KΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΕΚΦΡΑΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2013 2014 ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΑΙΔΕΙΑ Το πανεπιστήμιο ως εστία παιδείας Γ. Μπαμπινιώτης 1 η Λέμε συχνά και δεν είναι σχήμα λόγου ότι «τα πάντα είναι θέμα παιδείας». Γιατί ό,τι κι αν εξετάσεις, τελικά άμεσα ή έμμεσα ανάγεται σε ζήτημα παιδείας, με την πιο ευρεία της έννοια. Αν όμως αυτό ισχύει, άλλο τόσο ισχύει ότι η συστηματικά και ουσιαστικά οργανωμένη παιδεία άμεσα ή έμμεσα πάλι ξεκινά από τον χώρο του πανεπιστημίου. Γι αυτό και το πανεπιστήμιο πρέπει πρώτα και πάνω απ όλα να είναι εστία παιδείας, εστία που να εκπέμπει μηνύματα παιδείας, να πείθει, να κινητοποιεί, να διδάσκει, να δείχνει τον δρόμο, να προβληματίζει και, προπάντων, να εμπνέει διδάσκοντες και διδασκόμενους, πολίτες και Πολιτεία. 2 η Ο πανεπιστημιακός κάθε βαθμίδας είναι εξ ορισμού πανεπιστημιακός δάσκαλος, αφού κύρια αποστολή του είναι να διδάξει την επιστήμη του στους φοιτητές. Δεν νοείται πανεπιστημιακός που δεν μπαίνει σε αίθουσα, εργαστήριο ή κλινική για να διδάξει. Κι είναι αυτό προνόμιο των επιστημόνων του πανεπιστημίου, να μεταδίδουν την επιστημονική γνώση σε νέους ανθρώπους, από τους οποίους αντλούν με τη σειρά τους ιδέες για περαιτέρω έρευνα. Η διδασκαλία βρίσκεται στο επίκεντρο της λειτουργίας και του σκοπού του πανεπιστημίου, απευθυνόμενη δε σε νέους με ώριμη πια σκέψη και με την προπαιδεία της βασικής εκπαίδευσης αποτελεί πράγματι ό,τι έχει αποκληθεί «ανώτατη παιδεία». Είναι η τρίτη βαθμίδα παιδείας, η τριτοβάθμια εκπαίδευση, η πιο απαιτητική, αφού εισάγει τον νέο στην εξειδικευμένη γνώση, στην κατάκτηση ενός συγκεκριμένου χώρου γνώσεων, σε κλάδο επιστήμης. 3 η Μιλούμε για απαιτητική μορφή παιδείας, γιατί ο ρόλος του πανεπιστημιακού είναι διττός: η διδασκαλία που ξεκινάει και στηρίζεται στην έρευνα και η έρευνα που εμπνέεται και ενισχύεται από τη διδασκαλία. Η ανατροφοδότηση και η αμοιβαιότητα διδασκαλίας και έρευνας είναι το χαρακτηριστικό της ανώτατης παιδείας. Η έρευνα δεν αποτελεί «πολυτέλεια» για το πανεπιστήμιο, αλλά τρόπο υπάρξεως. Γι αυτό και κύρια αδυναμία του ελληνικού πανεπιστημίου και σημείο διαφοράς από τα καταξιωμένα ξένα, αμερικανικά κυρίως, πανεπιστήμια παραμένει το χαμηλό ύψος χρηματοδότησης της έρευνας, μολονότι υπάρχει ουσιώδης διαφορά σε σχέση με το παρελθόν. 4 η Στον αιώνα της κοινωνίας της πληροφορίας, ο χώρος όπου κατ εξοχήν παράγεται, εμπεδώνεται και διαχέεται η πληροφορία υπό μορφήν συστηματοποιημένης γνώσης είναι το πανεπιστήμιο. Από αυτό κυρίως εκπηγάζει ο πλούτος και η καλλιέργεια των γνώσεων για να περάσουν στην περαιτέρω προώθηση και αξιοποίησή τους. Ιατρική, θετικές επιστήμες, τεχνολογία, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες παράγουν και εκπέμπουν γνώσεις μέσα από τους πανεπιστημιακούς χώρους. Στους ίδιους 1
