ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 210 317160-3 Το παρόν τεύχος επιμελήθηκε η επιστημονική ομάδα της ΚΛΙΜΑΚΑ Σύνταξη Αρχειοθέτηση Αφρ. Στελούδη ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η νοσος 1 Alzheimer σήμερα Αρχικά στάδια 2 της νόσου Οφέλη από την 3 έγκαιρη διάγνωση Η διάγνωση της 3 νόσου Διαγνωστικά κριτήρια άνοιας 3 Διαφορική διάγνωση Τ Ο Μ Ο Σ 1 Τ Ε Υ Χ Ο Σ 3 ΦΟΡΕΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η Μ Ε Ρ Ο Μ Η Ν Ι Α 2 1 / 0 9 / 0 7 E NEWSLETTER: Περιοδική έκδοση για θέματα Ψυχικής Υγείας & Κοινωνικού Αποκλεισμού Η ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER σήμερα Χάρις στην πρόοδο της επιστήμης και τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής μας, το προσδόκιμο επιβίωσης στις δυτικές κοινωνίες έχει αυξηθεί σημαντικά. Η ιατρική έρευνα μας οδηγεί σε νέες θεραπείες με αποτέλεσμα να μπορούμε να καταπολεμήσουμε ακόμα και ασθένειες που στο παρελθόν θεωρούνταν ανίατες. Σήμερα ο μέσος άνθρωπος ζει περισσότερο και καλύτερα από τον πατέρα και τον παππού του. Ωστόσο, όσο η ζωή μας παρατείνεται, η κοινωνία μας γερνά. Όλο και μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των ανθρώπων που ξεπερνούν τα 75 έτη, κι αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο τα χρόνια που έρχονται. Η γήρανση του πληθυσμού έχει ποικίλες κοινωνικές και υγειονομικές προεκτάσεις. Οι ασθένειες του γήρατος, όπως είναι οι άνοιες, αυξάνουν σε συχνότητα, με τη νόσο Alzheimer να αποτελεί τη συχνότερη μορφή άνοιας. Η νόσος Alzheimer είναι μια χρόνια, εκφυλιστική πάθηση, που διαβρώνει τη ζωή και την προσωπικότητα του ανθρώπου. Δεδομένης της μεγάλης επιβάρυνσης που επιφέρει σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, γίνεται κατανοητό ότι είναι μια νόσος που μας αφορά όλους. Ωστόσο, η πρόοδος της ιατρικής μας οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή της, γεγονός που μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον. Παράγοντες κινδύνου Θεραπεία Έρευνα Πίνακας ελέγχου μνήμης 5 Στην Ελλάδα σήμερα, υπάρχουν ήδη 150.000 ασθενείς που πάσχουν από Alzheimer Αποτελεί την τέταρτη αιτία θανάτου στις ανεπτυγμένες χώρες μετά τις καρδιακές παθήσεις, τον καρκίνο και τα εγκεφαλικά επεισόδια.
ΣΕΛΙΔΑ 2 Η νόσος πήρε το όνομά της από τον δρ. Alzheimer, o οποίος εξετάζοντας τον ε- γκέφαλο ασθενούς που κατέληξε, διαπίστωσε τον εκφυλισμό του εγκεφάλου. Η νόσος Alzheimer Η Νόσος Alzheimer είναι μία μορφή άνοιας από την οποία πάσχουν περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη και 25 εκατομμύρια σ όλο τον κόσμο. Με τον όρο άνοια εννοούμε την έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου, κατ αρχήν της μνήμης, της κρίσης, του λόγου, της προσωπικότητας και την έκπτωση της καθημερινής λειτουργικότητας. Η νόσος Alzheimer είναι η συχνότερη μορφή άνοιας (60 % του συνόλου). Εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα ηλικίας άνω τν 65 ετών, ενώ είναι πολύ σπάνια σε ηλικίες μικρότερες των 50 ετών. Περίπου 3% των ανδρών και των γυναικών ηλικίας 65 έως 7 ετών πάσχουν, από ΝΑ. Στα άτομα άνω των 85 ετών το ποσοστό αυτό ανέρχεται περίπου στο 50%. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ασθένεια αυτή δεν αποτελεί ένα φυσιολογικό μέρος της γήρανσης. Προκαλεί μία βαθμιαία εκφύλιση του εγκεφάλου και έχει σαν αποτέλεσμα την σταδιακή έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου στα προχωρημένα στάδια, της κινητικότητας και της καθημερινής λειτουργικότητας. Στην ουσία προσβάλλονται όλες οι εγκεφαλικές νοητικές λειτουργίες και η προσωπικότητα του ασθενούς οδηγείται σταδιακά σε πλήρη αποσύνθεση. Στη διπλανή εικόνα φαίνονται οι διαφορές μεταξύ ενός φυσιολογικού εγκεφάλου και ενός εγκεφάλου με Alzheimer Η παρουσίαση της ασθένειας, η σοβαρότητα, η ταχύτητα επιδείνωσης, η διαδοχική εμφάνιση των διαφόρων ανωμαλιών και η προοδευτική καταστροφή της προσωπικότητας διαφέρουν σημαντικά από ασθενή σε ασθενή. Τα τελευταία χρόνια, η διάγνωση της νόσου Alzheimer, μίας νόσου που αφορά κατά κύριο λόγο στην Τρίτη Ηλικία, γίνεται με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς. Δύο είναι οι αιτίες αυτού του φαινομένου: 1. η αύξηση του μέσου όρου ζωής, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες. 2. η ευαισθητοποίηση του κοινού, των συγγενών των ασθενών και των ιατρών σχετικά με το μεγάλο αυτό ιατρικό και κοινωνικό πρόβλημα. Αρχικά Στάδια της Νόσου Στα αρχικά στάδια της νόσου, τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα ελαφρά (διαταραχές της μνήμης: ξεχνά τα πρόσφατα γεγονότα ενώ συνήθως θυμάται με λεπτομέρειες τα παλιά). Πολλές φορές η κατάσταση θεωρείται φυσιολογική γήρανση. Αυτό κάνει δύσκολη την πρώιμη διάγνωση. Καθώς η νόσος του Alzheimer εξελίσσεται, ο ανοϊκός άρρωστος οδηγείται σε πλήρη αποδιοργάνωση της ζωής και της προσωπικότητάς του. Οι ασθενείς δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, δεν επικοινωνούν με τους δικούς τους ανθρώπους και μπορεί να θέσουν τη ζωή τους σε κίνδυνο όταν κυκλοφορούν. Σε αρκετές περιπτώσεις παρουσιάζουν σύγχυση, ανησυχία και νευρικότητα. Γίνεται ανίκανος να φροντίσει τον εαυτό του και καταλήγει να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους συγγενείς του για τους οποίους αποτελεί ένα τεράστιο πρακτικό και ψυχικό φορτίο. Η αιτιολογία της ασθένειας είναι άγνωστη. Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των περιπτώσεων, της τάξης του 2%, υπάρχει κληρονομικότητα. Στον εγκέφαλο παρατηρείται μεγάλος εκφυλισμός των νευρώνων του φλοιού που οδηγεί σε σοβαρή εγκεφαλική ατροφία. Η αξονική ή η μαγνητική τομογραφία μπορούν να δείξουν ότι σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ υπάρχει εγκεφαλική φλοιο-υποφλοιώδης ατροφία.
