Documentation of consultation workshop on the proposed 2020/2030 RES-H/C targets in Greece

Documentation of consultation workshop on the proposed 2020/2030 RES-H/C targets in Greece D8.1 of WP3 from the RES-H Policy project A report prepared as part of the IEE project "Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" Draft 8.1 December 2009 Written by Argyro Giakoumi (agiak@cres.gr), Centre for Renewable Energy Sources CRES With contributions from Minas Iatridis (miatri@cres.gr), Centre for Renewable Energy Sources CRES Supported by 1

The project "Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" is supported by the European Commission through the IEE programme (contract no. IEE/07/692/SI2.499579). The sole responsibility for the content of this report lies with the authors. It does not represent the opinion of the European Communities. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the information contained therein. CRES, December 2009 2

Stakeholder workshop Target setting and related policy instruments IEE project RES-H Policy Friday 18 th of December 2009 Meeting Venue: Centre for Renewable Energy Sources 19 th km Marathonos Avenue, Pikermi, Attiki Agenda 10:00 Registration Coffee 10:15 10:30 Welcome and round of introduction 10:30 10:45 Objective of this workshop and short presentation of the project RES-H Policy 10:45 11:15 Analysis of the methodology for deriving RES-H/C target ranges from the different models 11:15 11:30 Results from the stakeholder consultation to 2020/2030 target setting for RES-H/C in Greece 11:30 12:15 Discussion concerning the target ranges 12:15 12:30 Coffee break 12:30 12:45 Policy instruments for achieving penetration of RES-H/C technologies 12:45 13:30 Discussion concerning RES-H/C policy instruments. Identification of criteria for policy instrument evaluation. 13:30 End of workshop, Light lunch 3

Minutes of the stakeholder workshop Target setting and related policy instruments IEE project RES-H Policy Friday 18 th of December 2009 Meeting Venue: Centre for Renewable Energy Sources 19 th km Marathonos Avenue, Pikermi, Attiki List of participants: Minas Iatridis Giakoumi Argyro Giorgos Kontonikas Myrsini Christou Artemios Chatziathanasiou Andeas Andreopoulos Giorgos Ageridis Konstantinos Karytsas Anastasia Mpenou Dimitris Chasapis Vasilis Kilias Rozi Christodoulaki Kostas Theofylaktos Spyros Kyritsis Panagiotis Grammelis Energy Policy Analysis Department, CRES Energy Policy Analysis Department, CRES DELTA TECHNIKI S.A, Renewable Energy - Air Conditioning Biomass Department, CRES and member of the Steering Committee of the Ministry of Environment, Energy and Climate Change for the Greek RES action plan Ministry of Agriculture National Technical University of Athens (NTUA), Department of Chemical Engineering Division of Renewable Energy Sources, CRES and member of the Hellenic Association for the Cogeneration of Heat and Power (HACHP) Geothermal Energy Department, CRES Geothermal Energy Department, CRES Solar thermal Department, CRES Energy Information Systems & Planning Department, CRES National Technical University of Athens, NTUA, Department of Mechanical Enginnering Hellenic Association for the Cogeneration of Heat and Power (HACHP) Hellabiom, Greek Biomass Association Institute for Solid Fuels Technology & Applications N. Samaras Private company, biomass applications 4

10:00 Registration Coffee 10:15 10:30 Welcome and round of introduction 10:30 10:45 Objective of this workshop and short presentation of the project RES-H Policy A short description of the RES-H Policy project was done presenting its scope and objectives. Additionally the overall scope of the stakeholder consultation was outlined and the specific objectives of the workshop were presented. Mr. Chasapis asked if solar cooling in industry applications have been taken into consideration in the modeling process. Mr. Kilias pointed out the uncertainty of the future evolution of the demand in the industry sector. Also the question to which extend economic or technology barriers were taken into consideration in the modeling process was a subject of discussion. 10:45 11:30 Analysis of the methodology for deriving RES-H/C target ranges from the different models The different approaches and their results for deriving possible target ranges for RES-H/C in Greece were presented and discussed. The need for a clear and straight forward mechanism to count installed systems in all technology sectors (solar thermal, biomass and geothermal) was discussed. For geothermal heat pumps Mr. Karytsas informed us that it is the intention of the Greek Union of Installers of Geothermal Heat Pumps to ask for a list of all installed systems. 11:30 12:15 Results from the stakeholder consultation to 2020/2030 target setting for RES-H/C in Greece The results of the stakeholder consultation have been presented. It was made clear to all stakeholders and all stakeholders agreed on, that for reaching the Greek target of 18% of RES in 2020 there is a need to at least double the RES-H share in final energy demand. This need becomes more imperative if we take into consideration the will of the Ministry of Environment, Energy and Climate Change to increase this share to 20%. Mr. Chasapis pointed out the need for the development of solar cooling applications, since they could play an important role in the RES-H/C share of Greece. Solar thermal systems for space heating can cover easily 50% of the heating needs of a household, while for solar cooling systems can cover 70-80% of the cooling needs. Mrs. Christou pointed out that there is a large potential of biomass burning, if agricultural residues will be exploited in the future. Mr. Kontonikas gave his insight in the Greek heat pump market, and mentioned that there is a lot of interest in this technology. Mr. Karytsas expressed the opinion that heat pumps are underestimated, because there are no official data giving the present situation of installation and pointed out that in Greece district heating from geothermal energy could be developed in the future. 12:15 12:30 Coffee break 5

