ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Martin Heidegger, Ειναι και Χρονος... 2 Hanspeter Padrutt, Τρυφεροτητα... 3 Hanspeter Padrutt, Ο Heidegger σημερα... 5 Κωστας Γεμενετζης, Ο Εαυτος στο ονειρο, και αλλου... 8 1
Martin Heidegger, Ειναι και Χρονος 26. Mitdasein der Anderen und alltägliches Mitsein Die Fürsorge hat hinsichtlich ihrer positiven Modi zwei extreme Möglichkeiten. Sie kann dem Anderen die "Sorge" gleichsam abnehmen und im Besorgen sich an seine Stelle setzen, für ihn einspringen. Diese Fürsorge übernimmt das, was zu besorgen ist, für den Anderen. Dieser wird dabei aus seiner Stelle geworfen, er tritt zurück, um nachträglich das Besorgte als fertig Verfügbares zu übernehmen, bzw. sich ganz da-von zu entlasten. In solcher Fürsorge kann der Andere zum Abhängigen und Be-herrschten werden, mag diese Herrschaft auch eine stillschweigende sein und dem Beherrschten verborgen bleiben. Diese einspringende, die "Sorge" abnehmende Fürsoge bestimmt das Miteinandersein in weitem Umfang, und sie betrifft zumeist das Besorgen des Zuhandenen. Ihr gegenüber besteht die Möglichkeit einer Fürsorge, die für den Anderen nicht so sehr einspringt, als dass sie ihm in seinem existentiellen Seinkönnen vorausspringt, nicht um ihm die "Sorge" abzunehmen, sondern erst eigentlich als solche zurückzu-geben. Diese Fürsorge, die wesentlich die eigentliche Sorge - das heisst die Existenz des Anderen betrifft und nicht ein Was, das er besorgt, verhilft dem Anderen dazu, in seiner Sorge sich durchsichtig und für sie frei zu werden. 26. Συνυπαρχειν των αλλων και καθημερινο συνειναι Η μεριμνα για τον αλλο, ως προς τους θετικους τροπους της, εχει δυο ακραιες δυνατοτητες. Μπορει να παρει τη "μεριμνα" απο τον αλλο και, μεριμνωντας γι' αυτον, να μπει στη θεση, να τον συνδραμει. Αυτη η μεριμνα για τον αλλο αναλαμβανει για λογαριασμο του ο,τι εχει να μεριμνησει, οπου αυτος παραμεριζεται, υποχωρει, για να αναλαβει το αντικειμενο της μεριμνας εκ των υστερων ως ετοιμο στη διαθεση του, να απαλλαγει απο το βαρος του ολοτελα. Σε μια τετοια μεριμνα για τον αλλο, αυτος μπορει να γινει εξαρτημενος και υποδουλος, ακομα και αν αυτη η εξουσια μπορει να ειναι σιωπηρη και να μενει κρυμμενη απο τον εξουσιαζομενο. Αυτη η συνδραμουσα μεριμνα για τον αλλο, που αφαιρει τη "μεριμνα" καθοριζει το συνυπαρχειν σε μεγαλο βαθμο, και ως επι το πλειστον αφορα τη μεριμνα για το χρησιμο. Απεναντι της στεκει η δυνατοτητα μιας μεριμνας για τον αλλο, η οποια δεν τον συνδραμει τοσο, αλλα περισσοτερο προδραμει αυτου στο υπαρκτικο δυνητικο του ειναι, οχι για να του παρει τη "μεριμνα", αλλα ακριβως για να την δωσει πισω ως αυτην τουτη. Αυτη η μεριμνα για τον αλλο, η οποια αφορα ουσιαστικα την αυθεντικη μεριμνα, δηλαδη την υπαρξη του αλλου, και οχι ενα τι, για το οποιο αυτος μεριμνα, βοηθα τον αλλο να γινει στη μεριμνα του διαφανης στον εαυτο του και ελευθερος γι' αυτην. 2