χώρους ανδρώνονται τα στελέχη που κινούν τη δημόσια διοίκηση, τον πολιτικό χώρο, τον επιχειρησιακό κ.ά. Έτσι, το πανεπιστήμιο γίνεται καθοριστικός χώρος, σημείο αναφοράς για την πρόοδο μιας κοινωνίας. 5 η Έχει επισημανθεί από τα αρχαία χρόνια ότι η επιστήμη δεν μπορεί να χωριστεί από την αρετή γιατί τότε καταντά να είναι «πανουργία». Η επιστήμη, δηλαδή, δεν υφίσταται έξω από τη σφαίρα των ηθικών αρχών και αξιών. Η επιστήμη συνυπάρχει και καθοδηγείται απ αυτές, γιατί διαφορετικά ζούμε τις εκτροπές των πορισμάτων της, που φθάνουν σε εφαρμογές όπως η ατομική βόμβα, τα πυρηνικά όπλα ή η γενικότερη καταστροφή του περιβάλλοντος. Γι αυτό και η καλλιέργεια και μετάδοση της επιστήμης στο πανεπιστήμιο δεν πρέπει να χωρίζεται από την παράλληλη αναφορά στις ηθικές αρχές που διέπουν την επιστημονική γνώση και τις εφαρμογές της. 6 η Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ευρύτερα ότι το πανεπιστήμιο ως χώρος παιδείας είναι μαζί και χώρος του πνεύματος. Γιατί, μιλώντας για αρχές και αξίες, μπαίνεις στο σύστημα αρχών και αξιών που συνιστά ό,τι καλούμε πολιτισμό. Αρχές και αξίες όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η αξιοκρατία, η ελευθερία, η ισότητα, η ηθική, η αξιοπρέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο σεβασμός στους νόμους, τα δικαιώματα του πολίτη κ.λπ. διδάσκονται και θεμελιώνονται στην πανεπιστημιακή διδασκαλία. Αλλά και οι τέχνες και τα γράμματα, το ευρύτερο φάσμα του πνευματικού πολιτισμού, της καλλιέργειας του πνεύματος (culture), περνάει και διαχέεται μέσα από το πανεπιστήμιο. Γιατί πώς μπορείς αλλιώς να καλλιεργήσεις την προσωπικότητα του φοιτητή, πώς μπορείς να τον κάνεις να νιώσει την ευθύνη του επιστήμονα, αν παράλληλα με την επιστημονική γνώση δεν καλλιεργήσεις την ψυχή και το πνεύμα, τις κοινωνικές, τις ηθικές και τις αισθητικές ακόμη ευαισθησίες του αυριανού επιστήμονα και δυνάμει ταγού της αυριανής κοινωνίας; 7 η Πανεπιστήμιο που δεν ακτινοβολεί και πολιτισμό μαζί με την επιστήμη κινδυνεύει να μετατραπεί σε τεχνοκρατικό ίδρυμα παραγωγής ξηρών γνώσεων. Η καθολικότητα και το συνεχές της γνώσης στην υπηρεσία του ανθρώπου είναι η επίγνωση που διακρίνει τον αληθινό επιστήμονα και το πραγματικό πανεπιστήμιο που τον διαμορφώνει. Παιδεία, πνεύμα και επιστήμη είναι οι καθοριστικές έννοιες που συνιστούν, στη βαθύτερη και καίρια ουσία του, ό,τι ονομάζουμε Πανεπιστήμιο και Ανώτατη Εκπαίδευση. Παρατηρήσεις 1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100-110 λέξεις (25 μονάδες) 2. «Πανεπιστήμιο που δεν ακτινοβολεί και πολιτισμό μαζί με την επιστήμη κινδυνεύει να μετατραπεί σε τεχνοκρατικό ίδρυμα παραγωγής ξηρών γνώσεων». Σχολιάστε την παραπάνω άποψη του συγγραφέα σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων. (10 μονάδες) 3. Ποιος τρόπος πειθούς επιστρατεύεται στην 4 η παράγραφο; Nα τεκμηριώσετε την απάντησή σας.(7 μονάδες) 2