12:30 13:30 Policy instruments for achieving penetration of RES-H/C technologies The selected policy options were presented, as well as the overall options of policy instruments for supporting the penetration of RES-H/C systems, and a discussion concerning the most suitable RES-H/C policy instruments followed. The need for certification of installers of solar thermal systems as well as certification in the design of such systems was pointed out. In what concerns CHP the need of an increased value of the feed-in-tariff system was discussed. With the present feed-in-tariff system for CHP it is very difficult to have investments in this sector. Mrs. Christou pointed out the need to remove the legislative barriers which forbids the use of biomass boilers in the two bigger cities of Greece. These barriers could be overcome by setting emissions standards and forbidding only boilers that don t fulfil these certain minimum emission standards. For the support of geothermal heat pumps it was suggested that for households which use such systems, decreased electricity pricing should be applied. It was recognized that the future trend for financial support instruments indicates that investment subsidies will most probably be replaced by subsidies of the produced energy (e.g. in the form of feed-in-tariff for electricity production or bonus system for heat production). The stakeholders also discussed the difficulty of adopting financial policy instruments to support the penetration of RES-H systems, given the tight economic situation. The public consultation on the Draft Law of the Ministry of Environment, Energy and Climate Change was discussed. This draft law concerns the Acceleration of RES development for achieving Climate Change mitigation. It was underlined that the Draft Law includes mostly provision concerning RES-E matters and that the RES-H/C share for achieving the target of 2020 is underestimated and not equally developed, even though it holds almost 48% of the overall target for RES by 2020. 13:30 End of workshop, Light lunch 6

Σύντομη Παρουσίαση του έργου RES-H Policy Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2009 Συνάντηση εργασίας στο πλαίσιο του έργου RES-H Policy Τμήμα Ανάλυσης Ενεργειακής Πολιτικής Μηνάς Ιατρίδης, Αργυρώ Γιακουμή

Έργο: Policy development for improving RES-Heating/Cooling penetration in European Member States - RES-H Policy Χρηματοδότηση: Intelligent Energy for Europe Διάρκεια έργου: 30 μήνες (1/10/2008 13/3/2011) Συμμετέχοντες: Αυστρία, Ελλάδα, Λιθουανία, Ολλανδία, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Σουηδία Σκοπός του έργου: Να βοηθήσει τις συμμετέχουσες χώρες στην προετοιμασία για την εφαρμογή της οδηγίας 2009/28/EC, σε ό,τι αφορά θέματα θέρμανσης και ψύξης από ΑΠΕ. Το έργο εστιάζει: στο να τεθούν ενδεικτικοί εθνικοί στόχοι για θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ ανά τομέα και ανά τεχνολογία να προταθούν συγκεκριμένα μέτρα στήριξης ώστε να επιτευχθεί η διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ

Αναλυτικά επιδιώκονται οι ακόλουθοι στόχοι: 1. Αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης ως προς το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει στις συμμετέχουσες χώρες πάνω σε θέματα θέρμανσης/ ψύξη από ΑΠΕ. 2. Ενδεικτικοί στόχοι ανά τεχνολογία στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ για τα έτη 2020/2030, όπως απαιτεί η 2009/28/EC. Ο προσδιορισμός των στόχων έγινε με τη βοήθεια συγκεκριμένων μεθοδολογιών και υπολογιστικών μοντέλων: Προσέγγιση top down με τη βοήθεια του μοντέλου Green-X (συνεργασία με το ίδρυμα Fraunhofer ISI της Γερμανίας). Προσέγγιση bottom up για τον κτιριακό τομέα (οικιακό και τριτογενή) με τη βοήθεια του INVERT tool (συνεργασία με το Energy Economics Group - Vienna University of Technology). Προσέγγιση bottom up για τη βιομηχανία με τη βοήθεια υπολογιστικού εργαλείου (RESolve-H/C) που έχει αναπτύξει το ECN - Energy Research Centre of the Netherlands. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από υπάρχοντα μοντέλα που έχουν τρέξει για τη χώρα μας, όπως είναι το MARKAL, το οποίο χρησιμοποιείται από το ΚΑΠΕ καθώς και το PRIMES. 3. Επιλογή συγκεκριμένων μέτρων στήριξης προκειμένου τα κράτη μέλη να βοηθηθούν στο να υιοθετήσουν ολοκληρωμένες πολιτικές προτάσεις που θα οδηγήσουν στη διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξηςαπόαπεστιςεθνικέςαγορέςτους. http://www.res-h-policy.eu/