Hanspeter Padrutt, Τρυφεροτητα Προνοων συγκρατημος Η εκ-θεση των ονειρων μπορει λοιπον να μας δωσει ενα οδηγο νημα για την σχεση μας με μη ονειρικες καταστασεις. Μας μαθαινει μια προσβαση που παιρνει στα σοβαρα, και παλι οχι τελειως κυριολεκτικα, στην προοπτικη ενος δυνητικου, και συχνα παραδοξου ευρυτερου νοηματος. Μας μαθαινει να ειμαστε συγκρατημενοι ως προς βιαιες παρερμηνειες, βιαστικα, μυωπικα συμπερασματα, προκαταληψεις που συχνα προβαλλουν με τον μανδυα των επιστημων, συμπονοια αφ' υψηλου και ηθικολογικες καταδικες. Μας μαθαινει ενα βλεμμα που προ-νοει, ενα ακουσμα που προ-νοει το ευρυτερο νοημα που μπορει να φανει κατα την αφυπνιση απο μια κατασταση. Μας μαθαινει μια προ-νοια του ευρυτερου νοηματος. Ολα τουτα στο φοντο της περατοτητας μας - ενας ακομη, βαρυνων, λογος για συστολη, για αιδω. Εν συντομια: Μας μαθαινει τον προνοουντα συγκρατημο Οπου η λεξη "προ-νοω" μπορει βεβαιως ν' ακουστει με πολλους τροπους: Χρονικα (πρωιμα, πριν την αποκαλυψη του ευρυτερου νοηματος), χωρικα (προηγουμενος στον δρομο της αποκαλυψης) και οπως στη συνηθισμενη χρηση της γλωσσας (με την εννοια μιας συναντησης με τακτ, με σεβασμο, με εγκαρδιοτητα). Οπου η λεξη "συγκρατημος" μπορει βεβαιως ν' ακουστει επισης με πολλους τροπους: οπως στη συνηθισμενη χρηση της γλωσσας (με την εννοια της συγκρατημενης σεμνοτητας και μη παρεμβασης), χωρικα (ως βημα πισω απ' αυτο που μας συναπαντα) και χρονικα (πισω επισης στην ιστορια). Και ενας τετοιος πολυφωνικα ακουομενος προνοων συγκρατημος - μηπως καπου αυτη ειναι η εννοια της Φαινομενολογιας; Φαινομενολογια Η λεξη "φαινομενο" σημαινει "αυτο που δειχνεται". Η λεξη "λογία" σημαινει "λεγω", και ετσι "δειχνω". Η "Φαινομενολογια" δεν ειναι η επιστημη των φαινομενων οπως η Ζωολογια ειναι η επιστημη των ζωων. Φαινομενολογια θα πει "δειξιμο αυτου που δειχνεται", "αποκαλυψη αυτου που αποκαλυπτεται". Μεσα απο την απλη επιφαση, μεσα απο τη συγκαλυψη. "Λογος αυτου που μας μιλαει." Μεσα απο βαρυκοϊα και παρακουσματα. Η Φαινομενολογια λοιπον διολου δεν ειναι μονο η απεικονιση μιας επιφανειας, η οποια θα επρεπε να συμπληρωθει απο μια διερευνηση του "βαθους". 3