ΤΟΜΟΣ 1 ΤΕΥΧΟΣ 3 ΣΕΛΙΔΑ 3 Οφέλη από την έγκαιρη διάγνωση της νόσου Οι ανεπτυγμένες χώρες ξοδεύουν σημαντικά ποσά για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των ολοένα. Η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας έχει μεγάλη σημασία για τους εξής λόγους: Καθώς η νόσος αυτή επηρεάζει όχι μόνο τον ασθενή, αλλά και ευρύτερα την οικογένειά του, η πρώιμη διάγνωση δίνει τα χρονικά περιθώρια αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον όλων αυτών των ατόμων Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ριζική θεραπεία, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας φάρμακα που ανακόπτουν την εξέλιξη της νόσου. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση και χορηγηθούν τα σκευάσματα αυτά, τόσο ουσιαστικότερα είναι τα αποτελέσματα τους. Για παράδειγμα, από άλλα είδη ανοϊκών συνδρόμων, Κατάθλιψη, νόσους του θυρεοειδούς ή από την επίδραση φαρμάκων στον εγκέφαλο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ακριβής και έγκαιρη διάγνωση έχει σημασία, καθώς η κατάσταση είναι αναστρέψιμη. Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η διαδικασία της διάγνωσης Να υπάρχει άνοια. 0 ετών Διαταραχή Μνήμης + λόγου ή μνήμης + κινητικών δεξιοτήτων. Απουσία διαταραχών συνείδησης 5. Αποκλεισμός άλλων εγκεφαλικών νόσων Παθολογική ανατομία Διάχυτη ατροφία Β 20 % Σμίκρυνση ελίκων Διεύρυνση αυλάκων (μετωπιαίων- βρεγματικών κροταφικών λοβών) Διάταση κοιλιών Ατροφία ιπποκάμπων (MRI) Διαγνωστική εξέταση Απώλεια νευρώνων (0%) Γεροντικές ή νευριτικές πλάκες (αμυλοειδές) Ενδοκυττάριες νευρο ινιδικές δεσμίδες Κοκκιο-κενοτοπιώδης εκφύλιση νευρώνων Μειωμένη αιματική ροή (δευτεροπαθής) Όχι σπάνια, συμπτώματα όπως αυτά της νόσου Alzheimer προκαλούνται και από άλλες σωματικές ή ψυχικές παθήσεις. Διαγνωστικά κριτήρια άνοιας Α. Απώλεια πρόσφατης μνήμης: Δεν θυμάται 3 πράγματα μετά 5 min. Απώλεια παλαιάς μνήμης: Αδυνατεί να θυμηθεί τι έκανε χθες ή ημερομηνίες ή σημαντικά πρόσωπα ή γεγονότα. Ένα από : Β. 1. Αδυναμία να βρει ομοιότητες ή διαφορές σε συσχετιζόμενες λέξεις. Δυσκολία στον ορισμό λέξεων ή εννοιών. 2. Ανικανότητα να σχεδιάσει λύση προς αντιμετώπιση προβλημάτων στις διαπροσωπικές, στις οικογενειακές, στις εργασιακές σχέσεις. 3. Αφασικές διαταραχές, απραξία, αγνωσία, ανικανότητα να αντιγράψει σχήματα τριών διαστάσεων.. Αλλαγή προσωπικότητας. Γ. Εξ αιτίας των Α και Β να έχει πρόβλημα στη δουλειά του και στις κοινωνικές του δραστηριότητες. Δ. Τα παραπάνω να μη συμβαίνουν μόνο σε delirium αλλά και σε ηρεμία. Ε. Ένα από τα : 1. Να υπάρχουν στοιχεία από το ιστορικό ή τις εργαστηριακές εξετάσεις κάποιου αιτιολογικού παράγοντα. 2. Αν δεν υπάρχουν στοιχεία να υπάρχει έστω υπόνοια οργανικού αιτιολογικού παράγοντα εφ όσον δεν ευθύνεται μη οργανική πάθηση (κατάθλιψη).
