Μικροοικονομική Ι Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Οι εικόνες προέρχονται από το βιβλίο «Εισαγωγή στην Οικονομική», D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, 2 η έκδοση, 2006, Εκδόσεις Κριτική. 3
Σκοποί ενότητας Κατανόηση των μορφών οργάνωσης των επιχειρήσεων. Παρουσίαση τρόπων χρηματοδότησης επενδύσεων. Παρουσίαση θεωρίας παραγωγής και κόστους. Κατανόηση των εννοιών των καμπυλών ίσου κόστους και ίσου προϊόντος. 4
Περιεχόμενα ενότητας (1 από 2) Βασικές έννοιες. Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων. Σημαντικές έννοιες. Τρόποι χρηματοδότησης επενδύσεων. Θεωρία παραγωγής. 5
Περιεχόμενα ενότητας (2 από 2) Καμπύλες ίσου προϊόντος. Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών ίσου προϊόντος. Καμπύλες ίσου κόστους. Θεωρία κόστους. 6
Βασικές έννοιες Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Βασικές έννοιες Βασική υπόθεση: Επιδίωξη κάθε επιχείρησης, η μεγιστοποίηση των κερδών της (Profit maximization). Κέρδη: Συνολικά έσοδα Συνολικό κόστος (profits: total revenues total costs). Έσοδα: Tα ποσά που η εταιρία εισπράττει από την πώληση αγαθών ή υπηρεσιών σε μια δεδομένη περίοδο. Κόστος: Οι δαπάνες που προκύπτουν κατά την παραγωγή των αγαθών και των υπηρεσιών στη διάρκεια μιας περιόδου. 8
Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων (1 από 3) Ατομικές επιχειρήσεις: Ανήκουν σε μεμονωμένα άτομα, τα οποία είναι και οι δικαιούχοι των εσόδων της επιχείρησης, αλλά και πλήρως υπεύθυνοι για τις τυχόν ζημιές της. Προσωπικές επιχειρήσεις: Ανήκουν από κοινού σε δύο ή περισσότερα άτομα τα οποία υπόκεινται σε απεριόριστη ευθύνη ως προς τα κέρδη ή τις ζημίες της επιχείρησης. Ανώνυμες επιχειρήσεις: Η ιδιοκτησία μοιράζεται μεταξύ των μετόχων της επιχείρησης. Οι μέτοχοι έχουν περιορισμένη ευθύνη. Οι μετοχές μεγάλων ανωνύμων επιχειρήσεων, εισηγμένων στο χρηματιστήριο, μπορούν να μεταπωληθούν σε αυτό. 10
Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων (2 από 3) Κύριο χαρακτηριστικό σύγχρονου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής: Η ανώνυμη εταιρεία. Μέτοχοι (shareholders): Περιορισμένη ευθύνη. Αμοιβή: (α) Μερίσματα. (β) Κέρδη κεφαλαίου. 11
Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων (3 από 3) Ρόλος διευθυντικών στελεχών (managers): Πολυπλοκότητα αποφάσεων. Πιθανή διαφορά επιδιώξεων με τους μετόχους (π.χ. Μεγιστοποίηση κερδών ή μεγέθους). Πρόβλημα ιδιοκτησίας και ελέγχου (ownership and control) / εντολοδόχου-εντολέα (principal-agent). Πιθανές λύσεις: Ρόλος επιθετικής εξαγοράς (takeover). Σύνδεση αμοιβών με πορεία μετοχής (share options ). 12
Σημαντικές έννοιες Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Σημαντικές έννοιες (1 από 5) Ισολογισμός (balance sheet): Αποτύπωση ενεργητικού (περιουσιακά στοιχεία) και παθητικού (υποχρεώσεις) μιας εταιρείας σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Μέγεθος-απόθεμα. Αποτελέσματα χρήσης (income statement): Αποτύπωση εσόδων, δαπανών και κερδών ή ζημιών μιας επιχείρησης σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μέγεθος-ροή. 14
Σημαντικές έννοιες (2 από 5) Φυσικό κεφάλαιο (physical capital): Μηχανήματα, εξοπλισμός, κτίρια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή. Οικονομικός ορισμός: Αγαθά που δεν καταναλώνονται πλήρως στην παραγωγική διαδικασία σε μία συγκεκριμένη περίοδο (Κόστος χρήσης κόστος αγοράς). Απόσβεση (depreciation): Η απώλεια της αξίας του φυσικού κεφαλαίου που προκαλείται από τη χρήση του εντός μίας συγκεκριμένης περιόδου(πραγματικό οικονομικό κόστος). 15
Σημαντικές έννοιες (3 από 5) Αποθέματα (inventories): Αγαθά που διατηρεί η επιχείρηση στις αποθήκες της για μελλοντικές χρήσεις (επομένως, μορφή κεφαλαίου). Ανεξόφλητοι και εισπρακτέοι λογαριασμοί. Χρηματικές ροές (cash flow): Ποσά που πραγματικά εισπράχθηκαν στη διάρκεια μίας περιόδου. Δανεισμός (borrowing) και τόκοι κεφαλαίου (interest payments). Καθαρή θέση (net worth):ενεργητικό παθητικό. 16
Σημαντικές έννοιες (4 από 5) Καθαρή θέση, «φήμη και πελατεία» και τιμή εξαγοράς της επιχείρησης. Κόστος ευκαιρίας (opportunity cost): Το ποσό που χάνεται από τη μη χρησιμοποίηση του οικονομικού πόρου (κεφαλαίου ή εργασίας) στην άριστη εναλλακτική του χρήση. 17
Σημαντικές έννοιες (5 από 5) Υπερκανονικά κέρδη (supernormal profits): Τα κέρδη που υπερβαίνουν την απόδοση που θα είχαν τα κεφάλαια των ιδιοκτητών μιας επιχείρησης αν είχαν τοποθετηθεί κάπου αλλού, με επιτόκιο το επιτόκιο της αγοράς. Διάκριση μεταξύ: Κόστους ευκαιρίας και λογιστικού κόστους. Λογιστικών και οικονομικών (ή υπερκανονικών) κερδών. 18
Τρόποι χρηματοδότησης επενδύσεων Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Τρόποι χρηματοδότησης επενδύσεων Παρακρατηθέντα κέρδη. Δανεισμός. Έκδοση νέων μετοχών. Κατανομή επιχειρηματικού κινδύνου (Κίνδυνος χρεοκοπίας). Έλεγχος επιχείρησης και επιθετική εξαγορά. 20
Θεωρία παραγωγής Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Θεωρία παραγωγής (1 από 7) Τα διάφορα αγαθά και υπηρεσίες που ζητούν οι καταναλωτές τα παράγουν και τα προσφέρουν οι ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις χρησιμοποιώντας συνδυασμούς παραγωγικών συντελεστών (factors of production - εργασία, κεφάλαιο, φυσικοί πόροι, κλπ). Η συνάρτηση παραγωγής (production function) προσδιορίζει τις τεχνολογικές δυνατότητες για την παραγωγή ενός αγαθού ή μίας υπηρεσίας με τη χρήση των παραγωγικών συντελεστών. 22
Θεωρία παραγωγής (2 από 7) Στη βραχυχρόνια ανάλυση θεωρούμε την τεχνολογία ως δεδομένη. Παραγωγικοί συντελεστές: εισροές (inputs). Παραγόμενα αγαθά και υπηρεσίες: εκροές (outputs). Εισροές: Βραχυχρόνια: Σταθερές και μεταβλητές. Μακροχρόνια: Όλες μεταβλητές. 23
Θεωρία παραγωγής (3 από 7) Συνήθης υπόθεση: απλή συνάρτηση παραγωγής, ένα μόνο προϊόν, δύο παραγωγικοί συντελεστές (συνήθως εργασία και κεφάλαιο) Παράδειγμα: Q = AK a L b Βραχυχρόνια ανάλυση. (Cobb-Douglas). Δύο παραγωγικοί συντελεστές: Κεφάλαιο (σταθερός-fixed) και εργασία (μεταβλητόςvariable). 24
Θεωρία παραγωγής (4 από 7) Μέσο προϊόν της εργασίας (APL - average product of labour): Συνολικό προϊόν διαιρεμένο διά του αριθμού των εργατών (Q/L). Οριακό προϊόν της εργασίας (MPL - marginal product of labour): το προϊόν κάθε επιπλέον εργάτη που μπαίνει στην παραγωγή (dq/dl, ισούται με την πρώτη παράγωγο της συνάρτησης παραγωγής). Σχέση APL και MPL. 25
Θεωρία παραγωγής (5 από 7) I: MPL>APL (>0). II: APL>MPL (>0). III: APL>MPL (<0). Σημεία Β (max APL) και Γ (max Q). Η επιχείρηση θα παράγει μεταξύ Β και Γ. Περιοχή όπου το συνολικό προϊόν αυξάνει αλλά με φθίνοντα ρυθμό (νόμος των φθινουσών αποδόσεων - law of diminishing returns).
