Α.3.3 Χωροταξική Διάρθρωση Περιοχής Μελέτης Χρήσεις Γης

Α.3.3 Χωροταξική Διάρθρωση Περιοχής Μελέτης Χρήσεις Γης Α.3.3.1 Χωροταξική διάρθρωση Οικιστική δομή Ο Δήμος Τρικκαίων είναι ενταγμένος στα νότια του Νομού Τρικάλων, εγγύς των ορίων με το Νομό Καρδίτσας, κατέχει δε κεντροβαρική θέση σε σχέση με τις μεταφορικές προσβάσεις προς Λάρισα, ανατολικά, Καρδίτσα, προς νότο, Καλαμπάκα, προς βορρά και Πύλη ορεινά Νότιας Πίνδου. Το αστικό κέντρο των Τρικάλων, οικιστικό κέντρο 2 ου επιπέδου εξαρτώμενο από την έδρα της Περιφέρειας τη Λάρισα, κατέχει δεσπόζουσα θέση στο σύνολο της έκτασης του Ο.Τ.Α., ενσωματώνοντας σταδιακά τους δορυφόρους μικρούς οικισμούς που το περιβάλλουν, στο πλαίσιο της πορείας αστικοποίησης και της κυριαρχίας της οικονομίας των υπηρεσιών που χαρακτηρίζει τα μεσαία αστικά κέντρα της χώρας. Οι απολήξεις του δυτικού τμήματος του Θεσσαλικού Κάμπου συνιστούν τη γεωργική περιαστική ενδοχώρα της πόλης των Τρικάλων, συγκροτώντας μια μάλλον περιορισμένη περιβάλλουσα πεδινή έκταση, λόγω και των στενών διοικητικών ορίων του Δήμου Τρικκαίων. Τα κύρια στοιχεία της χωροταξικής διάρθρωσης και της οικιστικής δομής στο σύνολο της έκτασης του Ο.Τ.Α. συνοψίζονται στα εξής: Το οικιστικό δίκτυο του Δήμου, με το αστικό συγκρότημα των Τρικάλων και τους δορυφόρους οικισμούς που αναπτύσσονται περιμετρικά μέσα στην περιαστική γεωργική ενδοχώρα, συνιστά το κέντρο βάρους της χωροταξικής διάρθρωσης, στο οποίο έρχονται συμπληρωματικά τα λοιπά δομικά χαρακτηριστικά της χωρικής δομής στο σύνολο της έκτασης του Ο.Τ.Α. Ο αστικός σχηματισμός της πόλης των Τρικάλων με πραγματικό πληθυσμό έτους 2001: 48.686 κατοίκους, εκ των οποίων οι 44.817 κατοικούν εντός του θεσμοθετημένου οικιστικού υποδοχέα που αποτελείται από 13 Π.Ε., είναι διατεταγμένος στην καρδιά της έκτασης του Δήμου, έχει δε αναπτυχθεί πυρηνικά, κυρίως νότια και ανατολικά της παλιάς πόλης (Φρούριο και παραδοσιακή συνοικία Βαρούσι) προς Λάρισα και Καρδίτσα, αλλά και βορειο-δυτικά προς Καλαμπάκα, καθώς και νοτιο-δυτικά προς τα ορεινά της Πίνδου, συνιστώντας ένα κεντροβαρικά χωροθετημένο συγκρότημα σε πεδινό ανάγλυφο. ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 288

Στο αστικό συγκρότημα των Τρικάλων έχουν ενσωματωθεί οι οικισμοί Πύργος, Πυργετός και Κηπάκιο (εντός Γ.Π.Σ.), οι οποίοι δεν απογράφουν πλέον πληθυσμό αυτοτελώς. Ο οικισμός Λεπτοκαρυά, χωρίς να έχει ενσωματωθεί στο βασικό πυρήνα της πόλης, απογράφεται επίσης με τον οικισμό Τρικάλων από την Ε.Σ.Υ.