτή αξίζει να τύχει µεγάλης προσοχής και λεπτοµερούς µελέτης.
Αλφειός: Ο µεγαλύτερος ποταµός της Πελοποννήσου ως προς την έκταση της λεκάνης απορροής, µε πολύ σηµαντικές υπολεκάνες που αποστραγγίζουν µεγάλους ορεινούς όγκους.
Υπάρχει ένα εκτεταµένο πεδίο στον κάτω ρου, µήκους 30 km περίπου (από το Βασιλάκι Ολυµπίας µέχρι την εκβολή), όπου λόγω της πολύ µικρής κλίσης της κοίτης συσσωρεύονται µεγάλοι όγκοι από φερτά υλικά, που προέρχονται από την έντονη διάβρωση στα πρανή όλων των κλάδων του ποταµού, αλλά και από τις κατολισθήσεις ασταθών πρανών.
Στην περιοχή αυτή, εκτός από τη συσσώρευση φερτών υλικών, που αποτελεί βασικό παράγοντα των πληµµυρικών φαινοµένων, συνυπάρχουν: Αναχώµατα για τη διευθέτηση της κοίτης και την ευθυγράµµιση του ποταµού Έντονη αµµοχαλικοληψία, χωρίς ουσιαστικό σχέδιο και προγραµµατισµό Καλλιέργειες και καταπατήσεις µέσα στη ζώνη της κοίτης, δηλ. ανάµεσα στην ενεργό κοίτη και τα αναχώµατα.
Το πρόβληµα του Αλφειού είναι πλέον οι τεράστιες εκτάσεις που έχουν καεί στις περιοχές εκατέρωθεν της πεδινής κοίτης - βόρεια και νότια του άξονα Βασιλάκι- Αλφειούσα, καθώς και στις περιοχές της Αρκαδίας, γύρω από τη λεκάνη της Μεγαλόπολης.
Το δυσµενέστερο σενάριο πληµµυρών µπορεί να πραγµατοποιηθεί, αν συµπέσουν οι εξής παράγοντες: Έντονη χιονοκάλυψη στους ορεινούς τοµείς της λεκάνης του Αλφειού, που περιλαµβάνουν τα βουνά νότια της Ανδρίτσαινας, το Μαίναλο, το Χελµό και το ΝΑ τοµέα της οροσειράς του Ερύµανθου. Απότοµη αλλαγή του καιρού, µε νοτίους ανέµους και έντονες βροχοπτώσεις, οπότε θα αθροιστούν τα νερά από την τήξη του χιονιού µε αυτά των βροχοπτώσεων.
Λεκάνη του Πηνειού, στο ήµο Πηνείας Μεγάλες εκτάσεις καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές. Εδώ τα πληµµυρικά φαινόµενα που πιθανώς θα προκληθούν λόγω της καταστροφής των δασών σε εκτάσεις µε σχεδόν υδατοστεγείς ή ηµιπερατούς γεωλογικούς σχηµατισµούς, συγκρατούνται απο το φράγµα της τεχνητής λίµνης Πηνειού, στην οποία όµως αναµένεται αυξηµένη εισροή φερτών υλικών.
Στον κλάδο του Πηνειακού Λάδωνα όµως (η λεκάνη του οποίου έχει έκταση 250 km2), η εισροή φερτών που είχε εκτιµηθεί σε 500.000 1.500.000 m3/ 3/έτος, αναµένεται να αυξηθεί, επιταχύνοντας το ρυθµό πρόσχωσης της τεχνητής λίµνης και µειώνοντας τον ωφέλιµο όγκο της.
Ζαχαρέϊκο ρέµα ιασχίζει στον τελικό του ρου (όπου έχει διευθετηθεί ευθυγραµµισθεί ευθυγραµµισθεί η κοίτη) την πόλη της Ζαχάρως. Στη λεκάνη απορροής του η πυρκαγιά του Αυγούστου 2007 έχει καταστρέψει ολοκληρωτικά τη δασική βλάστηση και το ποσοστό εξάπλωσης στεγανών και ηµιπερατών γεωλογικών σχηµατισµών ξεπερνά το 45%. Στην αποτροπή (µέχρι τώρα) των πληµµυρικών φαινοµένων, συνέβαλε και το γεγονός ότι οι βροχές του Οκτωβρίου και Νοεµβρίου 2007 ήταν µεν έντονες, αλλά διακεκοµµένες, οπότε υπήρξε ο χρόνος για σχετική αποστράγγιση των υδάτινων όγκων.
Νέδα Η λεκάνη της ξεκινά από ορεινή περιοχή µε σηµαντική παρουσία ασβεστολίθων, που έχουν συντελεστή κατείσδυσης 30-45%. Όµως, οι µεγάλες κλίσεις των πρανών και η αυξηµένη συµµετοχή ηµιπερατών γεωλογικών σχηµατισµών στο µέσο και κάτω ρου του ποταµού ευνοούν τη συσσώρευση φερτών υλικών και τα πληµµυρικά φαινόµενα στο πεδινό τµήµα πριν από την εκβολή στον Κυπαρισσιακό κόλπο.
