ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΣΡΗΣΟ ΚΟΜΟ- ΜΑΘΖΜΑ ΠΡΧΣΟ:

ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΣΡΗΣΟ ΚΟΜΟ- ΜΑΘΖΜΑ ΠΡΧΣΟ: ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΔΗΑΓΧΓΖ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 21νπ ε θπξίαξρε ιέμε ε νπνία πξνζδηνξίδεη ηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη απνηειεί ην θπξίαξρν ζηνηρείν ηεο πνιηηηθήο ηφζν ησλ θξαηψλ, φζν θαη ησλ δηεζλψλ νξγαλψζεσλ θαη ησλ δηεζλψλ ηδξπκάησλ είλαη ε «ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ». Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ηφζν νη ππεξαζπηζηέο, φζν θαη νη ακθηζβεηίεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο έρνπλ αλαπηχμεη πιήζνο απφ επηρεηξήκαηα πνπ αληηθξνχνληαη κεηαμχ ηνπο. Οη ππεξαζπηζηέο ηνπο πηζηεχνπλ φηη ε επηθξάηεζε ηεο ζα επεξγεηήζεη ηελ αλζξσπφηεηα ζην κέιινλ, ελψ νη αληίπαινη ηεο έρνπλ αλαπηχμεη ηηο ζθνηεηλέο πιεπξέο πνπ ζα δεκηνπξγήζεη ε παγθνζκηνπνίεζε. Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαιιηεξγείηαη έληνλα ε αληίιεςε γηα ην μεπέξαζκα ησλ εζληθψλ θξαηψλ, γηα ηε κείσζε ησλ δεκφζηνπ ηνκέα θαη θπξίσο γηα ηε δηακφξθσζε κίαο παγθφζκηαο αγνξάο πνπ ζα απνηειεί έλα παγθφζκην ελνπνηεκέλν ζχλνιν. απηφ ζπλέηεηλε θαη ε εκθάληζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ, θπξίσο ζηνλ ηνκέα ησλ επηθνηλσληψλ, αιιά θαη ε θίλεζε ησλ δηεζλψλ θεθαιαίσλ ζηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο. Γεκηνπξγείηαη ε εληχπσζε φηη δηακνξθψλεηαη έλα πεδίν παγθφζκηαο ζχγθιηζεο ηεο νηθνλνκίαο, κε έλα ζπγθεθξηκέλν πξφηππν θνηλσλίαο θαη, παξάιιεια, κία νκνγελνπνίεζε ησλ αμηψλ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ, ζε δηεζλή θιίκαθα, πνπ ζα έζεηε ζην πεξηζψξην είηε ηα θξάηε, είηε ηνπο αλζξψπνπο ή ηηο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ δελ ζα πξνζαξκφδνληαλ ζ απηφ. 1

Γίλεηαη κία πξνζπάζεηα γηα λα θαηαλνεζεί ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη λα αλαδεηεζνχλ νη ξίδεο ηεο εκθάληζεο ηνπ. Γηαηππψλνληαη νξηζκέλεο αληηιήςεηο θαη εθθξάδνληαη νξηζκέλεο ζθέςεηο θαη θαηεπζχλζεηο γηα ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Οη θπξηφηεξεο θαηεπζχλζεηο θαη ηάζεηο πνπ ζα εμεηάζνπκε πην θάησ είλαη νη αθφινπζεο: 1. Σελ αλαδήηεζε ησλ αμηψλ ηεο ζηε δεθαεηία ηνπ 60. 2. Σηο αληηθεηκεληθέο αηηίεο ηεο εκθάληζεο ηνπ. 3. Ο ξφινο ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ ζηελ επηθξάηεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. 4. Ζ ζεκαζία ηεο παγθφζκηαο αγνξάο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο θίλεζεο ηνπ δηεζλνχο θεθαιαίνπ. 5. Ζ ζεκαζία ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ ζηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηδίσο ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα. ΠΡΧΣΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ Γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο πνξείαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο απαηηείηαη έλα επηζηεκνινγηθφ ππφβαζξν ηθαλφ λα ιχζεη νξηζκέλεο απνξίεο γηα θάπνηεο ηάζεηο πνπ δηακνξθψζεθαλ ζηε ινγηθή εθείλσλ πνπ επέιεμαλ ηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ ππέξβαζε ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ, ν πεξηνξηζκφο ηνπ θξάηνπο θαη ησλ θξαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, ε δηακφξθσζε κίαο ηδηφηππεο αληηεμνπζηαζηηθήο ινγηθήο ελαληίνλ ηνπ θξάηνπο θαη φρη ελαληίνλ ηνπ θεθαιαίνπ πνπ ην δεκηνχξγεζε θαη αθφκε ε ειεχζεξε δηαθίλεζε ηνπ δηεζλνχο θεθαιαίνπ, κε θχξηα αηρκή ην ρξεκαηηζηηθφ θεθάιαην θαη ηε δηεζλνπνίεζε ησλ ρξεκαηαγνξψλ. εκαληηθφ ξφιν ζ απηή ηελ εμέιημε έπαημαλ νη λέεο ηερλνινγίεο, ε επαλάζηαζε ζην ρψξν ηεο πιεξνθνξηθήο, ε ηεξάζηηα ζεκαζία ησλ επηθνηλσληψλ θαη ε ζπκβνιή ησλ Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο ζ απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη, ηέινο, ε ηαρχηεηα ηεο δηαθίλεζεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη θπξίσο κε ηνλ ηξφπν πνπ δηνρεηεχεηαη ζηελ θνηλσλία θαη ην είδνο ηεο επεμεξγαζίαο ηεο. Ζ δχλακε ησλ αλσηέξσ είλαη ηέηνηα πνπ νδεγεί ζε κία νκνγελνπνίεζε ηνπ παγθφζκηνπ ρσξηνχ ζηνλ ηνκέα ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο θνπιηνχξαο θαη εμσζεί εθείλνπο πνπ αξλνχληαη λα ζπκκνξθσζνχλ, φπσο ήδε αλαθέξακε πην πάλσ, ζην πεξηζψξην. 2