Αναλυτικά επιδιώκονται οι ακόλουθοι στόχοι: 4. Να δοθεί η δυνατότητα να γίνουν συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο ανάμεσα σε αρμόδιους φορείς και παράγοντες της αγοράς, σχετικά με τους στόχους που θα τεθούν για τη θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ και τις πολιτικές προτάσεις που θα υιοθετηθούν για τη στήριξη αυτών των τεχνολογιών. 5. Σαν αποτέλεσμα των παραπάνω προσπαθειών να καταλήξει σε συγκεκριμένες πολιτικές προτάσεις για την κάθε συμμετέχουσα χώρα που θα διαμορφώνουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο στήριξης των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. 6. Να εξετάσει τη δυνατότητα να συντονιστούν ή ακόμη και να εναρμονιστούν μεταξύ τους οι εθνικές πολιτικές προσεγγίσεις στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. 7. Να ενημερωθούν για τα αποτελέσματα του έργου όλοι οι αρμόδιοι φορείς και οι σημαντικοί παράγοντεςτηςαγοράςστιςσυμμετέχουσεςχώρες, καθώς επίσης και σε μερικές ακόμη επιλεγμένες χώρες οι οποίες δε συμμετέχουν άμεσα στο έργο.

Πλάνο εργασίας WP3 Fixing RES-H/C targets WP4 Assessment of national RES-H/C Policy Options WP2 Development of the Policy Background AT GR LT National/Regional Policy Processes NL PL UK WP5 Policy Harmonisation WP6 Communication and Dissemination WP7 Common Dissemination Activities WP1 Project Management http://www.res-h-policy.eu/

Προσδιορισμός ενδεικτικών στόχων στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ για τα έτη 2020/2030 και μέτρα στήριξης για την επίτευξή τους Παρασκευή 18 Δεκεμβίου 2009 Συνάντηση εργασίας στο πλαίσιο του έργου RES-H Policy Τμήμα Ανάλυσης Ενεργειακής Πολιτικής Μηνάς Ιατρίδης, Αργυρώ Γιακουμή

Σκοπός της συνάντησης: Παρουσίαση του έργου RES-H Παρουσίαση πρώτων αποτελεσμάτων του έργου RES-H Policy που αφορούν τον προσδιορισμό του στόχου στον τομέα της θέρμανσης ψύξης από ΑΠΕ, σύμφωνα με την οδηγία 2009/28/EC. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται συνοπτικά στο ερωτηματολόγιο που σας αποστείλαμε. Παρουσίαση αποτελεσμάτων της διαβούλευσης Σύντομη παρουσίαση των τεχνολογιών για παραγωγή θερμότητας/ ψύξης από ΑΠΕ (από τα αντίστοιχα τμημάτα του ΚΑΠΕ) Παρουσίαση μέτρων στήριξης για την περαιτέρω διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. Συζήτηση

Σύντομη Παρουσίαση του έργου RES-H Policy Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου 2009 Συνάντηση εργασίας στο πλαίσιο του έργου RES-H Policy Τμήμα Ανάλυσης Ενεργειακής Πολιτικής Μηνάς Ιατρίδης, Αργυρώ Γιακουμή

Έργο: Policy development for improving RES-Heating/Cooling penetration in European Member States - RES-H Policy Χρηματοδότηση: Intelligent Energy for Europe Διάρκεια έργου: 30 μήνες (1/10/2008 13/3/2011) Συμμετέχοντες: Αυστρία, Ελλάδα, Λιθουανία, Ολλανδία, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Σουηδία Σκοπός του έργου: Να βοηθήσει τις συμμετέχουσες χώρες στην προετοιμασία για την εφαρμογή της οδηγίας 2009/28/EC, σε ό,τι αφορά θέματα θέρμανσης και ψύξης από ΑΠΕ. Το έργο εστιάζει: στο να τεθούν ενδεικτικοί εθνικοί στόχοι για θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ ανά τομέα και ανά τεχνολογία να προταθούν συγκεκριμένα μέτρα στήριξης ώστε να επιτευχθεί η διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ

Η υλοποίηση του έργου περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια: 1. Αποτύπωση υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου στις συμμετέχουσες χώρες για θέματα θέρμανσης/ ψύξη από ΑΠΕ. 2. Προσδιορισμός ενδεικτικών στόχων ανά τεχνολογία στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ για τα έτη 2020/2030. Ο προσδιορισμός των στόχων έγινε με τη βοήθεια συγκεκριμένων μεθοδολογιών και υπολογιστικών μοντέλων: Προσέγγιση top down με τη βοήθεια του μοντέλου Green-X (συνεργασία με το ίδρυμα Fraunhofer ISI της Γερμανίας). Προσέγγιση bottom up για τον κτιριακό τομέα (οικιακό και τριτογενή) με τη βοήθεια του INVERT tool (συνεργασία με το Energy Economics Group - Vienna University of Technology). Προσέγγιση bottom up για τη βιομηχανία με τη βοήθεια υπολογιστικού εργαλείου (RESolve-H/C) που έχει αναπτύξει το ECN - Energy Research Centre of the Netherlands. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από υπάρχοντα μοντέλα που έχουν τρέξει για τη χώρα μας, όπως είναι το MARKAL, το οποίο χρησιμοποιείται από το ΚΑΠΕ καθώς και το PRIMES. 3. Αποτύπωση και περιγραφή όλων των δυνατών μέτρων στήριξης που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη διείσδυση των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ στις εθνικές αγορές και στη συνέχεια επιλογή από την κάθε συμμετέχουσα χώρα 3-5 συγκεκριμένων μέτρων στήριξης που θεωρεί ότι είναι τα καταλληλότερα. http://www.res-h-policy.eu/