ΣΕΛΙΔΑ Πρόσφατα έρευνες έδειξαν ότι η βιταμίνη Ε μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο στην επιβράδυνση της εξέλιξης και της επιδείνωσης της νόσου. Διαφορική Διάγνωση Ψευδοάνοια της κατάθλιψης (υπόστροφη κατάθλιψη) Πολυεμφρακτική άνοια Παρενέργειες φαρμάκων Χρήση ουσιών (ναρκωτικά- αλκοόλ) Μεταβολικά νοσήματα (Μυξοίδημα - ηπατική εγκεφαλοπάθεια) Διατροφικές ανεπάρκειες (Β 12 Παράγοντες κινδύνου Alzheimer Η αύξηση της ηλικίας, το γήρας Η αρτηριοσκλήρυνση Μειωμένη διανοητική δραστηριότητα Βαριά τραύματα κεφαλής Η κληρονομικότητα πελλάγρα συνδρ. Wernicke) Ενδοκρινικές διαταραχές (V. Cushing) Νευρολογικές διαταραχές (χρ. Υποσκληρίδιο αιμάτωμα όγκοι υδροκέφαλος φυσιολογικής τάσης σκλήρυνση κατά πλάκας) Λοιμώξεις (εγκεφαλίτιδες ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ Φροντίδα σωματικής υγείας και εξέταση σε τακτικά χρονικά διαστήματα Εκτίμηση καταστάσεων απειλητικών για τη ζωή (πτώσεις, περιπλανήσεις, αυτοκαταστροφή) Ενημέρωση και ψυχοκοινωνική υποστήριξη των φροντιστών ιογενείς. ή μυκητιασικές) Τοξικοί παράγοντες (CO μεθυλική αλκοόλη) Σύφιλη ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Κινητοποιητικού χαρακτήρα: εργασιοθεραπεία, μουσικοθεραπεία, χοροθεραπεία κ.ο.κ. Θεραπεία δι Αναμνήσεων ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Αναστολείς χολινεστεράσης (Galantamine, Donepezil, Rivastigmine) Ψυχοτρόπα (συμπτωματική αντιμετώπιση διαταραχών συμπεριφοράς) Άλλα φάρμακα Επιπτώσεις Σημαντική αναπηρία: μειωμένο επίπεδο λειτουργικότητας Υποβαθμισμένη ποιότητα ζωής τόσο στον ασθενή όσο και στο φροντιστή Πρώιμος ιδρυματισμός Σημαντική οικονομική επιβάρυνση κρατικού και οικογενειακού προϋπολογισμού Έρευνα Γίνονται έρευνες για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες και γι' αυτές που προκαλούν άνοια. Γίνονται προσπάθειες για να κατανοηθεί ο μηχανισμός δημιουργίας της νόσου. Επίσης πρόσφατα ε- ρευνητές προσπάθησαν ν' αναπτύξουν εμβόλια για τη νόσο αυτή. Νέες φαρμακευτικές ουσίες χορηγούνται σε ασθενείς μέσα στα πλαίσια κλινικών θεραπευτικών δοκιμών που στόχο έχουν να βελτιώσουν ορισμένες από τις λειτουργίες που προσβάλλονται από την ασθένεια και έτσι να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Φορέας Ανάπτυξης Ανθρώπινου και Κοινωνικού Κεφαλαίου Τηλέφωνο: 210 317160-3 Φαξ: 210 31716 Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: central@klimaka.org.gr Συμπτώματα 1.Απώλεια μνήμης 2.