Πνιινί ζεσξνχλ φηη ε αθεηεξία φισλ απηψλ ησλ ζηνηρείσλ ήηαλ ηα λεαληθά θηλήκαηα πνπ δηακνξθψζεθαλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ θηλεκάησλ ζηε δεθαεηία ηνπ 60 ήηαλ ε αλαδήηεζε ελφο ηξφπνπ δσήο πνπ ζα ζεβφηαλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ αλζξψπσλ, κε ζεβαζκφ ζηα αηνκηθά δηθαηψκαηα. Σα λεαληθά θηλήκαηα ακθηζβεηνχζαλ ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν δσήο, ηνλ ππεξβνιηθφ θξαηηζκφ θαη ηελ απνπληθηηθή παξνπζία ηνπ ζε θάζε βήκα ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ θαη αλαδεηνχζαλ κία θηινζνθία δσήο πνπ ζπκππθλψλνληαλ ζηελ θξάζε «ΑΠΑΓΟΡΔΤΔΣΑΗ ΝΑ ΑΠΑΓΟΡΔΤΔΗ». Αλαδεηψληαο έλα θνηλφ ζεκείν ζχγθξηζεο αλάκεζα ζε εθείλε ηελ επνρή θαη ηε δεθαεηία ηνπ 90, νη ππνζηεξηθηέο απηήο ηεο αληίιεςεο πηζηεχνπλ φηη απηφ ην ζεκείν είλαη ε δπζθήκεζε ηνπ θξάηνπο θαη ηνπ θξαηηζκνχ θαη απνηειεί απφξξνηα ηεο ππεξβνιηθήο παξέκβαζεο ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ ζηηο ηδησηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ θαη ηδηαίηεξα ζηηο νηθνλνκηθέο. Παξάιιεια πξνηείλεηαη ζαλ ηδεαηή θαηάζηαζε κία θνηλσλία ησλ πνιηηψλ θαη, επηπιένλ, ην ηδηαίηεξν δηθαίσκα ηεο πξνβνιήο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ. ια απηά απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο ζχγρξνλνπ ζπζηήκαηνο ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ηνπ δηαξθνχο εμσξατζκνχ ηνπ θνηλνβνπιεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο αζηηθήο δεκνθξαηίαο. κσο ζηελ πξνζπάζεηα πνπ γίλεηαη γηα ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ ηδεψλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ απηή πξαγκαηνπνηείηαη ζεσξείηαη ην απηνλφεην δηθαίσκα ηνπ πνιίηε, θαη ηεο ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο ησλ αλζξψπσλ, φκσο εθείλν πνπ θπξίσο πξνάγεηαη είλαη ε ειεχζεξε δηαθίλεζε θεθαιαίσλ θαη εθείλν πνπ αζθαιίδεηαη είλαη ν πεξηνξηζκφο ησλ εκπνδίσλ γηα ηελ θίλεζε ησλ θεθαιαίσλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο θαη ζηα δηεζλή ρξεκαηηζηήξηα, γεγνλφο πνπ δελ κπνξεί λα ηαπηηζηεί θαη αλάγθε κε ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα φισλ ησλ αλζξψπσλ. ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ θνηλά αληηεμνπζηαζηηθά ζηνηρεία πνπ ζπκίδνπλ ηηο ειεπζεξηαθέο εμεγέξζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, ζα πξέπεη λα εληνπηζηνχλ φια εθείλα ηα αληηθνλθνξκηζηηθά ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνπο λένπο εθείλεο ηεο επνρήο θαη απνηεινχζαλ ην ζεκέιην ιίζν γηα ην ξηδνζπαζηηθφ πλεχκα ηεο επνρήο. Δπνκέλσο, απφ ηελ ζηηγκή πνπ ηα θπξίαξρα ζηνηρεία ηνπ αληηθνλθνξκηζηηθνχ θηλήκαηνο ήηαλ ν ξηδνζπαζηηζκφο θαη ε θξηηηθή απφξξηςε ηνπ θνηλσληθνχ θαηεζηεκέλνπ, ζα 3

πξέπεη λα δνχκε ζε πνην βαζκφ ηζρχνπλ θαη ζηε ζεκεξηλή επνρή θαη ζπκβαδίδεη κε ην πλεχκα ηεο. ηε δεθαεηία ηνπ 60 ηα βαζηθά αηηήκαηα ήηαλ ν πεξηνξηζκφο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλάισζεο, ε ακθηζβήηεζε ηεο θαηαλαισηηθήο θνηλσλίαο θαη ησλ παξαγψγσλ ηεο. Αληίζεηα ην πλεχκα ηεο επνρήο πνπ δηαλχνπκε είλαη ν παξαγσγηζκφο θαη ε θαηαλάισζε, ραξαθηεξηζηηθφ πνπ επηβιήζεθε απφ ηνλ θαπηηαιηζκφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο θάζεο θαη ζπγθεθξηκέλα απνηειεί πξντφλ ηεο λενθηιειεχζεξεο πνιηηηθήο πνπ αθνινπζνχλ ηα θξάηε. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζπκεζνχκε φηη νη λένη ηεο επνρήο ηεο δεθαεηίαο 60 δελ έξημαλ ηα βάξε γηα ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαηαλάισζε ζην θξάηνο θαη ζηελ πνιηηηθή ηνπ θξαηηζκνχ, αιιά ζηελ δηαβξσηηθή επηξξνή ηνπ ρξήκαηνο, ζην θεθάιαην, ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο εθείλε ηελ πεξίνδν άξρηζαλ λα παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ζηα κνλνπψιηα. Δπνκέλσο ε ινγηθή ελάληηα ζην θξάηνο θαη ζηνλ θξαηηζκφ έρεη δηαθνξεηηθή αθεηεξία ζηηο δχν πεξηφδνπο θαη δηαθαίλεηαη φηη ε αληίζεζε ήηαλ αλάκεζα ζηνπο λένπο θαη ζηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο θαη ζηα κνλνπψιηα, ηα νπνία ζεσξήζεθαλ ππεχζπλα γηα ηελ θηψρεηα ζεκαληηθψλ ιατθψλ ζηξσκάησλ θαη ιεηηνπξγνχζαλ θπληθά ελαληίνλ ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ ιαψλ. ήκεξα, φπσο κπνξεί λα δηαπηζησζεί, ηνλ θπξίαξρν ξφιν ηνλ παίδνπλ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο κε ηελ απεξηφξηζηε ειεπζεξία ηεο δηαθίλεζεο ησλ θεθαιαίσλ ηνπο θαη παξάιιεια κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο παξνπζίαο ζηα θνηλά δξψκελα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ ειεχζεξνπ πνιίηε. Ζ κελ ειεπζεξία έρεη ππνζηεί αξθεηά πιήγκαηα ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηδηαίηεξα κεηά ην ηξνκνθξαηηθφ θηχπεκα ηεο 11 εο επηεκβξίνπ ηνπ 2001, κε ηε δεκηνπξγία αληηηξνκνθξαηηθψλ λφκσλ θαη θπξίσο, κε ηελ νηθεηνζειή παξαρψξεζε δηθαησκάησλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ ακεξηθαληθνχ ιανχ ζηελ θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ θαη ζηνλ θξαηηθφ κεραληζκφ, ππφ ηελ επίθαζε ηεο εμάξζξσζεο ηεο ηξνκνθξαηίαο (ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζπκθσλνχκε φηη ε ηξνκνθξαηία δελ ζπκβάιιεη ζηελ εμέιημε ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο). Παξάιιεια ε νηθνλνκηθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ θαη ε ζηξαηεγηθή ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ έρεη θάλεη αζχδνηε ηελ θπθινθνξία ησλ θεθαιαίσλ, έρεη νδεγήζεη θνηλσληθά ζηξψκαηα ζηελ αλεξγία, ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη ζηελ φμπλζε ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ πνπ γελλά λέεο θνηλσληθέο αληηζέζεηο. Απφ ηελ άιιε δηακνξθψλεηαη έλα πιαίζην 4