Η Φαινομενολογια προσπαθει να συγκρατειται ως προς προκαταληψεις και παρανοησεις. Εμπρος στο φαινομενο, σ' αυτο που δειχνεται, υποχωρει ενα βημα πισω -πισω και στη διασταση της ιστοριας-, και προ-νοει διακριτικα αυτο που ζηταει ν' αποκαλυφθει (και για τη βιαστικη γνωμη συχνα πρεπει να φανταζει παρα-δοξο). Η Φαινομενολογια ειναι προνοων συγκρατημος. Η λεξη εχει ελληνικη προελευση και υπαρχουν ενδειξεις πως οι Ελληνες της Αρχαιοτητας δεν εμπειρωνταν τα πραγματα ως αντικειμενα αλλα ακριβως ως φαινομενα. Ο Martin Heidegger εγραψε το 1969 σ' ενα συντομο κειμενο με τον τιτλο "Zeichen" ["Σημεια"]. "Το εκπληκτικο των Ελληνων της Αρχαιοτητας παραμενει το οτι ηταν σε θεση να διακρινουν το λεκτεο ηδη στη συγκαλυψη του μεσα απο εναν προνοουντα συγκρατημο." Εμεις αντιθετα ειμαστε συνηθισμενοι να συλλαμβανουμε το λεκτεο σε μια εννοια [Begriff]. Στο Be-griff ακουμε μια συλληψη που αδραχνει. Το 1973 σ' ενα σεμιναριο στο Zähringen ειπε ο Heidegger σε σχεση με το "πρωταρχικο νοημα της Φαινομενολογιας": Στους Ελληνες δεν ειχε εννοιες. Στο Be-greifen υπαρχει η συμπεριφορα μιας ιδιοποιησης και κατοχης. Εκεινη η ελληνικη λεξη που καποτε μεταφραζεται με τη δικη μας λεξη "Begriff", "αντιθετως περιβαλλει δυνατα και τρυφερα αυτο που η οραση προσλαμβανει στο βλεμμα". Δεν συλλαμβανει. Ο προνοων συγκρατημος συμπεριφερεται στα φαινομενα δυνατα και τρυφερα! Και το 1959 στην ομιλια "Hölderlins Erde und Himmel" ["Η γη κι ο ουρανος του Hölderlin"] ο Heidegger παραπεμπει σε μια φραση απο ενα γραμμα του Hölderlin: "Αυτη" (που θα πει η "popularitas" - η ιδιαιτεροτητα - των αρχαιων Ελληνων) "ειναι η τρυφεροτητα..." Ο Heidegger θεωρει πως για τον Hölderlin η λεξη "τρυφεροτητα" εχει ενα υψηλο, μακροπνοο, μη συναισθηματικο νοημα. Αυτη η τρυφεροτητα δεν συλλαμβανει και δεν βιαζει. Αφηνει το φαινομενο να ειναι. Αυτο δεν θα πει: το αφηνει να παρελθει. Αλλα: προ-νοωντας το, το αφηνει να ερθει. Η Φαινομενολογια ειναι προνοων συγκρατημος, η Φαινομενολογια ειναι τρυφεροτητα... [...] 4
Hanspeter Padrutt, Ο Heidegger σημερα Προνοων συγκρατημος, μετατοπιση και μη πληροφορικη κατανοηση της γλωσσας - τρεις "λεξεις-κλειδια" για τη σημασια της σκεψης του Heidegger σημερα 1 [...] Εδω λοιπον το παραθεμα απο μενα 2 : "Η μετασωκρατικη ευρωπαϊκη σκεψη, απο την οποια προηλθε η μοντερνα τεχνικη, ξεκινησε κατα πολυ απο την αντιληψη του ε μ φ α ν ο υ ς. Ομως αυτη συχνα παρεβλεψε μυωπικα το λιγοτερο εμφανες και παρολαυτα οπωσδηποτε νοητο, το α φ α ν ε ς, αυτο που διαφευγει μια βεβιασμενη συλληψη. Σ' ενα κανατι για παραδειγμα η αντιληψη του εμφανους βρισκει μια ορισμενη μορφη, ενα ορισμενο υλικο. Και μορφη και υλη ειναι δυτικες εννοιες που αναγονται εως τον Αριστοτελη. Και παλι κατα την καθημερινη χρηση αυτο συχνα δεν το προσεχει κανεις. Το κανατι εκτελει την υπηρεσια του αφανως, γεμιζοντας και κερνωντας (και πρωτα αν προκειται για 'σπασμενο κανατι' γινεται ολοκληρο [μεγαλο] θεατρο). Αυτη η χρησιμοτητα του κανατιου ειναι κατι το αφανες, κατι το οποιο η αντιληψη του εμφανους παραβλεπει. Βεβαια ο Lao Tse υπεδειξε πως δεν ειναι ο πηλος της κατσαρολας αλλα η κενοτητα που συλλαμβανεται απ' αυτον που συνιστα την χρησιμοτητα του. Οφθαλμοφανη και ευκρινως ακουομενο ηταν επισης η ασπρομαυρη γουνα και το γουργουρισμα της γατας που ειδα να καθεται στην πολυθρονα μου. Ομως η μυστηριακη-μυχια ησυχια που ηταν νοητη στο ηρεμο γουργουρητο της αλογης απομακρης και παλι τοσο αβυσσαλεα συγγενικης με τον ανθρωπο γατισιας φυσης, ηταν λιγοτερο οφθαλμοφανης. Σ' εμενα τον ιδιο η αντιληψη σας του οφθαλμοφανους πεφτει σ' ενα σωματικο μορφωμα υψους 1,76, που εχει πανω του ρουχα, που μπορει να κινειται και να εκπεμπει λιγοτερο η περισσοτερο λογικα γλωσσικα σηματα. Λιγοτερο οφθαλμοφανες ειναι οτι καθοριζομαι και καλουμαι απο μελλοντα και παρελθοντα που εσεις δεν μπορειτε να δειτε. Κι αν σας μιλησω γι' αυτα, τοτε οι λεξεις μου ειναι κατι περισσοτερο απο πληροφοριακα σηματα απο το κεφαλι μου που προκαλουν ορισμενους συνειρμους στο δικο σας κεφαλι, γιατι οι λεξεις μου καλουν το ιδιο το απον (τα μελλοντα και τα παρελθοντα, π.χ. εκεινη τη γατα που γουργουριζει) σε μια αφανη παρουσια - εδω στην ανοικτη απλα του κοινου μας κοσμου, οχι στο δικο σας η στο δικο μου κεφαλι." Αυτο ειναι το παραθεμα με το οποιο εβαλα στη ζυγαρια τρια μεγαλα βαρη: 1. Η μεταβολη της διαθεσης σ' εναν προνοουντα συγκρατημο ο οποιος συγκρατειται απο την αντιληψη του ο φ θ α λ μ ο φ α ν ο υ ς και την προσκολληση σ' αυτο και προνοει τη νοηση του α φ α ν ο υ ς, του μη οφθαλμοφανους, ομως ουσιωδους - την κενοτητα του δοχειου, την ησυχια 5
στο γουργουρισμα, την αφανη παρουσια της απουσας-παρουσας γατας και συναμα την ποιητικη μαγευτικη δυναμη της λ ε ξ η ς που μπορει να επικαλεστει εδω και τωρα αυτην την παρουσια του αποντος στην ανοιχτη εκταση. [...] Μ' αυτα ονομασα ονομασα τις τρεις βαρυνουσες λεξεις-κλειδια τις οποιες ο Heidegger χρησιμοποιησε ετσι εν παροδω 3. Παρολαυτα τολμω να ισχυριστω οτι φτανουν εως τον πυρηνα της σκεψης του, κατι ομως που τωρα μπορω να στοιχειοθετησω μονο με υπαινιγμους. Προνοων συγκρατημος: Ανταποκρινεται στη βασικη φαινομενολογικη σταση, οπως την εννοουσε ο Heidegger, ειτε στην εποχη του Ειναι και χρονος 4 ειτε οταν κατα το τελος της ζωης του ορισε ως το πρωτογενες νοημα της Φαινομενολογιας την "ταυτολογικη νοηση" 5 Ο προνοων συγκρατημος θυμιζει επισης εκεινη τη βασικη διαθεση την οποια ο Heidegger στο Beiträge zur Philosophie ονομασε "Verhaltenheit" ["συστολη"] και αργοτερα "Gelassenheit" ["αφεση"]. Και η λεξη-κλειδι ταιριαζει και σ' αυτο που ανεπτυξε το 1951 6 ως την τετραπτυχη "φειδω" της τετραδας του κοσμου και - με τη χρονικη σημασια του προ-νοω - στο "προνοω" τη δυνατοτητα του θανατου (στο Ειναι και χρονος) η επισης στην "αποδομηση" που φερνει στο φως τις καταχωμενες πηγες, π.χ. την προελευση της überstülpbaren διαφορας μορφης και υλης σ' ενα κανατι. [...] Αφου λοιπον υπαινιχθηκα το σημασιακο ευρος των τριων λεξεων-κλειδια στην οπτικη της σκεψης του Heidegger, θα ηθελα να δειξω εν συντομια ποσο πολυ φθανουν συναμα μεχρι τον πυρηνα διαφορων προβληματικων περιοχων του παροντος μας [...] Προνοων συγκρατημος: Η κατασταση αναγκης, στην οποια εχει περιελθει ο κοσμος, την οποια ελαφρα τη καρδια αποκαλουν "οικολογικη κριση", απαιτει μια εξελιξη της τεχνικης με μεγαλυτερη φειδω για τον κοσμο και μια οικολογικη μεταβολη της καθημερινης συμπεριφορας των ανθρωπων. Ομως μου φαινεται πως και για τις τρεις "αναγκαιοτητες του κοσμου" εχει μεγιστη σημασια η μεταβολη της διαθεσης προς εναν προνοουντα συγκρατημο, διαφορετικα ενδεχομενως απο τα μετρα αναγκης θα ελειπε η απαιτουμενη σοφια, απο την εξελιξη της τεχνικης το απαιτουμενο μετρο και απο την αλλαγη της συμπεριφορας η απαιτουμενη ανεση. Για παραδειγμα στον πνευματικο σεβασμο για τη φυση των πραγματων, καπου μιας κανατας, ανηκει ενας περιορισμος σε λιγα, ουσιαστικα πραγματα. [...] Στη Φυσικη ο συνεχης προσανατολισμος στην αντιληψη του οφθαλμοφανους στο πειραμα και την παρατηρηση οδηγησε τελικα στην απαξιωση της αντιληψης, ετσι ωστε εσεις τωρα - τροπον 6
τινα κρατωντας διπλα βιβλια - συγχρονως πρεπει να καθεστε σε μια καρεκλα στο σταθερο εδαφος της Ναπολης και συγχρονως σ' ενα καζανι απο κβαρκ, ηλεκτρονια και μετατοπιζομενα σωματιδια το οποιο, μαζι μ' ολοκληρο το "διαστημοπλοιο γη" ειναι ενας περιστρεφομενος κοκκος στη μικρη κηλιδα ονοματι "γαλαξιας" του φουσκωματος ονοματι "συμπαν" μιας διακυμανσης κενου ονοματι "μεγαλη εκρηξη". Αντιθετα ο προνοων συγκρατημος θα μπορουσε και παλι να μας ανακουφισει απο τα διπλα βιβλια. Δεν θα δικαιωσουμε μεν ουτε την καταδικη του Γαλιλαιου απο την Ιερα Εξεταση ουτε θα αμφιβαλουμε για το εκρεμες του Foucault, ομως μ' ενα ευρυ νοημα, με το νοημα μιας φειδους της καθημερινης εμπειριας του κοσμου, η Φαινομενολογια ισως ειναι αντικοπερνικη. Ηδη ο Husserl ειπε πως η γη ως "πρωτοαρχη" δεν κινειται. 7 "Και ομως δεν κινειται", τουλαχιστον οταν δεν σειεται. Ο προνοων συγκρατημος στο στενοτερο νοημα υποψιαζεται το ευρυτερο. Για παραδειγμα στον ξυπνο κατα την ερμηνεια του προηγουμενως ονειρικου το οποιο, προτου χαθει, ηταν παρον κατα τροπο χειροπιαστο, οφθαλμοφανη. 8 Η κατα την ερμηνεια ενος εργου τεχνης, π.χ. του Χ ε ι μ ε ρ ι ν ο υ τ α ξ ι δ ι ο υ, και ισως και κατα την προσπαθεια να εννοησουμε καπως καλυτερα την ιστορια απο το παραληρημα του αιωνα μας. Βεβαια ο προνοων συγκρατημος δονει τα θεμελια των ιδεολογιων για τις οποιες οι ανθρωποι χυσαν το αιμα τους, ομως ισως μπορει και να οξυνει το βλεμμα μας για την εν σπερματι υπαρχουσα "εσωτερικη αληθεια" αυτων των κινηματων, π.χ. στον κομμουνισμο για την ιδεα του κοινου καλου, στον φιλελευθερο καπιταλισμο για την πιστη οτι πολλα τακτοποιουνται απο μονα τους οταν κανεις αφηνει τους ανθρωπους ελευθερους, και ισως ακομη στην (οπωσδηποτε ανυποφορη) αναφορα των εθνικοσοσιαλιστων στο χωμα για μια θαλπωρη της πρωτ-αρχης γης. 7
Κωστας Γεμενετζης, Ο Εαυτος στο ονειρο, και αλλου Για τον Daseins-αναλυτη η πιεση του βασανου δεν ειναι η κινητηρια δυναμη που θα οδηγησει τη γυναικα στην πορτα του ψυχοθεραπευτη. Ο μυστικος οδηγος θα ηταν η φωνη της συνειδησης της: η γυναικα ειναι ενοχη απεναντι στον Εαυτο της, η, οπως λεγεται αλλιως, "στο ολοδικο της μπορετο Ειναι" ["eigenstes Seinkönnen"]. Αυτο δεν κερδιζεται με τη μαχητικη οριοθετηση απεναντι στη μητερα. Η φωνη της συνειδησης δεν ειναι καλεσμα σε πολεμο αλλα στον δικο Εαυτο της, στις δικες της δυνατοτητες του Ειναι, τις οποιες εχει να αναλαβει και τις οποιες δεν μπορει ν' αναθεσει σε κανεναν. Μια λεξη-κλειδι για την πορεια μιας αντιστοιχης ψυχοθεραπειας θα ηταν το "αφηνω να ειναι", καλυτερα, "αφηνω να ειναι ο Εαυτος". Προϋποθεση θα ηταν, ο θεραπευτης να εχει φτασει στον δικο του Εαυτο και να συναντησει τη γυναικα με τον τροπο της λεγομενης "προδραμουσας μεριμνας". Πως γινεται αυτο; Heidegger: Πρωτα η αποφασιστικοτητα για τον δικο Εαυτο φερνει το Dasein στη δυνατοτητα να αφηνει τους συν-οντες αλλους να "ειναι" στο ολοδικο τους μπορετο Ειναι, και τουτο να το διανοιγει με την προδραμουσα-ελευθερωνουσα μεριμνα. Το αποφασισμενο Dasein μπορει να γινει "συνειδηση" των αλλων. 9 Στο ψυχοθεραπευτικο Συνειναι με αλλους, η φωνη της συνειδησης μου γινεται αντιληπτη απο το στομα του θεραπευτη μου. Με αφηνει να ειμαι, παραπεμποντας με στη δικη μου ουσια. Ακριβως αυτο εχει να επιτελεσει το προ- της προδραμουσας μεριμνας, η το προτου "προϋπαντωντος συγκρατημου", οπως λεγεται αλλου, και εισηχθη στην ψυχοθεραπεια απο τον Hanspeter Padrutt. 10 Δεν δινει ουτε οδηγιες ουτε συμβουλες, ουτε αναλαμβανει την υποθεση μου. Εδω δεν μπορω να επεκταθω περισσοτερο στην daseins-αναλυτικη ψυχοθεραπεια. Το θεμα μας ειναι ο Εαυτος. Ο Heidegger οραματιζεται μια μορφη του Συνειναι οπου οι ενεχομενοι, για να μεινουμε στην αποστροφη που αναφερθηκε ηδη, "κατοικουνε κοντα σε χωριστοτατα ορη". Τα ορη θα ηταν τοποι διαμονης για τον Εαυτο του εκαστοτε Dasein. Χωριζονται αβυσσαλεα μεταξυ τους καθοσον το καθε Dasein αναλαμβανει εκπεφρασμενα το εκαστοτε δικο του και δεσποζει εκει μεμονωμενο. Συγχρονως υπαρχει μια εγγυτητα καθοσον, οπως ηδη ειπωθηκε, καθε Dasein αφηνει το αλλο να ειναι, και ετσι πρωτα το κρατει ανοιχτο για τον Εαυτο του. Το θεμα που προσαγορευεται στην φραση "Το αποφασισμενο Dasein μπορει να γινει 'συνειδηση' των αλλων" επανερχεται σε μεταγενεστερες γραφες. Τωρα ακουγεται λιγοτερο ηρωικο, χαλαροτερο, ακομα και πιο θερμο. Επισης ειναι σημαντικο οτι δεν περιοριζεται στο 8
πλαισιο του Συνειναι αλλα εννοειται ως αρχη της συν-παρουσιας ολων των οντων. Στην ιδιορρυθμη μεταφραση μιας ρησης του Αναξιμανδρου λεγεται:... καθοτι αφηνουν (τα οντα) το ενα στο αλλο ν ανηκει αρμονια κι ετσι επισης αποτιση [με την εννοια του "παιρνω υποψη]... 11 Και σε μια παραδοση για τον Ηρακλειτο μιλαει για τη "φιλια", την οποια εννοει ως "ευνοια" και "χαρη", ως εξης: Το ενα χαριζεται στο αλλο, κι ετσι χαριζει στο αλλο την ελευθερια της δικης του ουσιας. 12 Ο νεος τονος ακουγεται προπαντων σε γραφες που ειναι ελευθερες απο το αυστηρα φιλοσοφικο. Στην ομιλια για τα εβδομηκοστα γενεθλια του αδερφου του, η λεξη για το Συνειναι καλειται "χαιρετισμος": Ο απλουστερος, ομως συναμα και μυχιοτερος χαιρετισμος ειναι εκεινος δια του οποιου το χαιρετουμενο επιστρεφει εκπεφρασμενα στην ουσια του εκ νεου, φανερωνεται ως αρχικο και βρισκει τον εαυτο του σαν να ηταν η πρωτη φορα. Και παρακατω: Καθοσον ο χαιρετων οπωσδηποτε και απο μια αποψη αναγκαστικα μιλα για τον εαυτο του, λεει ακριβως οτι [καθοτι χαιρετων] για τον εαυτο του δεν θελει τιποτα αλλα στρεφει τα παντα στο χαιρετουμενο, δηλαδη ολ' αυτα τα οποια κατα τον χαιρετισμο κατα-λογιζονται στο χαιρετουμενο. Αυτα ειναι ολα εκεινα που αρμοζουν στο χαιρετουμενο ως αυτο το οποιο ειναι. Μια αλλη λεξη που σπανιοτερα χρησιμοποιει ο Heidegger σχετικα, ειναι η "αγαπη". Ηδη σ' ενα γραμμα της 11ης Ιανουαριου 1928 στην Elisabeth Blochmann λεγεται: Εχω πιστη στη συνειδηση μου [ειναι η φαση του Ειναι και χρονος. Η "φωνη της συνειδησης"!] οτι μπορω να υπηρετησω το μεγαλειο