ΕΝΟΤΗΤΑ 8 η Ι ΑΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗΣ Κατά την Φλωράτου (2002) για τη διδαχή της πρώτης ανάγνωσης βάζουµε τους εξής στόχους : Στόχος 1 ος Αναγνωρίζει και γράφει κάθε γράµµα της αλφαβήτας χωρίς δισταγµούς. α, γ, δ, ξ, λ κλπ πρώτα τα µικρά και µετά τα κεφαλαία Στόχος 2 ος ιαβάζει και γράφει οποιαδήποτε συλλαβή (ΣΦ) π.χ. βα, πα, κο, ζα, χι κλπ Στόχος 3 ος ιαβάζει και γράφει απλές λέξεις (ΣΦΣΦ, ΣΦΣΦΣΦ) π.χ. µέλι, κότα, καµήλα, τηλέφωνο Στόχος 4 ος ιαβάζει και γράφει λέξεις µε απλά συµπλέγµατα (δύο σύµφωνα ) που διαβάζονται όπως τα βλέπουµε (ΣΣΦΣΦ) π.χ. βράδυ, κρέας, πλένω Στόχος 5 ος ιαβάζει και γράφει λέξεις που περιέχουν δίψηφα φωνήεντα και συνδυασµούς ει, ευ, ου, ια, αυ) π.χ. ευτυχία, ουρανός, αυτός κλπ. Στόχος 6 ος ιαβάζει και γράφει οποιαδήποτε λέξη µε δίψηφα σύµφωνα µπάλα, τζάκι, Ντίνα, αγγούρι. - 84 -
Εξάσκηση ιαβάζει όλα τα σύµφωνα µόνο µε ένα κάθε φορά φωνήεν (π.χ. πα, σα, µα, φα, ξα κλπ. πι, νι, κι, ρι, βι). ιαβάζει απλές και δύσκολες λέξεις. ιαβάζει απλές προτάσεις. ιαβάζει µικρές παραγράφους. Βελτίωση στη ροή της ανάγνωσης ιάβασµα καρτελών µε εικόνες και τη λέξη γραµµένη από κάτω ευανάγνωστα. Αρχίζουµε µε φωνήµατα που το παιδί γνωρίζει καλά και συνεχίζουµε µε δυσκολότερα και µε φωνήµατα που το παιδί έχει δυσκολία. Επιµένουµε στα δύσκολα συµπλέγµατα όπως στ, τσ, στρ, γκρ, ντζ, χτ, φτ. Συνεχίζουµε µε ανάγνωση λίστες από λέξεις χωρίς εικόνες. Αρχίζουµε µε λίστες από απλές µονοσύλλαβες και δισύλλαβες λέξεις και συνεχίζουµε µε πολυσύλλαβες λέξεις και λέξεις που περιέχουν συµπλέγµατα. Πολύ καλά προγράµµατα είναι οι λίστες της Φλωράτου από το Α µέχρι το Π. Επίσης οι κατηγορίες από το Α- ΣΤ` (Φλωράτου) οι οποίες περιλαµβάνουν: Λέξεις που διαφέρουν µόνο σε ένα φώνηµα (π.χ. αστέρι /αστέρια, καρφιά/καρδιά, παγάκια/παγκάκια), Λέξεις που η διαφορά τους οφείλεται σε αντιστροφή ορισµένων γραµµάτων και συλλαβών (π.χ. µπάλα/λάµπα, λάσπη /σπηλιά, έδαφος/ έφοδος), Λέξεις που διαφέρουν στον τονισµό (π.χ. λεύκα /λευκά, γέρος/γερός). Τα προγράµµατα αντιµετώπισης-αποκατάστασης δυσλεξίας των ηµήτρη και Γιάννη Ζάχου (Κέντρο Ψυχολογικών Μελετών), όπως και τα βιβλία της Μαυροµάτη έχουν αρκετές οδηγίες και θεραπευτικό υλικό. Ανάγνωση κειµένου Στην ανάγνωση κειµένου αρχίζουµε από µικρά κείµενα δύο µε τρεις σειρές και προχωρούµε σταδιακά σε µεγαλύτερα. Είναι καλό να χωρίζουµε τις προτάσεις σε φράσεις και να τις παρουσιάζουµε σε µορφή ποιήµατος π.χ.. Η Αλεπού και τα σταφύλια (Από τα «κείµενα» του Ζάχου) Κάποτε µια αλεπού - 85 -
ήταν λιγωµένη από την πολλή πείνα και τριγυρνούσε να βρει κάτι να φάει. Κατανόηση κειµένου ιαβάζει προτάσεις που αντιστοιχούν σε ορισµένες εικόνες και δείχνει την εικόνα που ταιριάζει. ιαβάζει τρεις προτάσεις εκ των οποίων η µία είναι αστεία, και κυκλώνει την αστεία πρόταση. ιαβάζει κείµενο 3 ή 4 σειρών και δείχνει την αντίστοιχη εικόνα. ιαβάζει κείµενο 3-4 σειρών και απαντάει στις ερωτήσεις. Κατανόηση κειµένου και αφήγηση ιαβάζουµε το κείµενο πρώτα εµείς. Ρωτάµε αν το παιδί έχει άγνωστες λέξεις