4. Ποιος ο τρόπος οργάνωσης της 6 ης παραγράφου; (6 μονάδες) 5. «Tα πάντα είναι θέμα παιδείας.πανεπιστημίου». Ποια η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στο απόσπασμα(1 η ); (6 μονάδες) 6. Να βρείτε αντώνυμα για τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: κινητοποιεί (1 η ), ουσιώδης (3 η ), εκπέμπουν, συστηματοποιημένης (4 η ), χωρίζεται, ηθικές (5 η ); ( 6 μονάδες) 7. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: Σε μια ομιλία σας 500-550 λέξεων στη Βουλή των Εφήβων να αναλύσετε τις σκέψεις σας για τον ρόλο της Ανώτατης Εκπαίδευσης στην προαγωγή της γνώσης και του πολιτισμού, παρουσιάζοντας και τους άλλους λόγους για τους οποίους οι νέοι δείχνουν μεγάλη προτίμηση στα πανεπιστημιακά ιδρύματα (40 μονάδες) Έκθεση Έκφραση Γεράσιμος Σ. Πέτρου 3
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Θέμα του κειμένου αποτελεί ο ρόλος του Πανεπιστημίου στην παραγωγή ευρύτερης παιδείας. Διδασκαλία της εξειδικευμένης γνώσης και έρευνα έχουν σχέση αμοιβαιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Το Πανεπιστήμιο δημιουργεί επιστήμονες σε όλα τα πεδία του επιστητού, με τεράστια προσφορά στην κοινωνική ζωή της χώρας. Επειδή επιστήμη και αρετή αποτελούν αλληλένδετες έννοιες, το πανεπιστήμιο οφείλει να συμβάλλει στην πνευματική και ηθική συγκρότηση των επιστημόνων, αποτελώντας παράλληλα χώρο καλλιέργειας των δημοκρατικών αξιών, των τεχνών και του πολιτισμού. Καταληκτικά, ο συγγραφέας υπογραμμίζει πως το Πανεπιστήμιο, πέρα από την επιστημονική του αποστολή, οφείλει να υπηρετεί την παιδευτική και την πολιτισμική. 2. Η Ανώτατη Εκπαίδευση οφείλει να μυεί τους φοιτητές στην επιστημονική γνώση και στην επιστημονική μεθοδολογία. Στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα εκκολάπτονται οι αυριανοί επιστήμονες, που δεν πρέπει να είναι μόνο σε θέση να αναπαράγουν και να εφαρμόζουν τις γνώσεις που απέκτησαν, αλλά και να τις προωθούν. Από την άλλη μεριά, το Πανεπιστήμιο ως ο κατεξοχήν χώρος όπου διαμορφώνονται συνειδήσεις, όπου συλλαμβάνονται και διακινούνται ιδέες και, προπάντων, ως ο χώρος όπου σε θεωρητικό επίπεδο προβάλλονται, κρίνονται και θεμελιώνονται αξίες και ιδανικά, πρέπει να είναι πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης των νέων επιστημόνων να μελετήσουν, να εμβαθύνουν και να καλλιεργήσουν τα συστατικά του πολιτισμού: τις αξίες, τη γλώσσα, την πίστη, τις παραδόσεις. Τέλος, οφείλει να συμβάλλει στην ηθική συγκρότηση του επιστήμονα και την καλλιέργεια του εσωτερικού του κόσμου, ώστε να αποφύγει τη στείρα ειδίκευση, να αποκτήσει ανθρωπιστικό προσανατολισμό και να υπηρετεί την επιστήμη του με αρετή. 4
3. O τρόπος πειθούς που επιστρατεύεται στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου είναι η επίκληση στη λογική. Ως μέσο πειθούς αξιοποιείται το επιχείρημα («το πανεπιστήμιο γίνεται καθοριστικός χώρος, σημείο αναφοράς για την πρόοδο της κοινωνίας»), αλλά και τα τεκμήρια (παραδείγματα επιστημονικών κλάδων όπως «ιατρική, θετικές επιστήμες, τεχνολογία, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες» αλλά και τομέων στους οποίους ηγούνται οι