απνδηάξζξσζεο ηεο ζπλνρήο ησλ θνηλσληψλ, ελψ έρεη θπξηαξρήζεη ην ηδενιφγεκα ηνπ ζξηάκβνπ ηεο θνηλσλίαο πέξα απφ ηα ζηελά φξηα πνπ ζέηεη ην θξάηνο. Έηζη ελψ κε ηελ παξαδνζηαθή θευλζηαλή ζνζηαιδεκνθξαηηθή εθδνρή ην θξάηνο έπαημε ην ξφιν ηνπ ζηπινβάηε γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο απζαηξεζίαο ησλ ηζρπξψλ θαη επηπιένλ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλαδηαλνκή ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ δηα κέζνπ ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο, ηψξα ζηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηεο θπξηαξρίαο ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ ηα ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία έρνπλ εμαιεηθζεί θαη νη θνηλσλίεο απνηεινχλ έξκαην ηεο ειεχζεξεο δηαθίλεζεο ησλ θεθαιαίσλ, ηνπ πεξηνξηζκνχ ηνπ θξάηνπο κε ηελ ηδησηηθνπνίεζε ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα θαη ην ςαιίδηζκα; ησλ θνηλσληθψλ παξνρψλ θαη, ηέινο, ησλ αλνηθηψλ νηθνλνκηψλ. Απηέο νη αληηιήςεηο δηαηππψζεθαλ απφ εθπξνζψπνπο κε δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο, νη νπνίνη εθπξνζσπνχλ δηαθνξεηηθά ξεχκαηα θνηλσληθψλ αληηιήςεσλ, φπσο ν Βεξγφπνπινο, ν Φσηφπνπινο θ.ι.π. νη νπνίνη αλήθνπλ ζηνλ ιεγφκελν επξχηεξν πξννδεπηηθφ ρψξν. ΓΔΤΣΔΡΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ Ζ κεηαπνιεκηθή πεξίνδνο ηνπ θευλζηαλνχ-θνξληηζηηθνχ θξάηνπο ηαπηίζηεθε κε ηε ζνζηαιδεκνθξαηία ε νπνία δελ ήηαλ απιά έλα ζπγθπξηαθφ θαηλφκελν ηεο κεηαπνιεκηθήο θάζεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ζπγθεθξηκέλα κεηά ην 1945, αιιά κία δνκηθή θαηαζθεπή, ε νπνία είρε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ, αιιά θαη ζην πνιηηηζκηθφ, ηδενινγηθφ θαη ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο δηακφξθσζεο ηεο λέαο θάζεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα: Ο νηθνλνκηθφο ξφινο ηνπ θξάηνπο ζπλεηέιεζε απνθαζηζηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο δηεχξπλζεο ηεο αγνξάο, ηεο εληαηηθήο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ, κέζσ ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο, ησλ εζληθνπνηεκέλσλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ δεκφζησλ επελδχζεσλ. Γίλεηαη θαλεξφ απφ ηα αλσηέξσ φηη ε δπλαηφηεηα γηα ηελ εθαξκνγή κίαο εζληθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο ήηαλ πην πνιχ πην εχθνιε αλαινγηθά κε ζήκεξα θαη ιεηηνπξγνχζε ζην πιαίζην ηεο εζληθήο θνηλσληθήο πξφλνηαο. 5

Παξφια απηά ε πεξίνδνο ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο θαη ηεο θπξηαξρίαο ηεο έιαβε ηέινο κε ηελ θξίζε ηνπ 73. Δίλαη ζεκαληηθφ φηη ε δηεζλνπνίεζε ηεο αγνξάο φπσο δηακνξθψζεθε κεηαπνιεκηθά ήηαλ πξντφλ αληηθεηκεληθψλ παξαγφλησλ. Οη ρψξεο πνπ ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο ήηαλ νη πξνεγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο, απφ ην θφβν ηεο επέθηαζεο ησλ ρσξψλ ηνπ πξψελ «ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ» θαη ηεο δεκηνπξγίαο ησλ απειεπζεξσηηθψλ θηλεκάησλ ζηνλ Σξίην Κφζκν. Πέξα απ απηφ φκσο ζηε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ζπλέβαιιαλ θαη άιινη αληηθεηκεληθνί παξάγνληεο, φπσο γηα παξάδεηγκα νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, ελψ ηαπηφρξνλα αλαπηχρζεθε ε αγνξά ηνπ επξσδνιαξίνπ. Οη δηάθνξνη δηεζλείο νξγαληζκνί πνπ δεκηνπξγήζεθαλ, φπσο ε GATT, ην ΓΝΣ θ.ι.π., ζηελ νπζία απνηέιεζαλ ην ζεζκηθφ πιαίζην ζηήξημεο γηα ηε δεκηνπξγεζείζα θαηάζηαζε ηεο κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ. Παξαηεξνχκε φηη θαη ζην λέν πιαίζην έρνπκε κία δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο κε ηε δηεχξπλζε ηεο παγθφζκηαο αγνξάο, πνιχ πέξα απφ ηα ζηελά πιαίζηα ηεο εγρψξηαο αγνξάο, γεγνλφο πνπ απφ ηε θχζε ηεο απφ έλα ζεκείν θαη κεηά πεξηφξηδε ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο θαη ηηο δπλαηφηεηεο παξέκβαζεο ηνπ, φρη θπζηθά ζην πιαίζην πνπ έρεη δηακνξθσζεί ζήκεξα. Πάλησο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο ζνζηαιδεκνθξαηηθήο θπξηαξρίαο ε θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζηεξηδφηαλ ζηελ αχμεζε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο, ε νπνία αλαινγνχζε ζην 80 κε 90% ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο ησλ πξνεγκέλσλ θαπηηαιηζηηθψλ ρσξψλ. Γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη είλαη ην ζεκείν ζην νπνίν ν ξφινο ηνπ θευλζηαλνχ θξάηνπο ήηαλ ν έιεγρνο ηεο αλεμέιεγθηεο κεγέζπλζεο ηεο αγνξάο, κε νδεγφ ηε ξχζκηζε ηεο ζπλνιηθήο ελεξγνχο δήηεζεο. Σα βαζηθά καθξννηθνλνκηθά θξηηήξηα ήηαλ νη δεκφζηεο δαπάλεο θαηαλάισζεο θαη νη δεκφζηεο επελδχζεηο. Γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη φηαλ ε ηάζε ηεο δηεζλνπνίεζεο ηεο παγθφζκηαο αγνξάο γίλεηαη πεξηζζφηεξε έληνλε κέζα απφ ηελ επεθηαηηθή πνιηηηθή ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ην δηεζλέο εκπφξην έρεη αλάγθε ηε δηαθίλεζε ησλ θεθαιαίσλ, ε αγνξά φπσο απηή δηακνξθψλεηαη δηα κέζνπ ηνπ θξαηηθνχ ειέγρνπ παξνπζηάδεη αηέιεηεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά νη ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο νη νπνίεο έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζην πιαίζην ηνπ θευλζηαλνχ θξάηνπο, θαηάθεξαλ κε ηηο πηέζεηο ηνπο λα απμήζνπλ ηνπο κηζζνχο θαη ζηηο 6

αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 νη απμήζεηο ησλ κηζζψλ ππεξέβαηλαλ ηελ αχμεζε ζηελ παξαγσγηθφηεηα. Γίλεηαη ζαθέο ν θξαηηθφο παξεκβαηηζκφο δελ άθελε ηελ ειεχζεξε δηακφξθσζε ησλ κηζζψλ θαη ηεο απαζρφιεζεο, φπσο ζα ηελ απαηηνχζαλ νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο. Παξάιιεια έξρεηαη θαη ε ελεξγεηαθή θξίζε ηνπ 73 θαη νδεγεί ην φιν ζχζηεκα ζε αδηέμνδν. Δπηπιένλ πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ν ζηαζηκνπιεζσξηζκφο ήηαλ θαη ε ηαθφπεηξα ηνπ θευλζηαλνχ ππνδείγκαηνο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο. Απφ ηελ άιιε, ζχκθσλα κε ηελ άπνςε ησλ καξμηζηψλ, ππάξρεη θαη ε θξίζε ππεξζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία δελ θαηαλαιψλνληαη απφ ηνπο θαηαλαισηέο ηα πξντφληα πνπ παξάγνληαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο. Αθξηβψο εθείλε ηελ πεξίνδν έρνπκε ηελ εκθάληζε ηνπ λενθηιειεχζεξνπ θχκαηνο, ην νπνίν κέρξη ηφηε ήηαλ πεξηζσξηνπνηεκέλν ζηα παλεπηζηήκηα ηνπ ηθάγν, θ.ι.π. Ζ αλάγθε γηα ηελ ειεχζεξε θίλεζε θεθαιαίσλ θαη ηε δηακφξθσζε ελφο δηεζληθνχ πεξηβάιινληνο πνπ λα επλνεί ηηο θηλήζεηο θαη ηελ επέθηαζε ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ρσξίο φξηα, βξίζθεη έθθξαζε ζηελ θηιειεχζεξε ζθέςε. Δλψ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε παγθφζκηα νηθνλνκία βξίζθεηαη ζε κία ηξνρηά απμαλφκελεο νινθιήξσζεο θαη απφ ηελ νηθνλνκηθή θαη απφ ηελ ηερλνινγηθή ζθνπηά, παξαηεξνχκε φηη είλαη εμαθνινπζεί λα είλαη δηαηξεκέλνο ζε θξάηε, ηα νπνία πνιιάθηο βξίζθνληαη ζε αληίζεζε κεηαμχ ηνπο απφ ηε ζηηγκή πνπ ην θαζέλα επηδηψθεη ηα ηδηαίηεξα ζπκθέξνληα ηνπ. Απφ απηή ηελ πεξίνδν θαη κεηά αξρίδνπλ λα θπξηαξρνχλ νη δπλάκεηο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ζπγθεθξηκέλα ην εκπφξην, νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ ζε γεσγξαθηθά κέξε πνπ νη ίδηεο επηζπκνχλ θαη νη ρξεκαηννηθνλνκηθέο ξνέο, γεγνλφο πνπ καδί κε ηνλ φιν θαη εμαζζελεκέλν ξφιν ηνπ θξάηνπο δεκηνπξγνχληαη νη ζπλζήθεο γηα κηα παγθφζκηα νηθνλνκία κε ηελ πην κεγάιε αιιεινεπίδξαζε θαη αιιεινεμάξηεζε. Ηδηαίηεξα ζηε δεθαεηία ηνπ 90 θαη κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, ε θπξηαξρία ηεο Γχζεο θαη ηνπ θαπηηαιηζκνχ θαίλεηαη λα είλαη ζξηακβεπηηθή. Οξηζκέλνη ζεσξεηηθνί (Gilpin), ζεσξνχλ φηη δηαλχνπκε ηνλ κεγαιχηεξν πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ κεηαζρεκαηηζκφ κεηά ηνλ 17 ν θαη 18 ν αηψλα. απηή ηε δεθαεηία γίλνληαη εκθαλείο νη κεηαβνιέο πνπ μεθίλεζαλ ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο θαη αθνξνχλ θπξίσο ηε ηερλνινγηθή επαλάζηαζε, θπξίσο ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο ηελ ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξίαο θαη 7

αθφκε ηελ εκθάληζε ηνπ ΗΝΣΔΡΝΔΣ, πνπ άιιαμε ηα δεδνκέλα ηεο λέαο ηεο παγθφζκηαο θνηλσλίαο. Παξαηεξνχκε απφ ηα αλσηέξσ, φηη ε πνξεία πξνο κία δηεζλή νηθνλνκία κε ηα ζεκεξηλή θαηάιεμε θαη θπξίσο κε ηελ θπξηαξρία ηεο λενθηιειεχζεξεο ζθέςεο έρνπλ έλα αληηθεηκεληθφ ππφβαζξν. Ζ θξίζε θαη ε πνξεία πξνο ηελ πνξεία ηεο θπξηαξρίαο ηεο λενθηιειεχζεξεο ζθέςεο πξνθχπηεη θαη απφ ηελ εζσηεξηθή δπλακηθή ηνπ ζπζηήκαηνο, αλεμάξηεηα απφ ηηο πξνζέζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ θαη θπξίσο ηεο θπξίαξρεο αζηηθήο ηάμεο, φπσο εθθξάδεηαη απφ ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο θαη ηηο αλάγθεο πνπ παξνπζηάδνπλ νη ζπγθεθξηκέλεο ζε παγθφζκην επίπεδν. Δπνκέλσο γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη εθθξάδεηαη θαη ε αληίζεηε άπνςε, πνπ ιέεη φηη ε παγθνζκηνπνίεζε δελ πξνέθπςε απφ ηελ εζσηεξηθή ινγηθή ηνπ ζπζηήκαηνο αιιά απφ ηηο επηινγέο εθείλσλ πνπ κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηα πξάγκαηα θαη έρνπλ έλα θαζαξά ππνθεηκεληθφ ραξαθηήξα. Απφ εδψ πξνθχπηεη ε ηάζε λα θαηεγνξείηαη ε λενθηιειεχζεξε ζθέςε θαη ε λενθηιειεχζεξε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ζπλσκνζία ή αθφκε φηη ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη έλαο κχζνο ή κία ρίκαηξα. Δθείλν ην νπνίν ζα πξέπεη λα δηαπηζηψζνπκε είλαη ζε πνην βαζκφ αιιεινεπεξεάδνληαη νη αληηθεηκεληθνί κε ηνπο ππνθεηκεληθνχο παξάγνληεο θαη πνηνο απφ ηνπο δχν παξάγνληεο είλαη ν πξσηεχσλ θαη πνηνο ν δεπηεξεχσλ θαη αθφκε αλ ε παξνπζία ηνπο έρνπλ ηελ ίδηα ζεκαζία. Αθφκε γίλεηαη πιένλ ζαθέο φηη ε παγθνζκηνπνίεζε βξίζθεη έθθξαζε ζηελ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε, κέζσ ηεο δηαθίλεζεο θεθαιαίσλ ζηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο, ελψ απφ ηελ άιιε βξίζθεηαη καθξηά απφ ηελ ιεγφκελε «νκνγελνπνίεζε» ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ πνιηηηζηηθψλ ηεο πξνηχπσλ, αλ θαη ε ηαρχηεηα ηεο πιεξνθνξίαο θαη ε δηαρείξηζε ηεο επηδξνχλ ζε επξεία θιίκαθα ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε. ΣΡΗΣΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ ηε ζέζε γηα ην πνηνο είλαη ν ξφινο ηεο λενθηιειεχζεξεο ζθέςεο ζηε δηακφξθσζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ππάξρνπλ αληηθξνπφκελεο απφςεηο. Τπάξρεη ε πηέξπγα ηεο ζνζηαιδεκνθξαηηθήο αξηζηεξάο ε νπνία πηζηεχεη φηη ν λενθηιειεπζεξηζκφο θαη ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη νπηνπίεο, άξα δελ αληηζηνηρνχλ ζηελ ζχγρξνλε δηεζλή πξαγκαηηθφηεηα. Πξνζπαζνχλ λα ηελ επηβάιινπλ νη δηεζλείο ειίη, νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα δηακνξθψζνπλ εθείλν 8