Αναλυτικά επιδιώκονται οι ακόλουθοι στόχοι: 4. Δυνατότητα διεξαγωγής συζητήσεων σε εθνικό επίπεδο ανάμεσα σε αρμόδιους φορείς και παράγοντες της αγοράς, σχετικά με τους στόχους που θα τεθούν για τη θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ και τα μέτρα στήριξης που θα υιοθετηθούν για τη διείσδυση εν λόγω τεχνολογιών. 5. Αποτέλεσμα των παραπάνω προσπαθειών είναι να καταλήξει σε συγκεκριμένες πολιτικές προτάσεις για την κάθε συμμετέχουσα χώρα που θα διαμορφώνουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο στήριξης των τεχνολογιών θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. 6. Δυνατότητα να συντονιστούν ή ακόμη και να εναρμονιστούν μεταξύ τους οι εθνικές πολιτικές προσεγγίσεις στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. 7. Ενημέρωση για τα αποτελέσματα του έργου προς αρμόδιους φορείς και σημαντικούς παράγοντες τηςαγοράςστιςσυμμετέχουσεςχώρες, καθώς επίσης και σε μερικές ακόμη επιλεγμένες χώρες οι οποίες δε συμμετέχουν άμεσα στο έργο. http://www.res-h-policy.eu/

Ανάλυση της μεθοδολογίας για τον προσδιορισμό των στόχων στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ για τα έτη 2020/2030

Μεθοδολογία

"Ανάλυση του ελληνικού ενεργειακού συστήματος για την περίοδο 2008-2020 ενόψειτωννέωνστόχωνεθνικήςκαιευρωπαϊκήςπολιτικήςγιατον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον ενεργειακό τομέα, τη διείσδυση των ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας", MARKAL "Model-based Analysis of the 2008 EU Policy Package on Climate Change and Renewables" By P.Capros, L.Mantzos, V.Papandreou, N.Tasios Primes Model-E3MLab/NTUA.

Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων MARKAL 500 450 scenario 0 scenario 1 scenario 2 scenario 3 1500 1350 400 1200 energy consumption (PJ) 350 300 250 200 150 11% 11% 13% 11% 13% 18% 11% 13% 18% 11% 15% 18% 1050 900 750 600 450 gross final energy consumption (PJ) 100 300 50 150 0 2010 2015 2020 2010 2015 2020 2010 2015 2020 2010 2015 2020 0 RES-H biofuels RES-E total gross final energy consumption

Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων PRIMES 1500 500 scenario 0 scenario 1 scenario 2 scenario 3 scenario 4 scenario 5 scenario 6 scenario 7 scenario 8 1350 450 1200 400 1050 350 900 300 750 250 600 200 450 150 300 100 9% 11 10% % 12% 13% 10% 14% 18% 20% 21% 10% 18% 14% 20% 22 % 14 % 10% 19% 20% 22% 14% 10% 21% 18% 22% 10% 19% 15% 22% 21% 15% 11% 19% 21% 22% 11% 9% 13% 14% 16 % 10 % 14% 18% 21% 20% 150 50 0 0 energy consumption (PJ) 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 2010 2015 2020 2025 2030 RES-H & biofuels RES-E total gross final energy consumption

Συγκριτική παρουσίαση υπαρχόντων σεναρίων Ηλιακά θερμικά 30 total solar thermal, MARKAL, scenario 0 (bau) 25 total solar thermal, MARKAL, scenario 3 solar thermal energy (PJ) 20 15 10 5 0 2005 2010 2015 2020 2025 2030

Συγκριτική παρουσίαση υπαρχόντων σεναρίων - Βιομάζα 70 60 biomass energy consumption (PJ) 50 40 30 20 biomass heating total,markal, scenario 0 (bau) biomass heating residential, MARKAL, scenario 0 (bau) biomass heating industry,markal, scenario 0 (bau) biomass heating total,markal, scenario 3 biomass heating residential,markal, scenario 3 biomass heating industry, MARKAL, scenario 3 10 0 2005 2010 2015 2020 2025 2030

Συγκριτική παρουσίαση υπαρχόντων σεναρίων Σύνολο θέρμανσης από ΑΠΕ + Βιοκαύσιμα 140 total heating energy from renewable energy sources (PJ) 120 100 80 60 40 20 RES-H & biofuels, MARKAL, scenario 0 (bau) RES-H & biofuels, MARKAL, scenario 3 RES-H & biofuels, PRIMES, scenario 0 (bau) RES-H & biofuels, PRIMES, scenario 2 0 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035

