ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Αξιοποίηση του εκπαιδευτικού λογισμικού «Περιπλάνηση στο χωρο-χρόνο» (Τalent A.E. έκδοση για το Λύκειο) στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών Τίτλος δραστηριότητας: «Η κλιμάκωση του πελοποννησιακού πολέμου: Οι Πελοποννήσιοι και οι Αθηναίοι παρεμβαίνουν δυναμικά στην κερκυραϊκή κρίση» Στοιχεία εκπαιδευτικού: Oνοματεπώνυμο: Δημήτρης Μαρκαντωνάτος (dmark@sch.gr) Ειδικότητα: Φιλόλογος Σχολείο: Πειραμ. Γεν. Λύκ. Αναβρύτων Μάθημα - Τάξη: Αρχαία ελληνικά Α Λυκείου Διάρκεια: 1-2 διδακτικες ώρες Σύνοψη: Η εν λόγω δραστηριότητα εντάσσεται στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών Α Λυκείου και συγκεκριμένα στην ενασχόληση με τα «Κερκυραϊκά» του 3 ου βιβλίου του Θουκυδίδη. Στη δραστηριότητα αξιοποιείται το λογισμικό «Περιπλάνηση στο χωρο-χρόνο» της ΤΑLENT A.E., το οποίο αναπτύχθηκε, για να υποστηρίζει το μάθημα της ιστορίας στις τρεις τάξεις του Λυκείου, μπορεί όμως κάλλιστα να συνδεθεί και με ορισμένες ενότητες του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών, στο οποίο διδάσκονται οι ιστοριογράφοι της κλασικής εποχής. Η περιγραφόμενη δραστηριότητα προϋποθέτει την προηγούμενη εξοικείωση με το αρχαίο κείμενο και στοχεύει στο να εμπεδώσουν βιωματικά οι μαθητές τις διδόμενες γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες αξιοποιώντας τις διαδραστικές δυνατότητες του χρησιμοποιούμενου λογισμικού 1. 1 H δραστηριότητα υλοποιήθηκε σε τμήμα της Α τάξης του Πειραμ. Γεν. Λυκείου Αναβρύτων τον Απρίλιο του 2010. Οι εντυπώσεις των μαθητών κρίνονται θετικές και η ανταπόκρισή τους ιδιαίτερα ενθαρρυντική. 1
Σκοπός και μαθησιακοί στόχοι: Με την παρούσα δραστηριότητα επιδιώκεται: - να εμπεδώσουν οι μαθητές με τρόπο βιωματικό ιστορικές και γεωγραφικές πληροφορίες που απαντούν στην ενότητα με τη βοήθεια του διαδραστικού χάρτη - να εξοικειωθούν με τη χρήση διαδραστικών μέσων για την απεικόνιση και διασύνδεση ιστοριογραφικών πληροφοριών Επίσης να αναπτύξουν οι μαθητές: - τη δεξιότητα της συνεργασίας με άλλα άτομα σε ομαδικές εργασίες - τη δεξιότητα χρήσης ποικίλων πηγών και εργαλείων πληροφόρησης και επικοινωνίας Παιδαγωγικές αρχές & μέθοδοι: ομαδοσυνεργατική μέθοδος, συνδυαστική μάθηση, καλλιέργεια πρωτοβουλίας για αναζήτηση και μάθηση Προετοιμασία: Προετοιμασία καθηγητή: Είναι αναγκαία η εκ των προτέρων εξοικείωση του διδάσκοντος με τις βασικές λειτουργίες του λογισμικού, ώστε να καταστεί απρόσκοπτη η καθοδήγηση των μαθητών στην εφαρμογή τους. Προετοιμασία μαθητών: Απαραίτητη κρίνεται η παρουσίαση των βασικών εργαλείων-λειτουργιών του λογισμικού στους μαθητές (γι αυτό είναι χρήσιμη η ύπαρξη ψηφιακού προβολέα στο εργαστήριο) Οργάνωση της ομάδας Οι μαθητές κάθονται ανά 2 στους Η/Υ. Λαμβάνεται μέριμνα, ώστε σε κάθε ζεύγος να υπάρχει ένας μαθητής με εξοικείωση στη χρήση υπολογιστή. Ρόλοι & ενέργειες του καθηγητή: Ο καθηγητής εισάγει τους μαθητές στο θέμα και επιδιώκει να διατηρήσει ακμαίο το ενδιαφέρον τους. Καθοδηγεί και επιβλέπει την προσπάθεια των μαθητών για την υλοποίηση των ζητουμένων. Μέσα & υλικό: Εξοπλισμός & μέσα: Εργαστήριο πληροφορικής (κατά προτίμηση με σύνδεση στο Διαδίκτυο και ψηφιακό προβολέα) 2
Περιγραφή δραστηριότητας: Η υλοποίηση της δραστηριότητας προϋποθέτει την πρότερη εξοικείωση των μαθητών με το περιεχόμενο του αρχαίου κειμένου, ώστε να είναι ευχερέστερη η συνδυασμένη αξιοποίηση του διαδραστικού χάρτη και των διδόμενων πηγών. Στη συνέχεια οι μαθητές έρχονται σε επαφή με την ηλεκτρονική πλατφόρμα Cruiser και ο διδάσκων τους παρουσιάζει τις βασικές λειτουργίες και δυνατότητες του εργαλείου. Έπειτα διανέμονται στους μαθητές τα φύλλα εργασίας και ζητείται από αυτούς να προχωρήσουν στην υλοποίηση των δραστηριοτήτων 1 ως 6. Τα παιδιά σε ομάδες των 2-3 ανά Η/Υ εκτελούν κάθε βήμα των ζητούμενων εργασιών υπό την επίβλεψη, καθοδήγηση και ενθάρρυνση του διδάσκοντος. Όλοι οι μαθητές συμπληρώνουν ανά ομάδα το ίδιο φύλλο εργασίας και, στη συνέχεια, συζητούνται στην τάξη τα προκύψαντα από κάθε ομάδα δεδομένα. Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του χρόνου οι μαθητές προχωρούν και στη δραστηριότητα επέκτασης (ή, αν ο χρόνος δεν επαρκεί, ανατίθεται η δραστηριότητα για το σπίτι). Οι όροι που ζητείται να διερευνηθούν δίνουν λαβή για διασύνδεση με αντίστοιχες αναφορές σε άλλες ιστορικές περιόδους (π.χ. δίολκος > η διώρυγα του Ξέρξη > ποια ανάγκη οδήγησε στην επιχείρηση διάνοιξής της φρυκτωρίες > ανάλογος τρόπος επικοινωνίας στο Βυζάντιο τριήρης > η κυριαρχία του τύπου αυτού στην αρχαιότητα και οι μετεξελίξεις του στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια) 3
Eνδεικτική βιβλιογραφία: Για τις διδόμενες ενότητες: - Σχολικό εγχειρίδιο αρχαίων ελληνικών Α Λυκείου Ειδικότερα για την κερκυραϊκή κρίση: - Finley J.: Θουκυδίδης, Εκδόσεις Παπαδήμα 1985 - Gomme, A.W: A historical commentary on Thucydides, I-III, Oxford, 1950-6 - Hornblower S.: Thucydides, London 1987 - Kagan D.: The outbreak of the peloponnesean war, Cornell 1969 - Wilcken U.: Αρχαία ελληνική ιστορία, Αθήνα, 1976 - Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος Γ1 Για τις ΤΠΕ στα φιλολογικά μαθήματα: - Κόκκινος, Γ. (1998) Από την Ιστορία στις Ιστορίες, Προσεγγίσεις στην ιστορία της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα - Κουτσογιάννης, Δ. (2001) Ηλεκτρονικοί υπολογιστές και γλωσσική διδασκαλία: πτυχές μιας πολύπλευρης πραγματικότητας. Θεσ/νίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας - Kυρκίνη, Α., (1999). Η εξέλιξη της ιστοριογραφίας και η επίδρασή της στη σχολική πράξη, στη Νέα Παιδεία, τ. 89, σ.σ. 23-33. - Χαραλαμπόπουλος, Α. & Χατζησαββίδης, Σ. (1997), Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας: θεωρία και πρακτική εφαρμογή. Θεσσαλονίκη, Κώδικας - Χοντολίδου, Ε. (1999), Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας. Γλωσσικός Υπολογιστής 1(1): 114-118 - Fines J. (1994) Evidence. The basis of discipline? Στο Bourdillon, Hillary, (Eds), Teaching history, The Open University, Routledge, London, New York 4