ην πιαίζην ζην νπνίν ζα κπνξέζνπλ λα βξνπλ έδαθνο γηα λα πινπνηεζνχλ νη λενθηιειεχζεξεο ζεσξίεο (P. Bourdieu, The essence of liberalism, 1988 ). Οη αλαδεηήζεηο μεθηλνχλ απφ ηελ πξνζπάζεηα λα εθθξαζηνχλ νη αληηηηζέκελεο απφςεηο, δειαδή αλ ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη ζπλέπεηα θαη αλαγθαία εμέιημε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ή αλ πξφθεηηαη γηα κία παξέκβαζε ηεο δηεζλνχο ειίη θαη επνκέλσο παίξλεη ηηο δηαζηάζεηο ηεο ζπλσκνζίαο ή αθφκε φηη ε παγθνζκηνπνίεζε απνηειεί κία ρίκαηξα (Γειηβάλε, Βεξγφπνπινο, Thompson, Hirst). Δπνκέλσο νη νηθνλνκηθέο δνκέο ηεο επνρήο ηνπ 21 νπ αηψλα, φπσο δηακνξθψλνληαη ζήκεξα, δειψλνπλ κία επηζηξνθή ζην παξειζφλ θαη ζηελ απζεληηθή επνρή ηνπ θαπηηαιηζκνχ θαη ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο φπσο είρε δηακνξθσζεί ηνλ 19 ν αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ, κέρξη θαη ηελ θξίζε ηνπ 1929-30 πνπ άιιαμε ξηδηθά ε πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο θαη έγηλε πιένλ πνιηηηθή θξαηηθήο παξέκβαζεο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Μεηά ηελ θξίζε ηνπ 1973 θαη ηελ πηψζε ηνπ αλαηνιηθνχ κπιφθ άξρηδε λα πεξηνξίδεηαη ε ξπζκηζηηθή παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο θαη ηνπ θνηλσληθνχ ειέγρνπ θαη λα θπξηαξρεί ην αφξαην ρέξη πνπ απνξπζκίδεη ηηο αγνξέο. Δπνκέλσο ε ζεκεξηλή κνξθή ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη «λενθηιειεχζεξε παγθνζκηνπνίεζε» (Crotty), κία άπνςε ε νπνία δελ απέρεη θαη πνιχ απφ ηηο πην παξαπάλσ θαη ζηηο νπνίεο ήδε αλαθεξζήθακε. Ζ λενθηιειεχζεξε επαλάζηαζε μεθίλεζε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη κπνξεί πιένλ λα γίλεη κία απνηίκεζε γηα ηελ κέρξη ηψξα πνξεία ηεο Ζ λενθηιειεχζεξε ζθέςε, ζηε ζεκεξηλή ηεο έθθξαζε, ζρεκαηίζηεθε αξρηθά απφ ηνπο νηθνλνκνιφγνπο ηεο ζρνιήο ηνπ ηθάγν, κε θχξην εθθξαζηή ηνλ Hayek ηνλ νπνίν νη νπαδνί ηνπ νηθνλνκηθνχ θηιειεπζεξηζκνχ ηνλ ζπκήζεθαλ μαλά κεηά απφ αξθεηά ρξφληα. Δπεθηάζεθε ζηελ πνξεία θαη ζηελ πξαθηηθή ησλ επαγγεικαηηψλ πνιηηηθψλ θαη ηδίσο ζηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη ζηηο ΖΠΑ θαη απνηέιεζε ηειηθά ην ζεσξεηηθφ θαη ηδενινγηθφ νπινζηάζην ελάληηα ζην θευλζηαλφ-θνξληηζηηθφ θξάηνο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη λενθηιειεχζεξνη ζεσξεηηθνί επηηέζεθαλ φρη κφλν ζηνλ θξαηηζκφ, αιιά θαη ζηελ ππεξβνιηθή δεκνθξαηία ηελ νπνία ηειηθά ζεψξεζαλ θαη σο ππεχζπλε θαη γηα ηηο νηθνλνκηθέο θξίζεηο πνπ αθνινχζεζαλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νξηζκέλνη λενθηιειεχζεξνη ζεσξεηηθνί θαη επηθξηηέο ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο, φπσο γηα παξάδεηγκα, S. Huntington, J. Buchanan, D. Bell, (Φσηφπνπινο), 9

θαηεγφξεζαλ ηελ ππεξβνιηθή δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή, δειαδή ηελ ππεξβνιηθή ζπκκεηνρή ησλ θξαηηθψλ ζεζκψλ ζηελ αγνξά θαη ζην δηεζλέο εκπφξην, φπσο απηή ζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ, επίζεο ην ππεξβνιηθφ θξάηνο πξφλνηαο, ην νπνίν θαηά ηε γλψκε ηνπο εκπφδηζε κία πνιχ κεγαιχηεξε θαπηηαιηζηηθή αλάπηπμε. Γηα ηνλ Huntington, ε αλεμέιεγθηε δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή νδήγεζαλ ζε κηα πνιχ κεγάιε αχμεζε ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ θαη ζηελ δεκνζηνλνκηθή θξίζε, πνπ ζηελ νπζία πεξηνξίδεη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο (Φσηφπνπινο). Με ηελ επηθξάηεζε ηνπ νηθνλνκηθνχ λενθηιειεπζεξηζκνχ θαη ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα θαη κε βάζε ηα ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ δηακνξθψλνπλ, ζην πιαίζην ηεο απνηίκεζεο ηεο, κία αληηθεηκεληθή θαηάζηαζε γηα ηνπο επηθξηηέο ηεο. Καηαξρήλ, νη ππεξαζπηζηέο ηεο ππνζρέζεθαλ νθέιε ηα νπνία έσο ηψξα δελ έγηλαλ εκθαλή ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ πάλσ ζηε γε. Παξαηεξνχκε, κε βάζε ηα ίδηα ζηνηρεία, φηη ε αχμεζε ηνπ παγθφζκηνπ εηζνδήκαηνο έρεη επηβξαδπλζεί θαη ε αχμεζε ηνπ αληίζηνηρνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ ζηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 20 νπ αηψλα ήηαλ ε πιένλ αξγή ζπγθξηλφκελε κε φιεο ηηο δεθαεηίεο πνπ αθνινχζεζαλ κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Σν ίδην θαη ν ξπζκφο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ. Ζ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, πνπ απνηειεί παλάθηα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, κεηψζεθε θαη νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο ηφζν ζηηο δηάθνξεο ρψξεο, φζν θαη κεηαμχ ησλ ρσξψλ ζηηο δηάθνξεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο απμήζεθαλ. Οη νηθνλνκηθέο θξίζεηο θαη θπξίσο νη ρξεκαηννηθνλνκηθέο, φπσο ζηελ Ηαπσλία αιιά θαη ζε άιιεο ρψξεο, έγηλα πην ζπρλέο, ην πνζνζηφ αλεξγίαο απμήζεθε, ηα επηηφθηα απμήζεθαλ θαη απηά θαη ηειηθά ε απφζηαζε πνπ ρψξηδε ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο κε ηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο ρψξεο (εθηφο απφ εθείλεο πνπ βξίζθνληαη ζηε ΝΑ Αζία) απμήζεθε θαη απηή. Τπήξρε ε άπνςε, φηη παξφιν πνπ ε πνξεία ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ ππήξμε απνγνεηεπηηθή ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, ηνπιάρηζηνλ ζηηο ΖΠΑ, πνπ αθνινπζήζεθε πηζηά ην ζχγρξνλν λενθηιειεχζεξν πξφηππν, αλαπηχρζεθαλ βηνκεραληθά θαη νηθνλνκηθά ζπγθξνηήκαηα πνπ θπξηάξρεζαλ ζηηο παγθφζκηεο αγνξέο ηα νπνία δεκηνχξγεζαλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, κε απνηέιεζκα ε αλεξγία λα είλαη 10