Προσέγγιση Top-Down: το μοντέλο Green-X Το μοντέλο Green-X έχει αναπτυχθεί από το: Energy Economics Group (EEG) του Vienna University of Technology στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Green-X Deriving optimal promotion strategies for increasing the share of RES-E in a dynamic European electricity market, (Contract No. ENG2-CT-2002-00607). (www.green-x.at) Το σενάριο που χρησιμοποιήθηκε (Strengthened policy scenario) προϋποθέτει επίτευξη του ευρωπαϊκού στόχου 20% το 2020. Για να τρέξει το μοντέλο χρησιμοποιήθηκαν τόσο η βάση δεδομένων του Green-X όσο και δεδομένα από το PRIMES και από άλλες μελέτες. Based on PRIMES Energy demand Primary energy prices Conventional supply portfolio and conversion efficiencies Defined for this study Reference electricity prices RES cost (based on FORRES 2020, PROGRESS) RES potential (based on FORRES 2020, PROGRESS) Biomass import restrictions Technology diffusion Learning rates Weighted average cost of capital (WACC)

Αποτελέσματα Green-X RES generation (TWh) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 RES-electricity (& CHP) RES-transport RES-heat RES share on gross final energy demand 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2006 electricity heat transport total 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 final energy demand - medium ΗθέρμανσηαπόΑΠΕ(RES-H) θα διπλασιαστεί σχεδόν μέχρι το 2020 (από 13,5 TWh το 2006 σε 26,5 TWh το 2020) και θα φτάσει με τις 34 TWh το 2030 ακολουθώντας μια πιο ήπια αύξηση. Το συνολικό ποσοστό των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας παρουσιάζει μια σταθερή αύξηση από 7,7% το 2006, σε 18,7% το 2020 και 27,1% το 2030. Το ποσοστό της θέρμανση από ΑΠΕ στη ζήτηση θερμότητας από 13,5% το 2006 φτάνει στο 23,2% το 2020 και στο 33,0% το 2030.

Αποτελέσματα Green-X 40 40 RES-H generation (TWh) 35 30 25 20 15 10 5 0 2006 2008 2010 2012 Biogas (grid) Biowaste (grid) Solid biomass (non-grid) Heat pumps 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 RES-H generation (TWh) Solid biomass (grid) Geothermal heat (grid) Solar thermal heating and hot water 35 30 25 20 15 10 5 0 2006 2009 2012 2015 2018 2021 2024 RES-H non-grid RES-H district heating & large scale RES-H CHP 2027 2030 Το μεγαλύτερο κομμάτι της θέρμανσης από ΑΠΕ αντιστοιχεί σε παραγωγή θερμότητας από μεμονωμένα συστήματα

Bottom-up προσέγγιση για τον κτιριακό τομέα 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 solar collector area (Mm²) 2023 2025 2027 2029 Maximum technology penetration Στην προσέγγιση αυτή: Αφετηρία αποτέλεσαν στοιχεία όπως το κτιριακό απόθεμα, το πλήθος των υπαρχόντων συστημάτων θέρμανσης κτλ. Δεν έχουν ληφθεί υπόψη οικονομικοί περιορισμοί. Diffusion time Current penetration

Αποτελέσματα bottom-up οικιακός & τριτογενής τομέας ηλιακά θερμικά 25 20 15 10 5 Η επιφάνεια συλλεκτών από 3,5Mm 2 το 2007 φτάνει τα 14,2Mm 2 το 2020 και τα 22,2Mm 2 το 2030, 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Solar collector area (Mm²) 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 TJ Η αντίστοιχη παραγόμενη ενέργεια από 6.098TJ το 2007 φτάνει σχεδόν τα 23.000TJ το 2020 και τα 34.000TJ το 2030.

50.000 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 biomass district heating wood pellets wood chips wood log biomass potential heating EEA 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Biomass primary energy for heating in residential and tertiary buildings (TJ) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Αποτελέσματα bottom-up οικιακός & τριτογενής τομέας Βιομάζα biomass district heating wood pellets wood chips wood log Number of buildings with biomass heating system

6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 TJ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 Αποτελέσματα bottom-up οικιακός & τριτογενής τομέας γεωθερμικές αντλίες θερμότητας Παραδοχή: Υψηλή τιμή COP (~ 4), σπίτια με σύστημα θέρμανσης χαμηλής θερμοκρασίας Number of buildings with heat pumps in Greece

Σύνθεση αποτελεσμάτων bottom-up + top-down + υπάρχοντα μοντέλα Ηλιακά θερμικά 80 Solar thermal energy (PJ) 70 60 50 40 30 20 Literature range Bottom-up Green-X Historical value Target range 2020: 18-26 PJ Target range 2030: 33-39 PJ 10 0 2007 2020 2030

Σύνθεση αποτελεσμάτων bottom-up + top-down + υπάρχοντα μοντέλα Βιομάζα Θέρμανση από βιομάζα στον οικιακό & τριτογενή τομέα (εκτός ΣΗΘ και βιομηχανία) Biomass for heating in the residential and tertiary sectors, excl. CHP and industry (PJ) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Biomass Literature range Bottom-up Historical value 2007 2020 2030

