ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΔΕΟ 10 ΑΡΧΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Λίνα Παπαδοπούλου Μέλος ΣΕΠ ΔΕΟ 10 ΕΑΠ Aν. Καθ. Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ

1. Μέθοδοι και βαθμίδες συνεργασίας 1.1. Μέθοδοι ολοκλήρωσης Ανάλογα με τα μέτρα που υιοθετούνται: Αρνητική ολοκλήρωση: κατάργηση των εμποδίων Θετική ολοκλήρωση: συντονισμός & εναρμόνιση των πολιτικών Ανάλογα με τον τρόπο λήψης των αποφάσεων Διακυβερνητική συνεργασία Ομοσπονδιακή (υπερεθνική) συνεργασία 10/12/2014 2

1. Μέθοδοι και βαθμίδες συνεργασίας 1.2 Βαθμίδες ολοκλήρωσης Οικονομική ολοκλήρωση 1. Ζώνη ελευθέρων συναλλαγών: εσωτερικά 2. Τελωνειακή ένωση: + ενιαίο εξωτερικό δασμολόγιο 3. Κοινή αγορά: + ελεύθερη διακίνηση οικονομικών παραγόντων 4. Οικονομική ένωση: + υψηλή εναρμόνιση και συνεννόησηγιαταμεγάλαοικονομικάμεγέθη 5. Νομισματική ένωση: + αμετάκλητος καθορισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών ή ενιαίο νόμισμα 6. ΟΝΕ: τα δύο παραπάνω 7. Πλήρης οικονομική ένωση: πλήρης ενοποίηση της οικονομίας (και οικονομικής πολιτικής) 3

2. Οι γραπτές πηγές του ΚΔ 2.1 Το πρωτογενές δίκαιο 2.1.1 Οι Συνθήκες Οι ιδρυτικές Συνθήκες + παραρτήματα, πρωτόκολλα, δηλώσεις Οι τροποποιητικές Συνθήκες Οι Συνθήκες προσχώρησης 2.1.2 Οι πράξεις των Μονίμων Αντιπροσώπων των Κυβερνήσεων των ΚΜ στα πλαίσια του Συμβουλίου 2.1.3 Οι συμφωνίες/ συνθήκες που συνάπτονται μεταξύ των ΚΜ στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου Προβλέπονται από τη ΣυνθΕΚ: 293 ΣυνθΕΚ για τη συνεργασία σε θέματα διεθνούς ιδιωτικού δικαίου 34δ ΣυνθΕΕ για συμβάσεις ΑΔΣ ΔΕΝ προβλέπονται από τη ΣυνθΕΚ, λ.χ. Σένγκεν 10/12/2014 4

2. Οι γραπτές πηγές του ΚΔ 2.2 Το παράγωγο (δευτερογενές) δίκαιο 2.2.2 Ειδικότερα ΟΚανονισμός(Ευρωπαϊκός Νόμος) Γενική ισχύς (έναντι όλων των Κρατών) Άμεση ισχύς και εφαρμογή (δεν χρειάζεται μεταφορά) Δεσμευτικότητα ως προς όλα τα μέρη του ΗΟδηγία(Ευρωπαϊκός Νόμος Πλαίσιο) Ειδική ισχύς (δεσμεύει τα ΚΜ που είναι αποδέκτες/συνήθως όλα) ΔΕΝ αναπτύσσει, κατ αρχήν, άμεση ισχύ, ΑΛΛΑ Δεσμευτικότητα ως προς την επίτευξη των στόχων (όχι μέσα) ΗΑπόφαση Ειδική ισχύς (δεσμεύει τα ΚΜ ή τους ιδιώτες που είναι αποδέκτες) Άμεση ισχύς και εφαρμογή Δεσμευτικότητα ως προς όλα τα μέρη 5

2. Οι γραπτές πηγές του ΚΔ 2.2 Το παράγωγο (δευτερογενές) δίκαιο 2.2.2 Ειδικότερα (συνέχεια) ΗΣύσταση(αυτοβούλως) και η Γνώμη (ζητείται) Δεσμεύουν το Όργανο που τα έχει εκδώσει Αν απαιτούνται για την έκδοση άλλης κοινοτικής πράξης, η έλλειψή τους αποτελεί λόγο ακύρωσης (παράβαση ουσιώδους τύπου) Άλλες πράξεις μαλακό (ήπιο) δίκαιο Πράξεις ημι-νομοθετικές γενικά προγράμματα, προγράμματα δράσης, εκθέσεις κτλ Πράξεις σχετικά με τη λειτουργία/συνεργασία των Οργάνων Καταστατικά, Κανονισμοί λειτουργίας, κώδικες συμπεριφοράς, κοινές δηλώσεις, διοργανικές συμφωνίες, κτλ Ανακοινώσεις της Επιτροπής 6