ρακειή. Ζ άλζεζε φκσο πνπ παξαηεξήζεθε ζηηο ΖΠΑ ζηελ πεξίνδν 1995-2000 νδήγεζε ζηελ χθεζε κεηά ην 2000. Αιιά, αθφκε θαη κεηά ηηο αλαζεσξήζεηο, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο ακεξηθάληθεο ζηαηηζηηθήο ππεξεζίαο, νη νηθνλνκηθνί δείθηεο πνπ έδεηρλαλ πςεινί ζε φιε ηελ πεξίνδν κεηά ην 1978, ήηαλ ηειηθά δηνγθσκέλνη. Έηζη ε αχμεζε ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δζληθνχ Πξντφληνο ζηελ Ακεξηθή ήηαλ θαηά κέζν φξν 4,2% εηεζίσο ζηελ επνρή ηεο κεγάιεο αλάπηπμεο (1959-73), αιιά κφλν 2,9% ζηα έηε πνπ επηθξάηεζε ε λενθηιειεχζεξε πξαθηηθή, δειαδή ηελ πεξίνδν 1979-2000. Αθφκε θαη ζηελ πεξίνδν ηεο κεγάιεο άλζεζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα 1999-2000 ε αλάπηπμε ήηαλ 3% εηεζίσο (Crotty). Σν κέζν πνζνζηφ αλεξγίαο πνπ ήηαλ ζηελ πεξίνδν 1950-193, έθζαζε ηελ πεξίνδν 1979-2000 ζην 6,4%. Δπίζεο ε κέζε εηήζηα αλάπηπμε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο, ελψ ήηαλ 2,9% ηελ πεξίνδν 1959-1973 έθζαζε ζην 1,6% ηελ πεξίνδν 1979-2000. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηελ πεξίνδν 1995-2000 είρακε κία πνιχ κεγάιε αχμεζε κεγέζπλζεο εμαηηίαο ηεο θπξηαξρίαο θαη ηεο δπλακηθήο ηεο λέαο ηερλνινγίαο. απηήλ ηελ πεξίνδν ε αχμεζε ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο ησλ ΖΠΑ, πνπ ήηαλ πξάγκαηη πνιχ θαιή, ήηαλ 3,9% θαηά κέζν φξν. Θα πξέπεη φκσο λα ζεκεησζεί φηη ηελ πεξίνδν 1975-79 ε αλάπηπμε ήηαλ 4,5%, ελψ ηελ επνρή κεηαμχ 1959-73, φπσο ήδε αλαθεξζήθακε ήηαλ 4,2%. Απφ ηελ άιιε ζηε δεθαεηία ηνπ 90 πνπ είρακε ηελ επαλάζηαζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο είρακε κία αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο αιιά φρη θαη ηδηαίηεξα εληππσζηαθή. ηελ ίδηα πεξίνδν ε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ήηαλ 2,2%, ε νπνία ήηαλ ζαθψο ζεκαληηθφηεξε ηεο πεξηφδνπ 1979-94, αιιά ιηγφηεξν ζεκαληηθή απφ ηελ πεξίνδν 1959-73. Απφ ηελ άιιε ελψ φκσο ην πξαγκαηηθφ κέζν εηζφδεκα ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ ήηαλ ή πνπ κεησλφηαλ γηα πνιχ θαηξφ ζ εθείλε παξνπζίαζε ζηαζεξή αχμεζε. πσο ήδε πξναλαθέξακε, ε κεγάιε αηζηνδνμία γηα ηελ κεγάιε αλάθακςε ηεο παγθφζκηαο αγνξάο θαη ηελ απνκάθξπλζε ηνπ παγθφζκηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο απφ ηελ νξηζηηθή θξίζε δελ επαιεζεχηεθε. Μεηά ηνλ επηέκβξην ηνπ 2001 ε παγθφζκηα νηθνλνκία θαη θπξίσο εθείλε ησλ ΖΠΑ έρεη εηζέιζεη ζε κηα πεξίνδν ζηαζηκφηεηαο θαη ζνβαξήο χθεζεο. Ο ξπζκφο αχμεζεο ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο ησλ ΖΠΑ έθζαζε ζην 1,3% ζην 2001. Ζ ζπκκεηνρή ηεο αχμεζεο ηεο θαηαλάισζεο ζηελ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ 11