Σύνθεση αποτελεσμάτων bottom-up + top-down + υπάρχοντα μοντέλα Βιομάζα Θέρμανση από βιομάζα στον οικιακό, τριτογενή τομέα και στη βιομηχανία (εκτός ΣΗΘ) Biomass for heating in residential, tertiary & industry sectors, excl. CHP (PJ) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Literature range Green-X Bottom-up Historical value 2007 2020 2030

Σύνθεση αποτελεσμάτων bottom-up + top-down + υπάρχοντα μοντέλα Αντλίες Θερμότητας Θέρμανση/ ψύξη από αντλίες θερμότητας στον οικιακό & τριτογενή τομέα 80 Literature range 70 Green-X 60 Bottom-up Historical value Heat pumps (PJ) 50 40 30 20 10 Target range 2020: 2-7 PJ Target range 2030: 5-17 PJ 0 2007 2020 2030

Εύρος στόχων ανά τεχνολογικό τομέα PJ 2007 2020 2030 Solar thermal Space heating and hot water 6,7 18-23 29-34,1 industrial appliances 0 2-3,0 4-4,6 Total solar thermal energy 6,7 20-26 33-39 Biomass Space heating and hot water Pellets 0,2 [1] 2,4-4 7,1-9 Wood chips 0,2 4 2,1-4 4,6-9 Wood log 32 4 29-34 27-34 District heating 0,0 1,1-3 4,2-5 Total space heating and hot water 32 35-45 42-57 Industrial appliances 9,9 16-23 15-19 Total biomass energy for heating 42 51-68 57-76 Geothermal energy Heat pumps 0,2 1,9-6,7 5,4-17,2 Geothermal grid 0,0-0,8-0,8 Geothermal in industrial processes 0,0 0,2 0,4 Agriculture 0,4 7,3 [2] 7,3 10 [3] 10 Total 0,6 9,4 14 16-27 Total RES-H Space heating and hot water 39 55-75 77-109 industrial appliances + agriculture 9,9 18-34 19-34 Total 49 73-109 96-143

Αποτελέσματα διαβούλευσης

Γενικά στοιχεία για τις απαντήσεις Μέχρι στιγμής έχει συλλεχθεί το 20% των ερωτηματολογίων. Ερωτηματολόγια εστάλησαν προς: Υπουργεία, Ερευνητικά κέντρα, Βιομηχανία, ΑΕΙ, Εταιρείες Τύπος οργανισμού/ φορέα Εταιρεία 24% Υπουργείο 13% Πανεπ ιστήμιακό Ίδρυμα 13% Βιομηχανία 13% Ερευνητικό κέντρο 37%

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Για την Ελλάδα ο δεσμευτικός εθνικός στόχος για το έτος 2020 είναι 18% συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας. Με δεδομένο ότι η τελική κατανάλωση ενέργειας το 2020 εκτιμάται ότι θα κυμαίνεται από 25.891ktoe [1] έως 28.518ktoe [2], για την επίτευξη του στόχου 18% μιλάμε για μία ποσότητα ΑΠΕ που κυμαίνεται από 4.562ktoe έως 5.111ktoe περίπου. Στην παρούσα κατάσταση (έτος αναφοράς 2007) υπολογίζεται ότι η συνολική ποσότητα των ΑΠΕ είναι περίπου 1.863ktoe εκ των οποίων η ποσότητα που αντιστοιχεί σε θέρμανση από ΑΠΕ είναι περίπου 1.194ktoe. Ηοδηγία2009/28/ΕΚ θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, το οποίο καλύπτει όλες τις δυνατές χρήσεις των ανανεώσιμων πηγών στις ακόλουθες τρεις κατηγορίες: ηλεκτρική ενέργεια, θέρμανση και ψύξη, μεταφορές. Η επίτευξη του στόχου μοιράζεται επομένως μεταξύ των τριών παραπάνω τομέων. [1] PRIMES model, business as usual scenario [2] MARKAL model, scenario 1 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3% 65% 32% 15% 13% 48% 37% 42% 45% 2007 2020 2030 transport RES-H RES-E

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Ερώτηση: Θεωρείται σωστή προσέγγιση να δοθεί ένα μερίδιο της τάξης του 48% για θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ, στο σύνολο του εθνικού στόχου; Το 48% αντιστοιχεί σε ένα εύρος μεταξύ 2.197ktoe-2.460ktoe, η επίτευξη του οποίου θα απαιτούσε διπλασιασμό της θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ για τη χρονική περίοδο 2007-2020 Συμμετοχή θέρμανσης/ ψύξης με ποσοστό 48% στο στόχο του 2020 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% σχεδόν σωστό πολύ χαμηλό λίγο χαμηλό λίγο υψηλό ΔΞ/ΔΑ πολύ υψηλό