επιστήμονες, όπως στη «δημόσια διοίκηση, τον πολιτικό χώρο, τον επιχειρησιακό») 4. Ο κύριος τρόπος οργάνωσης της 6ης παραγράφου είναι η αιτιολόγηση. Ο συγγραφέας, στη θεματική περίοδο υποστηρίζει την άποψη ότι ο χώρος του πανεπιστημίου, πέρα από χώρος γνώσης, είναι και χώρος πνεύματος. Η άποψη αυτή στη συνέχεια αιτιολογείται («Γιατί, μιλώντας για αρχές και αξίες, μπαίνεις στο σύστημα αρχών και αξιών που συνιστά ό,τι καλούμε πολιτισμό». «Αρχές και αξίες όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η αξιοκρατία, η ελευθερία, η ισότητα, η ηθική, η αξιοπρέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο σεβασμός στους νόμους, τα δικαιώματα του πολίτη κ.λπ. διδάσκονται και θεμελιώνονται στην πανεπιστημιακή διδασκαλία». «Αλλά και οι τέχνες και τα γράμματα, το ευρύτερο φάσμα του πνευματικού πολιτισμού, της καλλιέργειας του πνεύματος (culture), περνάει και διαχέεται μέσα από το πανεπιστήμιο»). Χαρακτηριστικό σημείο της αναγνώρισης του συγκεκριμένου τρόπου οργάνωσης είναι η διαρθρωτική λέξη «γιατί» που δηλώνει αιτία. Η χρήση της μεθόδου οργάνωσης της αιτιολόγησης αποσκοπεί στην απόδειξη της ισχύος της θεματικής περιόδου, τεκμηριώνει τη θέση του συγγραφέα με λογικά επιχειρήματα, με αποτέλεσμα ο λόγος του να γίνεται πειστικός. 5.Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στο απόσπασμα είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας αφορμάται από μια γενική αρχή («τα πάντα είναι θέμα παιδείας»). Βασιζόμενος σε αυτή, καταλήγει σε μια ειδικότερη θέση- 5
συμπέρασμα σχετικά με το ρόλο του Πανεπιστημίου ως εστίας παιδείας. Επομένως, η πορεία της σκέψης του είναι από το γενικό στο ειδικό. 6.Αντώνυμα : κινητοποιεί αδρανοποιεί, ακινητοποιεί ουσιώδης - επουσιώδης εκπέμπουν - λαμβάνουν συστηματοποιημένης - ασυστηματοποίητης χωρίζεται - ενώνεται ηθικές ανήθικες 7.ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Βασικά σημεία Προσφώνηση: Κυρίες και κύριοι, Αγαπητοί έφηβοι βουλευτές, Πρόλογος: Όπως γνωρίζετε, η παιδεία θεωρείται η μεγαλύτερη επένδυση για κάθε κράτος και κάθε λαό. Κι αυτό, γιατί μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα θα προκύψουν οι αυριανοί πολίτες που θα κληθούν να στηρίξουν την κοινωνία και τους θεσμούς της και να προαγάγουν τον πολιτισμό της. Ιδιαίτερα, η Ανώτατη Εκπαίδευσή μας δεν παύει να είναι η κορωνίδα των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά ιδρύματα συνδέονται άμεσα με τον εθνικό μας πολιτισμό, την επιστήμη, την έρευνα και την τεχνολογία, την οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Α Ζητούμενο : Ρόλος Ανώτατης Εκπαίδευσης Αναζήτηση και προώθηση της γνώσης (συστηματοποίηση, ανανέωση, έρευνα), κατάρτιση εξειδίκευση νέων επιστημόνων > μοχλός οικονομικής και τεχνολογικής προόδου της χώρας Η προώθηση του πολιτισμού μιας χώρας συνδέεται με τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς η γλώσσα, η παράδοση, οι τέχνες, η ιστορία αναλύονται και μελετώνται σ αυτά. Στο χώρο