Ε. Περιμετρικά του αστικού πυρήνα αναπτύσσονται δύο ομάδες περιαστικών οικισμών: στα νότια του συγκροτήματος οι πεδινοί οικισμοί Καρυές Φλαμούλι (πληθυσμός 2001: 273 και 580 κάτοικοι αντίστοιχα), καθώς και ο οικισμός Ριζαρειό (πληθυσμός 2001: 877 κάτοικοι) στα νοτιο-ανατολικά, οι οποίοι, ενώ δεν εντάσσονται στο συμπαγή οικιστικό πυρήνα της πόλης, έχουν ενταχθεί θεσμικά στο σχεδιασμό του εγκεκριμένου Γ.Π.Σ. του Δήμου. στα βόρεια του συγκροτήματος διατάσσονται σε μικρή σχετικά απόσταση οι οικισμοί Άγιοι Απόστολοι (πληθυσμός 2001: 438 κάτοικοι), Σωτήρα (πληθυσμός 2001: 562 κάτοικοι), Περδικορράχη (πληθυσμός 2001: 102 κάτοικοι), Λεπτοκαρυά και Λογγάκι (πληθυσμός 2001: 344 κάτοικοι), από τους οποίους ο οικισμός Λεπτοκαρυά δεν έχει απογράψει πληθυσμό κατά το έτος 2001. Δευτερεύον χαρακτηριστικό της χωρικής δομής του Δήμου αποτελούν οι εκτός σχεδίου και εκτός εγκεκριμένων ορίων οικισμών περιοχές κατοικίας που εντοπίζονται στις παρυφές του Γ.Π.Σ. της πόλης των Τρικάλων, συγκεκριμένα δε: ο οικισμός Αμπελάκια (δυτικά του οικισμού Αγία Μονή με κατεύθυνση προς Πύλη), εκατέρωθεν της οδού Καρδίτσας στο ύψος του Εργοστασίου Γάλακτος, αριστερά του περιφερικού δρόμου Τρικάλων Λαρίσης με κατεύθυνση προς την Λάρισα και στον περιφερικό δρόμο Τρικάλων Σωτήρας, κοντά στη Σωτήρα, όπου υπάρχει μια γειτονιά Τσιγγάνων που διαβιούν σε εφήμερες κατασκευές, καθώς και άλλες μικρότερες διάσπαρτες οικιστικές αναπτύξεις. Διάσπαρτη εκτός σχεδίου δόμηση έχει αναπτυχθεί επίσης στον περιφερειακό δρόμο Πυργετού - Πύργου, στο δρόμο με κατεύθυνση προς Λογγάκι και στο δέλτα Λαρίσης, καθώς και στο δέλτα Καλαμπάκας. Η εκτός σχεδίου δόμηση κατοικίας ή και αυθαίρετης κατοικίας είναι υποδηλωτική των τάσεων διάχυσης της αστικοποίησης στην περιαστική ενδοχώρα του αστικού συμπλέγματος των Τρικάλων και εν μέρει εκφράζει ανάγκες πρόσθετων οικιστικών επεκτάσεων με οργανωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερη έξαρση παρουσιάζεται στα νότια και βόρεια της πόλης (παρυφές της Τρίκκης και βόρεια του Προφ. Ηλία), οι οποίες χαρακτηρίζονται ως υποζώνη 2 στη ΖΟΕ. ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 289

Η πεδινή γεωργική ενδοχώρα, ως φυσική συνέχεια του δυτικού τμήματος του Θεσσαλικού Κάμπου, καταλαμβάνει το σύνολο των διοικητικών ορίων του Δήμου, αναπτυσσόμενη περιμετρικά προς όλες τις γεωγραφικές κατευθύνσεις, συνιστώντας μια ζώνη άμεσης διασύνδεσης του οικιστικού ιστού με το φυσικό περιβάλλον, αλλά και μια παραγωγική ζώνη με καλλιέργειες και εκτροφή ζωικού κεφαλαίου, η οποία συμμετέχει στο παραγωγικό πρότυπο της πόλης και στον καταμερισμό εργασίας. Το μεγαλύτερο μέρος της ζώνης αυτής είναι θεσμικά προστατευόμενο, μέσω των ειδικών κανονιστικών ρυθμίσεων της Ζ.