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Θέρμανση/ Ψύξη από Ηλιακή ενέργεια 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 161 [1] 478 621 788 931 Οικιακός & Τριτογενής τομέας (ktoe) 161 430 549 693 812 Βιομηχανία (ktoe) 0 48 72 95 119 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 3 έως 4 φορές 5 έως 6 φορές [1] Εθνικό Ενεργειακό Ισοζύγιο 2007 Θερμικά Ηλιακά 2020: 20-26PJ 2030: 33-39PJ 40% 30% 20% 2020 2030 10% 0% ΔΞ/ΔΑ κατώτερος του εύρους μεγαλύτερος του εύρους στο άνω άκρο στο κάτω άκρο στο μέσο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Θέρμανση/ Ψύξη από Γεωθερμία 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 14 [1] 215 287 382-478 Γεωθερμικές αντλίες θερμότητας με COP> 4 (ktoe) 7 48 119 Αντλίες θερμότητας με COP>3 (ktoe) 162 406 Γεωθερμία (αγροτικός τομέας, βιομηχανία, τηλεθέρμανση) είτε με απευθείας γεωθερμία είτε με συμπαραγωγική γεωθερμία (ktoe) 8 175 [2] 239 [3] Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 14 έως 20 φορές 26 έως 32 φορές [1] Εθνικό Ενεργειακό Ισοζύγιο 2007, οικιακός και αγροτικός τομέας [2] European Geothermal Energy Council EGEC, 2009 [3] ΚΑΠΕ, Τμήμα Γεωθερμικής Ενέργειας, 2009 Γεωθερμία 2020: 9-12PJ 2030: 6-20PJ 30% 25% 20% 15% 10% 2020 2030 5% 0% ΔΞ/ΔΑ κατώτεροςμεγαλύτεροςστο άνω του εύρουςτου εύρους άκρο στο κάτω άκρο στο μέσο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Μεμονωμένα συστήματα βιομάζας σε κτίρια 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 762 [1] 836 1.075 1.003 1.361 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 1,1 έως 1,5 φορές 1,3 έως 1,8 φορές [1] Εθνικό Ενεργειακό Ισοζύγιο 2007 Βιομάζα - Μεμονωμένα Συστήματα 2020: 35-45PJ 2030: 42-57PJ 50% 40% 30% 20% 2020 2030 10% 0% ΔΞ/ΔΑ μεγαλύτεροςκατώτερος του εύρουςτου εύρους στο κάτω άκρο στο μέσο στο άνω άκρο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Βιομάζα - Μέσω τηλεθέρμανσης 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) - 26 72 100-119 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: Βιομάζα - Τηλεθέρμανση 2020: 1-3PJ 2030: 4-5PJ 50% 40% 30% 20% 2020 2030 10% 0% στο κάτω άκρο μεγαλύτερος του εύρους ΔΞ/ΔΑ κατώτερος του εύρους στο μέσο στο άνω άκρο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Βιομάζα - Βιομηχανία 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 236 382-549 358-453 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 1,6 έως 2,3 φορές 1,6 έως 2 φορές Βιομάζα - Βιομηχανία 2020: 16-23PJ 2030: 15-19PJ 50% 40% 30% 20% 2020 2030 10% 0% μεγαλύτερος κατώτερος του εύρους του εύρους στο κάτω άκρο στο άνω άκρο ΔΞ/ΔΑ στο μέσο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Σύνολο Βιομάζας 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 1.003 1.218 1.624 1.361 1.815 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 1,2 έως 1,6 φορές 1,4 έως 1,8 φορές Σύνολο Βιομάζας 2020: 51-68PJ 2030: 57-76PJ 50% 40% 30% 20% 2020 2030 10% 0% μεγαλύτερος του εύρους ΔΞ/ΔΑ στο κάτω άκρο στο μέσο κατώτερος του εύρους στο άνω άκρο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Προσδιορισμός Στόχων Οικιακός τομέας & Τριτογενής τομέας Βιομηχανία Συνολικά 2007 2020 2030 2007 2020 2030 2007 2020 2030 Στόχος παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ για θέρμανση/ ψύξη (ktoe) 931 [1] 1.313 1.791 1.839 2.603 236 435-805 454-810 1.170 1.744 2.597 2.290 3.407 Αύξηση σε σχέση με τα επίπεδα του 2007: 1,5 έως 2,2 φορές 2 έως 3 φορές [1] Εθνικό Ενεργειακό Ισοζύγιο 2007 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% στο άνω άκρο μεγαλύτερος του εύρους οικιακός & τριτογενής τομέας 2020: 55-75PJ 2030: 77-109PJ ΔΞ/ΔΑ στο μέσο κατώτερος του εύρους στο κάτω άκρο 2020 2030 30% 25% 20% 15% 10% Θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ - Συνολικά 2020: 73-109PJ 2030: 96-143PJ 2020 2030 30% Βιομηχανία 2020: 18-34PJ 2030: 19-34PJ 5% 0% στο άνω άκρο μεγαλύτερος του εύρους ΔΞ/ΔΑ στο μέσο κατώτερος του εύρους στο κάτω άκρο 25% 20% 15% 10% 2020 2030 5% 0% στο άνω άκρο μεγαλύτερος του εύρους ΔΞ/ΔΑ στο μέσο κατώτερος του εύρους στο κάτω άκρο

