Η Αποκατάσταση της Λίµνης Κορώνειας ως Μοντέλο Ανόρθωσης και ιαχείρισης Υγροτοπικών Οικοσυστηµάτων στη Λεκάνη της Μεσογείου

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 315 Η Αποκατάσταση της Λίµνης Κορώνειας ως Μοντέλο Ανόρθωσης και ιαχείρισης Υγροτοπικών Οικοσυστηµάτων στη Λεκάνη της Μεσογείου Β. ΤΑΚΑΒΑΚΟΓΛΟΥ Γ. ΖΑΛΙ ΗΣ Θ. ΑΛΕΞΑΝ ΡΙ ΗΣ Γεωπόνος Καθηγητής ΑΠΘ Γεωπόνος Ε. ΛΑΖΑΡΙ ΟΥ Α. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΜΠΙΛΑΣ Βιολόγος Υδρογεωλόγος Γεωπόνος Μ. ΤΣΙΑΦΟΥΛΗ Ο. ΙΟΝΥΣΙΟΥ Π. ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ Βιολόγος Γεωπόνος Γεωλόγος Περίληψη Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής της Μυγδονίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες είχαν ως αποτέλεσµα την υποβάθµιση της λίµνης Κορώνειας. Ως κυριότεροι παράγοντες υποβάθµισης αναγνωρίστηκαν οι αντλήσεις νερού, αρχικά από τη λίµνη και µετέπειτα από τον φρεάτιο υδροφορέα, καθώς και η ρύπανση από σηµειακές (αστικά λύµατα, βιοµηχανία) και µη σηµειακές πηγές (γεωργία). Παρόµοιες πιέσεις ασκούνται στους περισσότερους υγροτόπους της Μεσογείου και σε συνδυασµό µε το Μεσογειακό κλίµα και την περιορισµένη διαθεσιµότητα νερού στην περιοχή καθιστούν προβληµατική την αποκατάστασή τους. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των δυνατοτήτων αποκατάστασης της λίµνης Κορώνειας ως µοντέλου για την ανόρθωση υγροτοπικών λειτουργιών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Abstract During the last decades, the human activities in the Mygdonia basin resulted in the degradation of Lake Koronia. Water abstraction and pollution have been identified as the major sources of degradation. Similar problems have been reported in many wetlands around the Mediterranean basin. The above-mentioned problems, in combination with the Mediterranean type of climate and the water shortage, are considered to be the limiting factors for the restoration of Mediterranean wetlands. Aim of this work is to point out the importance of Lake Koronia restoration as a model for the sustainable restoration of Mediterranean wetlands. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η λίµνη Κορώνεια αποτελεί µέρος ενός σπάνιου συµπλέγµατος οικοσυστηµάτων µε λίµνες (Κορώνεια και Βόλβη), ποτάµια, παρόχθια δάση (παραλίµνιο δάσος Απολλωνίας, δάσος Ρεντίνας), καλαµώνες, υγρολίβαδα, θαµνώνες και γεωργικές εκτάσεις που συγκροτούν έναν σηµαντικό υγρότοπο διεθνούς σηµασίας σύµφωνα µε τη σύµβαση Ραµσάρ. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής τις τελευταίες δεκαετίες είχαν ως αποτέλεσµα την υποβάθµιση της λίµνης Κορώνειας [1]. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1986 ο όγκος του νερού της λίµνης ήταν 130Mm 3 και το µέγιστο βάθος της 4m. Μία δεκαετία αργότερα, το 1996, ο όγκος του νερού της λίµνης ήταν 20Mm 3 και το µέγιστο βάθος της ήταν µικρότερο από 0.5m. Στο Σχήµα 1 παρουσιάζεται η κατάσταση της λίµνης Κορώνειας, όπως αυτή ήταν τον Αύγουστο του 2003. Απεικονίζονται οι αρδευόµενες εκτάσεις (63.000 στρέµµατα), οι γεωτρήσεις της περιοχής και η ζώνη Α, όπως αυτή έχει οριοθετηθεί από την ΚΥΑ 19/2004 [2]. Παρόµοια προβλήµατα ευτροφισµού και υποβάθµισης υπάρχουν σε πολλές λίµνες της Μεσογείου, γεγονός που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά και στο Μεσογειακό κλίµα, µε ήπιους χειµώνες, και θερµά και ξηρά καλοκαίρια, που συνεπάγεται περιορισµένη διαθεσιµότητα νερού. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των δυνατοτήτων αποκατάστασης της λίµνης Κορώνειας ως µοντέλου για την ανόρθωση υγροτοπικών λειτουργιών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ Για την προσέγγιση των βασικών σκοπών αυτής της εργασίας χρησιµοποιήθηκε το διάγραµµα ροής εργασιών και η µεθοδολογία αποκατάστασης υγροτόπων που προτάθηκε από τη σύµβαση Ραµσάρ στα κράτη µέλη [3]. Το διάγραµµα ροής περιγράφει τα βήµατα που πρέπει να ακολουθηθούν ώστε να επιλεγούν τα µέτρα εκείνα τα οποία θα ενισχύσουν την επιτέλεση των υγροτοπικών λειτουργιών τόσο σε επίπεδο υγροτόπου όσο και σε επίπεδο λεκάνης απορροής του, λαµβάνοντας υπόψη τους περιοριστικούς παράγοντες και επιλέγοντας το καλύτερο

316 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων σενάριο. Σύµφωνα µε τη µεθοδολογία αυτή ακολουθούνται τα παρακάτω βήµατα: α) Αξιολόγηση της λεκάνης απορροής και της λίµνης και προσδιορισµός αιτίων και βαθµού υποβάθµισης β) Καταγραφή περιορισµών αποκατάστασης (διαθεσιµότητα φυσικών πόρων, νοµοθεσία κλπ) γ) Καθορισµός ιδεοτύπου και ειδικών σκοπών αποκατάστασης δ) Προτεινόµενα σενάρια αποκατάστασης ε) Επιλογή καλύτερου σεναρίου στ) Προτεινόµενα έργα αποκατάστασης 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 3.1. Προσδιορισµός αιτιών υποβάθµισης και εντοπισµός υποβαθµισµένων λειτουργιών ανά Μονάδα Λειτουργικού Ενδιαφέροντος στη λεκάνη απορροής Η περιοχή προσεγγίζεται σε επίπεδο λεκάνης απορροής και αναγνωρίζονται οι κυριότερες κινητήριες δυνάµεις ως αποτέλεσµα των οποίων ασκούνται πιέσεις µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση του υγροτοπικού συστήµατος. Λαµβάνοντας υπόψη: α) τα υδρολογικά και γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά, β) την κάλυψη/χρήση γης και γ) το καθεστώς προστασίας, η λεκάνη απορροής της Κορώνειας διαχωρίζεται σε επιµέρους ζώνες που έχουν κοινά τα παραπάνω χαρακτηριστικά και ονοµάζονται Μονάδες λειτουργικού Ενδιαφέροντος (ΜΛΕ). Ο διαχωρισµός αυτός έγινε µε σκοπό να προσδιοριστούν οι λειτουργίες (λειτουργίες ειδικού ενδιαφέροντος) που µας ενδιαφέρει να επιτελεί η κάθε ΜΛΕ και στη συνέχεια να αξιολογηθούν [4]. Στον Πίνακα 1 παρατίθενται συνοπτικά η αξιολόγηση των λειτουργιών κατά Μονάδα Λειτουργικού Ενδιαφέροντος (ΜΛΕ). 3.2. Καθορισµός ιδεοτύπου και ειδικών σκοπών αποκατάστασης Ο ιδεότυπος αντικατοπτρίζει την ιδεατή λειτουργική κατάσταση στην οποία θα έπρεπε να βρίσκεται η λίµνη υπό τις σηµερινές συνθήκες. Με βάση την υφιστάµενη κατάσταση της Λίµνης Κορώνειας οι υγροτοπικές λειτουργίες που θα πρέπει ιεραρχικά να αποκατασταθούν είναι: α) λειτουργίες που σχετίζονται µε τη στήριξη βιοποικιλότητας και διατήρηση ενδιαιτηµάτων, β) λειτουργίες που σχετίζονται µε τη βελτίωση της ποιότητας του νερού και γ) λειτουργίες που σχετίζονται µε τη βελτίωση του υδατικού ισοζυγίου και την εξοικονόµηση νερού. Κατά συνέπεια οι ειδικοί σκοποί αποκατάστασης της Λίµνης Κορώνειας είναι οι ακόλουθοι: Ποικιλότητα ενδιαιτηµάτων και επαρκής στήριξη του τροφικού πλέγµατος της περιοχής: Η λίµνη θα πρέπει να έχει το συνδυασµό κατάλληλων υδροπεριόδων για τη ανόρθωση της κατάστασης διατήρησης της υγροτοπικής βλάστησης και των οικοτόπων της Οδηγίας 92/43 καθώς και τα απαραίτητα ενδιαιτήµατα για τη στήριξη του τροφικού πλέγµατος της περιοχής µε έµφαση στην ιχθυοπανίδα και την ορνιθοπανίδα. Για το σκοπό αυτό το βάθος της λίµνης θα πρέπει να αυξηθεί στα 4 m έτσι ώστε σε δυσµενείς περιόδους (χαµηλή στάθµη νερού) η λίµνη να διαθέτει τα απαραίτητα καταφύγια για την διαβίωση ιχθύων και την τροφοληψία της ορνιθοπανίδας. Βελτιωµένη τροφική κατάσταση και ποιότητα νερού της λίµνης: Στόχος της αποκατάστασης είναι η µετατροπή της λίµνης Κορώνειας από τερµατική σε µη τερµατική και η περιοδική ανανέωση των υδάτων της ώστε να επέλθει σταδιακή βελτίωση της τροφικής κατάστασης της λίµνης µε µείωση της ηλεκτρικής αγωγιµότητας (EC) και της συγκέντρωσης των θρεπτικών (κυρίως φωσφόρου) και αντίστοιχη αύξηση του διαλυµένου οξυγόνου. - Έκταση λίµνης και αποθηκευτική ικανότητα νερού ίση ή µεγαλύτερη από τη σηµερινή: Για την επιλογή της βέλτιστης επιφάνειας της λίµνης η οποία µπορεί να υποστηριχθεί από την υφιστάµενη υδατική δίαιτα της λεκάνης απορροής και λαµβάνοντας υπόψη τις άλλες χρήσεις νερού συµπεριλαµβανοµένης της ελάχιστης οικολογικής στάθµης, έγινε τηλεπισκοπική ανάλυση της εξέλιξης της λίµνης τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Σε συνδυασµό µε τη στάθµη της λίµνης στην αντίστοιχη χρονοπερίοδο και την κατάσταση της λίµνης τον Αύγουστο του 2003 η ανάλυση καθόρισε ως µέγιστη επιφάνεια της λίµνης την ισοϋψή των,5 µέτρων. 3.3. Επιλογή σεναρίου αποκατάστασης Η επιλογή του βέλτιστου σεναρίου αποκατάστασης βασίζεται στην συγκριτική αξιολόγηση του βαθµού επιτέλεσης των υγροτοπικών λειτουργιών κάθε σεναρίου αποκατάστασης σε σχέση µε τις αναµενόµενες λειτουργίες του ιδεοτύπου της λίµνης Κορώνειας όπως αυτός διαµορφώνεται από τους νοµικούς, κοινωνικοοικονοµικούς και περιβαλλοντικούς περιορισµούς. Στο Σχήµα 2 παρουσιάζεται το σενάριο που προσοµοιάζει στον καλύτερο βαθµό τις λειτουργίες του ιδεότυπου και αποτελεί την καταλληλότερη λύση για την αποκατάσταση της λίµνης Κορώνειας. 3.4. Προτεινόµενα µέτρα και παρεµβάσεις Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται συνοπτικά οι υποβαθµισµένες λειτουργίες ανά ΜΛΕ και τα προτεινόµενα µέτρα για την ανόρθωσή τους. Τα µέτρα στοχεύουν συνδυασµένα στη στήριξη των τροφικών πλεγµάτων και ενίσχυση της βιοποικιλότητας, στην υδρολογική αποκατάσταση της λίµνης και στη βελτίωση

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 317 της ποιότητας του νερού της µέσω της ανόρθωσης των υποβαθµισµένων λειτουργιών τόσο σε επίπεδο υγροτόπου/λίµνης όσο και της λεκάνης απορροής. Το προτεινόµενο σχέδιο αποκατάστασης λαµβάνοντας υπόψη την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/EC), προβλέπει τη δηµιουργία ενός συµπλέγµατος υγροτόπου/λίµνης/ενωτικής/βόλβης πολλαπλού ρόλου. Στην πραγµατικότητα επαναδηµιουργείται το απενεργοποιηµένο εδώ και δύο δεκαετίες ενιαίο υγροτοπικό σύµπλεγµα το οποίο και οικολογικά σύµφωνα µε την ίδια οδηγία θα πρέπει να συναξιολογείται. Σύµφωνα µε το προτεινόµενο σενάριο αποκατάστασης η έκταση της λίµνης θα αυξηθεί στα 35.257 στρέµµατα και ο όγκος νερού στα 83,8 Μm 3. Παράλληλα προβλέπεται η διαµόρφωση των κατάλληλων υδροπεριόδων στις εκτάσεις δυτικά της λίµνης και η ανόρθωση υγροτοπικών εκτάσεων 3.760 στρεµµάτων. Συνολικά το σύµπλεγµα λίµνης/υγροτόπου θα καταλαµβάνει έκταση 39.017 στρεµµάτων. Η δηµιουργία της προτεινόµενης υγροτοπικής έκτασης στα δυτικά της λίµνης επιτρέπει τον έλεγχο της µη σηµειακής ρύπανσης και τη βελτίωση της ποιότητας του νερού που τελικά θα εισέρχεται στη λίµνη από τα δυτικά όπου λαµβάνουν χώρα και οι εντονότερες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Παράλληλα µε τη διάκριση των υγροτοπικών αυτών εκτάσεων από τη λίµνη επιτυγχάνεται η αποµόνωση των υποβαθµισµένων από τοξικά και θρεπτικά περιοχών τα οποία σε διαφορετική περίπτωση θα εκπλένονταν προς τη λίµνη και θα αποτελούσαν µια πρόσθετη πηγή υποβάθµισης. Τέλος, η διαµόρφωση των επιθυµητών υδροπεριόδων στον υγρότοπο δυτικά της λίµνης επιτρέπει την ανόρθωση και αποκατάσταση των υγροτοπικών οικοτόπων της Οδηγίας 92/43 που σήµερα έχουν υποβαθµιστεί λόγω συρρίκνωσης της λίµνης. Η αποκατάσταση αυτών των υγροτοπικών οικοτόπων αναµένεται να ωφελήσει πολλαπλά την ορνιθοπανίδα της περιοχής που θα βρει τα κατάλληλα ενδιαιτήµατα για αναπαραγωγή και τροφοληψία Σχήµα 1: Η κατάσταση τη λίµνης Κορώνειας τον Αύγουστο 2003

318 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων Πίνακας 1: Αξιολόγηση λειτουργιών ειδικού ενδιαφέροντος ανά ΜΛΕ ΜΛΕ Λειτουργίες ειδικού ενδιαφέροντος Αξιολόγηση επιτέλεσης λειτουργίας Ορεινή Στήριξη λειτουργιών λίµνης-υγροτόπου Στήριξη τροφικών πλεγµάτων ΟΥ ΕΤΕΡΗ ΜΕΤΡΙΑ Πεδινή Γ ζώνης* Στήριξη λειτουργιών λίµνης -υγροτόπου ΑΡΝΗΤΙΚΗ Πεδινή Β ζώνης* Στήριξη λειτουργιών λίµνης -υγροτόπου ΠΟΛΥ ΑΡΝΗΤΙΚΗ Λίµνης-υγροτόπου Αποθήκευση νερού Τροποποίηση πληµµυρικών φαινοµένων Εµπλουτισµός υπογείων υδροφορέων Παγίδευση ιζηµάτων και τοξικών ουσιών Μετασχηµατισµός και αποµάκρυνση θρεπτικών ουσιών και ρυπαντών Στήριξη τροφικών πλεγµάτων ΚΑΛΗ ΚΑΛΗ ΚΑΚΗ (Υποβαθµισµένη) ΚΑΚΗ (Υποβαθµισµένη) ΚΑΚΗ (Υποβαθµισµένη) ΚΑΚΗ (Απειλούµενη) Υπόµνηµα Bυθοκόρηση Ανάχωµα Προ-υγρότοπος.5.5.5 73.5.5.5.5.5.5.5.5 Επιφάνεια λίµνης (µ) Υψοµετρία πυθµένα (µ).5.5.5.5.5 73.5 73.5.5.5 0 0.5 1 2 χλµ.5.5.5 68.5.5.5 Σχήµα 2: Το προτεινόµενο σενάριο αποκατάστασης της λίµνης Κορώνειας

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 319 Πίνακας 2: Υποβαθµισµένες λειτουργίες ανά Μονάδα Λειτουργικού Ενδιαφέροντος (ΜΛΕ) και προτεινόµενα µέτρα για την ανόρθωση και αποκατάστασή τους ΜΛΕ Λειτουργίες προς Αποκατάσταση Ανόρθωση Μέτρα Ορεινή Πεδινή Β Πεδινή Γ Λίµνη/ Υγρότοπος Στήριξη λειτουργιών λίµνης υγροτόπου Στήριξη λειτουργιών λίµνης υγροτόπου Στήριξη λειτουργιών λίµνης - υγροτόπου - Εµπλουτισµός υπόγειου υδροφορέα - Παγίδευση ιζηµάτων και τοξικών ουσιών - Αποθήκευση νερού - Μετασχηµατισµός και αποµάκρυνση θρεπτικών ουσιών και ρυπαντών - Στήριξη τροφικών πλεγµάτων - Μέτρα ορεινής υδρονοµίας - Βελτίωση υδραυλικών χαρακτηριστικών και αµφίδροµης λειτουργίας ενωτικής τάφρου - Έργα αποχέτευσης και επεξεργασίας αστικών και βιοµηχανικών λυµάτων - Στήριξη και ενίσχυση ιδιωτικών περιβαλλοντικών επενδύσεων - Μέτρα ενίσχυσης και διαχείρισης του φρεατίου υδροφορέα - Εφαρµογή αειφόρων γεωργικών πρακτικών - ηµιουργία και διαµόρφωση υγροτόπου και βαθέων ενδιαιτηµάτων. Μέτρα Οριζόντιας Υποστήριξης - Παρακολούθηση διαχειριστικών παρεµβάσεων και δηµιουργία Συστήµατος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων - Ενέργειες ενηµέρωσηςευαισθητοποίησης και ενίσχυσης εθελοντισµού - Σύµβουλος διαχείρισης έργου 4. ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΟΡΩΝΕΙΑΣ Ο κόσµος σήµερα αντιµετωπίζει κρίση έλλειψης γλυκού νερού. Ότι ιστορικά ήταν πρόβληµα για την ποιότητα του νερού σήµερα γίνεται γρήγορα ένα πρόβληµα µε δύο όψεις της ποιότητας και της ποσότητας. Σε πολλές περιοχές, τα κέντρα αύξησης του πληθυσµού δεν συµπίπτουν µε τη χωρική κατανοµή των υδατικών πόρων. Οι ξηροθερµικές περιοχές των νοτίων Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου αντιµετωπίζουν προβλήµατα µε τους υδατικούς πόρους γλυκού νερού και ειδικά µε τους υγρότοπους και τις ρηχές λίµνες. Στη λεκάνη της Μεσογείου, οι στάθµες πολλών λιµνών έχουν µειωθεί µέσω της απόληψης του υπόγειου και του επιφανειακού νερού (ποτάµια, λίµνες), εκτροπή των υδατορευµάτων που τροφοδοτούν τις λίµνες, κατασκευή φραγµάτων σ αυτά τα ρεύµατα, καταπάτηση παράκτιων ζωνών (υγρότοποι), αποξήρανση λιµνών για την αύξηση των γεωργικών εκτάσεων και υπάρχει απόδειξη ότι οι κλιµατικές αλλαγές και η τεκτονική δραστηριότητα µπορεί να παίζουν ρόλο. Τα παραπάνω συνοδεύονται συνήθως από προβλήµατα ευτροφισµού, απώλειας της ιχθυοπανίδας και της ιχθυοπαραγωγής [5] και πιθανή εξαφάνιση των ενδηµικών ειδών [6]. Παραδείγµατα τέτοιων προβληµάτων έχουν αναφερθεί σε όλα τα Βαλκάνια, την Τουρκία [7], την Αρµενία [8] και τη Μέση Ανατολή [9]. Το παράδειγµα της λίµνης Κορώνειας δείχνει ότι όταν η διαχείριση της λίµνης βασίζεται στο χειρισµό της ισορροπίας των αυτοτροφικών και των ετεροτροφικών καταστάσεων του οικοσυστήµατος τότε όχι µόνο αναγνωρίζει την πραγµατικότητα της µικρής διαθεσιµότητας του νερού για τη διαχείριση του οικοσυστήµατος, αλλά µπορεί να προσαρµοστεί για να καλύψει ειδικούς διαχειριστικούς σκοπούς. Η ποσότητα του γλυκού νερού που είναι διαθέσιµη από τους υδατικούς πόρους είναι γενικά ανεπαρκής για την αποκατάσταση των µεσογειακών λιµνών σε επίπεδα αναφοράς που υφίσταντο πριν τις επιπτώσεις των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και παρεµβάσεων. Κατά συνέπεια, στο πλαίσιο της συνεχώς αυξανόµενης ζήτησης νερού και σε σχέση µε την πεπερασµένη διαθεσιµότητα των υδατικών πόρων, είναι σηµαντικό να καθοριστεί η ελάχιστη ποσότητα και στάθµη νερού και ο απαιτούµενος συγχρονισµός και διάρκεια αυτών για τη διατήρηση της δοµής και της λειτουργίας των οικοσυστηµάτων των λιµνών και των υγροτόπων.