Ο.Ε. Τρικάλων. Οι ποταμοί Ληθαίος και Αγιαμονιώτης οι οποίοι διαπερνούν τον οικιστικό ιστό της πόλης των Τρικάλων, στην κατεύθυνση Β.Δ. Ν.Α., συνιστούν δομικά στοιχεία της χωροταξικής διάρθρωσης και ιστορικά απετέλεσαν τις εστίες προσέλκυσης κατοίκησης και ανάπτυξης αστικών δραστηριοτήτων. Το υδάτινο στοιχείο συνιστά σημαντικό φυσικό πόρο και συγκριτικό πλεονέκτημα φυσικού περιβάλλοντος και τοπίου, το οποίο, ενώ σήμερα λειτουργεί εν μέρει ως φυσικός φραγμός. Η σημαντική πολιτιστική κληρονομιά η οποία διασπείρεται στον οικιστικό ιστό της πόλης των Τρικάλων και σε ορισμένους από τους δορυφόρους οικισμούς, με επίκεντρο το Φρούριο Κάστρο Τρικάλων και την παραδοσιακή συνοικία Βαρούσι (παλιά πόλη), παρά την ανατολική παρειά του Φρουρίου, το Τζαμί, βυζαντινές εκκλησίες, νεοκλασικά κτήρια, πλούσια πολιτιστική υποδομή (Αρχαιολογική Συλλογή Τρίκκης, Δημοτικό Λαογραφικό Μουσείο, Δημοτική Πινακοθήκη, Δημοτικό Ιστορικό Αθλητικό Μουσείο, Κέντρο Ελληνικής Μουσικής Τρικαλινών Δημιουργών, κ.ά.). Οι υπερτοπικές λειτουργίες, όπως το Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας,(ΤΕΦΑΑ), το Τμήμα Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων του Τ.Ε.Ι. Λάρισας, Παράρτημα Τρικάλων, οι νέες Κλειστές Φυλακές Τρικάλων, τα αθλητικά κέντρα, τα οποία ενδέχεται να αναβαθμιστούν ως προπονητήρια στην προοπτική πολύ-πολικής διοργάνωσης των αθλητικών υποδομών για τη διεξαγωγή των Μεσογειακών Αγώνων του 2013, οι οποίοι έχουν αναληφθεί από το δίπολο Λάρισας Βόλου, η υπερτοπική επιχειρηματική δραστηριότητα με έμφαση στο εμπόριο, τις υπηρεσίες προς τον αγροτικό τομέα, τον τουρισμό, κ.λ.π. Το εθνικό οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο το οποίο διασχίζει ή περιβάλλει την πόλη των Τρικάλων και τη διασυνδέει προς Λάρισα (ανατολικά), Καρδίτσα (νοτιοανατολικά), Καλαμπάκα Μετέωρα (βορειοδυτικά), τέλος δε προς Πύλη Νότια ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 290

Πίνδος (νοτιο-δυτικά). Ειδικά, η γραμμή του τρένου Παλαιοφάρσαλου Καλαμπάκας αναπτύσσεται στα δυτικά του οικιστικού ιστού, συνιστά δε επίσης ένα φραγμό οικιστικής ανάπτυξης, διαιρώντας τον αστικό ιστό, χωρίς επαρκείς εγκάρσιες συνδέσεις, ένθεν και ένθεν της σιδηροδρομικής γραμμής. Το εθνικό οδικό δίκτυο προσδίδει κεντρικότητα στην περιοχή μελέτης, αλλά και έχει λειτουργήσει ως πόλος έλξης για την παρόδια χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων (βιομηχανία, βιοτεχνία, εμπόριο, χονδρεμπόριο, εκθέσεις, αντιπροσωπείες, κατασκευαστικές επιχειρήσεις, πολυκαταστήματα, κ.ά.). με τη μορφή γραμμικών επιχειρησιακών κέντρων, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί από το εγκεκριμένο Γ.