ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΑΓΩΓΗΣ» EDUC 511: Αρχές και Μέθοδοι Ποιοτικής Έρευνας Βιβλιογραφική ανασκόπηση Τα αποτελέσματα της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη διδασκαλία και μάθηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Από τον Παναγιώτου Ιωάννη ΑΦΤ : Α124Ν1826 Εαρινό εξάμηνο 2013
Εισαγωγή Οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνίας (στην παρούσα μελέτη θα αναφέρονται ως ΤΠΕ 1 ) έχοντας αποκτήσει τα τελευταία χρόνια μια ευρεία αποδοχή και χρησιμοποίηση κυρίως στους νέους, μπορούν και πρέπει να παίξουν ουσιαστικό ρόλο στην εκπαίδευση του μέλλοντος. Οι ΤΠΕ ως εργαλείο, σε ένα περιβάλλον ενεργητικής μάθησης μπορούν να διεγείρουν σε μεγαλύτερο βαθμό το μαθητή από τις παραδοσιακές πρακτικές, με τον εκπαιδευτικό να παίζει το ρόλο του συντονιστή και διαμεσολαβητή της μάθησης (Smeets & Mooij, 2001). Παρόλα αυτά, δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται αυτή η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διαδικασία της διδασκαλίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ντρεπογιάννη (2010) τα συμπεράσματα επιστημονικών ερευνών δείχνουν μια απογοητευτική εικόνα για την έμπρακτη χρήση των ΤΠΕ στη σχολική τάξη, καθώς αναδεικνύουν την ύπαρξη ενός ευρύτατου χάσματος μεταξύ πρόσβασης, συχνότητας χρήσης και ποιοτικών χαρακτηριστικών χρήσης των ΤΠΕ. (Ντρεπογιάννη, 2010, σ. 595). θα περίμενε κανείς ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας σε μια κατεύθυνση «εύκολη στη χρήση» (easy to use) του τεχνολογικού εξοπλισμού, θα βοηθούσε την ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ενσωμάτωσή της στην εκπαίδευση, από μια δύσκολη διαδικασία που ήταν τα προηγούμενα χρόνια έχει μετατραπεί σε μια πιο εύκολη στη χρήση διαδικασία για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές (Rollag & Billsberry, 2012). 1 Τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών (ΤΠΕ): ο όρος ΤΠΕ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών, εφαρμογών, τεχνολογιών, εξοπλισμού και λογισμικών, δηλαδή εργαλεία όπως η τηλεφωνία και το Διαδίκτυο, η εξ αποστάσεως μάθηση, η τηλεόραση, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα δίκτυα και τα λογισμικά που είναι αναγκαία για τη χρήση των εν λόγω τεχνολογιών. Οι τεχνολογίες αυτές επιφέρουν σταδιακά επανάσταση στις κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές δομές, δημιουργώντας νέες συμπεριφορές ως προς τις πληροφορίες, τη γνώση, την επαγγελματική δραστηριότητα, κ.λπ. http://europa.eu/legislation_summaries/information_society/strategies/l24226h_el.htm 1
Αν λοιπόν βασιστούμε στο γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες και ειδικότερα οι ΤΠΕ προσελκύουν το ενδιαφέρον των παιδιών γενικότερα και όχι μόνο, τότε θα πρέπει να ερευνήσουμε το αν η χρησιμοποίησή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να παίξει θετικό ρόλο στην επίδοση του μαθητή. Σε μια σχετική έρευνα τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η χρήση του Η/Υ στην εκπαιδευτική διαδικασία κινητοποιεί το σύνολο των μαθητών περισσότερο από τα κλασσικά συμβατικά εποπτικά μέσα διδασκαλίας και συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της επίδοσής τους (Παρασκευόπουλος, Μπίλια, & Παρασκευοπούλου, 2010). Τα ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης αυτής ήταν τα εξής: - Ποιές είναι οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των ΤΠΕ; Πόση αυτοπεποίθηση νιώθουν για την αξιοποίηση των ΤΠΕ; - Με ποιούς τρόπους η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία επηρεάζει την επίδοση των μαθητών; Τα αποτελέσματα της ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη διδασκαλία και μάθηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση Η τεχνολογία κυρίως με τη μορφή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, συστήνεται ως ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό τη διδασκαλία και τη μάθηση (Kurz-McdDowell & Hannafin, 2004). Για να μπορέσουν όμως οι ΤΠΕ να αλλάξουν ριζικά το εκπαιδευτικό περιβάλλον και να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ξεφύγουν από τους παραδοσιακούς τρόπους διδασκαλίας και να υιοθετήσουν νέες πρακτικές και νέες μεθόδους προσέγγισης της γνώσης και της μάθησης 2
(Παπαδοπούλου & Κοτρίδης, 2010). Ο S. Papert 2 (1980) [όπως αναφέρεται στους (Halverson & Smith, 2009)], προέβλεψε ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα βοηθήσουν τους μαθητές να δημιουργούν και να ελέγχουν υποθέσεις για πολύπλοκα συστήματα. Οι καθηγητές θα πρέπει να γίνουν διεπιστημονικοί διευκολυντές της δημιουργικότητας του μαθητή, εύκολα να μπορούν να καθοδηγήσουν τη μάθηση προς τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα δημιουργώντας παράλληλα το χώρο για πειραματισμό (Halverson & Smith, 2009, σ. 49). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μια έκθεση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων η οποία αναφέρει πως το επίπεδο του Δημοτικού Σχολείου είναι ευνοϊκό για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία διότι ένας μόνον διδάσκων έχει την ευθύνη μιας ομάδας παιδιών και διότι η χρήση του λογισμικού πολυμέσων έχει έναν πιο διαφοροποιημένο, ελκυστικό και παιγνιώδη χαρακτήρα (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2000). Για να παίξουν οι ΤΠΕ αυτόν τον καθοριστικό ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να ακολουθούνται κάποιες κατευθυντήριες γραμμές. Σύμφωνα με αυτές, υπάρχουν δύο στόχοι κατά τον Gallagher (2005) i) το παιδί πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί μια σειρά από εργαλεία ΤΠΕ σε ένα κατάλληλο πλαίσιο προγράμματος σπουδών και ii) η επίτευξη των στόχων μάθησης σπουδών (σ. 171). Η εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να προωθήσει σημαντικές αλλαγές και στην εκπαιδευτική διαδικασία εν γένει. Θα βοηθήσει στο να καταργηθεί η παθητική μάθηση - διδασκαλία με μορφή διάλεξης- από την αίθουσα διδασκαλίας, απελευθερώνοντας χρόνο για μια πιο ενεργητική μάθηση, ενεργοποιώντας νέους πιο συναρπαστικούς τρόπους για την οικοδόμηση της γνώσης (Rollag & Billsberry, 2012). Μπορεί όμως η διάλεξη να 2 Ο Seymour Papert, είναι ένας Αμερικανός, μαθηματικός, επιστήμονας της πληροφορικής και της εκπαίδευσης. Είναι αυτός που επινόησε τη γλώσσα προγραμματισμού για παιδιά Logo. Επηρεασμένος κυρίως από τη γνωστική θεωρεία του Piaget, προτίμησε μια διαφορετική προσέγγιση στη μάθηση και στη διδασκαλία με τη βοήθεια υπολογιστή. Θέλησε να δώσει έμφαση στη συμμετοχή του μαθητευόμενου στη διαδικασία της μάθησης και στην ανακάλυψη των τρόπων, με τους οποίους αυτός χτίζει ενεργά το γνωστικό του οικοδόμημα, αλλά και κατανοεί τη διαδικασία αυτή. Έτσι, έγινε δημοφιλής ο ρόλος του υπολογιστή ως διανοητικού ή γνωστικού εργαλείου (Παπαδοπούλου & Κοτρίδης, 2010). 3