2. Ίδρυση και εξέλιξη των ΕΚ Ίδρυση των Κοινοτήτων Ε.Κ.Α.Χ.: Συνθ. Παρισίου 1951 Ε.Κ.Α.Ε.: Συνθ. Ρώμης 1957 Ε.Ο.Κ. : Συνθ. Ρώμης 1957 Εμβάθυνση των Κοινοτήτων (τροποποίηση των ιδρυτικών Συνθηκών) 1986-87: Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη 1992 1992-93: Συνθ. Μάαστριχτ ΟΝΕ/ΕΕ 1997-99: Συνθ. Αμστερνταμ Κοινωνικό πρόσωπο + Τίτλος ΙV για κοινοτικοποίηση Π Ασύλου+Μετανάστευσης 2000-03: Συνθ. Νίκαιας Διεύρυνση 2004: Ευρωπαϊκό Σύνταγμα 2007/09 Συνθήκη της Λισαβόνας 10/12/2014 7

3. Διεύρυνση των ΕΚ 3.1 Κύματα προσχωρήσεων Ιδρυτικά μέλη: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, BeNeLux 1969: Μεγ. Βρετανία, Ιρλανδία, Δανία 1979/81: Ελλάδα 1985: Ισπανία, Πορτογαλία 1994: Αυστρία, Σουηδία, Φιλανδία 2004: Κύπρος, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία. 2007: Βουλγαρία, Ρουμανία 2013: Κροατία,???? FYROM, Αλβανία (Κοσσυφοπέδιο), Σερβία, Μαυροβούνιο, Τουρκία 10/12/2014 8

3. Διεύρυνση των Κοινοτήτων 3.2 Κριτήρια για την προσχώρηση νέων κρατών Σταθεροί θεσμοί που να εγγυώνται το κράτος δικαίου, τη δημοκρατία, τα δικαιώματα του ανθρώπου, το σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων Λειτουργική οικονομία της αγοράς Δυνατότητα ανάληψης των υποχρεώσεων ΚΜ 3.3. Αποχώρηση από τις Κοινότητες 10/12/2014 9

4. Παράλληλες πρωτοβουλίες Το Συμβούλιο της Ευρώπης Διεθνήςοργανισμόςπολιτικήςσυνεργασίας Έδρα: Στρασβούργο Μέλη: ΕΕ 28 + 19 = 47 (Ρωσία, Μολδαβία, Τουρκία, Αλβανία Αρμενία, Αζερμπαϊτζαν) Κεντρικά όργανα: Η Επιτροπή των Υπουργών Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση Το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων /ΕΣΔΑ Κεντρικός στόχος: προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 10/12/2014 10

5. Αρμοδιότητες : Ένωση - ΚΜ 5.1. Η λογική της ανάθεσης αρμοδιοτήτων 5.1.1 Αρχή της δοτής αρμοδιότητας (ά 3παρ6, 4παρ1 και 5 ΣυνθΕΕ) - ειδικότητας των κοινοτικών αρμοδιοτήτων - Αναλογικότητας και επικουρικότητας ειδικές αρμοδιότητες που προβλέπονται από συγκεκριμένες διατάξεις της ΣυνθΕΚ 5.1.2 Διάτρηση της αρχής: θεωρία των σιωπηρών εξουσιών 11

5. Αρμοδιότητες : Ένωση ΚΜ ΤΙΤΛΟΣ Ι ΣΛΕΕ: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Άρθρο 2 1. Όταν οι Συνθήκες απονέμουν στην Ένωση αποκλειστική αρμοδιότητα σε συγκεκριμένο τομέα, μόνον η Ένωση δύναται να νομοθετεί και να εκδίδει νομικά δεσμευτικές πράξεις, ενώ τα κράτη μέλη έχουν την εν λόγω δυνατότητα μόνο εάν εξουσιοδοτούνται προς τούτο από την Ένωση ή μόνο για να εφαρμόσουν τις πράξεις της Ένωσης. 2. Όταν οι Συνθήκες απονέμουν στην Ένωση συντρέχουσα αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη σε συγκεκριμένο τομέα, η Ένωση και τα κράτη μέλη δύνανται να νομοθετούν και να εκδίδουν νομικά δεσμευτικές πράξεις στον τομέα αυτό. Τα κράτη μέλη ασκούν τις αρμοδιότητές τους κατά το μέτρο που η Ένωση δεν έχει ασκήσειτηδικήτης. Τα κράτη μέλη ασκούν εκ νέου τις αρμοδιότητές τους κατά το μέτρο που η Ένωση αποφάσισε να παύσει να ασκεί τη δική της. 3. Τα κράτη μέλη συντονίζουν τις οικονομικές τους πολιτικές και τις πολιτικέςτους στον τομέα της απασχόλησης σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της παρούσας Συνθήκης, για τον καθορισμό των οποίων αρμόδια είναι η Ένωση. 12

