Ζώντας με τη μουσική στην αρχαία Αθήνα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ζώντας με τη μουσική στην αρχαία Αθήνα

Ζώντας με τη μουσική στην αρχαία Αθήνα Βρισκόμαστε στο άστυ, το κέντρο της πόλης-κράτους της Αθήνας. Τέτοια εποχή, στα τέλη του μήνα Εκατομβαιώνα 1, η θερμοκρασία βρίσκεται στα ύψη! Όλοι ετοιμάζονται πυρετωδώς για τη σπουδαιότερη γιορτή της πόλης, τα Μεγάλα Παναθήναια 2! Κόσμος συρρέει από όλες τις ελληνικές πόλεις για να παρακολουθήσει τον πολυήμερο εορτασμό. Τα μέλη μιας αθηναϊκής οικογένειας, με μεγάλη αγάπη για τη μουσική και το χορό, δεν κάθονται λεπτό... Ακολούθησέ τους στις καθημερινές τους δραστηριότητες! Οι πρωταγωνιστές: η οικογένεια του Αμφίωνα Αμφίων: ο κύριος του σπιτιού Τιμαρέτη: η σύζυγος του Αμφίωνα Η γιαγιά: η μητέρα του Αμφίωνα Διοκλής: ο μικρός γιος Αρίων: ο μεγάλος γιος Γλαύκη: η κόρη και το νεογέννητο μωρό 1 2 Αντιστοιχούσε στο αττικό ημερολόγιο με την περίοδο από τα μέσα Ιουλίου έως τα μέσα Αυγούστου. Η μεγαλύτερη γιορτή στην αρχαία Αθήνα. Γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης. 2

Βρες το σωστό! Κόψε και κόλλησε τις φιγούρες στο σημείο που ταιριάζουν! 3

4

1 Συμπόσιο στο σπίτι του Αμφίωνα Εικ.1 Αμφίων: Καλωσήλθες στο σπίτι μου! Πάνω στην ώρα έφτασες... Πάμε στον ανδρώνα 1, εκεί μας περιμένουν οι καλεσμένοι μου! Θα φάμε και θα πιούμε με την ψυχή μας στο αποψινό συμπόσιο 2. Και βέβαια, θα διασκεδάσουμε... Α. με τις καλύτερες αυλητρίδες και χορεύτριες που κάλεσα για το φαγοπότι μας. Β. με τα ωραιότερα τραγούδια του συμποσίου που τραγουδάει η γυναίκα μου, η Τιμαρέτη, όταν έχουμε καλεσμένους. Κόλλησε εδώ! 1 Το δωμάτιο όπου ο κύριος του σπιτιού υποδεχόταν τους καλεσμένους στα συμπόσια. 2 Συνάθροιση ανδρών (δείπνο) σε κάποιο σπίτι όπου έτρωγαν, έπιναν κρασί, συζητούσαν και διασκέδαζαν. 5

2 Στο γυναικωνίτη 1 του σπιτιού Εικ.2 Τιμαρέτη: Είμαι η Τιμαρέτη, άξια Αθηναία από καλή οικογένεια. Ξέρω να φροντίζω τα καθημερινά και να ανατρέφω σωστά τα παιδιά. Ο Αμφίων μού έχει μάθει λύρα. Το μεγαλύτερό μου χάρισμα όμως είναι το τραγούδι! Α. Με την άδεια του άντρα μου παίζω λύρα και τραγουδάω, αφού πρώτα τελειώσω με τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών. Κόλλησε εδώ! Β. Το νεογέννητο μωρό μας το κοιμίζω με γλυκά νανουρίσματα... Και πόσα όμορφα παιδικά τραγούδια θα του τραγουδάω όταν μεγαλώσει λίγο! Μες στις μουσικές ανέθρεψα δίπλα μου, στο γυναικωνίτη, και τα άλλα μας παιδιά! 1 Το δωμάτιο στο οποίο περνούσαν τη μέρα τους οι γυναίκες, κάνοντας διάφορες εργασίες (γνέσιμο, υφαντική κ.λπ.). Δεν επιτρεπόταν να μπαίνουν εκεί άντρες, εκτός από αυτούς της στενής οικογένειας (σύζυγος, γιος, πατέρας και αδελφός γυναίκας). 6