Π.Σ. ως ζώνες βιομηχανίας βιοτεχνίας (τρεις ζώνες) και χονδρεμπορίου (1 ζώνη) - είσοδοι πόλης από Καρδίτσα, Λάρισα και Πύλη. Παράλληλα, στην είσοδο έξοδο Καλαμπάκας, αλλά και στις προαναφερθείσες περιοχές, καθώς επίσης σε τμήμα του περιφερειακού δακτυλίου Τρικάλων στα νότια της πόλης, έχει αναπτυχθεί εκτός ΓΠΣ και εκτός σχεδίου συγκέντρωση παραγωγικών δραστηριοτήτων, παρακείμενη στο οδικό δίκτυο. Με βάση τα παραπάνω δομικά στοιχεία της χωροταξικής διάρθρωσης του Δήμου Τρικκαίων διαμορφώνεται η χωροταξική τυπολογία του χώρου, η σχέση του αστικού με τον περιαστικό και αγροτικό χώρο και τέλος οι σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις των οικισμών, τόσο μεταξύ τους στο εσωτερικό της περιοχής μελέτης, όσο και με τους εξωτερικούς άξονες και πόλους ανάπτυξης του Νομού Τρικάλων και της περιφέρειας Θεσσαλίας. Ειδικότερα, στο εσωτερικό της περιοχής μελέτης: Πυρήνα της τυπολογίας του χώρου αποτελεί το αστικό σύμπλεγμα της πόλης των Τρικάλων που αναπτύσσεται ακτινωτά περιμετρικά των διασταυρούμενων οδικών αξόνων οι οποίοι το διασχίζουν προς ανατολάς (προς Λάρισα), βορειοδυτικά (προς Καλαμπάκα), νοτιοανατολικά (προς Καρδίτσα) και νοτιο-δυτικά (προς Πύλη - Πίνδο), διαιρείται δε κατά βάση σε δύο τμήματα οικιστικού ιστού: το ανατολικό και το δυτικό, τα οποία αναπτύσσονται εκατέρωθεν του Ποταμού Ληθαίου. Τη βασική δομή του αστικού συγκροτήματος έρχεται να συμπληρώσει η διάταξη των δορυφόρων οικισμών που αναπτύσσονται ως χωρικά αυτόνομοι οικιστικοί πυρήνες στα νότια και τα βόρεια της πόλης, επικοινωνώντας με αυτήν μέσω δευτερευόντων οδών που ξεκινούν από τις παρυφές του αστικού συγκροτήματος, εξαρτώμενοι δε από αυτήν διατασσόμενοι σε ακτινωτή μορφή. ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 291

Οι σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις των δορυφόρων προαστιακού χαρακτήρα οικισμών, με την πόλη είναι στενές και εξελίσσονται σε καθημερινή βάση, λόγω της μικρής χρονοαπόστασης και του υπερτοπικού ρόλου που το αστικό κέντρο των Τρικάλων ασκεί στους μικρούς αγροτικού κυρίως χαρακτήρα οικισμούς, με παροχή υπηρεσιών όλων των μορφών και λειτουργώντας αμφίδρομα, ως προωθητική δύναμη ανάπτυξής τους, αλλά και ως πόλος ανάδρομης έλξης, Τέλος, οι υπερτοπικές συγκεντρώσεις κυρίως βιομηχανίας βιοτεχνίας, αλλά και λοιπών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, στις εισόδους πύλες της πόλης συγκροτούν εν δυνάμει δευτερεύοντα γραμμικά επιχειρηματικά κέντρα που τείνουν να σχηματοποιούνται στην περιβάλλουσα των μεσαίων αστικών κέντρων