5. Αρμοδιότητες : Ένωση ΚΜ ΤΙΤΛΟΣ Ι ΣΛΕΕ: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Άρθρο 2 4. Η Ένωση έχει αρμοδιότητα, σύμφωναμετιςδιατάξειςτηςσυνθήκηςγιατην Ευρωπαϊκή Ένωση, να καθορίζει και να θέτει σε εφαρμογή κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του προοδευτικού καθορισμού κοινής αμυντικής πολιτικής. 5. Σε ορισμένους τομείς και υπό τους όρους που προβλέπουν οι Συνθήκες, η Ένωση έχει αρμοδιότητα να αναλαμβάνει δράσεις για την υποστήριξη, τον συντονισμόήτησυμπλήρωσητηςδράσηςτωνκρατώνμελών, χωρίς ωστόσο να αντικαθιστά την αρμοδιότητά τους στους εν λόγω τομείς. Οι νομικά δεσμευτικές πράξεις της Ένωσης οι οποίες θεσπίζονται βάσει των διατάξεων των Συνθηκών που αφορούν τους τομείς αυτούς δεν μπορούν να περιλαμβάνουν εναρμόνιση των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών μελών. 6. Η έκταση και οι όροι άσκησης των αρμοδιοτήτων της Ένωσης καθορίζονται από τις οικείες για κάθε τομέα διατάξεις των Συνθηκών. 13

05. Αρμοδιότητες: Αποκλειστικές Άρθρο 3 ΣΛΕΕ (Λισαβόνα) 1. Η Ένωση έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στους ακόλουθους τομείς: α) τελωνειακή ένωση, β) θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, γ) νομισματική πολιτική για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ, δ) διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής, ε) κοινή εμπορική πολιτική. 2. Η Ένωση έχει επίσης αποκλειστική αρμοδιότητα για τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας όταν η σύναψη αυτή προβλέπεται σε νομοθετική πράξη της Ένωσης ή είναι απαραίτητη για να μπορέσει η Ένωση να ασκήσει την εσωτερική της αρμοδιότητα, ή κατά το μέτρο που ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους.

Συντρέχουσες αρμοδιότητες ΕΕ (ά 4 ΣΛΕΕ) 1. Η Ένωσηέχεισυντρέχουσα αρμοδιότητα με τα κράτη μέλη όταν οι Συνθήκες της απονέμουν αρμοδιότητα μη εμπίπτουσα στους τομείς των άρθρων 3 και 6. 2. Οι συντρέχουσες αρμοδιότητες της Ένωσης και των κρατών μελών αφορούν τους εξής κύριους τομείς: α) την εσωτερική αγορά, β) την κοινωνική πολιτική, για τις πτυχές που καθορίζονται στην παρούσα Συνθήκη, γ) την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, δ) την γεωργία και την αλιεία, με την εξαίρεση της διατήρησης των βιολογικών πόρων της θάλασσας, ε) το περιβάλλον, στ) την προστασία των καταναλωτών, ζ) τις μεταφορές, η) τα διευρωπαϊκά δίκτυα, θ) την ενέργεια, ι) τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ια) τιςκοινέςπροκλήσειςγιατηνασφάλειαστοντομέατηςδημόσιαςυγείας, για τις πτυχές που καθορίζονται στην παρούσα Συνθήκη. 3. Στους τομείς της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και του διαστήματος, ηένωσηέχει αρμοδιότητα να αναλαμβάνει δράσεις, ιδίωςόσοναφοράτονκαθορισμόκαιτηνεφαρμογήτων προγραμμάτων, χωρίς η άσκηση της αρμοδιότητας αυτής να έχει ως αποτέλεσμα να κωλύει την άσκηση των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών. 4. Στους τομείς της αναπτυξιακής συνεργασίας και της ανθρωπιστικής βοήθειας, η Ένωσηέχει αρμοδιότητα να αναλαμβάνει δράσεις και να ασκεί κοινή πολιτική, χωρίς η άσκηση της αρμοδιότηταςαυτήςναέχειωςαποτέλεσμανακωλύειτηνάσκησητωναρμοδιοτήτων των κρατών μελών.

Συντονισμός πολιτικών Άρθρο 5 1. Τα κράτη μέλη συντονίζουν τις οικονομικές τους πολιτικές στο πλαίσιο της Ένωσης. Για τον σκοπό αυτόν, το Συμβούλιο θεσπίζει μέτρα, ιδίως τους γενικούς προσανατολισμούς των πολιτικών αυτών. Ειδικές διατάξεις ισχύουν για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ. 2. Η Ένωση θεσπίζει μέτρα για να διασφαλίζει τον συντονισμό των πολιτικών των κρατών μελών στον τομέα της απασχόλησης, ιδίως με τον καθορισμό των κατευθυντήριων γραμμών των πολιτικών αυτών. 3. Η Ένωση μπορεί να λαμβάνει πρωτοβουλίες για να διασφαλίζει τον συντονισμό των κοινωνικών πολιτικών των κρατών μελών.

Υποστηρικτικές αρμοδιότητες Άρθρο 6 ΣΛΕΕ Η Ένωση έχει αρμοδιότητα να αναλαμβάνει δράσεις για να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών. Οι εν λόγω τομείς δράσης είναι, στην ευρωπαϊκή τους διάσταση: α) η προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, β) ηβιομηχανία, γ) ο πολιτισμός, δ) ο τουρισμός, ε) ηπαιδεία, η επαγγελματική εκπαίδευση, η νεολαία και ο αθλητισμός, στ) η πολιτική προστασία, ζ) η διοικητική συνεργασία.