320 Ποιότητα, ιαχείριση και Αποκατάσταση Λιµνών και Παράκτιων Υδατικών Οικοσυστηµάτων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Mıtrakı, C., T.L. Crisman and G. Zalidis. 2004. Lake Koronia: shift from autotrophy to heterotrophy with cultural eutrophication and progressive water-level reduction. Limnologica 34:110-116. 2. Ζαλίδης Γ.Χ., Β. Τακαβάκογλου και Θ. Αλεξανδρίδης. 2004. Αναθεωρηµένο σχέδιο αποκατάστασης της Λίµνης Κορώνειας του Νοµού Θεσσαλονίκης. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Γεωπονίας, Εργαστήριο Εφαρµοσµένης Εδαφολογίας. Σελ. 236 + Παραρτήµατα. 3. Chabwela, H., J. Pokorny, G. Zalidis, and B. Streever. 2001. Restoration guidelines review and guiding principles. 10 th Meeting of the Scientific and Technical Review Panel, Ramsar Convention, Gland, 27-29 June 2001. 4. Zalidis, G., M. Tsiafouli, V. Takavakoglou, G. Bilas and N. Misopolinos. 2004. Selecting agri-environmental indicators to facilitate monitoring and assessment of EU agri-environmental measures effectiveness. Journal of Environmental Management (4), 315-321. 5. Fotis, G., A.Conides, T. Koussouris, A. Diapoulis, and K. Gritzalis. 1992. Fishery potential of lakes in Macedonia, Greece. Fresenius Environ. Bull. 1: 523-528. 6. Economidis, P.S., A.I SINIS, and G.P. Stamou. 1988. Spectral analysis of exploited fish populations in Lake Koronia (Macedonia, Greece) during the years 1947-1983. Cybium 12: 151-159. 7. Green, A.J., A.D. Fox, G. Hilton, B. Hughes, M. Yarar and T. Salthe. 1996. Threats to Burdur Lake ecosystem, Turkey, and its waterbirds, particularly the white-headed duck Oxyura leucocephala. Biol. Conserv. 76: 241-252. 8. Hovhanissian, R. and B. Gabrielyan. 2000. Ecological problems associated with biological resource use of Lake Sevan, Armenia. Ecol. Eng. 16: 175-180. 9. Gophen, M. 2000. Nutrient and plant dynamics in Lake Agmon wetlands (Hula Valley, Israel): a review with emphasis on Typha domingensis (1994-1999). Hydrobiologia 400: 1-12. Β. Τακαβάκογλου, Γ. Μπίλας, Ο. ιονυσίου. Υποψ. ιδάκτορες, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα Γεωπονίας, ΤΚ 54124, Θεσσαλονίκη Γ. Ζαλίδης, Καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα Γεωπονίας, ΤΚ 54124, Θεσσαλονίκη. Τηλ 2310 998739. Φαξ 2310 998739. Email: Zalidis@agro.auth.gr Θ. Αλεξανδρίδης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα Γεωπονίας, ΤΚ 54124, Θεσσαλονίκη Ε. Λαζαρίδου, Μ. Τσιαφούλη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Βιολογίας, ΤΚ 54124, Θεσσαλονίκη Α. Παναγόπουλος, Εθνικό Ίδρυµα Αγροτικής Έρευνας, Ινστιτούτο ιαχείρισης Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Σίνδος Θεσσαλονίκη Π. Καραχάλιος, Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης, ΤΚ 54646, Θεσσαλονίκη