καταργηθεί τελείως από την εκπαιδευτική διαδικασία; Η είσοδος της τεχνολογίας και οι επιρροές της δεν θα γίνουν αποκλειστικά μέσα στην τάξη αλλά και έξω από αυτήν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πρότασης είναι η «αντιστροφή της τάξης» (flipping the classroom). Αυτή η μορφή μάθησης επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να καταγράψει σε μορφή βίντεο το μάθημά του με τον ίδιο τρόπο που θα παρουσιαζόταν στους μαθητές στην τάξη. Οι τελευταίοι, θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στα μαθήματα-διαλέξεις και να παίρνουν σημειώσεις (Alvarez, 2012). Έτσι, ο χρόνος διδασκαλίας στην τάξη μπορεί να αξιοποιηθεί για μια πιο ενεργητική μάθηση. Τα παραπάνω φυσικά είναι δυνατόν να υλοποιηθούν με τη βοήθεια των ΤΠΕ. Τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται μια προσπάθεια για την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική διαδικασία. Όμως, παρά την τεράστια τεχνολογική εξέλιξη και τον τεχνολογικό εξοπλισμό των σχολείων οι Vrasidas & Kyriakou (2008) σημειώνουν ότι:...η τεχνολογία δεν χρησιμοποιείται πάντα με τον αναμενόμενο τρόπο. Η έρευνα έχει δείξει ότι μόνο η διαθεσιμότητα του τεχνολογικού εξοπλισμού δεν συνεπάγεται την επιτυχή χρήση και την εφαρμογή της εκπαιδευτικής τεχνολογίας στην τάξη. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, όπως η γνώση, οι δεξιότητες και οι πεποιθήσεις των εκπαιδευτικών, το πρόγραμμα σπουδών και η παιδαγωγική προσέγγιση της σχολικής εκπαίδευσης (σ. 18). Καθώς η επίτευξη τεχνολογικού αλφαβητισμού εμφανίζεται πλέον ως μια κοινωνική ανάγκη (Κουστουράκης & Παναγιωτακόπουλος, 2008) οι ΤΠΕ είναι αυτές που θα οδηγήσουν την Πρωτοβάθμια Δημόσια Εκπαίδευση προς την κατεύθυνση αυτή. Σύμφωνα με τον Καραθανάση (2010) [όπως παρατίθεται στους Σιγούρος & Κέκκερης (2012)] ο σκοπός των ΤΠΕ είναι «να χρησιμοποιήσουν τον Η/Υ ως εργαλείο που θα επιτρέψει στο σχολείο να δημιουργήσει νέα περιβάλλοντα διδασκαλίας με στόχο την περεταίρω ενίσχυση της μάθησης.» (σ. 113). 4
Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών και η αυτοπεποίθηση που νιώθουν για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία τους. Η τεχνολογία διαρκώς αλλάζει ενσωματώνοντας νέα γραφικά περιβάλλοντα, πολυμέσα, λογισμικά και φυσικά το διαδίκτυο και εκτός αυτών, υποτίθεται ότι γίνεται ευκολότερη στη χρήση ώστε με λίγες μόνο ώρες εξάσκησης να μπορεί κάποιος να τις «δαμάσει» (BARON & HARRARI, 2005, σ. 147). Ποιές όμως είναι οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών όσον αφορά τις ΤΠΕ; Στο ίδιο άρθρο σημειώνεται ότι «οι εκπαιδευτικοί και ιδιαίτερα οι νέοι, έχουν τώρα ένα καλύτερο υπόβαθρο στις ΤΠΕ. Η πλειοψηφία από αυτούς χρησιμοποιεί τώρα τους υπολογιστές χωρίς όμως να αλλάζει τη διαδικασία της μάθησης εκτός από μια μειοψηφία η οποία εφεύρει νέους τρόπους διδασκαλίας» (σ. 153). Σε μια έρευνα που έγινε στην Ελλάδα, ένας στους δύο εκπαιδευτικούς πιστεύει ότι οι ΤΠΕ είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διδασκαλία και τη μάθηση και δύο στους τρείς ότι, οι ΤΠΕ μπορούν να βοηθήσουν στην προσπάθειά επίτευξης των εκπαιδευτικών στόχων (KIRIDIS, DROSSOS, & TSAKIRIDOU, 2006). Οι εκπαιδευτικοί γενικά δεν είναι τεχνο-φοβικοί, γνωρίζουν πως να χρησιμοποιούν τα κλασικά εργαλεία στο σπίτι για την προετοιμασία τους αλλά η χρήση των ΤΠΕ στην τάξη είναι λιγότερο ανεπτυγμένη (BARON & HARRARI, 2005). Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν τη θετική άποψη των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ. Όμως, για πιο λόγο δεν τις αξιοποιούν στην εκπαιδευτική διαδικασία; «Οι νέοι δάσκαλοι δεν ξέρουν πως να ενσωματώσουν τις ΤΠΕ στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα προγράμματα κατάρτισης των εκπαιδευτικών πρέπει να τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τους παράγοντες που καθιστούν επιτυχή την ένταξη της τεχνολογίας» (Kurz-McdDowell & Hannafin, 2004). Οι απόψεις των εκπαιδευτικών από έρευνες επιβεβαιώνουν τα παραπάνω καθώς, δύο στους τρείς εκπαιδευτικούς θεωρούν ότι το πρώτο εμπόδιο για τη χρήση των ΤΠΕ είναι η έλλειψη επαρκούς κατάρτισης (BARON & HARRARI, 2005, σσ. 152-153; Κουστουράκης & Παναγιωτακόπουλος, 2008, σ. 432). Επομένως, θα πρέπει να παρέχεται στους 5