Αποτελέσματα διαβούλευσης Μέτρα στήριξης Ερώτηση: Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος που θέτει η νέα οδηγία, τουλάχιστον ως προς το κομμάτι που αφορά τη θέρμανση/ ψύξη από ΑΠΕ, ποιοι από τους παρακάτω τομείς πιστεύετε ότι πρέπει να στηριχθούν με επιπλέον πολιτικά μέτρα; Τομείς στήριξης Βιομηχανικές εφαρμογές 11% Δίκτυο τηλεθέρμανσης 22% Μεμονωμένα συστήματα για παραγωγή θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ στον οικιακό & τριτογενή τομέα 67%

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Αποτελέσματα διαβούλευσης Μέτρα στήριξης Μεμονωμένα Συστήματα στον οικιακό τομέα Οικονομικά κίνητρα Άλλου τύπου κίνητρα Θερμικά Ηλιακά Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας Καυστήρες Βιομάζας φορολογικά κίνητρα επιδότηση αγοράς μείωση ΦΠΑ ευνοϊκά δάνεια χαμηλών επιτοκίων εκστρατείες ενημέρωσης κοινού άρση θεσμικών εμποδίων πιστοποίηση συστημάτων εκπαίδευση εγκαταστατών Επιδότηση βιομάζας Υποχρεωτική χρήση μόνο για κτίρ.. υποχρεωτική χρήση Αύξηση κιλοβατώρας ρεύματος Εκπαίδευση μελετητών και πιστ...

Αποτελέσματα διαβούλευσης Μέτρα στήριξης Δίκτυο τηλεθέρμανσης 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% οικονομικά κίνητρα για αξιοπ οίηση συμπ αραγωγικής θερμότητας επ ιδότηση για την ανάπ τυξη δικτύου επιδότηση παραγόμενης θερμικής κιλοβατώρας (bonus system) επ ιδότηση επ ενδύσεων στη μεριά της παραγωγής υπ οχρεωτική χρήση ενημέρωση κοινού

Αποτελέσματα διαβούλευσης Μέτρα στήριξης Βιομηχανικές Εφαρμογές 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% οικονομικά κίνητρα για την αγορά εξοπλισμών υπ οχρεωτική κάλυψη ποσοστού της παραγωγής απ ό ΑΠΕ επιδοτήσεις μέσα απ ό αναπ τυξιακό νόμο bonus system

Προτεινόμενα μέτρα στήριξης 1 ο βήμα: Επιλογή τριών μέτρων στήριξης και ποιοτική τους ανάλυση 2 ο βήμα: Στη συνέχεια επιλογή δύο εξ αυτών για ποσοτική/ οικονομική ανάλυση Προτεινόμενα μέτρα: 1. Οικονομικά κίνητρα για αγορά εξοπλισμού στον οικιακό & τριτογενή τομέα 2. Υποχρεωτική χρήση (use obligations) 3. Κίνητρα για στήριξη τηλεθέρμανσης

Είναι υποχρεωτική η μελέτη και κατασκευή εγκαταστάσεων φυσικού αερίου σε όλες τις οικοδομές που κατασκευάζονται από το 2004 και μετά, σε συγκεκριμένους νομούς της χώρας στους οποίους υπάρχει δίκτυο φυσικού αερίου (οι περιοχές αυτές καθορίζονται στο Π.Δ 420/87 και συμπληρωματικά στο άρθρο 30 του νόμου 3175/2003) 3661/2008 προβλέπεται ότι για τα νέα κτίρια άνω των 1.000m2 πρέπει να εκπονείται μελέτη για τη σκοπιμότητα εγκατάστασης τουλάχιστον ενός εναλλακτικού συστήματος παροχής ενέργειας Είναι σημαντικό λοιπόν το θέμα της υποχρεωτικής χρήσης συγκεκριμένων τεχνολογιών (use obligation) να εξεταστεί πιο ολοκληρωμένα έτσι ώστε να μην τίθεται θέμα αποκλεισμού π.χ. των τεχνολογιών ΑΠΕ έναντι του φυσικού αερίου στα νέα κτίρια Ηλιακούς συλλέκτες.

Νομοθετικό πλαίσιο στήριξης Υπάρχον Νομοθετικό Πλαίσιο για θέρμανση από ΑΠΕ Νόμος 3522/2006: φορολογικό κίνητρο, όπου το 20% του κόστους για εφαρμογές όπως τηλεθέρμανση, ηλιακά θερμικά και κεντρικό ηλιακό κλιματισμό εκπίπτει από το φορολογητέο εισόδημα. Ο νόμος προβλέπει την ίδια ελάφρυνση και για άλλες εφαρμογές όπως είναι το φυσικό αέριο, η θερμομόνωση των κτιρίων και γενικότερα η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Σε κάθε περίπτωση όμως το ποσό της φοροελάφρυνσης δεν μπορεί να υπερβεί τα 700. Νόμος 3175/2003 για τη γεωθερμία Σύμφωνα με αυτό το νόμο αν η θερμοκρασία του εδάφους είναι κάτω των 25 o C, τότε το πεδίο δεν χαρακτηρίζεται ως γεωθερμικό και η διαδικασία εκμετάλλευσης της θερμότητας του εδάφους απλοποιείται. Νόμος 3734/2009, για τη συμπαραγωγή Άλλα: 3661/2008