5. Αρμοδιότητες: Ένωση - ΚΜ 5.2 Τύποι αρμοδιοτήτων Ανάλογαμετοποιοςτιςασκεί Αποκλειστικές (π.χ. τελωνειακή ένωση) Συντρέχουσες (λ.χ. εσωτερική αγορά, περιβάλλον, κοινωνική πολιτική, κ.α.) θεωρία του κατειλημμένου πεδίου Υποστήριξης και συμπλήρωσης (π.χ. κοινωνική πολιτική, υγεία, περιβάλλον, πολιτισμός, ά 6 ΣΛΕΕ) Συντονισμού και ελέγχου (λ.χ. οικονομική πολιτική, ά 5 ΣΛΕΕ) 18

5. Αρμοδιότητες : Ένωση - ΚΜ 5.3 Τρόπος άσκησης αρμοδιοτήτων 5.3.1 Αρχή της επικουρικότητας (ά. 5 παρ. 3 ΣυνθΕΕ και Πρωτόκολλο αρ. 2) 5 παρ 3 ΣυνθΕΕ: Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, στους τομείς οι οποίοι δεν υπάγονται στην αποκλειστική της αρμοδιότητα, η Ένωση παρεμβαίνει μόνο εφόσον και κατά τον βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, μπορούν όμως, λόγω της κλίμακας ή των αποτελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης, να επιτευχθούν καλύτερα στο επίπεδο της Ένωσης. 19

5. Αρμοδιότητες : Ένωση ΚΜ Αρχή της επικουρικότητας Εισαγωγή της αρχής από τη ΣυνθΜάαστριχτ + Πρωτόκολλο ΣυνθΆμστερνταμ Για τις συντρέχουσες αρμοδιότητες ΜΟΝΟΝ Περιεχόμενο: Λήψη των αποφάσεων όσο πιο κοντά στον πολίτη. Δύο όροι σχετικά Με την ύπαρξη αρμοδιότητας Ο στόχος να μην μπορεί να πραγματοποιηθεί σε επίπεδο Κρατών Η δράση σε επίπεδο Ένωσης να είναι πιο αποτελεσματική Με τον τρόπο άσκησης της αρμοδιότητας: περιθώριο εθνικών διαφοροποιήσεων 20

5.3 1 Αρχή της επικουρικότητας (συνέχεια) Τεκμήριο υπέρ της κατώτατης βαθμίδας λήψης αποφάσεων Ευρύ πεδίο δράσης στο εθνικό επίπεδο Αιτιολογημένη ποιοτικά + ποσοτικά πρόταση της Επιτροπής Προτίμηση των οδηγιών έναντι των άλλων κοινοτικών πράξεων 21

5. Αρμοδιότητες : Ένωση - ΚΜ 5.3.2 Αρχή της αναλογικότητας (ά 5 παρ 4 ΣΕΕ): 4. Σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, το περιεχόμενο και η μορφή της δράσης της Ένωσης δεν υπερβαίνουν τα απαιτούμενα για την επίτευξη των στόχων των Συνθηκών. - Για κάθε τύπο αρμοδιότητας (όχι μόνον συντρέχουσες) - Λήψη μέτρων που να μην επιβάλλουν υπέρμετρους περιορισμούς ή επιβαρύνσεις σε σχέση με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα 22

6. Όργανα της ΕΕ 6.1 Η εκπροσώπηση των κρατών 6.1.1 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ιστορικό : Λειτουργία ήδη από το 1969 Θεσμοθέτηση από την ΕΕΠ (1986) Σύνθεση : Αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων & Υπ. Εξ. Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής + 1 μέλος Αρμοδιότητες : Καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσανατολισμούς της ΕΕ οι οποίοι εκτελούνται από τα καθ ύλη αρμόδια όργανα (Επιτροπή + Συμβούλιο) 23

6. Όργανα Συνθήκη Λισαβόνας μόνιμη θέση Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για περίοδο δυόμισι ετών εξασφαλίζεται η συνέχεια και ενισχύεται η σταθερότητα της λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θέση του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για Θέµατα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας είναι ταυτόχρονα και Αντιπρόεδρος της Επιτροπής προεδρεύει του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων μεγαλύτερη συνοχή στην εξωτερική της δράση συγκεκριμένο και διακριτό πρόσωπο στη διεθνή σκηνή 24

6. Όργανα της ΕΕ 6.1 Η εκπροσώπηση των κρατών 6.1.1 Το Συμβούλιο (των Υπουργών) Σύνθεση: Το γενικό Συμβ: Υπ. Εξ. Το Συμβ ειδικής σύνθεσης: όπως Ευρ. Συμβ. Τα ειδικά επί μέρους Συμβ: Υπουργοί ανά ειδικότητα (ecofin, γεωργίας, κ.ο.κ) Λειτουργία: Προεδρία Τρόικα COREPER (I & II//Α & Β): επιτροπή μόνιμων αντιπροσώπων Γενική Γραμματεία (από Μάαστριχτ + κ. ΚΕΠΠΑ) 25