Δυσκολίες στην εκτέλεση γνωστών πράξεων 3. Προβλήματα λεκτικής επικοινωνίαςc. Αδυναμία προσανατολισμού στο χώρο και το χρόνο 5. Ελαττωμένη ή κακή κρίση Παραδείγματα Συστηματικά ξεχνά ραντεβού, γνωστά πρόσωπα και ονόματα Δυσκολεύεται ή δεν μπορεί να μαγειρέψει, να ψωνίσει, να τηλεφωνήσει Δεν βρίσκει κοινές λέξεις και εκφράσεις ή χρησιμοποίει άστοχες λέξεις μέσα στην πρόταση Δεν θυμάται το δρόμο για το σπίτι του/ της. Δεν θυμάται το τρέχον έτος Φοράει τα ρούχα λάθος 6. Προβλήματα με την α- φηρημένη σκέψη Δεν αναγνωρίζει γράμματα και αριθμούς Έδρα: Σφακίων 11-13 Άνω Λιόσια Διεύθυνση Κέντρου Επικοινωνίας Ευμολπιδών 30-32 Τηλ. 210 317163 Email: koispe@klimaka.org.gr Ο πίνακας ελέγχου μνήμης μπορεί να απαντηθεί από οποιονδήποτε ανησυχεί για τον εαυτό του ή για κάποιο δικό του. Ο πίνακας δε προσφέρει διάγνωση για άνοια. Εντούτοις, αν απαντήσατε ΝΑΙ σε περισσότερες από 5 ερωτήσεις πρέπει να έρθετε σε επαφή με τον ιατρό σας. Το όραμα γίνεται πραγματικότητα 7. Λανθασμένος χειρισμός αντικειμένων 8. Δραματικές μεταβολές στη διάθεση, τη συμπεριφορά και την προσωπικότητα χωρίς εμφανή αιτία 9. Απώλεια των πρωτοβουλιών Επισκεφθείτε την τοποθεσία μας στο Web! example.microsoft.com 10. Κινητικές διαταραχές Πίνακας ελέγχου μνήμης Βάζει τα αντικείμενα σε λάθος θέση π.χ. τα παπούτσια στο ψυγείο και δεν μπορεί να τα ξαναβρεί Παρουσιάζει επιθετικότητα, συναισθηματικό κενό, ευμετάβλητη και παράλογη συμπεριφορά, καχυποψία Παρουσιάζει αδιαφορία, παθητικότητα και χρειάζεται παρότρυνση για να κάνει απλές καθημερινές δραστηριότητες Εκδηλώνει υπερδιέγερση, άσκοπο βηματισμό, αστάθεια δυσκαμψία Ο συγγενής ή ο γνωστός σας: Κάνει μια ερώτηση και την επαναλαμβάνει συνέχεια ΝΑΙ ΌΧΙ Ξεχνάει ή έχει δυσκολία στο να θυμάται πρόσφατα γεγονότα ή καταστάσεις ΝΑΙ ΌΧΙ Χρειάζεται υπενθύμιση για να κάνει τις απλές καθημερινές του δραστηριότητες ΝΑΙ ΌΧΙ Ξεχνά τα ραντεβού του, τις οικογενειακές υποχρεώσεις ή τις διακοπές ΝΑΙ ΌΧΙ Φαίνεται λυπημένος, νιώθει απόρριψη, ταράζεται ευκολότερα από ότι στο παρελθόν ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να κάνει απλούς υπολογισμούς, π.χ. να διαχειριστεί τα ρέστα του ΝΑΙ ΌΧΙ Έχει χάσει το ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες που συνήθως τον ευχαριστούσαν ΝΑΙ ΌΧΙ Νευριάζει εύκολα, φωνάζει συχνότερα, έχει γίνει καχύποπτος ΝΑΙ ΌΧΙ Έχει αρχίσει να βλέπει, να ακούει ή να πιστεύει ανύπαρκτα πράγματα ΝΑΙ ΌΧΙ Έχει ανησυχίες για την ασφάλειά του κατά τη διάρκεια της οδήγησης ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να βρει τις λέξεις που θέλει για να πει που βρίσκεται ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να ολοκληρώσει τις προτάσεις του ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να θυμηθεί τα ονόματα ανθρώπων που του είναι γνωστοί ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να εκτελέσει απλές καθημερινές εργασίες, π.χ. καίει το φαγητό ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να φορέσει σωστά τα ρούχα του ΝΑΙ ΌΧΙ Δυσκολεύεται να φάει ή να πλυθεί χωρίς βοήθεια ΝΑΙ ΌΧΙ Aν απαντήσατε ΝΑΙ σε περισσότερες από 6 ερωτήσεις, χρειάζεται να σας εξετάσει γιατρός για να διαπιστώσει αν πάσχετε από άνοια. *προσαρμογή από Mundt et al. Gerontol Psychol Sci Sco 2000:55B:163-170