τους κυοφορούνται και διακινούνται νέες ιδέες και διαμορφώνονται οι πνευματικοί ηγέτες που θα διαφωτίσουν το λαό Ανάδειξη της ηθικής δύναμης της επιστήμης και της αντίστοιχης ευθύνης του επιστήμονα, αποφυγή στυγνής τεχνοκρατικής αντίληψης Συμβολή στην πνευματική ανάπτυξη του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου (με καινοτόμες πρωτοβουλίες για εξάλειψη αναλφαβητισμού, επιμόρφωση πολιτών, «Ανοιχτό Πανεπιστήμιο») Μελέτη κοινωνικών θεσμών, διερεύνηση κοινωνικών φαινομένων και αξιοποίηση των πορισμάτων στην καθημερινή ζωή 6
Σε ένα κλίμα δημοκρατικής λειτουργίας (χώρος διαλόγου, αμφισβήτησης, κριτικής) διαμορφώνουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, με υγιή κοινωνική και πολιτική συνείδηση Β Ζητούμενο : Eπιπρόσθετοι Λόγοι Προτίμησης των Νέων στα ΑΕΙ Τα πνευματικά επαγγέλματα θεωρούνται πιο προσοδοφόρα από οικονομικής πλευράς και με μεγαλύτερες δυνατότητες σταδιοδρομίας. Οι σύγχρονες κοινωνικές και επαγγελματικές ανάγκες απαιτούν ως αναγκαία προϋπόθεση την κατοχή ενός τουλάχιστον τίτλου σπουδών. Οι τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει στη σύγχρονη εποχή της γνώσης η επιστημονική κατάρτιση σε συνδυασμό με την εξειδίκευση και τον τεράστιο ανταγωνισμό στο χώρο της εργασίας. Οι αυξημένες στην εποχή μας προσωπικές φιλοδοξίες για ευρύτερη μόρφωση και επαγγελματική ανέλιξη μέσω των ανώτατων σπουδών. Η επαγγελματική σταθερότητα και η μονιμότητα που κατά την επικρατούσα αντίληψη εξασφαλίζουν όσα επαγγέλματα στηρίζονται σε πανεπιστημιακού επιπέδου σπουδές, ιδιαίτερα για όσους αναζητούν μια θέση στο δημόσιο τομέα. Η πεποίθηση ότι τα επιστημονικά επαγγέλματα έχουν μεγάλη κοινωνική απήχηση και προσδίδουν μεγάλο κοινωνικό κύρος και αποδοχή σ αυτούς που τα εξασκούν. Έλλειψη κατάλληλου σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, μιμητισμός, ο προσανατολισμός του ίδιου του εκπαιδευτικού συστήματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Επίδραση της οικογένειας είτε λόγω επιθυμιών των γονέων είτε λόγω οικογενειακής παράδοσης που πρέπει να συνεχιστεί σε συγκεκριμένα επιστημονικά πεδία. Τα προβαλλόμενα πρότυπα οικονομικής και κοινωνικής επιτυχίας από τα ΜΜΕ. Επίλογος: Ανακεφαλαίωση του σημαντικού ρόλου που έχουν να διαδραματίσουν τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στην πρόοδο της κοινωνίας και της χώρας, ιδιαίτερα σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Η Πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει για την καλύτερη δυνατή λειτουργία τους στο κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και τη διαρκή τους αναβάθμιση. Από την άλλη πλευρά, είναι αδήριτη ανάγκη η διαρκής ενημέρωση και ο σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός της γενιάς μας, ώστε οι επιλογές μας στην Ανώτατη Παιδεία να είναι τέτοιες που να μας εξασφαλίζουν προοπτική και λαμπρό μέλλον. Αποφώνηση: Σας ευχαριστώ για την αμέριστη προσοχή σας. Έκθεση Έκφραση Γεράσιμος Σ. Πέτρου 7
8