δηπιαζηάζηεθε κεηά ην 1995. Γίλεηαη ζαθέο φηη ζε έλα βαζκφ ε πεξίθεκε νηθνλνκηθή έθξεμε βαζίζηεθε θαη ζηελ ηεξάζηηα αχμεζε ηνπ ρξένπο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Σν ζπλνιηθφ ηδησηηθφ ρξένο ζην 2000 έθζαζε ζην 132% ηνπ ΑΔΠ (Economist, Ηαλνπάξηνο 2000). ΣΔΣΑΡΣΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ Σν λέν παγθφζκην ζχζηεκα ην νπνίν ηαπηίδεηαη κε κία παγθφζκηα αγνξά, πνπ ζεκαίλεη έλα άλνηγκα ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ, απνηειεί ην πην ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα. Σα θπξίαξρα ζηνηρεία πνπ επηθξαηνχλ είλαη: ε θηιειεπζεξνπνίεζε θαη ε απνξχζκηζε ησλ αγνξψλ θαη ηέινο, ε πνξεία πξνο ηελ παγθνζκηνπνίεζε. Παξάιιεια κε απηά ήδε έρεη μεθηλήζεη κία ηεξάζηηα πξνζπάζεηα ε νπνία αληηηίζεηαη πξνο ηνλ εζληθφ θαπηηαιηζκφ, κία πξνζπάζεηα πνπ έρεη σο αληηθεηκεληθή αηηία ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο πνπ δελ γλσξίδνπλ πεξηνξηζκνχο ζηελ αλάπηπμε ηνπο θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ κία κεξίδα καξμηζηψλ σο ππεξεζληθέο επηρεηξήζεηο, πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ ππεξεζληθή θαπηηαιηζηηθή ηάμε (Sklair: The Transnational Capitalist Class). Απηή ε ηάζε έρεη σο βάζε δχν βαζηθέο ππνζέζεηο: Ζ πξψηε ππφζεζε βαζίδεηαη απφ ηνλ βαζκφ εμάξηεζεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο αλάπηπμεο απφ ηελ επέθηαζε ησλ εμαγσγψλ φπσο απηή δηακνξθψζεθε ηνπιάρηζηνλ κεηά ην 1970. Ζ δεχηεξε ππφζεζε ζπζρεηίδεηαη κε ηελ απεξηφξηζηε θίλεζε ησλ θεθαιαίσλ ζηα δηεζλή ρξεκαηηζηήξηα θαη γεληθφηεξα ηε δηαθίλεζε ειεχζεξνπ ζπλαιιάγκαηνο, γεγνλφο πνπ απαηηεί κία πεξηνξηζκέλε παξέκβαζε ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ θαη γεληθφηεξα ηνπ θξάηνπο. Όζνλ αθνξά ηελ πξψηε ππφζεζε, ζηηο αλαπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο ν κέζνο εηήζηνο ξπζκφο ησλ εμαγσγψλ ήηαλ 1,6 θνξέο πςειφηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο ζηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 1960-1970, ελψ αληίζηνηρα ηελ πεξίνδν 1990-97 ήηαλ κεγαιχηεξνο 3,2 θνξέο. Δλψ ζηνπο άιινπο ηνκείο φπσο ήδε παξαηεξήζακε ε ζχγθξηζε είλαη αξλεηηθή γηα ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο. Απφ ηα παξαπάλσ παξαηεξνχκε φηη ν ιφγνο ησλ παγθφζκησλ εμαγσγψλ πξνο ην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ έρεη απμεζεί θαηά 57% θαη πην ζπγθεθξηκέλα: ελψ ην 1970 ήηαλ 14%, ην 1995 έθζαζε ζε 22% θαη ην θπξηφηεξν ζηηο ΖΠΑ νη νπνίεο 12

ζεσξνχληαη ζαλ ε κεγαιχηεξε νηθνλνκία ηνπ θφζκνπ ν αλσηέξσ ιφγνο έρεη δηπιαζηαζηεί θαη ζπγθεθξηκέλα απφ 6% πνπ ήηαλ ην 1970, ζε 11% ην 1995 (Φσηφπνπινο: Πεξηεθηηθή.Γεκνθξαηία). Απφ ηελ άιιε φζνλ αθνξά ηε δεχηεξε ππφζεζε, δειαδή ηελ αγνξά θεθαιαίνπ, έρνπκε ηελ θαηάξγεζε ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ειέγρσλ θαη ησλ ζπλαθφινπζσλ πεξηνξηζκψλ, δείγκα ηεο ππεξίζρπζεο ηεο λενθηιειεχζεξεο ζθέςεο αιιά θαη πξαθηηθήο, πνπ επεξέαζε ηειηθά ζε κεγάιν βαζκφ ζηε δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο. Σν ζηνηρείν πνπ θπξηαξρεί είλαη ε έκθαζε ζηε επέθηαζε ηνπ ρξεκαηηζηηθνχ θεθαιαίνπ ζε παγθφζκηα θιίκαθα, ελψ ε νπζηαζηηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε πνπ βαζίδεηαη ζηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ παξακέλεη ζηάζηκε. Βξηζθφκαζηε ζε κία θάζε πνπ ζηε δεθαεηία ηνπ 90 ηα ζπκθέξνληα ηνπ ρξεκαηηζηηθνχ θεθαιαίνπ θπξηαξρνχλ έλαληη ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπ βηνκεραληθνχ θεθαιαίνπ. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε αλσηέξσ ππφζεζε ζα αλαθεξζνχκε ζε νξηζκέλα παξαδείγκαηα. Ζ ρξεκαηαγνξά δεθαηεηξαπιαζηάζηεθε απφ ην 1973 κέρξη ην 1995 θαη έθζαζε ηειηθά ζε έλα ηδίξν 1,2 ηξηο δνιάξηα εκεξεζίσο, ελψ αληίζηνηρα νη εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο έθζαλαλ ζην 2 κε 3% απηνχ ηνπ πνζνχ (Καζεκεξηλή 22/3/1998). Σν απνηέιεζκα φιεο απηήο ηεο αλεμέιεγθηεο θίλεζεο θεθαιαίσλ έγηλε θαηαλνεηή κε ηηο αιιεπάιιειεο θξίζεηο ζε έιε ηε δεθαεηία θαη ζηελ Ηαπσλία θαη ζηε ΝΑ Αζία θαη ζηε Ρσζία θαη ζην Μεμηθφ θαη πξφζθαηα κε ηελ Αξγεληηλή πνπ απνηειεί έλα ηδηαίηεξε πεξίπησζε, εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ζεσξείηαη ζχκα ηνπ ΓΝΣ. Ηδηαίηεξα ζηελ πεξίνδν 1997 έρνπκε κία ηξνκαθηηθή θίλεζε θεθαιαίσλ κε απνηέιεζκα λα δηαθχγνπλ 12 δηζεθ. δνιάξηα θαη λα θαηαζηξαθνχλ νηθνλνκίεο αιιά θαη λνκίζκαηα. Έρνπκε λα θάλνπκε κε έλα παξαζηηηθφ ηξφπν πινπηηζκνχ ν νπνίνο απέρεη αξθεηά κε ηνλ παξαγσγηθφ πινχην πνπ ζπλδέεηαη κε ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο θαη δελ έρεη σο απηνζθνπφ ηελ θεξδνζθνπία. ΠΔΜΠΣΖ ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ Δίλαη ζαθέο φηη ζηελ πνξεία πξνο ηελ παγθνζκηνπνίεζε, ε θπξηαξρία ηνπ θφζκνπ αλήθεη ζηνπο ηξεηο βαζηθνχο νηθνλνκηθνχο ζπλαζπηζκνχο: Δπξσπατθή Έλσζε, Ηαπσλία θαη ΝΑ Αζία, θαη ηέινο ε Βφξεηνο Ακεξηθή. Με ηελ εμέιημε ησλ δηεζλψλ νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ ην κνληέιν ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο 13