6. Όργανα της ΕΕ 6.1 Η εκπροσώπηση των κρατών 6.1.1 Το Συμβούλιο (των Υπουργών) (συνέχεια) Λήψη των αποφάσεων Ο (τυπικός) κανόνας: η απλή πλειοψηφία Ο πραγματικός κανόνας: η ειδικήπλειοψηφία232/359 (+ 2/3 ΚΜ αν τροποποίηση της πρότασης της Επιτροπής + 62% πληθυσμού, αν το ζητήσει οποιοδήποτε ΚΜ). Ζύγισμα των ψήφων: Γερ, Γαλ, ΗΒ, Ιτ: 29 Ισπ, Πολ: 27 Ολλ: 13 Βελγ, Ελλ, Πορτ, Τσεχ, Ουγγ: 12 Αυστρ, Σουηδ: 10 Δν, Φιν, Ιρλ, Λιθ, Σλοβκ: 7 Λουξ, Εσθ, Κυπ, Λατβ, Σλοβν: 4 Μάλτα: 3 Ηεξαίρεση: ομοφωνία (+ Λουξεμβούργο + Ιωάννινα: 23-25 κατά) 26

6.1.1 Το Συμβούλιο (των Υπουργών) (συνέχεια) Συνθήκη της Λισαβόνας Από το 2014 (2017) αρχή της διττής πλειοψηφίας 55% τωνκρατώνμελών(15 επί συνόλου 28) 65% του πληθυσμού "μειοψηφία αρνησικυρίας«(μειοψηφία του βέτο) τουλάχιστον 4 κράτη μέλη διαφορετικά ειδική πλειοψηφία ακόμα και αν δεν ικανοποιείται το κριτήριο του πληθυσμού Ομοφωνία π.χ. φορολογία, η εξωτερική πολιτική, η άμυνα και η κοινωνική ασφάλιση. 27

6. Όργανα της ΕΕ 6.1.1 Το Συμβούλιο (των Υπουργών) (συνέχεια) Αρμοδιότητες Νομοθετικές (με ΕυρΚοιν) + Προϋπολογισμός Συντονιστικές (κυρίως ΟΝΕ) Εκτελεστικές και ελεγκτικές (αλλά, κυρίως Επιτροπή) Εξωτερικές σχέσεις 28

6. Όργανα της ΕΕ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 6.1.1 Σύνθεση, διορισμός Σύνθεση: 28 άτομα για 5 έτη (διατήρηση ενός Επιτρόπου ανά κράτος μέλος) Διαδικασία: Πρόεδρος (ΕυρΚοιν), μέλη, έγκριση ΕυρΚοιν, διορισμός από κυβερνήσεις Παύση: Ατομικά: θάνατος, παραίτηση, απαλλαγή από ΔΕΚ Συλλογικά: πρόταση δυσπιστίας από ΕυρΚοιν 2.1.2 Διοικητικός μηχανισμός : ΓΔ (// υπουργεία) + κεντρικές υπηρεσίες 29

Όργανα της ΕΕ: Επιτροπή - Αρμοδιότητες Νομοθετικές κανονιστικές Μονοπώλιο νομοθετικής πρωτοβουλίας Παραγωγή νομοθετημάτων Αυτόνομες αρμοδιότητες (λ.χ. ανταγωνισμός) Κατ εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Επιτροπολογία Εκτελεστικές Διοικητικές (των Συνθηκών των πράξεων του Συμβ) Ελεγκτικές φύλακας των Συνθ (+ ρήτρες διασφάλισης) προσφυγές για παράβαση μπορούν να γίνουν από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (στην πραγματικότητα την Eπιτροπή), από ένα κράτος μέλος ή από έναν ιδιώτη. H προσφυγήστοδικαστήριοείναιτοτελευταίο στάδιο της διαδικασίας παράβασης μετά την ανεπιτυχή κλήση από την Eπιτροπή του κράτους μέλους να συμμορφωθεί με το ευρωπαϊκό δίκαιο (άρθρο 258 ΣΛΕΕ) Εξωτερικές σχέσεις (διαπραγμάτευση) 30

6. Όργανα της ΕΕ: Κοινοβούλιο Η δημοκρατική νομιμοποίηση: το ΕυρΚοιν 6.3.1 Εκλογή Σύσταση Εκλογή με απευθείας ψηφοφορία ανά 5ετία (από 1979) Λισαβόνα: όχι περισσότερα από 751 μέλη. από 6 τουλάχιστον έως και 96 για κάθε κράτος μέλος Προνόμια ασυλία 6.3.2 Τρόπος λειτουργίας Όργανα: Προεδρείο (Πρ + 14 Αντιπρ + 5 Κοσμήτορες) Κοινοβουλευτικές επιτροπές (20 μόνιμες, + ειδικές + εξεταστικές) Πολιτικές ομάδες: Σοσιαλιστικό, Λαϊκό, Φιλελεύθεροι, Πράσινοι Γενική Γραμματεία Λήψη αποφάσεων Ετήσια τακτική σύνοδος 2η Τρίτη του Μαρτίου -1 εβδομάδα/μήνα Απαρτία 1/3 και πλειοψηφία ψηφισάντων 31