εκπαιδευτικούς κατάρτιση στις ΤΠΕ ανάλογα με τις ανάγκες τους, συμπεριλαμβανομένης της παροχής κατάλληλου εξοπλισμού και λογισμικού (Gallagher, 2005). Η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών φαίνεται να κρατά μια θετική στάση για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία ως ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν και κάποιοι οι οποίοι χρειάζονται περισσότερο ευκρινείς λόγους, καθώς δεν είναι ακόμα πεπεισμένοι για τη σκοπιμότητα της ένταξης των ΤΠΕ στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (KIRIDIS, DROSSOS, & TSAKIRIDOU, 2006). Η επίδοση των μαθητών Με την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία η μάθηση μπορεί να γίνει πιο προσιτή, πιο εύκολα επιτεύξιμη και πιο ενδιαφέρουσα (Gallagher, 2005). Χρησιμοποιώντας τον Η/Υ και τις νέες τεχνολογίες εμπλουτίζεται ο τρόπος διδασκαλίας με πολυμεσικές εφαρμογές που προσφέρουν κίνηση, εικόνα και ήχο, αναπληρώνοντας τις αδυναμίες των παραδοσιακών εποπτικών μέσων διδασκαλίας (τετράδιο, βιβλίο, πίνακας) (Παρασκευόπουλος, Μπίλια, & Παρασκευοπούλου, 2010). Επίσης, με τις ΤΠΕ προσφέρονται νέα εργαλεία εκπαίδευσης (διαδραστικά μαθήματα, παιχνίδια ρόλων, προγράμματα εξομοίωσης πειραμάτων) ενώ, οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να δουν όψεις του κόσμου και της ανθρώπινης δραστηριότητας που δεν θα ήταν εφικτό να αναπαραχθούν φυσικά (Μαΐστρος, 2011). Συγκριτικές μελέτες και αναλύσεις δείχνουν ότι η διδασκαλία με τη βοήθεια υπολογιστή επιδρά θετικά στην επίδοση των μαθητών, σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας για όλο το φάσμα των μαθημάτων (Underwood, 1994, Ράπτης, 2000, Παρασκευόπουλος, 2006)[όπως παρατίθεται στους (Παρασκευόπουλος, Μπίλια, & Παρασκευοπούλου, 2010, σ. 2). Μάλιστα, εκτός της θετικής επιρροής στην επίδοση των μαθητών, η χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία φαίνεται να συμβάλλει και στην εντονότερη 6
διατήρηση της γνώσης (Παρασκευόπουλος, Μπίλια, & Παρασκευοπούλου, 2010, σ. 7). Εξίσου σημαντική όμως είναι και η επίδραση στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών 5-6 ετών που χρησιμοποιούσαν υπολογιστή, με τον εκπαιδευτικό να έχει το ρόλο του διαμεσολαβητή, ενθαρρύνοντας τα να σκεφτούν και βοηθώντας τα να συγκεντρωθούν στο έργο τους (Γεωργοπούλου, Ζησιμάτου, Ανδριτσάκης, & Χουλιαρόπουλος, 2011). Οι ΤΠΕ αποτελούν μέσα που ενισχύουν την προσπάθεια του μαθητή για οργάνωση και αναπαράσταση της γνώσης και μέσα από προσεκτικά σχεδιασμένες δραστηριότητες -με τη χρήση κατάλληλων λογισμικών- ενθαρρύνουν την απόκτηση και χρήση δεξιοτήτων κριτικής σκέψης και επιχειρηματολογίας (Βασιλειάδης & Ιωαννίδου-Κουτσελίνη, 2012). Αξίζει όμως, να μελετηθεί διεξοδικότερα η επίδραση της χρήσης του Η/Υ στο πλαίσιο κάθε μαθήματος ξεχωριστά, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που καθένα παρουσιάζει (Παρασκευόπουλος, Μπίλια, & Παρασκευοπούλου, 2010). 7