και την ευρυτητα της καρδιας σας. Volo ut sis, θελω να εισαι, ετσι ερμηνευει καποτε ο Augustinus την αγαπη. Και μ' αυτο την αναγνωριζει ως την ενδοτατη ελευθερια του ενος προς τον αλλο. 20 και κατι χρονια αργοτερα, στον πανηγυρικο για τα ογδοηκοστα γενεθλια του Ludwig von Ficker, ο λογος του Augustinus επανερχεται: Η βαθυτερη ερμηνεια αυτου που ειναι η αγαπη βρισκεται βεβαια στον Augustinus, στον λογο που λεει: 'amo volo ut sis', αγαπω, τουτο θα πει, θελω το αγαπωμενο να ειναι αυτο που ειναι. Αγαπη ειναι η αφεση του Ειναι με το βαθυτερο νοημα, συμφωνα με το οποιο προ-καλει την ουσια. 9
Το ακολουθο παραθεμα συνοψιζει αυτο που εννοειται με την "προδραμουσα μεριμνα" και θα μπορουσε να ειναι μοττο μιας daseins-αναλυτικα προσανατολισμενης ψυχοθεραπειας: Στον γνησιο χαιρετισμο κρυβεται [...] εκεινη η μυστηριακη αυστηροτητα, δια της οποιας τα χαιρετουμενα καθε φορα παραπεμπονται στο απομακρο της εκαστοτε δικης τους ουσιας και στη διαφυλαξη της. Διοτι καθε τι ουσιωδες βρισκεται ως προς το ιδιον του οπωσδηποτε μακροθεν του αλλου. Ομως και μονον αυτο το απομακρο εγγυαται και τις στιγμες της μεταβασης απο το ενα στο αλλο. Ο γνησιος χαιρετισμος ειναι ενας τροπος μιας τετοιας μεταβασης. 1 Ομιλια στην ημεριδα "Heidegger oggi" της 17.-19.4.97 στη Ναπολη 2 Der Weltnotstand und die Psychotherapie, in: Gewalt in der Gesellschaft, München 1995, S. 142. 3 "Zuvorkommende Zurückhaltung" στο Aufzeichnungen aus der Werkstatt, στο Zeichen (GA13, S. 153,211) και στο Die Sprache (GA12, S.30). 4 π.χ. στην παραδοση του θερους 1927 (GA 24), 5 σε ενα σεμιναριο στη Γαλλια (GA15, S. 399). 6 στην ομιλια Bauen, Wohnen, Denken (VA, Pfullingen 1990) 7 Σημειωση του Husserl στο εξωφυλλο του χειρογραφου Grundlegende Untersuchungen zum phänomenologischen Ursprung der Räumlichkeit der Natur (στο: Philosophical Essays in Memory of E. Husserl, Cambridge 1940, S. 307): "Ανατροπη της κοπερνικανικης διδασκαλιας στην συνηθη κοσμοθεωρητικη ερμηνεια. Η πρωτ-αρχη γη δεν κινειται...." 8 Στο ονειρο εμφανιστηκε στην ονειρευομενη ενα φιδι. Ομως στην κατασταση του ξυπνου εγειρεται το ερωτημα του πως αφορα τη γυναικα το ζωωδες-φιδισιο (π.χ. το δεσιμο με τη γη διχως ποδια και το αρχαϊκα-μυστηριακα ξενο του ερπετου, η συστροφη και η διεισδυση σε τρυπες, η αιφνιδιαστικη επιθετικοτητα της δηλητηριωδους κεφαλης και το ευκαμπτο, το ευλυγιστο, το απροβλεπτο), και τι μπορει ν' αρχισει μ' αυτο. 9 Sein und Zeit, 60, S. 395 10 Vgl. u.a.: Zärtlichkeit, Schweizerische Ärztezeitung, Bd. 63, 1982, Heft 29, 21.7.82 11 GA 5, S. 372. 12 GA 55, S. 131. 10