Στεγανοποιηµένες επιφάνειες Οι στεγανοποιηµένες επιφάνειες κάθε µορφής (ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι, πλατείες, οικιστικές περιοχές, αποθήκες) είναι πρόσθετες πηγές τροφοδοσίας των πληµµυρικών απορροών, δεδοµένου ότι και µε µικρής έντασης βροχοπτώσεις, αποτελούν επιφάνειες συγκέντρωσης οµβρίων. Οι επιφάνειες αυτές µπορούν να αποτελέσουν τη βάση έργων υδατοσυλλογής.
Λανθασµένες πρακτικές που εφαρµόζονται στη γεωργία Άροση κάθετα προς τις ισοϋψείς Σταδιακή εγκατάλειψη και καταστροφή των αναβαθµίδων από ξερολιθιές Εφαρµογή φυτοφαρµάκων, ζιζανιοκτό- νων και µυκητοκτόνων, που εξοντώνουν την ποώδη βλάστηση, όσο και τη µικροπανίδα Καταστροφή των φυσικών συστάδων που οριοθετούσαν τα κτήµατα: δρούσαν και ως µηχανισµός πρόσθετης αντι- διαβρωτικής/αντιπληµµυρικής αντιπληµµυρικής προστασίας
Συµπεράσµατα Όπως µάθαµε να ζούµε µε τους σεισµούς, είναι πλέον καιρός να µάθουµε να ζούµε και µε τις πληµµύρες!! Εφόσον υπάρχει το πρόβληµα των πληµµυρών, δεν αποµένει παρά η διαχείριση του κινδύνου και η οικονοµοτεχνική του αξιοποίηση, στο βαθµό που αφορά διαχείριση των φερτών υλικών και µέρους έστω των µεγάλων όγκων νερού.
Συµπεράσµατα Οι τεχνικές παρεµβάσεις πρέπει: Να είναι πολλές και διεσπαρµένες στο χώρο της κάθε λεκάνης απορροής Να έχουν µικρό και µεσαίο µέγεθος Να υλοποιούνται σταδιακά, από τις υψηλότερες ζώνες προς τις χαµηλότερες Στα κυρίως πληµµυρικά πεδία των ποταµών στον κάτω ρου, επείγοντα χαρακτήρα έχει η εξασφάλιση καθαρής κοίτης, µε αποµάκρυνση των µεγάλων όγκων φερτών υλικών.
Συµπεράσµατα Στον κάτω ρου του Αλφειού, εκτός από την περιβαλλοντική, νοµική, οικονοµοτεχνική και γραφειοκρατική διάσταση, βαρύνουσα σηµασία έχει και η προστασία του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ολυµπίας.
Συµπεράσµατα Όλες οι τεχνικές επεµβάσεις αποτροπής των πληµµυρικών φαινοµένων, θα πρέπει να αποτελούν µέρος σχεδίων διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία στο συγκεκριµένο προβληµατισµό αφορούν κυρίως: Τη διαχείριση των φερτών υλικών µε έµφαση στις περιοχές προέλευσης αυτών (ήτοι στον άνω και µέσο ρου των υδρολογικών λεκανών).
Συµπεράσµατα Τη διαχείριση των νερών, επίσης σε αποκεντρωµένο επίπεδο, µε έργα αποθήκευσης νερού, καθώς και έργα τεχνητού εµπλουτισµού υπόγειων υδροφορέων Το συνδυασµό των δυο προηγούµενων έργων, πράγµα που είναι ιδιαίτερα σηµαντικό στον µέσο και κάτω ρου των ποταµών.
Προτάσεις Έργα και επεµβάσεις σε κοίτες χειµάρρων Ορεινός τοµέας: 1. Πολλά και µικρά φράγµατα ανάσχεσης από κορµοδέµατα ή ξερολιθιές, µε χρήση γεωϋφασµάτων 2. Μικρές λιµνοδεξαµενές 500-5000 5000 m3 Λοφώδης / ηµιορεινός τοµέας 1. Μεγαλύτερες εξωποτάµιες λιµνοδεξαµενές ή φράγµατα εντός της κοίτης 2. Φρέατα / έργα τεχνητού εµπλουτισµού σε τοµείς όπου υπάρχουν οι υδρογεωλογικές προϋποθέσεις.
Προτάσεις Επεµβάσεις σε κοίτες του κάτω ρου 1. Απολύτως ελεγχόµενη αµµοχαλικοληψία 2. Χαµηλά φράγµατα ανάσχεσης πληµµυρών Επεµβάσεις σε παράκτιες περιοχές Συστηµατική παρακολούθηση (monitoring) των υδροµετεωρολογικών παραµέτρων
Ευχαριστώ πολύ!