Πηγή 1 (σχολ. εγχειρίδιο, σελ. 327) ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τῆς δὲ στάσεως ἐν τούτῳ οὔσης τετάρτῃ ἢ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν νῆσον διακομιδὴν αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες, μετὰ τὸν ἐκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν ἔφορμοι οὖσαι, παραγίγνονται τρεῖς καὶ πεντήκοντα ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀλκίδας, ὅσπερ καὶ πρότερον, καὶ Βρασίδας αὐτῷ ξύμβουλος ἐπέπλει. ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου ἅμα ἕῳ ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ. (Θουκυδίδου, 3.76) Πηγή 2 (Σημείωση σχολ. εγχειριδίου, σελ. 329): Ο Θουκυδίδης αναφέρεται εδώ στα 40 πλοία των Πελοποννησίων που, με αρχηγό τον Αλκίδα, είχαν σπεύσει σε βοήθεια των Λεσβίων στην αποστασία της Μυτιλήνης. Τα πλοία αυτά καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους, έφτασαν στην Κρήτη και από εκεί κατέληξαν στην Κυλλήνη, ορμητήριο του σπαρτιατικού στόλου για τις επιχειρήσεις στον κορινθιακό και το Ιόνιο. Πηγή 3 (σχολ. εγχειρίδιο σελ. 337-344) Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι μέχρι μέσου ἡμέρας δῃώσαντες τὴν γῆν ἀπέπλευσαν, καὶ ὑπὸ νύκτα αὐτοῖς ἐφρυκτωρήθησαν ἑξήκοντα νῆες Ἀθηναίων προσπλέουσαι ἀπό Λευκάδος. Οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ οἴκου παρὰ τὴν γῆν καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται. (Θουκυδίδου, 3.79-81) Δραστηριότητες: 1. Με βάση τις πηγές 1 και 2 να σημειώσετε στο διαδραστικό χάρτη (χρησιμοποιώντας το εργαλείο ανάρτησης σημείου) τα σημεία από τα οποία πέρασε ο πελοποννησιακός στόλος πριν καταλήξει στην Κέρκυρα. Σε κάθε σημείο να τοποθετήσετε κατατοπιστική σήμανση. 2. Με το εργαλείο μέτρησης αποστάσεων να μετρήσετε την απόσταση ανάμεσα στα σκέλη του ταξιδιού. 3. Να υπολογίσετε (σε φύλλο excel ή με την αριθμομηχανή) τον συνολικό χρόνο του ταξιδιού αλλά και τον πιθανό χρόνο που διήρκεσε κάθε επιμέρους σκέλος του, λαμβάνοντας υπόψη ότι η μέση ταχύτητα της τριήρους ήταν 7 κόμβοι (1 κόμβος = 1852 μέτρα/ώρα) 4. Στη συνέχεια να συμπληρώσετε τα στοιχεία και τις τιμές στον ακόλουθο πίνακα. 5
ΕΚΚΙΝΗΣΗ-ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΠΙΘΑΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ Από... προς.... Από... προς Από... προς Από... προς ΣΥΝΟΛΙΚΑ: 5. Στο ισθμό της Κορίνθου υπήρχε η «δίολκος», διά της οποίας τα πλοία κατά την αρχαιότητα μεταφέρονταν από τον Σαρωνικό στον κορινθιακό κόλπο και τανάπαλιν. Μπορείτε, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία μέτρησης, να υπολογίσετε πόσο μικρότερη απόσταση θα διένυε ο στόλος των Πελοποννησίων, αν απέφευγε τον περίπλου της Πελοποννήσου και κατευθυνόταν στην Κέρκυρα μέσω του ισθμού της Κορίνθου; ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΔΙΟΛΚΟΥ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Ποιες γενικές παρατηρήσεις μπορούμε να κάνουμε για τις συνθήκες διεξαγωγής των θαλάσσιων ταξιδιών στην αρχαιότητα; 6. Αφού διαβάσετε την πηγή 3, να επισημάνετε στο διαδραστικό χάρτη τον ισθμό της Λευκάδας και να «χαράξετε» τις πιθανές πορείες που ακολούθησε ο πελοποννησιακός και ο αθηναϊκός στόλος. Δραστηριότητα επέκτασης (για το σχολείο ή το σπίτι) Να κάνετε αναζήτηση στο διαδίκτυο για τους όρους: τριήρης, δίολκος, φρυκτωρία. Στη συνέχεια να καταγράψετε το πληροφοριακό υλικό για κάθε όρο σε μια σύντομη παράγραφο και να αναρτήσετε δίπλα μια σχετική φωτογραφία. 6
Τριήρης: (ΦΩΤΟ) Δίολκος: (ΦΩΤΟ) Φρυκτωρία: (ΦΩΤΟ) 7