Βιβλιογραφία Alvarez, B. (2012). Flipping the Classroom: Homework in Class, Lessons at Home. Education Digest, σσ. 18-22. BARON, G.-L., & HARRARI, M. (2005). ICT in French Primary Education, Twenty Years Later: Infusion or Transformation? Education and Information Technologies, σσ. 147 156. Gallagher, J. (2005). DEVELOPING A HERITAGE AND ICT PROJECT IN 12 IRISH PRIMARY SCHOOLS. Education and Information Technologies, σσ. 165-175. Halverson, R., & Smith, A. (2009). How New Technologies Have (and Have Not) Changed Teaching and Learning in Schools. Journal of Computing in Teacher Education, σσ. 49-54. KIRIDIS, A., DROSSOS, V., & TSAKIRIDOU, H. (2006). Teachers Facing Information and Communication Technology (ICT): The Case of Greece. Journal of Technology and Teacher Education, σσ. 75-96. Kurz-McdDowell, N., & Hannafin, R. (2004). Beliefs about Learning, Instruction, and Technology among Elementary School Teachers. Journal of Computer Assisted Learning, σσ. 97-105. Rollag, K., & Billsberry, J. (2012). Technology as the Enabler of a New Wave of Active Learning. Journal of Management Education, σσ. 743-752. Smeets, E., & Mooij, T. (2001). Pupil-centred learning, ICT, and teacher behaviour: observations in educational practice. British Journal of Educational Technology, σσ. 403-417. Vrasidas, C., & Kyriakou, E. (2008, Σεπτέμβριος). Ιntegrating technology in classroom. Πληροφορική, σσ. 18-20. Βασιλειάδης, Γ., & Ιωαννίδου-Κουτσελίνη, Μ. (2012). Καλλιέργεια Κριτικής Σκέψης Μέσα από την Ανάπτυξη Επιχειρηματολογίας με τη Χρήση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή. Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή- Η ποιότητα στην εκπαίδευση: Τάσεις και προοπτικές (Πρακτικά Α' Τόμος), (σσ. 449-458). Γεωργοπούλου, Α., Ζησιμάτου, Γ., Ανδριτσάκης, Π., & Χουλιαρόπουλος, Τ. (2011). Τα Google Tools στην Εκπαίδευση. 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο «ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ», (σσ. 1039-1046). Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. (2000). Να σκεφτούμε την εκπαίδευση του αύριο - Να προωθήσουμε την καινοτομία με τις νέες τεχνολογίες. http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:52000dc0023:el:pdf. Κουστουράκης, Γ., & Παναγιωτακόπουλος, Χ. (2008). Οι ΤΠΕ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση : επιδράσεις και προβλήματα από την προσπάθεια της εφαρμογής τους στην παιδαγωγική πράξη. 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, (σσ. 425-434). Μαΐστρος, Ι. (2011). Κοινωνικές Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών - Επιπτώσεις στην Εκπαίδευση. 2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ, (σσ. 475-484). 8
Ντρεπογιάννη, Ε. (2010). Το «νέο σχολείο» και ο ρόλος των ΤΠΕ ως φορέων εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Πρακτικά Εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», τόμος ΙΙ, (σσ. 593-600). Κόρινθος. Παπαδοπούλου, Έ., & Κοτρίδης, Α. (2010). Θεωρητικό πλαίσιο εφαρμογής των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην εκπαιδευτική πρακτική. 2o Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας, (σσ. 1509-1522). Παρασκευόπουλος, Μ., Μπίλια, Α., & Παρασκευοπούλου, Π. (2010). Εκπαιδευτική χρήση των Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνίας στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση και Σχολική Επίδοση των Μαθητών. Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρµοσµένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.), (σσ. 1-11). Σιγούρος, Ι., & Κέκκερης, Γ. (2012). Η διδασκαλία της εικαστικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση με τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ). ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - θεωρία και πράξη (5), σσ. 110-119. 9