και τις εξηγούµε πολύ καλά (πρέπει να έχουµε πάντοτε δίπλα µας λεξικό). Εάν υπάρχουν δύσκολα ονόµατα που πρέπει να µάθει το παιδί χρησιµοποιούµαι µνηµονικές στρατηγικές (Ερέχθεια / ε ρε θεία, Αρταφέρνης / Άρτα φέρνει) Γράφουµε τις κύριες ιδέες σε απλές προτάσεις και τις αριθµούµε ή τις βάζουµε γύρω από την επικεφαλίδα. Κάνουµε περίληψη του µαθήµατος συµπεριλαµβάνοντας τις κύριες ιδέες. Ζητάµε να ζωγραφίσει το παιδί, όσο του είναι δυνατόν την ιστορία ώστε να µπορεί να την ανακαλέσει ευκολότερα. Σηµεία στίξης Τα περισσότερα αν όχι όλα τα παιδιά µε δυσλεξία έχουν δυσκολία µε τα σηµεία στίξης κυρίως µε τον τονισµό: Αντιµετωπίζουµε την αποκατάσταση του τονισµού όπως την αποκατάσταση ενός φωνήµατος. Αρχίζοντας µε: Αντιπαράθεση ζευγαριών ελαχίστης διαφοράς π.χ. ρόδια/ροδιά, χάλια/χαλιά. Αναγνώριση του λανθασµένου τονισµού σε λέξεις π.χ. τυρί/τύρι, ταβάνι/τάβανι. - 86 -
Αναγνώριση του λανθασµένου τονισµού σε φράσεις π.χ. µίκρη οθόνη, ανοίχτη πόρτα. Αναγνώριση του λανθασµένου τονισµού σε προτάσεις π.χ. Η µητερά πηγαίνει για ψωνιά κάθε µέρα. Ο δασκάλος είπε ότι θα παµέ εκδρόµη. Αναγνώριση του λανθασµένου τονισµού σε κείµενο. Συµπλήρωση προτάσεων π.χ. Αγόρασα την Κυριακάτικη εφ από το περίπτερο. Ορθογραφία λέξεων, φράσεων, προτάσεων. Ορθογραφία Τα παιδιά µε µαθησιακές δυσκολίες κάνουν φωνολογικά, µορφολογικά και ορθογραφικά (ιστορικής ορθογραφίας) λάθη. Φωνολογικά λάθη: στην θεραπευτική αντιµετώπιση των φωνολογικών λαθών πρωταρχικός στόχος είναι η ανάπτυξη της φωνολογικής ενηµερότητας του παιδιού. Μορφολογικά λάθη: Πρέπει το παιδί να καταλάβει τα µέρη του λόγου Τι είναι άρθρο, τι είναι ουσιαστικό, τι είναι ρήµα, τι είναι επίθετο. Όχι υπό µορφή κανόνων αλλά µε συγκεκριµένο υλικό και παραδείγµατα π.χ. σε µια λίστα από ουσιαστικά, ρήµατα, επίθετα ζητούµε από το παιδί να κυκλώσει µόνο τα επίθετα. Ανάπτυξη της µορφολογικής ενηµερότητας ή επίγνωσης είναι ο στόχος της θεραπευτικής αντιµετώπισης των µορφολογικών λαθών. Χρησιµοποιώντας οπτική βοήθεια (εικόνες, κύβους, κουµπιά ) προσπαθούµε να διδάξουµε στο παιδί τη δοµή της λέξης από τα επιµέρους µορφήµατα π.χ. παίζω = παιζ ω, παράγωγα: µαθαίνω, µαθητής, µάθηση ευ-τύχη = ευτυχία, ευ- διάθεση =ευδιάθετος κλπ. Ορθογραφικά λάθη: Η εικονογραφική µέθοδος της Μαυροµάτη (2004) είναι µια από τις καλύτερες µεθόδους για τη διδαχή των δύσκολων λέξεων στην ορθογραφία. Η µέθοδος αυτή συνδυάζει την εικονογράφηση ορισµένων γραµµάτων µε σηµασιολογική εξήγηση π.χ στη λέξη φωλιά το ω εικονογραφείται σαν µια φωλιά πουλιών. Στην θεραπευτική αντιµετώπιση των παιδιών µε δυσκολίες την ανάγνωση και γραφή πρέπει να λάβει κανείς υπ`όψην του τον τρόπο µάθησης του παιδιού και τους παράγοντες που το επηρεάζουν (βλ. σχήµα). Είναι σηµαντικό να συνειδητοποιήσουµε ότι νοηµοσύνη δεν είναι µόνο η λεκτική νοηµοσύνη αλλά σύµφωνα µε τον Lazear, 1991 υπάρχουν τουλάχιστον επτά ειδών νοηµοσύνες: - 87 -
- 88 -
Εικόνα 1: Μοντέλα µάθησης Dunn and Dunn, 1993, από το βιβλίο υσλεξία-εγχειρίδιο για ειδικούς, Reid, 1998, επιµέλεια: Γ. Παπαδάτος. - 89 -