της χώρας, λόγω σχετικά χαμηλών τιμών γης, επάρκειας σε μέγεθος οικοπέδων και ευχερούς πρόσβασης μέσω σημαντικών οδικών αξόνων για τη διακίνηση πρώτων υλών και προϊόντων. Η παραπάνω βασική χωροταξική τυπολογία και οι σχέσεις αλληλεξάρτησης διαμορφώνουν καθοριστικά τη δομή χωρικής ανάπτυξης του Δήμου και τη διάρθρωση και το ρόλο σχέσεις του οικιστικού δικτύου που συμπεριλαμβάνει, με κύρια χαρακτηριστικά: Την συγκρότηση εν δυνάμει προαστίων κατοικίας υπό προϋποθέσεις μέσω των δορυφόρων, αγροτικών σήμερα, οικισμών (κυρίως Καρυές Φλαμούλι, Ριζαρειό, Άγιοι Απόστολοι, Λεπτοκαρυά και Λογγάκι, δευτερευόντως δε Σωτήρα και Περδικορράχη). Η διατήρηση του αγροτικού χαρακτήρα τους συμβάλλει στην αναπτυξιακή δομή του Δήμου, σε συνδυασμό με τη λειτουργία τους ως προάστια της πόλης των Τρικάλων, στην κατεύθυνση ανάπτυξης εταιρικής σχέσης πόλης - υπαίθρου, αποσκοπώντας στην μεγέθυνση της παραγωγικής εξειδίκευσης των Τρικάλων ως κέντρου παροχής υπηρεσιών προς τον αγροτικό τομέα. Την συγκρότηση παραγωγικών συγκεντρώσεων που περιβάλλουν στις εισόδους πύλες την πόλη των Τρικάλων, με γραμμική ανάπτυξη δραστηριοτήτων κυρίως βιομηχανίας, χονδρεμπορίου και άλλων τριτογενών χρήσεων υπερτοπικού χαρακτήρα, στο πλαίσιο του παραγωγικού χαρακτήρα του αστικού κέντρου ως κέντρου εμπορίου και βιομηχανίας μεταποίησης των προϊόντων του πρωτογενή τομέα. ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 292

Οι παραπάνω τάσεις εκτιμάται ότι στο μέλλον θα ισχυροποιηθούν, στο πλαίσιο της διαδικασίας εντεινόμενης αστικοποίησης, σε σχέση με τον προαλειφόμενο ρόλο του αστικού κέντρου των Τρικάλων, ως: κέντρο με νομαρχιακού επιπέδου διοικητικές λειτουργίες, κέντρο υπηρεσιών προς την αγροτική παραγωγή και την ενδοχώρα, με έμφαση στη ζωική και δασική, καθώς και συγκοινωνιακός κόμβος (εθνικό οδικό δίκτυο, σιδηροδρομικό δίκτυο), με προοπτική συγκέντρωσης παραπέρα εμπορικής δραστηριότητας και ανάπτυξης τουρισμού διεθνούς εμβέλειας προς Πίνδο Μετέωρα. Σε σχέση με τις αλληλεξαρτήσεις της περιοχής μελέτης με την ευρύτερη περιοχή της, διαπιστώνεται ότι η βασική χωροταξική τυπολογία που έχει αναγνωριστεί στο εσωτερικό της πόλης, προεκτείνεται και στην ευρύτερη περιοχή (Νομός, Περιφέρεια), συνιστώντας τους ακτινικούς άξονες και πόλους ανάπτυξης συνεργασιακών συμπληρωματικών σχέσεων με άλλους σημαντικούς άξονες και πόλους ανάπτυξης. Συγκεκριμένα: Ο εσωτερικός άξονας ανάπτυξης Β.Δ. Ν.