6. Όργανα της ΕΕ: Κοινοβούλιο 6.3 Η δημοκρατική νομιμοποίηση: το ΕυρΚοιν Αρμοδιότητες Νομοθετικές, διαδικασίες διαβούλευσης, συνεργασίας, συναπόφασης, σύμφωνης γνώμης Ελεγκτικές: υποβολή ερωτήσεων, πρόταση δυσπιστίας, ετήσια γενική έκθεση της Επιτροπής, εξέταση αναφορών από τους πολίτες, σύσταση προσωρινών εξεταστικών επιτροπών Συμμετοχή σε άλλες λειτουργίες της Κοινότητας: διορισμός μελών οργάνων (Επιτροπή, ΕΚΤ), διεύρυνση, ενημέρωση στον 2 και 3 πυλώνα Διαμεσολαβητής (228 ΣυνθΕΕ Λισ) 32

6. Όργανα της ΕΕ 2.3.3.1 Νομοθετικές, διαδικασίες Συνήθης νομοθετική διαδικασία (Με Λισαβόνα πρώην «συναπόφαση») από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, μετά από πρόταση της Επιτροπής Με Λισαβόνα επεκτείνεται σε διάφορους νέους τομείς, όπως η δικαιοσύνη και οι εσωτερικές υποθέσεις, σε μερικές πτυχές της κοινής εμπορικής και της κοινής γεωργικής πολιτικής, και στον προϋπολογισμό της ΕΕ 33

6. Όργανα της ΕΕ - Νομοθετικές διαδικασίες Ειδική νομοθετική διαδικασία προβλέπεται από τις Συνθήκες, σε ειδικές περιπτώσεις είτε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τη συμμετοχή του Συμβουλίου είτε από το Συμβούλιο με τη συμμετοχή του Κοινοβουλίου είτε μετά από πρωτοβουλία ομάδας κρατών μελών ή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μετά από σύσταση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ή αίτημα του Δικαστηρίου ή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (άρθρο 289 ΣΛΕΕ). 34

Επιτροπολογία Επιτροπή, Κοινοβούλιο, Συμβούλιο περιβάλλονται από επιτροπές πρωτοεμφανίστηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας κυρίως στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) αργότερα στο πλαίσιο σχεδόν όλων των κοινών πολιτικών απόφαση του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 1987: «απόφαση της επιτροπολογίας» επιτροπές διαχείρισης, επιτροπές κανονισμού και συμβουλευτικές επιτροπές κυριότερη Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων (COREPER)

6. Όργανα της ΕΕ - Νομοθετικές διαδικασίες Ειδική νομοθετική διαδικασία αποκλίνει από τη συνήθη νομοθετική διαδικασία είτε γιατί το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δεν ενεργούν από κοινού είτε γιατί η πρωτοβουλία για την έκδοση νομικής πράξης δεν προέρχεται από την Επιτροπή, αλλά από άλλο θεσμικό όργανο ή ομάδα κρατών μελών (άρθρα 228, 308, 349 ΣΛΕΕ). το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δύναται να αποφασίσει την έκδοση αυτών των νομοθετικών πράξεων σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία (άρθρο 48 ΣΕΕ). 36

6.Όργανα Όργανα της ΕΕ: Τα δικαστήρια 6.4 Ηδικαστικήεξουσία Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρώην ΔΕΚ) Γενικό Δικαστήριο Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ελεγκτικό Συνέδριο 6.5. Επικουρικά όργανα Οικονομική και κοινωνική επιτροπή (ECOSOC): εργοδότες, εργαζόμενοι, άλλοι εκπρόσωποι των ΟΤΑ H Επιτροπή των Περιφερειών Η ΕΤΕπ Τα Ταμεία συνοχής, περιφερειακής ανάπτυξης, κοινωνικό, διαρθρωτικά, Ευρ.Γεν.Ταμ.Προσανατολισμού & Συνοχής FEOGA 37

6. 6.ΌργαναΌργανα της ΕΕ 6.6 Όργανα της ΟΝΕ ΗΕΚΤ Αρμοδιότητες: Μονοπώλιο έκδοσης τραπεζογραμματίων Κανονισμοί, αποφάσεις, συστάσεις & γνώμες ΧΩΡΙΣ τη συμμετοχήτωνλοιπώνοργάνων Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Τραπεζών 6.7 Έδρα των οργάνων Συμβούλιο: Βρυξέλλες + χώρα που ασκεί προεδρία Επιτροπή: Βρυξέλλες + Λουξεμβούργο ΕυρΚοιν: Στρασβούργο, Βρυξέλλες, Λουξεμβούργο ΔΕΚ + ΕλΣυν: Λουξεμβούργο ΕΚΤ: Φραγκφούρτη 38

6.8 Γλώσσες της Κοινότητας Όλες πλην των Κελτικών (Ιρλανδικών): EE/15 = 11 γλώσσες (121 διερμηνείς) ΕΕ/25 = 20 γλώσσες (400 διερμηνείς) To 2007 (Ρουμανία, Βουλγαρία) = 22 γλώσσες 6.9 Πρόσβαση στα κοινοτικά έγγραφα (ά 15 παρ 3 ΣΛΕΕ) «Κάθε πολίτης της Ένωσης και κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο κατοικεί ή έχει την καταστατική έδρα του σε ένα κράτος μέλος έχει δικαίωμα πρόσβασης σε έγγραφα των θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης, ανεξαρτήτως υποθέματος, με την επιφύλαξη των αρχών και των προϋποθέσεων που θα καθορισθούν σύμφωνα με την παρούσα παράγραφο.» 39

7. Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια (άρθρο 9 ΣυνθΕΕ) «Σε όλες τις δραστηριότητές της, η Ένωση σέβεται την αρχή της ισότητας των πολιτών της, οι οποίοι τυγχάνουν ίσης προσοχής από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της. Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα κράτους μέλους. Η ιθαγένειατης Ένωσης προστίθεται στην εθνική ιθαγένεια και δεν την αντικαθιστά.» 40

7. Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια (άρθρο 9 ΣυνθΕΕ) 7.1 Έννοια Χαρακτηριστικά 7.1.1 Ορολογία: ιθαγένεια, υπηκοότητα, ιδιότητα του πολίτη της ένωσης, κτλ 7.1.2 Σχέσεις εθνικής ευρωπαϊκής Ιθαγένειας Το παρεπόμενο Απαραίτητη προϋπόθεση της ευρωπαϊκής η εθνική ΚΜ Ικανή προϋπόθεση της ευρωπαϊκής η εθνική ΚΜ, ακόμα και αν το άτομο έχει και άλλη ιθαγένεια Το συμπληρωματικό : δεν αντικαθιστά αλλά συμπληρώνει την ιθαγένεια ΚΜ 41

7. Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια Δικαιώματα που απορρέουν από την ΕυρΙθαγένεια (πολιτότητα) Δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των ΚΜ Δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι Στις δημοτικές & κοινοτικές εκλογές, ΌΧΙ στις νομαρχιακές Στις ευρωεκλογές ΌΧΙ στις βουλευτικές Δυνατότητα διπλωματικής και προξενικής προστασίας από τις αρχές άλλου ΚΜ Δικαίωμα αναφοράς /καταγγελίας στα κοινοτικά Όργανα Αναφορά στην Επιτροπή Αναφορών του ΕυρΚοιν Καταγγελία στον ΕυρΔιαμεσολαβητή Δικαίωμα πρόσβασης στα κοινοτικά έγγραφα Δικαίωμα επικοινωνίας με τα κοινοτικά Όργανα, στην γλώσσα του επιλογής του πολίτη 42

8. Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ενισχύει τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών Συνθήκη της Λισαβόνας πρωτογενές δίκαιο έξι κεφάλαια του Χάρτη : 1. αξιοπρέπεια του ατόμου, 2. ελευθερίες, 3. ισότητα, 4. αλληλεγγύη, 5. δικαιώματα που αφορούν το καθεστώς ιθαγένειας, και 6. δικαιοσύνη 43

9. Σχέσεις διεθνούς και εθνικού δικαίου Το μονιστικό σύστημα Οι κανόνες του εξωτερικού (διεθνούς/κοινοτικού) δικαίου ισχύουν στην εθνική έννομη τάξη από την επικύρωσή τους Είναι ιεραρχικά ανώτεροι (τουλάχιστον υπερνομοθετική ισχύ) >>Άμεση ισχύς = δυνατότητα επίκλησης Το δυαδικό σύστημα Η εθνική και η εξωτερική (διεθνής/κοινοτική) έννομη τάξη παραμένουν χωριστές Οι κανόνες εξωτερικού δικαίου ισχύουν στο εθνικό επίπεδο μόνον αφού ενσωματωθούν με εθνικό κανόνα δικαίου έχουν δε την ισχύ του εθνικού κανόνα μεταφοράς τους 10/12/2014 44

9. Θεωρητική θεμελίωση υπεροχή 9.1 Λόγοι Τυπικοί [ΔΕΚ, 15-7-64, Costa v ENEL, 6/64, Συλλ.1141] Η αυτονομία της κοινοτικής έννομης τάξης Η ανάγκη ομοιόμορφης εφαρμογής του ΚΔ Ουσιαστικοί Ανάγκη ομοιόμορφης εφαρμογής του ΚΔ ως προϋπόθεση λειτουργίας της κοινής αγοράς Το ΚΔ πρέπει να έχει Ενιαίο περιεχόμενο Ενιαία χρονική και γεωγραφική ισχύ Ενιαία δεσμευτικότητα Διαφορετικά νοθεύεται η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς 10/12/2014 45

9. Θεωρητική θεμελίωση υπεροχή 9.2 Έκταση ΌΛΟ το ΚΔ Πρωτογενές, δευτερογενές, άτυπο, ΓΑΚΔ Υπερισχύει ΌΛΟΥ του εθνικού δικαίου Συνταγματικού και κοινού δικαίου Προγενέστερες και μεταγενέστερες ΑΛΛΑ αμφισβητήσεις από τα δικαστήρια των ΚΜ ως προς την υπεροχή του ΚΔ έναντι του Συνταγματικού δικαίου 10/12/2014 46

