Η σχολική τάξη Η σύνθεση και η ποιότητα των σχέσεων ανάµεσα στα µέλη της οµάδας επηρεάζουν καθοριστικά το κλίµα της σχολικής τάξης και γενικότερα τις διαδικασίες αγωγής και µάθησης! Η σχολική τάξη δεν είναι µία απλή συνάθροιση µεµονωµένων προσώπων αλλά µία δυναµική κοινωνική οµάδα: Από άποψη δοµής δεν είναι στατική, αφού εξελίσσεται από την αρχή του σχολικού έτους και µπορεί να αναπτυχθεί σε ένα ολοκληρωµένο κοινωνικό σύστηµα Χαρακτηριστικά της οµάδας/τάξης Συγκρότηση µε εξωτερικά κριτήρια (τυπική προέλευση): χρονολογική ηλικία, τόπος κατοικίας, επώνυµο.. Τυπική δοµή (το «επίσηµο πρόσωπο»): τυπική κατανοµή ρόλων (π.χ. δάσκαλος, µαθητής, αγόρια κορίτσια, καλοί µαθητές, ζωηροί µαθητές) Άτυπη δοµή (το «ανεπίσηµο πρόσωπο»): αυθόρµητες και µη τυπικές σχέσεις µε βάση προσωπικές επιλογές και για αυτό πιο δραστικές (π.χ. επιµέρους οµάδες στην τάξη, σχέσεις µεταξύ τους, συµπάθεια, αντιπάθεια, αδιαφορία, απόρριψη...) Χαρακτηριστικά της οµάδας/τάξης Λειτουργία µε «έξωθεν» προκαθορισµένους σκοπούς: (προγράµµατα, εγκύκλιοι, διοικητικές ρυθµίσεις κ.λπ.) Κοινοί στόχοι κοινώς αποδεκτοί κανόνες συµπεριφοράς (νόρµες): «λειτουργική οµάδα» Μαθητές και εκπαιδευτικός µοιράζονται συγκεκριµένες λειτουργίες (ρόλους) Η θέση και ο ρόλος του µέλους στην οµάδα προσδίδει ένα κοινωνικό κύρος ή status Ρόλος εκπαιδευτικού Ένα σύνολο από καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσδιορίζονται 1
από: τις αντιλήψεις, τις προσδοκίες και τις νόρµες της πολιτείας και των οµάδων αναφοράς (γονείς, µαθητές, συναδέλφους ) την αυτοαντίληψη του ρόλου από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό Ρόλος µαθητή Υποχρεώσεις: από αιτήµατα της κοινωνίας µέσω προδιαγραφών, νόµων, κανονισµών, προγραµµάτων κ.λπ. ικαιώµατα: αντιλήψεις περί δικαιωµάτων του ανθρώπου, πορίσµατα επιστήµης Ο µαθητής Κύρια δραστηριότητα του µαθητή η µάθηση σε δύο επίπεδα: Ακαδηµαϊκή µάθηση: γνώσεις - ικανότητες δεξιότητες (περιεχόµενα διδακτέας ύλης) Κοινωνική µάθηση: προκύπτει από την αλληλεπίδραση στη σχέση του µε τους «άλλους» (στάσεις, συµπεριφορές, κοινωνικές δεξιότητες) Κοινωνική µάθηση (1) Γνωστικές ικανότητες (αναγνώριση κοινωνικών φαινοµένων και σχέσεων) Συναισθηµατικές (ικανότητα συν-αίσθησης του διπλανού, ικανότητα αποφυγής ή επίλυσης συγκρούσεων, ικανότητα αυτοσυγκράτησης της επιθετικότητας, ικανότητα αντιµετώπισης του άγχους, των προβληµάτων ή προσωπικών συγκρούσεων). Ηθικές (ετοιµότητα για προσφορά βοήθειας, θάρρος υποστήριξης της γνώµης, υποστήριξη εκείνου που έχει δίκιο, αυτοκριτική, ετοιµότητα να συγχωρεί κλπ.). 2
Ικανότητες δράσης (ουσιαστική βοήθεια, εξεύρεση λογικών λύσεων σε συγκρούσεις - εφαρµογή των λύσεων στην πράξη Ο µαθητής στην οµάδα Πολλαπλασιάζονται τα µάτια µε τα οποία βλέπει τον εαυτό του Βασική επιδίωξη κάθε παιδιού - να γίνει αποδεκτό από την οµάδα συνοµηλίκων, - να µοιραστεί δραστηριότητες και ενδιαφέροντα - να διαµορφώσει µία ταυτότητα Πρωταρχικό πρόβληµα του µαθητή: η συγκρότηση, αναγνώριση και αποδοχή της εικόνας του εγώ, η απόκτηση κοινωνικού κύρους Το παιδί στην οµάδα διευρύνει την κατανόησή του για την κοινωνική πραγµατικότητα Στην οµάδα: Σε αντίθεση µε τις γονεϊκές σχέσεις του παιδιού (δεδοµένες - συµπληρωµατικές), οι σχέσεις του µε τους συνοµηλίκους είναι: Πολυπληθέστερες- συντροφικές Στηρίζονται στην αρχή της ισότητας Λιγότερο συνεχείς και µόνιµες Λιγότερο καταπιεστικές Όχι αρκετά ασφαλείς 3
Προϋπόθεση ένταξης στην οµάδα: H αποδοχή των κανόνων συµπεριφοράς και η συµµόρφωση στους στόχους της Ικανοποίηση του µαθητή στην οµάδα σηµαίνει ψυχική ισορροπία και καλύτερη απόδοση Παράγοντες συνοχής της οµάδας (1) Πεποιθήσεις/προκαταλήψεις Συλλογικά πρότυπα Εντυπωσιακά συλλογικά βιώµατα Οµαδική προσπάθεια επιτυχία Από κοινού αντιµετώπιση δυσκολιών Ενεργητική συµµετοχή στη ζωή της οµάδας Προγραµµατισµός δραστηριοτήτων (γιορτή, εκδροµή, θεατρικό έργο) Ανάπτυξη κανόνων οµαδικής ζωής («συµβόλαια») Οµαδικά παιγνίδια Συγκρούσεις Συνήθως επικρατεί το «δίκιο του ισχυρότερου»: χαµένοι οι κοινωνικά αδύναµοι µαθητές Επιθετική συµπεριφορά: απειλές, προκλήσεις, τραυµατισµοί Παθητική συµπεριφορά: αποµάκρυνση, φόβος, παραίτηση, αδιαφορία Οι συγκρούσεις δεν έχουν πάντοτε αρνητική ισχύ (ευκαιρία για σύνθεση) Εκπαιδευτικός: εξέλιξη της σύγκρουσης, βοήθεια (π.χ. ανταλλαγή ρόλων), αποφυγή επιθετικών συµπεριφορών Ένταξη του εκπαιδευτικού στην οµάδα Συµµετοχή στη ζωή της τάξης 4
Ανοιχτός στην επικοινωνία Αποφυγή «καρφώµατος» Τήρηση υποσχέσεων Τήρηση κανόνων της οµάδας Εχεµύθεια Αλληλεγγύη και ταύτιση µε τα συµφέροντα της οµάδας (π.χ. προβλήµατα µε άλλη τάξη, µε τη διεύθυνση κ.λπ.) Φιλικές κλίκες/υποοµάδες στην τάξη Παράγοντες σχηµατισµού των υποοµάδων Αντικειµενικοί (σχολική επίδοση, ηλικία, δείκτης ευφυίας) Ψυχοκοινωνικοί (στάσεις, αξίες) Κοινωνιολογικοί (κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο, επιταγές γονέων) Οικολογικοί (φυσική εγγύτητα, π.χ. γειτονάκια, ίδια διαδροµή για το σχολείο) Τυχαίοι (έτυχε να κάτσουν στο ίδιο θρανίο την πρώτη µέρα και συνδέθηκαν) Χαρακτηριστικά των υποοµάδων Από δύο έως εννιά µέλη Τις πρώτες µέρες στο σχολείο οι σχέσεις πιο ανταγωνιστικές Από τις πρώτες µέρες ξεχωρίζουν τα ζευγάρια (αδυναµία των ανθρώπων να αλληλεπιδρούν το ίδιο στενά µε πολλούς άλλους) Ευµετάβλητη η δοµή τους σε νηπιαγωγείο και δηµοτικό υσαρέσκεια έλλειψη ικανοποίησης από την οµάδα της τάξης: τα standards της κλίκας έρχονται σε αντίθεση µε αυτά της οµάδας (Παρεµπόδιση ολοκλήρωσης της τάξης σε µία µεγάλη οµάδα) Στεγανά: δυσκολία ένταξης µαθητή εκτός κλίκας 5
Κοινωνικά αδύνατοι µαθητές 1. «Αγνοηµένοι» - «εξοστρακισµένοι» Βασική επιδίωξή τους η ένταξη στην οµάδα συνοµηλίκων Αποφεύγουν τη σύναψη κοινωνικών επαφών λόγω του άγχους απόρριψης Κοινωνικά αδύνατοι µαθητές 2. Αποµονωµένοι µαθητές Ασκούν ελάχιστη επιρροή Αποκλείονται από την επικοινωνία εν αρέσουν στους άλλους Έχουν προκαλέσει δυσµενείς προσδοκίες Χειρισµοί εκπαιδευτικού (2) ηµιουργία επιθυµητών επαφών Σχηµατισµός οµάδων εργασίας µε διαφορετικά επίπεδα status και επιδόσεων Συζήτηση στην τάξη (ή/και ιδιαιτέρως) για το θέµα του φόβου και την αποδοχή του Άλλου / διαφορετικού, τις προκαταλήψεις, τις προσδοκίες Παρουσίαση κοινωνιογράµµατος από άλλη τάξη Χειρισµοί εκπαιδευτικού (3) Εµπειρίες επιτυχίας: εξατοµίκευση διδασκαλίας/εργασιών θετικές προσδοκίες έλεγχος των προσδοκιών ενθάρρυνση/έπαινος επιτυχίας εντοπισµός/προώθηση ειδικών ικανοτήτων (ανάθεση ρόλου σε θεατρικό έργο, κατασκευή προπλάσµατος κ.λπ.) ειδικά καθήκοντα και αποστολές που δίνουν κύρος 6
Αλλαγή θέσης στο χώρο της τάξης (συνθήκη εγγύτητας) Οι απορριπτόµενοι µαθητές Βασικός λόγος απόρριψης σε νηπιαγωγείο δηµοτικό: η επιθετική συµπεριφορά Σε µεγαλύτερες ηλικίες: Η αντικοινωνική συµπεριφορά (έλλειψη αλληλεγγύης, σεβασµού, δίκαιης αντιµετώπισης ) Αγόρια: επιθετική συµπεριφορά µε φυσική βία Κορίτσια: έµµεση, µη εµφανής επιθετική συµπεριφορά (λεκτική επιθετικότητα, κουτσοµπολιό, «κάρφωµα») Ο/η εκπαιδευτικός αντιλαµβάνεται περισσότερο την επιθετική συµπεριφορά των αγοριών και λιγότερο των κοριτσιών Αγόρια και κορίτσια δικαιολογούν την επιθετική συµπεριφορά, αν υπάρχει ανάλογη πρόκληση Τα αγόρια ενοχλούνται πιο πολύ από την έµµεση, συγκεκαλυµµένη αντικοινωνική συµπεριφορά Τα κορίτσια από την απροκάλυπτη επίθεση Λόγοι απόρριψης Η ενοχλητική συµπεριφορά (σε µικρές τάξεις η αταξία και η παρακώλυση του µαθήµατος) Χαµηλό επίπεδο ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων (παρά την αλλαγή σχολείου...) Απόρριψη =χαµηλή αυτοεκτίµηση + αποστροφή προς το σχολείο =σχολική εγκατάλειψη Απορριπτόµενοι: δέκτες προσβολών, επιτιµητικών λόγων, άρνηση των άλλων να καθίσουν µαζί, να συνεργαστούν, να παίξουν 7
Ζητούµενο: η βελτίωση της αυτοεικόνας τους, η ελάττωση του άγχους τους, η δηµιουργία επιθυµητών επαφών Το ζητούµενο είναι: Να ενθαρρύνουµε τον µαθητή, όχι να τον επαινούµε (ο έπαινος µε µέτρο) Να αποκτήσει ο µαθητής αυτοπεποίθηση, εµπιστοσύνη στον εαυτό του Να αποκτήσει τη βεβαιότητα ότι είναι αρκετά καλός έτσι που είναι, µόνο που δεν είναι έτσι όπως θα µπορούσε να ήταν Να δίνουµε έµφαση στις σωστές απαντήσεις του µαθητή και να µη χρησιµοποιούµε τα λάθη ως επίκριση, αλλά ως θετικό κίνητρο µάθησης Να αποφεύγουµε τις επικρίσεις, προκειµένου να µάθουµε τα αίτια του λάθους και τις εσφαλµένες αντιλήψεις και υποθέσεις του µαθητή Να αναγνωρίζουµε την προσπάθεια και να εκτιµούµε τη γνώµη του µαθητή Να αποδοκιµάζουµε της πράξεις και όχι τον δηµιουργό Να µην αποθαρρυνόµαστε, γιατί είναι µεταδοτικό Να τον παρωθούµε, αλλά µε τον δικό του ρυθµό Να εντάσσουµε τον µαθητή στην οµάδα Ενθάρρυνση «Οτιδήποτε κάνουµε που να βοηθά το παιδί να διαπιστώσει ότι αποτελεί ένα υπολογίσιµο µέλος στη λειτουργία της οµάδας, στη συνεργασία, στη συµµετοχή αυτό είναι ενθάρρυνση» Παραδείγµατα ενθάρρυνσης είναι καλή η δουλειά σου στο βελτιώθηκες στο µας αρέσεις αλλά δεν µας αρέσει αυτό που κάνεις µπορείς να µε βοηθήσεις ας προσπαθήσουµε όλοι µαζί λοιπόν, έκανες λάθος; και τώρα τι µπορούµε να διδαχτούµε από αυτό; θα ήθελες να πιστεύουµε πως δεν µπορείς να το κάνεις, εµείς 8
όµως νοµίζουµε ότι µπορείς συνέχισε την προσπάθεια µην τα παρατάς είµαι σίγουρος πως µπορείς µόνος σου, όµως αν µε χρειαστείς έλα καταλαβαίνω πως νιώθεις, όµως µπορείς να χειριστείς σωστά το θέµα. 9