Α. που διαπερνά το αστικό συγκρότημα, εκτείνεται τόσο προς Καρδίτσα, συνιστώντας τον ενδοπεριφερειακό αστικό άξονα ανάπτυξης του διπόλου Τρικάλων Καρδίτσας πρωτεύοντος αστικού άξονα ανάπτυξης του δυτικού τμήματος της περιφέρειας Θεσσαλίας, όσο και προς Καλαμπάκα, συνιστώντας τουριστικό και πολιτιστικό διάδρομο διασύνδεσης της πόλης των Τρικάλων με την περιοχή Καλαμπάκας Μετεώρων με προοπτική επιπλέον οργάνωσης προαστιακού χαρακτήρα σιδηροδρομικών δρομολογίων. Οι αναπτύξεις βιομηχανίας και λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων στις απολήξεις του παραπάνω άξονα, εκφράζουν τη δυναμική των σχέσεων και οικονομικών ροών υπερτοπικής σημασίας που απορρέουν, τόσο από το ρόλο των Τρικάλων ως νομαρχιακής ακτινοβολίας αστικού κέντρου, όσο και από τις υπερτοπικές συνεργασιακές σχέσεις που τούτο αναπτύσσει με την ευρύτερη περιοχή του. Ιδίως, ο άξονας ανάπτυξης προς Ν.Α. Καρδίτσα εκφράζει την προοπτική συνεργασίας σε δίπολο της πόλης των Τρικάλων και της Καρδίτσας, με επιρροές στη Δυτική Ζώνη ανάπτυξης της Θεσσαλίας και με πεδία συμπληρωματικών δράσεων: ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 293

ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων υποστήριξης της αγροτικής παραγωγής, ανάπτυξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων με έμφαση στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων σε οργανωμένο χώρο περιοχής Φαρκαδόνας, ανάπτυξη ερευνητικού έργου και δικτύωσης πανεπιστημιακών σχολών, εμπορικών ανταλλαγών, ανταλλαγών τεχνογνωσίας, πολιτιστική συνεργασία, κ.λ.π. Ο προς ανατολάς εσωτερικός άξονας ανάπτυξης που εκτείνεται προς την έδρα της περιφέρειας τη Λάρισα, με την επίσης υπερτοπικού χαρακτήρα συγκέντρωση βιομηχανίας, χονδρεμπορίου και λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων που έχει αναπτυχθεί γραμμικά στην παρυφή του αστικού συγκροτήματος, συνιστά τμήμα του περιφερειακής σημασίας άξονα ανάπτυξης Τρικάλων Λαρίσης και εκφράζει τη δυναμική δικτύωσης των δύο πόλεων με προοπτικές αναβάθμισης οδικών μεταφορών, ανάπτυξης παραπέρα επιχειρηματικών σχέσεων, κοινού ερευνητικού έργου και δικτύωσης πανεπιστημιακών σχολών, ανάπτυξης εμπορικών ανταλλαγών, ανταλλαγών τεχνογνωσίας, πολιτιστικής συνεργασίας, κοινών μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων, κ.λ.π.). Τέλος, ο νοτιο-δυτικός εσωτερικός άξονας ανάπτυξης που εκτείνεται προς Πύλη νότια Πίνδο, εντάσσεται στην πολιτιστική τουριστική διαδρομή Τρίκαλα Πύλη Ιερά Μονή Γκούρας Ιερά Μονή Αγίου Βησσαρίωνα Πόρτα Παναγιά Μυρόφυλλο, συνιστώντας εξειδικευμένο ενδο-νομαρχιακό άξονα ανάπτυξης που συνδέει το αστικό κέντρο των Τρικάλων με τον αγροτικό χώρο της Δυτικής Θεσσαλίας, καθώς και τον ορεινό χώρο της νότιας Πίνδου. ΧΩΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗ Ε.Ε. 294