τα βιβλία των επιτυχιών

Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώνουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντιστηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίηση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδόσεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών. τα βιβλία των επιτυχιών

ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ Βιολογία Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 4η έκδοση

Σειρά: Γενικό Λύκειο Γ Λυκειου Γενικής Παιδείας Νότα Λαζαράκη, Βιολογία Γ Λυκείου Γενικής Παιδείας (4η έκδοση) Υπεύθυνος έκδοσης: Αποστόλης Αντωνόπουλος Θεώρηση κειμένου: Κυριάκος Εμμανουηλίδης Σελιδοποίηση-στοιχειοθεσία, σχεδιασμός εξωφύλλου: Γεωργία Λαμπροπούλου Συμπληρωματική σελιδοποίηση: Αλεξάνδρα Βαλσαμάκη e-mail συγγραφέα: notalaz@poukamisas.gr Copyright 2012 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Νότα Λαζαράκη για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN: 978-960-6881-33-6 Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, Τ.Κ. 185 35 Πειραιάς Τηλ.: 210 4112507 Fax: 210 4116752 www.ekdoseispoukamisas.gr info@ekdoseispoukamisas.gr

Στον Νίκο πρόλογος Το μάθημα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας της Γ Λυκείου προσφέρει τη δυνατότητα στους μαθητές να γνωρίσουν ένα μικρό μέρος από τη μαγεία του φυσικού κόσμου και των οργανισμών. Οι μαθητές προέρχονται από όλες τις ομάδες προσανατολισμού και οι επαγγελματικοί τους δρόμοι συχνά είναι διαφορετικοί από το γνωστικό αντικείμενο της επιστήμης της Βιολογίας. Για τον λόγο αυτό, η διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος αποτελεί πρόκληση για κάθε εκπαιδευτικό Βιολόγο, ο οποίος οφείλει να συνδυάζει διαρκώς την απλοποίηση εννοιών και φαινομένων με τη διατήρηση του επιστημονικού ύφους και την αναζήτηση τακτικών που θα συμβάλλουν στην όξυνση του ενδιαφέροντος των μαθητών του και, κυρίως, στην αποτελεσματικότητά τους στις εξετάσεις. Με την ευχή το βιβλίο αυτό να συμβάλει στην επίτευξη όλων των προηγούμενων στόχων. Η συγγραφέας

Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1: Άνθρωπος και υγεία 1.1 Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ανθρώπου...σελ. 11 1.2 Μικροοργανισμοί...σελ. 14 1.3 Μηχανισμοί άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού-βασικές αρχές ανοσίας... σελ. 46 1.5 Ουσίες που προκαλούν εθισμό...σελ. 121 Κεφάλαιο 2: Άνθρωπος και περιβάλλον 2.1 Η έννοια του οικοσυστήματος...σελ. 128 2.2 Ροή ενέργειας...σελ. 133 2.3 Βιογεωχημικοί κύκλοι...σελ. 186 2.4 Ο ανθρώπινος πληθυσμός...σελ. 211 Κεφάλαιο 3: Εξέλιξη 3.1 Εισαγωγή...σελ. 279 3.2 Η σύγχρονη σύνθεση...σελ. 291 3.3 Τι είναι η φυλογένεση και από πού αντλούμε σχετικά στοιχεία...σελ. 294 3.4 Η εξέλιξη του ανθρώπου...σελ. 297 Απαντήσεις...σελ. 345

Κεφάλαιο Άνθρωπος και υγεία

1.1 ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΆΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΊΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ 1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΝΆΛΥΣΗ ΘΕΩΡΊΑΣ Ομοιόσταση Το περιβάλλον στο οποίο ζει ο άνθρωπος μεταβάλλεται διαρκώς. Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς με τους οποίους διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον. Οι μηχανισμοί αυτοί εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού και την επιβίωσή του. Ομοιόσταση ονομάζεται η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος, όπως η θερμοκρασία και η συγκέντρωση διάφορων συστατικών, παρά τις εξωτερικές μεταβολές. Ομοιοστατικοί μηχανισμοί Οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του ανθρώπινου οργανισμού μεταξύ άλλων ρυθμίζουν: τη θερμοκρασία του σώματος (στη ρύθμιση της θερμοκρασίας συμβάλλει σημαντικά το δέρμα), τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα, το ph του αίματος, το οποίο πρέπει να παραμένει σταθερό στην τιμή 7,4, τα επίπεδα του CO 2 στο αίμα, το ανοσοβιολογικό σύστημα, που αποτελεί ιδιαίτερο ομοιοστατικό μηχανισμό για την αναγνώριση και την εξουδετέρωση των παθογόνων μικροοργανισμών. Ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος Χαρακτηριστικό παράδειγμα ομοιοστατικού μηχανισμού του ανθρώπινου οργανισμού αποτελεί ο μηχανισμός ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος στους 36,6 C, όταν το άτομο εκτίθεται σε θερμοκρασία μεγαλύτερη ή μικρότερη από αυτήν του σώματός του. Ουφ! Κάνει ζέστη! Όταν το άτομο βρίσκεται σε χώρο με θερμοκρασία μεγαλύτερη από τους 36,6 C, η θερμότητα που φτάνει συνεχώς από το περιβάλλον τείνει να αυξήσει τη θερμοκρασία του σώματός του. Όμως, μία σειρά από διαδοχικές αντιδράσεις, στις οποίες κύριο ρόλο παίζει ο εγκέφαλος, αποτρέπουν την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 11

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΊΑ Η διαδοχή αυτών των αντιδράσεων είναι: Οι θερμοϋποδοχείς του δέρματος, που είναι ειδικά νευρικά σωμάτια, ανιχνεύουν τις μεταβολές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Μέσω των θερμοϋποδοχέων ειδοποιείται ο εγκέφαλος με ειδικά μηνύματα που αποστέλλονται στο κέντρο γενικών αισθήσεων του. Στη συνέχεια, το ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας αποστέλλει μηνύματα: στους ιδρωτοποιούς αδένες, οπότε και προκαλείται έκκριση ιδρώτα. στα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος, τα οποία διαστέλλονται. Ο συνδυασμός αυτών των δύο αντιδράσεων συμβάλλει στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος ως εξής: Τα αγγεία που έχουν διασταλεί φέρουν μεγάλες ποσότητες αίματος προς την επιφάνεια του δέρματος, η οποία ταυτόχρονα ψύχεται λόγω της εξάτμισης του ιδρώτα. Το αίμα που φτάνει στα αιμοφόρα αγγεία του δέρματος ψύχεται, και καθώς επιστρέφει με την κυκλοφορία στο εσωτερικό του οργανισμού, αποτρέπει την αύξηση της θερμοκρασίας του. 12 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.1 ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΆΖΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΕΊΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΏΠΟΥ Όταν το άτομο βρίσκεται σε ψυχρό περιβάλλον συμβαίνουν μία σειρά από διαδοχικές αντιδράσεις, που αποτρέπουν την πτώση της θερμοκρασίας του σώματος. Μπρρ! Κάνει κρύο! Οι αντιδράσεις που αποτρέπουν τη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος είναι: Μέσω των θερμοϋποδοχέων ειδοποιείται ο εγκέφαλος με μηνύματα που αποστέλλονται στο κέντρο γενικών αισθήσεων του. Το ειδικό κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας αποστέλλει μηνύματα: στους μυς, οι οποίοι συστέλλονται (ρίγος ή τρέμουλο). στα αγγεία της επιφάνειας του δέρματος, τα οποία συστέλλονται. Από τη συστολή των μυών παράγεται θερμότητα και αυξάνεται η θερμοκρασία του σώματος. Η συστολή των αγγείων προς το εσωτερικό του σώματος μειώνει τις απώλειες θερμότητας. Ο συνδυασμός αυτών των δύο αντιδράσεων συμβάλλει στη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος. Η ομοιόσταση διαταράσσεται... Κάθε διαταραχή της ομοιόστασης είναι δυνατό να προκαλέσει την εκδήλωση διάφορων ασθενειών. Οι διαταραχές της ομοιόστασης μπορεί να οφείλονται: σε παθογόνους μικροοργανισμούς, σε ακραίες μεταβολές των περιβαλλοντικών συνθηκών (θερμοκρασία, ακτινοβολίες, διαθεσιμότητα οξυγόνου), στον τρόπο ζωής (κάπνισμα, αλκοόλ κ.λπ.). Όταν διαταράσσεται η ομοιόσταση ο οργανισμός αντιδρά για να την αποκαταστήσει. Η αδυναμία αποκατάστασης της ομοιόστασης μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη του οργανισμού, ακόμη και στον θάνατο. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 13

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΊΑ 1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Ποιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως μικροοργανισμοί; Μικροοργανισμοί ή μικρόβια ονομάζονται οι οργανισμοί που δεν διακρίνονται με γυμνό μάτι, διότι έχουν μέγεθος μικρότερο από 0,1mm. Οι μικροοργανισμοί ζουν: στο φυσικό περιβάλλον. Παράδειγμα μικροοργανισμών που περνούν όλη τη ζωή τους στο φυσικό περιβάλλον είναι τα νιτροποιητικά βακτήρια. στο εσωτερικό ενός άλλου οργανισμού είτε καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους είτε ένα μέρος από αυτήν. Οι μικροοργανισμοί αυτοί ονομάζονται παράσιτα και ο οργανισμός που τους φιλοξενεί λέγεται ξενιστής. Ένας τρόπος διάκρισης των μικροοργανισμών Οι μικροοργανισμοί ανάλογα με το αν προκαλούν ή όχι διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου διακρίνονται σε: παθογόνους, μη παθογόνους, δυνητικά παθογόνους. Παθογόνοι είναι οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή τους και είναι δυνατό να προκαλέσουν διαταραχές στην υγεία του. Οι περισσότεροι μικροοργανισμοί είναι μη παθογόνοι, δηλαδή δεν είναι βλαβεροί για τον άνθρωπο, ενώ μερικοί είναι χρήσιμοι και απαραίτητοι διότι συμμετέχουν σε σημαντικές διεργασίες, όπως η αποικοδόμηση της νεκρής οργανικής ύλης. Επιπλέον κάποιοι άλλοι χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την παραγωγή ουσιών χρήσιμων σε διάφορους τομείς, όπως στην υγεία, στη διατροφή κ.λπ. Οι δυνητικά παθογόνοι μικροοργανισμοί, όπως το βακτήριο E. coli που ζει στο έντερο, είναι μικροοργανισμοί που συμβιώνουν με τον άνθρωπο. Όταν βρίσκονται σε μικρό αριθμό και δεν μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς και όργανα, αποτελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα του ανθρώπου. Οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι ωφέλιμοι είτε διότι παράγουν χρήσιμες χημικές ουσίες, τις οποίες δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του ο οργανισμός (π.χ. βιταμίνη Κ από την E. coli) είτε διότι συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού. Αν όμως για κάποιο λόγο αυξηθούν, όπως συμβαίνει όταν ο ξενιστής παρουσιάζει μειωμένη αντίσταση, ή βρεθούν σε άλλους ιστούς, τότε προκαλούν την εκδήλωση ασθενειών. 14 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2.1 Κατηγορίες παθογόνων μικροοργανισμών Οι μικροοργανισμοί, ανάλογα με την κυτταρική δομή και τη μορφολογία τους διακρίνονται ως εξής: Ευκαρυωτικοί Διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα. Σ αυτούς ανήκουν: τα πρωτόζωα οι μύκητες Προκαρυωτικοί Στερούνται οργανωμένου πυρήνα. Σ αυτούς ανήκουν: τα βακτήρια Ιοί Αποτελούν ακυτταρικές, μη αυτοτελείς μορφές ζωής. Το κύτταρο αποτελεί τη δομική και λειτουργική μονάδα της ζωής. Οι ιοί δεν συνιστούν κύτταρα και γι αυτό προβληματίζουν τους επιστήμονες σχετικά με την κατάταξή τους στους μικροοργανισμούς. Οι περισσότεροι επιστήμονες διατείνονται ότι οι ιοί πρέπει να μελετώνται μαζί με τους υπόλοιπους μικροοργανισμούς, αλλά να θεωρούνται μορφές ζωής παρά ζωντανοί οργανισμοί! Ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί Πρωτόζωα Τα πρωτόζωα είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Κινούνται είτε σχηματίζοντας ψευδοπόδια, όπως η αμοιβάδα, είτε με βλεφαρίδες ή μαστίγια που διαθέτουν. Τα περισσότερα πρωτόζωα αναπαράγονται μονογονικά με διχοτόμηση. Μερικά παθογόνα πρωτόζωα είναι: το πλασμώδιο: Μεταδίδεται από τα κουνούπια και προκαλεί την ελονοσία. το τρυπανόσωμα: Μεταδίδεται από τη μύγα τσε-τσε και προκαλεί την ασθένεια του ύπνου. η ιστολυτική αμοιβάδα: Μεταδίδεται με το μολυσμένο νερό και τροφή και προκαλεί αμοιβαδοειδή δυσεντερία. το τοξόπλασμα: Μεταδίδεται από τα κατοικίδια ζώα και προσβάλλει βασικά όργανα, όπως τους πνεύμονες, το ήπαρ και τον σπλήνα και προκαλεί αποβολές στις εγκύους. οι τριχομονάδες: Μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 15

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΊΑ Μύκητες Οι μύκητες είναι μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί. Οι περισσότεροι αποτελούνται από απλούστερες νηματοειδείς δομές, τις υφές. Στο σώμα ορισμένων μυκήτων αναπτύσσονται λεπτά διακλαδιζόμενα νημάτια με πολύ μικρή διάμετρο (2-10μm) που ονομάζονται υφές. Κάθε υφή προσομοιάζει με έναν σωλήνα, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχουν κυτταρόπλασμα και οργανίδια και περιβάλλεται από πλασματική μεμβράνη και κυτταρικό τοίχωμα. Το σύνολο των υφών ενός μύκητα μπορεί να αναπτυχθεί τόσο, ώστε να είναι μακροσκοπικά ορατό. Υφές Διαβίωση Οι μύκητες ζουν ελεύθεροι στο έδαφος, στο νερό, στον αέρα, τα τρόφιμα ή παρασιτούν σε ζωντανούς οργανισμούς. Αναπαραγωγή Η αναπαραγωγή των μυκήτων γίνεται μονογονικά με δύο τρόπους. Πολλοί από αυτούς αναπαράγονται με απλή διχοτόμηση και κάποιοι άλλοι με εκβλάστηση. Κατά την εκβλάστηση σε κάποιο σημείο του αρχικού κυττάρου σχηματίζεται ένα εξόγκωμα, το εκβλάστημα, το οποίο όταν αναπτυχθεί αρκετά είτε παραμένει ενωμένο με τον γονικό οργανισμό είτε αποκόπτεται απ αυτόν και ζει πλέον ως αυτοτελής οργανισμός. Candida albicans εκβλάστηση Παθογόνοι μύκητες Οι παθογόνοι μύκητες προκαλούν στον άνθρωπο νοσήματα που ονομάζονται μυκητιάσεις. Μερικοί παθογόνοι μύκητες είναι: η Candida albicans (κάντιντα η λευκάζουσα), η οποία ανάλογα με το όργανο του σώματος που προσβάλλει είναι δυνατό να προκαλέσει πνευμονική καντιντίαση, κολπίτιδα, στοματίτιδα. τα δερματόφυτα, τα οποία αποτελούν μία ειδική κατηγορία μυκήτων που προσβάλλουν το δέρμα, ιδιαίτερα το τριχωτό μέρος της κεφαλής αλλά και τις μεσοδακτύλιες περιοχές των ποδιών, προκαλώντας ερυθρότητα και έντονο κνησμό. 16 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

Προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί 1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Βακτήρια Τα βακτήρια ανήκουν στους προκαρυωτικούς οργανισμούς καθώς, δεν διαθέτουν οργανωμένο πυρήνα. Συνήθως σχηματίζουν αποικίες, οι οποίες είναι αθροίσματα μεγάλου αριθμού βακτηρίων. Το σχήμα των βακτηρίων μπορεί να είναι: σφαιρικό ελικοειδές ραβδοειδές Τα βακτήρια αντίστοιχα ονομάζονται: κόκκοι σπειρύλλια βάκιλοι Κυτταρική δομή Το γενετικό υλικό των βακτηρίων είναι DNA και βρίσκεται κατά κανόνα συγκεντρωμένο σε μία περιοχή του κυτταροπλάσματος, που ονομάζεται πυρηνική περιοχή ή πυρηνοειδές. Τα βακτήρια συχνά διαθέτουν και μερικά μικρότερα μόρια γενετικού υλικού, τα οποία ονομάζονται πλασμίδια. Πλασμίδια Κυτταρόπλασμα Ριβοσώματα DNA Βλεφαρίδες Μαστίγιο Πλασματική μεμβράνη Κυτταρικό τοίχωμα Κάψα Βακτήριο Τα βακτήρια διαθέτουν πλασματική μεμβράνη, η οποία περιβάλλεται από το κυτταρικό τοίχωμα. Ορισμένα βακτήρια διαθέτουν κι ένα επιπλέον περίβλημα, την κάψα. Ορισμένα βακτήρια διαθέτουν επίσης μαστίγια ή βλεφαρίδες, με τη βοήθεια των οποίων μπορούν και κινούνται. Στο κυτταρόπλασμά τους δεν υπάρχουν μεμβρανώδη οργανίδια, όπως αυτά που παρατηρούνται στα ευκαρυωτικά κύτταρα. Τα βακτήρια όμως διαθέτουν ριβοσώματα, που είναι μικρά σωματίδια στα οποία πραγματοποιείται η σύνθεση των πρωτεϊνών. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 17

ΆΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΊΑ Αναπαραγωγή Τα βακτήρια αναπαράγονται μονογονικά με απλή διχοτόμηση. Η αναπαραγωγή τους διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα και ορισμένα από αυτά (όπως η E. coli) σε ευνοϊκές συνθήκες διαιρούνται κάθε 20 λεπτά! Σε αντίξοες συνθήκες Πολλά βακτήρια σε αντίξοες συνθήκες, όπως ακραίες θερμοκρασίες ή υπό τη δράση ακτινοβολιών, μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές που ονομάζονται ενδοσπόρια. Πρόκειται για αφυδατωμένα κύτταρα με ανθεκτικά τοιχώματα και χαμηλούς μεταβολικούς ρυθμούς. Τα ενδοσπόρια, όταν βρεθούν σε ευνοϊκές συνθήκες, βλαστάνουν και από κάθε ένα ενδοσπόριο προκύπτει ένα βακτήριο. Τα ενδοσπόρια δεν αποτελούν τρόπο αναπαραγωγής, διότι από ένα βακτήριο προκύπτει ένα ενδοσπόριο, από το οποίο στη συνέχεια προκύπτει ένα βακτήριο. Παθογόνα βακτήρια Μερικά βακτήρια είναι υπεύθυνα για σοβαρές παθολογικές καταστάσεις του ανθρώπου. Παραδείγματα παθογόνων βακτηρίων αποτελούν: το Vibrio cholerae, που προκαλεί τη χολέρα, το Τreponema pallidum, που προκαλεί τη σύφιλη, τα βακτήρια που προκαλούν γονοκοκκική ουρηθρίτιδα, τα χλαμύδια, που μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. ΕΛΟΝΟΣΙΑ: η νόσος των φτωχών του κόσμου μας Κάθε χρόνο 1.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν από ελονοσία. Τα 9 από τα 10 θύματα της ασθένειας είναι παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών, καθώς 3000 περίπου παιδιά πεθαίνουν από ελονοσία κάθε ημέρα! Η ελονοσία ενδημεί σε τροπικές και υποτροπικές χώρες εξαιτίας των υγρών και θερμών συνθηκών που επικρατούν, οι οποίες ευνοούν την ανάπτυξη των κουνουπιών. Παρότι όμως ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλήττεται από τη νόσο, οι περισσότεροι απ αυτούς ζουν σε πολύ φτωχές χώρες του κόσμου, δεν αντιπροσωπεύουν κερδοφόρα αγορά για τις φαρμακευτικές εταιρείες και τα κονδύλια που διατίθενται για την έρευνα φαρμάκων κατά της ασθένειας είναι μηδαμινά. 18 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Ιοί Οι ιοί χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά μικρό μέγεθος (20 έως 250nm) και για τον λόγο αυτό τα στοιχεία της δομής τους μελετήθηκαν μόνο μετά την ανακάλυψη του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Η δομή των ιών Οι ιοί είναι ακυτταρικές μορφές ζωής με σχετικά απλή δομή. Σε κάθε ιό παρατηρείται ένα πρωτεϊνικό περίβλημα με χαρακτηριστική γεωμετρική συμμετρία, το καψίδιο, μέσα στο οποίο προφυλάσσεται το γενετικό υλικό του. Ορισμένοι ιοί διαθέτουν και ένα ακόμη περίβλημα που ονομάζεται έλυτρο και είναι λιποπρωτεϊνικής φύσης. Το γενετικό υλικό ενός ιού μπορεί να είναι DNA ή RNA. Το γενετικό υλικό των ιών φέρει πληροφορίες για: τη σύνθεση των πρωτεϊνών του περιβλήματος, τη σύνθεση κάποιων ενζύμων που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό τους. Υποχρεωτικά παράσιτα Οι ιοί δεν είναι αυτοτελείς μορφές και δεν είναι δυνατό να πολλαπλασιαστούν παρά μόνο στο εσωτερικό των κυττάρων που μολύνουν. Από τον ξενιστή εξασφαλίζουν τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης, όπως και τα περισσότερα ένζυμα και υλικά που τους είναι απαραίτητα γι αυτές τις λειτουργίες. Για τον λόγο αυτό χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα. Διάκριση Οι ιοί διακρίνονται ανάλογα με: το είδος του ξενιστή που προσβάλουν, σε: ιούς των βακτηρίων ιούς των φυτών ιούς των ζώων Η εξειδίκευση δεν αφορά μόνο το είδος του οργανισμού, αλλά και το είδος του κυττάρου ή του ιστού στον οποίο παρασιτούν. Για παράδειγμα, ο ιός της πολιομυελίτιδας προσβάλλει τα νευρικά κύτταρα του νωτιαίου μυελού, ενώ ο ιός της γρίπης τα επιθηλιακά κύτταρα της αναπνευστικής οδού. το γενετικό υλικό τους, σε: DNA ιούς RNA ιούς Στους DNA ιούς ανήκουν οι ερπητοϊοί, ενώ RNA ιό αποτελεί ο ιός που προκαλεί το AIDS και ο ιός της γρίπης. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 19