γίλεηαη φιν θαη πην δηαθνξεηηθφ ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ, ελψ παξάιιεια πνιιά απφ ηα ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο, φπσο ε άληζε θαηαλνκή ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ θαη ηα δεηήκαηα εμάξηεζεο εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ θαη λα δπζρεξαίλνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν ηελ πνξεία ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη νη ππέξκαρνη ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο είλαη ηδηαίηεξα αηζηφδνμνη γηα ηελ πνξεία ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ. Οη ίδηνη πηζηεχνπλ φηη ζα ππάξμεη κεγάιε αλάπηπμε, κε βάζε ηνπο φξνπο πνπ νη ίδηνη πξνζδνθνχλ, ζε κεγάια ηκήκαηα ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ θαη ζπλήζσο αλαθέξνληαη ζηελ Αλαηνιηθή θαη Νφηην Αζία θαη αθφκε ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή θαη θαίλεηαη φηη αγλννχλ θαη ηελ θξίζε ηνπ 1997 ζηε ΝΑ Αζία θαη αθφκε ηελ γεληθφηεξε θξίζε ζε φιε ηε ζθαίξα ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο (Βξαδηιία, Αξγεληηλή, Παξαγνπάε). Σα πςειά πνζνζηά αλάπηπμεο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κεηαβάιινπλ ην κεξίδην ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο θαη ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ γηα κεγάιεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο φπσο είλαη ε Ηλδία, ε Κίλα, ε Βφξεηνο Κνξέα θαη ε Ηλδνλεζία. Τπήξραλ νη πξνβιέςεηο ηνπ δηεζλνχο θαη έγθπξνπ πεξηνδηθνχ «Economist, 1 Οθησβξίνπ 1994», ζχκθσλα κε ην νπνίν εάλ νη ηάζεηο αλάπηπμεο ηεο Κίλαο εθείλεο ηεο πεξηφδνπ ζπλερηζηνχλ, ηφηε ε Κίλα ζα θαηαθέξεη λα κεηαηξαπεί ην 2020 ζηελ κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή δχλακε ηνπ θφζκνπ μεπεξλψληαο αθφκε θαη ηηο ίδηεο ηηο ΖΠΑ. Αθφκε νη ιεγφκελεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ζα θαηέρνπλ έλα πνζνζηφ πνπ ζα αληηζηνηρεί ζην 60% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο, ελψ ην πνζνζηφ γηα ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ζα θζάλεη κφιηο ην 40%. Οη αηζηφδνμνη ππεξαζπηζηέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζεσξνχλ φηη ε αλάπηπμε ζα πξνζθέξεη νθέιε ζε φιεο ηηο ρψξεο πνπ έρνπλ ηελ πξφζεζε λα αλαπηπρζνχλ ή πνπ αλαπηχζζνληαη, δειαδή θαη γηα ηηο αλαπηπγκέλεο θαη γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο. Δπεηδή ην εηζφδεκα ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ δηαξθψο ζα απμάλεηαη, απηφ ζα ζπκβάιιεη ζηε δηακφξθσζε λέσλ επηπέδσλ παξαγσγήο θαη ηε ζηαζεξφηεηα ηεο απαζρφιεζεο ζηνλ Πξψην Κφζκν θαη ππ απηήλ ηελ νη ππεξαζπηζηέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο πηζηεχνπλ φηη ζα δεκηνπξγεζεί κία παγθφζκηα νηθνλνκία. Πηζηεχνπλ δε, φηη ηα ηδηαίηεξα κέηξα πξνζηαηεπηηζκνχ δελ ζα έρνπλ ιφγν χπαξμεο γηα ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαη αθφκε ζα κεησζεί ν θξαηηθφο παξεκβαηηζκφο πνπ κπνξεί λα αιιάμεη ηηο νηθνλνκηθέο δνκέο κίαο θνηλσλίαο θαη ζα απνηξαπεί αθνχ πιένλ δελ ζα είλαη αλαγθαίν ε θαηεχζπλζε 14

θεθαιαίνπ πξνο ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Απηέο είλαη ζε γεληθέο γξακκέο νη απφςεηο ησλ λενθηιειεχζεξσλ ζεσξεηηθψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ππάξρεη θαη ε άπνςε ησλ απαηζηφδνμσλ ζεσξεηηθψλ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο νη νπνίνη ζεσξνχλ φηη ε ειεχζεξε δηαθίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ην ειεχζεξν δηεζλέο εκπφξην ζα δεκηνπξγήζνπλ εθείλεο ηηο πξνυπνζέζεηο γηα κία ζηαζεξή κεηαηφπηζε ηεο επέλδπζεο ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή απφ ηηο αλαπηπγκέλεο βηνκεραληθέο ρψξεο κε ηνπο πςεινχο κηζζνχο πξνο ηηο αλαπηπζζφκελεο βηνκεραληθέο ρψξεο νη νπνίεο έρνπλ θαη σο ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα θαη ηνπο ρακεινχο κηζζνχο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε εξγαζία ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο (Williams, 1995).Μία ηέηνηα πξννπηηθή ζα δεκηνπξγήζεη ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαη ζα νδεγήζνπλ ζε κία δηαδηθαζία απνβηνκεράληζεο, ρσξίο αλάινγα νθέιε γηα ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ρσξψλ, ελψ απφ ηελ άιιε δελ ζα ππάξμεη θαη ε αλάινγε επεκεξία θαη ζηνπο εξγαδφκελνπο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ. Πξφθεηηαη θπξίσο γηα απφςεηο ησλ ζνζηαιδεκνθξαηψλ θαη ησλ ξηδνζπαζηψλ αξηζηεξψλ θευλζηαλψλ. Δπνκέλσο, παξαηεξνχκε φηη έρνπκε λα θάλνπκε κε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο επηρεηξεκάησλ, ηα νπνία αληηκεησπίδνπλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν. Έρνπκε λα θάλνπκε κε δχν νκάδεο ρσξψλ πνπ γηα λα θαηαλνεζεί ε πνξεία ηνπο απαηηείηαη ηδηαίηεξε κειέηε. Ζ καθξνπξφζεζκε ηάζε ησλ δχν ζπλφισλ είλαη ε θαζνδηθή πνξεία ησλ πνζνζηψλ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ απφ ην 1961 θαη κεηά (Hisrt-Thompson). Οη ίδηνη παξαηεξνχλ έλα θπθιηθφ ραξαθηήξα ηεο αλάπηπμεο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ. Παξνπζίαζε επξείεο δηαθπκάλζεηο θαηά ηελ πεξίνδν ηελ νπνία θαη ηηο εμεηάδνπκε. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ηα επηρεηξήκαηα θαη ησλ δχν πιεπξψλ δέρνληαη ηελ πξνυπφζεζε, φηη γηα λα δηαηεξεζεί ε καθξνπξφζεζκε αλάπηπμε πξέπεη νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο λα δηαηεξήζνπλ ην πξνζαλαηνιηζκφ ζηηο εμαγσγέο βηνκεραλνπνίεζεο θαη ε ζπγθεθξηκέλε πξνζπάζεηα ρξεηάδεηαη πάλσ απ φια πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα. Δπνκέλσο, πξνθχπηεη φηη νη λενθηιειεχζεξνη ζεσξεηηθνί δέρνληαη φηη νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο λα δηαηεξήζνπλ ζηξαηεγηθέο πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηελ αγνξά θαη ζε κηα αλνηθηή παγθφζκηα νηθνλνκία θαη γηα γίλεη απαηηείηαη κία ζηαζεξή θπβέξλεζε, πνπ κπνξεί λα είλαη δεκνθξαηηθή, αιιά αλ ρξεηαζηεί θαη έλα 15

απνιπηαξρηθφ θαζεζηψο ζα βνεζνχζε απνθαζηζηηθά γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. ην ίδην ηεχρνο ηνπ πεξηνδηθνχ Economist, επηζεκαίλεηαη ζαθψο φηη: «ζν φκσο νη πεξηζζφηεξεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο εκκέλνπλ ζηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπο θαη απνθεχγνπλ ηηο πνιηηηθέο αλαηαξαρέο, έλα κεγάιν κέξνο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ ζα ρξεηαζηεί ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε δεθαεηίεο γηα επηηχρεη κία δηαηεξήζηκε αλάπηπμε». 16