Κεφάλαιο 4: Ηενιαίααγορά και η ελεύθερη κυκλοφορία των παραγόντων της

Μορφές οικονομικής συνεργασίας Πλήρης Οικονομική Ολοκλήρωση Οικονομική Ένωση Ενοποίηση οικονομικής πολιτικής με άσκησή της από υπερεθνικά όργανα Κοινή Αγορά Εναρμόνιση οικονομικής και νομισματικής πολιτικής Τελωνειακή Ένωση Ελεύθερη κυκλοφορία παραγωγικών συντελεστών Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών Εφαρμογή κοινού δασμολογίου για εισαγωγές από τρίτες χώρες Κατάργηση δασμών μεταξύ των κρατών-μελών

Οι 4 θεμελιώδεις ελευθερίες Φορείς των ελευθεριών είναι οι κοινοτικοί πολίτες, αποδέκτες τους τα Κ-Μ, όταν εφαρμόζουν κοινοτικό δίκαιο ή αποκλίνουν από αυτό, οι οργανισμοί που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από το κράτος, και τα ενωσιακά όργανα. μπορεί να αναπτύξουν και «τριτενέργεια» ή «οριζόντιο αποτέλεσμα», δηλαδή να παραγάγουν έννομες συνέπειες και μεταξύ ιδιωτών, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις

Θεμελιώδεις ελευθερίες: απαγόρευση διακρίσεων βάσει εθνικότητας απαγόρευση των διακρίσεων με βάση την ιθαγένεια Κράτους-Μέλους οευρωπαίοςπολίτηςή το κοινοτικό εμπόρευμα που μετακινείται εντός της Ένωσης, δεν πρέπει να υφίσταται στο Κράτος-Μέλος υποδοχής καμία αρνητική διάκριση σε σχέση με τον πολίτη ή το εμπόρευμα που κατάγεται από την ίδια τη χώρα υποδοχής.

Θεμελιώδεις ελευθερίες: επέκταση και στην απαγόρευση περιορισμών, που ναι μεν εφαρμόζονται τύποις ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής αλλά στην ουσία καταλήγουν σε αρνητική μεταχείριση των κοινοτικών εργαζομένων ή εμπορευμάτων. απαγορευμένος περιορισμός = «κάθε εθνικό μέτρο, το οποίο εμποδίζει την άσκηση των ελευθεριών που διασφαλίζονται από τη Συνθήκη ή καθιστούν την άσκησή τους λιγότερο ελκυστική» γενικό συμφέρον και η αρχή της αναλογικότητας δικαιολογούν την υιοθέτηση τέτοιων εθνικών περιορισμών από τα κράτη.

Ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων Άρθρο 34 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 28 ΣΕΚ): «Οι ποσοτικοί περιορισμοί επί των εισαγωγών, καθώςκαιόλαταμέτραισοδυνάμου αποτελέσματος, απαγορεύονται μεταξύ των κρατών μελών.» «μέτρα ισοδυνάμου προς τους ποσοτικούς περιορισμούς αποτελέσματος» μέτρα που ενώ δεν είναι ποσοτικοί περιορισμοί, επιφέρουν ανάλογα με αυτούς αποτελέσματα, δηλαδή επιβάλλονται από το κράτος και καταλήγουν σε αποκλεισμό, περιορισμό ή παρακώλυση της εισαγωγής εμπορευμάτων από άλλα Κ- Μ.

ΔΕΚ: απόφαση-σταθμός Cassis de Dijon κρίσιμο δεν είναι μόνον το αν ένα ρυθμιστικό μέτρο διαφοροποιεί ανάμεσα σε εγχώρια και εισαγόμενα, αλλά και αν περιορίζει την ελεύθερη κυκλοφορία των εισαγομένων δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταργηθούν κάθε είδους ρυθμιστικά μέτρα αλλά ότι αν κάποιο εμπόρευμα κατασκευάστηκε και τέθηκε σε κυκλοφορία νομίμως σε κάποιο Κ-Μ, έχει δηλαδή ήδη υποβληθεί στη ρυθμιστική εξουσία του κράτους αυτού, όλαταυπόλοιπακ-μ οφείλουν να επιτρέπουν την ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό τους. Κανόνας αμοιβαίας αναγνώρισης Εισάγονται εξαιρέσεις

Εξαιρέσεις από τον κανόνα αμοιβαίας αναγνώρισης Εισάγονται εξαιρέσεις δημόσια ασφάλεια δημόσια τάξη δημόσια ηθική «προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και των ζώων ή προφύλαξης των φυτών» της «προστασίας των εθνικών θησαυρών που έχουν καλλιτεχνική, ιστορική ή αρχαιολογική αξία» «προστασίας της βιομηχανικής και εμπορικής ιδιοκτησίας» δεν μπορούν να συνεπάγονται αυθαίρετες διακρίσεις λόγω χώρας καταγωγής των προϊόντων και πρέπει να υπακούν στην αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να είναι πρόσφορα και αναγκαία.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας, Λίνα Παπαδοπούλου Μέλος ΣΕΠ ΔΕΟ 10 ΕΑΠ Αν Καθ. Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