3 Για μάθημα μουσικής στο διδασκαλείο Αμφίων: Δεν θέλω να το παινευτώ αλλά είμαι ονομαστός δάσκαλος μουσικής (κιθαριστής) κι έχω πολλούς μαθητές. Σήμερα έχω μάθημα λύρας. Κάθισε να παρακολουθήσεις! Ο μαθητής που περιμένω είναι: Α. ένα κορίτσι από πλούσια οικογένεια που έχει ταλέντο και κάνει μαθήματα μουσικής. Β. ένα ταλαντούχο αγόρι από μια οικογένεια εμπόρων. Εικ.3 Μαθητής: Δάσκαλε, πότε θα μάθω κι εγώ κιθάρα 1 ; Ο ήχος της είναι πλούσιος και δυνατός! Όποτε σε ακούω να παίζεις μαγεύομαι! Η λύρα παίζει μόνο απλές μελωδίες. Κι ο ήχος της είναι τόσο αδύναμος που μοιάζει με ψίθυρο, αν τον συγκρίνεις με την κιθάρα! Αμφίων: Α. Οι νέοι μαθαίνουν πρώτα λύρα! Είναι μέρος της βασικής εκπαίδευσης. Β. Αν θέλεις να μάθεις κιθάρα, πρέπει να δώσεις εξετάσεις και να περάσεις σε ειδική σχολή. Αμφίων: Προσπάθησε, κι ίσως γίνεις επαγγελματίας μουσικός όταν μεγαλώσεις. Τότε θα παίζεις όση κιθάρα θέλεις! Μαθητής: Μα θέλω να δοκιμάσω κάτι διαφορετικό! Να, ο καλύτερός μου φίλος μαθαίνει και αυλό! Αμφίων: Α, όλα κι όλα! Εγώ δεν είμαι σαν αυτούς τους δασκάλους με τις καινούργιες ιδέες... Αν ήξεραν πόσο επηρεάζει την ψυχή των νέων η μουσική, δεν θα έκαναν τέτοιους πειραματισμούς. Η λύρα δυναμώνει την ψυχή των νέων και τους οδηγεί στην αρετή. Ο ήχος του αυλού τούς κάνει αδύναμους και καλλιεργεί διάφορα ελαττώματα... 1 Εξελιγμένος τύπος λύρας. 7

5 Ο Διοκλής στο γυμνάσιο 1 Εικ.4 Διοκλής: Εγώ προτιμώ να αθλούμαι απ το να παίζω μουσική, αντίθετα με όλους τους άλλους στην οικογένειά μου. Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να μαθαίνει μουσική ακόμη και κάποιος που δεν έχει ταλέντο... Παιδοτρίβης: Α. Με το ζόρι μουσική δεν γίνεται! Πες στους γονείς σου να σταματήσεις, αφού ονειρεύεσαι να γίνεις Ολυμπιονίκης. Έτσι, θα χεις περισσότερο χρόνο για να εξασκείσαι στα αθλήματα. Β. Η σωστή εκπαίδευση των νέων στηρίζεται στην εκγύμναση του σώματος, που χαρίζει υγεία και ομορφιά, και τη μουσική, που καλλιεργεί την ομορφιά της ψυχής και του πνεύματος. Κόλλησε εδώ! Παιδοτρίβης: Μην υποτιμάς την αξία της μουσικής. Θέλεις να σε λένε αμόρφωτο; Ούτε από το γυμνάσιο λείπει η μουσική! Με τον ήχο του αυλού συγχρονίζεις τις κινήσεις σου και πετυχαίνεις καλύτερες επιδόσεις στη δισκοβολία και το ακόντιο! 1 Χώρος όπου τα αγόρια ασκούνταν σε διάφορα αθλήματα υπό την καθοδήγηση του παιδοτρίβη. 8

6 Η Γλαύκη στο γάμο μιας παιδικής φίλης Εικ.5 Γλαύκη: Σήμερα παντρεύεται η καλύτερή μου φίλη! Μαζευτήκαμε όλες οι φιλενάδες στο γυναικωνίτη του πατρικού της σπιτιού για να στολίσουμε τη νύφη με μουσικές και τραγούδια. Μετά φίλοι και συγγενείς θα συνοδεύσουμε το ζευγάρι στην πομπή προς το σπίτι του γαμπρού τραγουδώντας τον υμέναιο, ένα ωραίο γαμήλιο τραγούδι! Μόλις το ζευγάρι περάσει στο νυφικό δωμάτιο, όλοι οι νέοι θα μαζευτούμε έξω από την πόρτα και: Α. θα τραγουδήσουμε επιθαλάμια τραγούδια, σύμφωνα με τις παραδόσεις μας. Β. θα χορέψουμε χορούς του γάμου. Κόλλησε εδώ! 9

7 Η γιαγιά θρηνεί Εικ.6 Γιαγιά: Δυστυχώς στη ζωή οι χαρές πάνε μαζί με τις λύπες. Εμείς οι μεγαλύτεροι το ξέρουμε καλά αυτό. Τώρα πρέπει να αποχαιρετίσουμε μια αγαπημένη φίλη, που πήγε στο βασίλειο του Άδη. Α. Στις κηδείες η μουσική και το τραγούδι δεν έχουν θέση. Θα ήταν μεγάλη ασέβεια! Β. Με καλούν συχνά στις κηδείες για να τραγουδήσω θρήνους, αφού έχω κι εγώ τη μουσική στο αίμα μου, όπως όλοι στην οικογένειά μου. Κόλλησε εδώ! 10

8 Ο Αμφίων σε μουσικούς αγώνες στο Ωδείο του Περικλή Εικ.7 Αμφίων: Ξεκίνησαν τα Μεγάλα Παναθήναια! Καθημερινά γίνονται μουσικοί και αθλητικοί αγώνες. Στο καινούργιο Ωδείο 1 έχουμε σήμερα μουσικούς αγώνες κιθαρωδίας 2, αυλωδίας 3, κιθαριστικής 4, αυλητικής 5 και ραψωδίας 6. Εγώ διαγωνίζομαι στην κιθαρωδία! Τα έπαθλα των νικητών διαφέρουν ανάλογα με τη σημασία του αγωνίσματος και τη θέση κατάταξης. Τα μεγαλύτερα έπαθλα παίρνουν: Α. οι νικητές με το πρώτο βραβείο στην κιθαριστική και την αυλητική. Κερδίζουν ένα στεφάνι δάφνης και χρήματα. Β. οι νικητές με το πρώτο βραβείο στην κιθαρωδία. Κερδίζουν ένα στεφάνι ελιάς και χρήματα. Μου έφερες τύχη! Κέρδισα το πρώτο βραβείο στην κιθαρωδία! 1 2 3 4 5 6 Ιδρύθηκε από τον Περικλή το 442 π.χ. Παλαιότερα οι μουσικοί αγώνες διεξάγονταν στην Αγορά. Τραγούδι με συνοδεία κιθάρας. Τραγούδι με συνοδεία αυλού. Εκτέλεση μουσικών κομματιών με κιθάρα. Εκτέλεση μουσικών κομματιών με αυλό. Ρυθμική απαγγελία πολύστιχων επικών ποιημάτων. 11

9 Στους αγώνες πυρρίχιου στην Αγορά Εικ.8 Αμφίων: Κοίταξε! Ο μικρός μου γιος, ο Διοκλής, συμμετέχει στους αγώνες πυρρίχιου 1, στην κατηγορία των εφήβων 2. Είμαι πολύ περήφανος που τον επέλεξαν για την ομάδα πυρριχιστών! Δεν θα μπορούσε να λείπει από τη γιορτή της Αθηνάς ο πυρρίχιος, Α. πολεμικός χορός που χορεύουμε στη μνήμη των Αθηναίων που χάθηκαν στους πολέμους. Β. πολεμικός χορός που χόρεψε η θεά όταν ξεπήδησε πάνοπλη από το κεφάλι του Δία. Κόλλησε εδώ! 1 2 Είδος πολεμικού χορού. Στους αγώνες υπήρχαν και άλλες δύο κατηγορίες: μικρών αγοριών και ενηλίκων. 12

10 Στην Πομπή των Παναθηναίων Εικ.9 Αμφίων: Βρισκόμαστε στην κορυφαία στιγμή της γιορτής! Η πομπή των Παναθηναίων φτάνει με μεγαλοπρέπεια στην Ακρόπολη. Εκεί θα παραδώσουμε τον πέπλο για το άγαλμα της θεάς Αθηνάς 1. Οι μουσικοί: Α. συνοδεύουμε με τις μελωδίες των οργάνων μας θρησκευτικούς ύμνους που ψάλλουν οι χοροί. Β. ακολουθούμε το πλήθος παίζοντας μουσική για να κερδίσουμε κάποιο χρηματικό αντάλλαγμα. Στις άλλες πομπές συνήθως παίζουν αυλό, σε αυτή των Παναθηναίων όμως συμμετέχουν κιθαριστές. Και φυσικά... εγώ είμαι πάντα ο πρώτος που καλούν να παίξει! 1 Φόρεμα που ύφαιναν κοπέλες από τις καλύτερες οικογένειες της πόλης, επί εννέα μήνες. 13

11 Πρόβα παράστασης στο σπίτι χορηγού Εικ.10 Αρίων: Εγώ, ο μεγάλος γιος της οικογένειας, κληρονόμησα το μουσικό ταλέντο των γονιών μου! Συμμετέχω συχνά στο χορό θεατρικών παραστάσεων στα Μεγάλα Διονύσια 1. Αυτές τις μέρες αρχίσαμε πρόβες για μια παράσταση, που γίνονται στο σπίτι του χορηγού μας 2. Ο χορός στις θεατρικές παραστάσεις είναι: Α. ομάδα χορευτών, αντρών και γυναικών, που χορεύουν στα διαλείμματα των παραστάσεων και διασκεδάζουν τους θεατές. Κόλλησε εδώ! Β. άντρες που συμμετέχουν ως ομάδα στην υπόθεση του θεατρικού έργου. Μιλούν, τραγουδούν και χορεύουν. Άλλα μέλη χορού: Αρίωνα, άσε τα λόγια... Σε καλεί ο χοροδιδάσκαλος, η πρόβα ξεκίνησε! Μην νομίζεις ότι, επειδή έχουμε καιρό μέχρι τα Διονύσια, μπορούμε να χρονοτριβούμε... Έχουμε πολλή δουλειά, αν θέλουμε να νικήσουμε! 1 2 Mεγάλη ανοιξιάτικη αθηναϊκή γιορτή προς τιμήν του Διονύσου. Περιλάμβανε δραματικούς (θεατρικούς) αγώνες με παραστάσεις τραγωδίας, κωμωδίας και σατυρικού δράματος. Οι χορηγοί ήταν εύποροι Αθηναίοι πολίτες οι οποίοι επιλέγονταν από την πόλη προκειμένου να χρηματοδοτήσουν το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων στο πλαίσιο των δραματικών αγώνων. 14

ΛΥΣΕΙΣ 1. Συμπόσιο στο σπίτι Α. με τις καλύτερες αυλητρίδες και χορεύτριες που κάλεσα για το φαγοπότι μας. Σωστό! Β. με τα ωραιότερα τραγούδια του συμποσίου που τραγουδάει η γυναίκα μου, η Τιμαρέτη, όταν έχουμε καλεσμένους. Λάθος! Ποτέ μια καθωσπρέπει γυναίκα δεν συμμετέχει στα συμπόσια! Μένει πάντα στο γυναικωνίτη, μακριά απ τα βλέμματα των αντρών. 2. Στο γυναικωνίτη του σπιτιού Α. Με την άδεια του άντρα μου παίζω λύρα και τραγουδάω, αφού πρώτα τελειώσω με τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα των παιδιών. Λάθος! Μουσική και τραγούδι δίνουν έναν ευχάριστο τόνο στις καθημερινές ασχολίες των γυναικών στο σπίτι. Β. Το νεογέννητο μωρό μας το κοιμίζω με γλυκά νανουρίσματα... Και πόσα όμορφα παιδικά τραγούδια θα του τραγουδάω όταν μεγαλώσει λίγο! Μες στις μουσικές ανέθρεψα δίπλα μου, στο γυναικωνίτη, και τα άλλα μας παιδιά! Σωστό! 3. Μάθημα μουσικής στο διδασκαλείο Ο μαθητής που περιμένω είναι: Α. ένα κορίτσι από πλούσια οικογένεια που έχει ταλέντο και κάνει μαθήματα μουσικής. Λάθος! Τα κορίτσια δεν πηγαίνουν σχολείο, μόνο στο σπίτι μαθαίνουν λίγη μουσική από τη μητέρα τους ή την τροφό. Β. ένα ταλαντούχο αγόρι από μια οικογένεια εμπόρων. Σωστό! 15

4. Ο Αμφίων κι ο μαθητής του Α. Οι νέοι μαθαίνουν πρώτα λύρα! Είναι μέρος της βασικής εκπαίδευσης. Σωστό! Β. Αν θέλεις να μάθεις κιθάρα, πρέπει να δώσεις εξετάσεις και να περάσεις σε ειδική σχολή. Λάθος! 5. Ο Διοκλής στο γυμνάσιο Α. Με το ζόρι μουσική δεν γίνεται! Πες στους γονείς σου να σταματήσεις, αφού ονειρεύεσαι να γίνεις Ολυμπιονίκης. Έτσι, θα χεις περισσότερο χρόνο για να εξασκείσαι στα αθλήματα. Λάθος! Η μουσική δεν μπορεί να λείπει από την εκπαίδευση των νέων. Β. Η σωστή εκπαίδευση των νέων στηρίζεται στην εκγύμναση του σώματος, που χαρίζει υγεία και ομορφιά, και τη μουσική, που καλλιεργεί την ομορφιά της ψυχής και του πνεύματος. Σωστό! 6. Η Γλαύκη στο γάμο μιας παιδικής φίλης Μόλις το ζευγάρι περάσει στο νυφικό δωμάτιο, όλοι οι νέοι θα μαζευτούμε έξω από την πόρτα και: Α. θα τραγουδήσουμε επιθαλάμια τραγούδια, σύμφωνα με τις παραδόσεις μας. Σωστό! Β. θα χορέψουμε χορούς του γάμου. Λάθος! 7. Η γιαγιά θρηνεί Α. Στις κηδείες η μουσική και το τραγούδι δεν έχουν θέση. Θα ήταν μεγάλη ασέβεια! Λάθος! Η μουσική συνοδεύει ακόμα και το θάνατο. Υπάρχουν επαγγελματίες θρηνωδοί που τραγουδούν θρήνους. Β. Με καλούν συχνά στις κηδείες για να τραγουδήσω θρήνους, αφού έχω κι εγώ τη μουσική στο αίμα μου, όπως όλοι στην οικογένειά μου. Σωστό! 16

8. Ο Αμφίων σε μουσικούς αγώνες στο Ωδείο του Περικλή Τα μεγαλύτερα έπαθλα παίρνουν: Α. οι νικητές με το πρώτο βραβείο στην κιθαριστική και την αυλητική. Κερδίζουν ένα στεφάνι δάφνης και χρήματα. Λάθος! Για εμάς η οργανική μουσική είναι κατώτερη από το τραγούδι με συνοδεία οργάνου. Β. οι νικητές με το πρώτο βραβείο στην κιθαρωδία. Κερδίζουν ένα στεφάνι ελιάς και χρήματα. Σωστό! Η ελιά είναι το ιερό δέντρο της θεάς Αθηνάς. 9. Στους αγώνες πυρρίχιου στην Αγορά Δεν θα μπορούσε να λείπει από τη γιορτή της Αθηνάς ο πυρρίχιος: Α. πολεμικός χορός που χορεύουμε στη μνήμη των Αθηναίων που χάθηκαν στους πολέμους. Λάθος! Β. πολεμικός χορός που χόρεψε η θεά όταν ξεπήδησε πάνοπλη από το κεφάλι του Δία. Σωστό! 10. Στην Πομπή των Παναθηναίων Οι μουσικοί: Α. συνοδεύουμε με τις μελωδίες των οργάνων μας θρησκευτικούς ύμνους που ψάλλουν οι χοροί. Σωστό! Β. ακολουθούμε το πλήθος παίζοντας μουσική για να κερδίσουμε κάποιο χρηματικό αντάλλαγμα. Λάθος! 11. Πρόβα παράστασης στο σπίτι χορηγού Ο χορός στις θεατρικές παραστάσεις είναι: Α. ομάδα χορευτών, αντρών και γυναικών, που χορεύουν στα διαλείμματα των παραστάσεων και διασκεδάζουν τους θεατές. Λάθος! Β. άντρες που συμμετέχουν ως ομάδα στην υπόθεση του θεατρικού έργου. Μιλούν, τραγουδούν και χορεύουν. Σωστό! Τα τραγούδια του χορού στο θέατρο ονομάζονται χορικά. 17

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικ. 1: Αυλητρίδα παίζει διπλό αυλό σε συμπόσιο. Ερυθρόμορφος κρατήρας, τέλη 5ου αρχές 4ου αι. π.χ. (αρ. ευρ. 1380), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Photo ΥΠ.ΠΟ.Α./ΤΑΠ. Εικ. 2: Γυναικωνίτης, σχέδιο του Δημήτρη Κουκουλά. Εικ. 3: Μάθημα μουσικής. Δάσκαλος και μαθητής, καθισμένοι σε σκαμνιά, κρατούν λύρες στα χέρια τους. Ελεύθερη απόδοση λεπτομέρειας παράστασης από ερυθρόμορφη κύλικα, περίπου 485-480 π.χ., Antikenmuseum, Staatliche Museen Preuβischer Kulturbesitz, Βερολίνο. Εικ. 4: Προπόνηση αθλητών, ενός ακοντιστή, ενός δισκοβόλου και ενός πυγμάχου, με τη συνοδεία δύο αυλητών. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από ερυθρόμορφο αγγείο, 520-510 π.χ., Antikenmuseum, Staatliche Museen Preuβischer Kulturbesitz, Βερολίνο. Εικ. 5: Νυμφοστόλισμα. Η νύφη παίζει άρπα, καθισμένη ανάμεσα στις φίλες της που τακτοποιούν τα προικιά της. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από ερυθρόμορφο αγγείο, περίπου 430 π.χ., Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη. Εικ. 6: Σκηνή κηδείας. Μία γυναίκα με ξέπλεκα μαλλιά μοιρολογεί. Ελεύθερη απόδοση λεπτομέρειας παράστασης από ερυθρόμορφο αγγείο, 5ος αι. π.χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Εικ. 7: Βράβευση νικητή σε μουσικούς αγώνες για το αγώνισμα της κιθαριστικής. Τον πλαισιώνουν δύο ιπτάμενες Νίκες που κρατούν βραβεία (αργυρά αγγεία και κόκκινη ταινία). Αριστερά στέκεται κριτής. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττική ερυθρόμορφη πελίκη, 425-400 π.χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Εικ. 8: Χορός ανδρών που χορεύουν τον πολεμικό χορό πυρρίχιο. Μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα από τη βάση αγάλματος, Ακρόπολη, περίπου 330-320 π.χ. (αρ. ευρ. 1338), Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα. Photo Μουσείο Ακρόπολης. Εικ. 9: Σκηνή με μουσικούς που παίζουν αυλούς και κιθάρες στην πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων. Ελεύθερη απόδοση λεπτομέρειας παράστασης από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, μέσα 5ου αι. π.χ., Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα. Σχέδιο Δημήτρη Κουκουλά. Εικ. 10: Τραγικός χορός μπροστά στο βωμό του Διονύσου. Οι χορευτές φορούν νεανικά προσωπεία. Ελεύθερη απόδοση παράστασης από αττικό ερυθρόμορφο κιονωτό κρατήρα, περίπου 490 π.χ., Antikenmuseum und Sammlung Ludwig, Βασιλεία. 18

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Αθήνα, 2015 Γενικός συντονισμός έργου Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, Αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια Τόνια Κουτσουράκη, Αρχαιολόγος Γραφιστική επιμέλεια Σπήλιος Πίστας, Γραφίστας Σχεδιασμός - Κειμένα Κορίνα Γαβαλά, Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος Γραφιστικός σχεδιασμός Ειρήνη Χαραλαμπίδη, Γραφίστρια Eικονογράφηση Δημήτρης Κουκουλάς, Αρχιτέκτονας Mηχανικός Copyright 2015 Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ISBN 978-960-386-215-4 Το έντυπο «Ζώντας με τη μουσική στην αρχαία Αθήνα» δημιουργήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.