Θεωρία παραγωγής (6 από 7) Μακροχρόνια ανάλυση: και οι δύο παραγωγικοί συντελεστές είναι μεταβλητοί. Δύσκολη γραφική αναπαράσταση (διαγράμματα τριών διαστάσεων). Τι θα συμβεί στο συνολικό προϊόν αν όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές αυξηθούν κατά λ(>1); Αν Q(λL, λk) = λq(l, K) σταθερές αποδόσεις κλίμακας (constant returns to scale). Αν Q(λL, λk) > λq(l, K) αύξουσες αποδόσεις κλίμακας (increasing returns to scale). Αν Q(λL, λk) < λq(l, K) φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας (decreasing returns to scale). 27
Θεωρία παραγωγής (7 από 7) Οι αύξουσες αποδόσεις κλίμακας είναι συμβατές με φθίνουσες οριακές αποδόσεις των παραγωγικών συντελεστών. Οι αύξουσες αποδόσεις κλίμακας αναφέρονται σε σύμμετρη μεταβολή των ποσοτήτων όλων των παραγωγικών συντελεστών, ενώ ο νόμος της φθίνουσας απόδοσης στη μεταβολή ενός μόνο συντελεστή. 28
Καμπύλες ίσου προϊόντος Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Καμπύλες ίσου προϊόντος (1 από 4) Καμπύλες ίσου προϊόντος (isoquant curves): Δείχνουν τους συνδυασμούς παραγωγικών συντελεστών που μπορούν να παράγουν μία συγκεκριμένη ποσότητα προϊόντος. 30
Καμπύλες ίσου προϊόντος (2 από 4) Ιδιότητες: Έχουν αρνητική κλίση. Δεν τέμνονται και δεν εφάπτονται. Είναι «παντού πυκνές». Είναι κυρτές προς την αρχή των αξόνων. Οι ποσότητες προϊόντος που αντιπροσωπεύουν οι καμπύλες αυξάνουν καθώς μεταβαίνουμε από χαμηλότερες σε υψηλότερες καμπύλες. 31
Καμπύλες ίσου προϊόντος (3 από 4) Οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης (marginal rate of technical substitution): Δείχνει πόσες μονάδες του ενός συντελεστή απαιτούνται για να αντικαταστήσουν μία μονάδα του άλλου συντελεστή χωρίς να μεταβληθεί η ποσότητα του προϊόντος που παράγεται. ΟΛΤΥ = (dq/dκ)/(dq/dl). Αρνητικό πρόσημο. Ίσος με την κλίση της καμπύλης ίσου προϊόντος. 32
Καμπύλες ίσου προϊόντος (4 από 4) Όταν μεταβάλλεται η τεχνολογία μεταβάλλεται και η θέση των καμπυλών ίσου προϊόντος. Ρόλος σχετικής εξοικονόμησης συντελεστών. 33
Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών ίσου προϊόντος Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών ίσου προϊόντος (1 από 2) Συντελεστές παραγωγής πλήρως υποκατάστατοι. 35
Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών ίσου προϊόντος (2 από 2) Συντελεστές παραγωγής πλήρως συμπληρωματικοί. 36
Καμπύλες ίσου κόστους Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Καμπύλες ίσου κόστους (1 από 8) Αν γνωρίζουμε τα ποσό που είναι διατεθειμένη να διαθέσει μία επιχείρηση (M) και τις τιμές των συντελεστών της παραγωγής (w και r) μπορούμε να κατασκευάσουμε την καμπύλη ίσου κόστους (isocost curve). Συνδυασμοί των παραγωγικών συντελεστών κατά μήκος αυτής της καμπύλης έχουν ακριβώς το ίδιο κόστος για την επιχείρηση. 38
Καμπύλες ίσου κόστους (2 από 8) Αλγεβρικά: M = w*l + r*k [ ή K = M/r (w/r)l ]. Σημεία τομής με τους άξονες (M/w και M/r). Κλίση της καμπύλης (-w/r). Μεταβολή τιμών παραγωγικών συντελεστών (περιστροφή της καμπύλης). Μεταβολή δαπάνης επιχείρησης (παράλληλη μετατόπιση της καμπύλης). 39
Καμπύλες ίσου κόστους (3 από 8) 40
Καμπύλες ίσου κόστους (4 από 8) Στη μακροχρόνια περίοδο, όταν μπορούμε να μεταβάλουμε όλους τους παραγωγικούς συντελεστές, το τεχνικά αποτελεσματικό σημείο βρίσκεται εκεί όπου η καμπύλη ίσου κόστους εφάπτεται με την καμπύλη ίσου προϊόντος. Σ αυτό το σημείο, ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης ισούται με το λόγο τιμών των παραγωγικών συντελεστών. 41
Καμπύλες ίσου κόστους (5 από 8) Αν δεν βρισκόμαστε σε τέτοιο σημείο, η επιχείρηση μπορεί να μετακινηθεί σε συνδυασμό παραγωγικών συντελεστών χαμηλότερου κόστους και να επιτύχει την παραγωγή της ίδιας ποσότητας ή να παράγει μεγαλύτερη ποσότητα προϊόντος δαπανώντας το ίδιο συνολικό ποσό. 42
Καμπύλες ίσου κόστους (6 από 8) 43
Καμπύλες ίσου κόστους (7 από 8) Ενώνοντας τα τεχνικώς αποτελεσματικά σημεία όταν οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών παραμένουν σταθερές ενώ η συνολική δαπάνη της επιχείρησης μεταβάλλεται, λαμβάνουμε την καμπύλη επέκτασης της παραγωγής (production expansion curve). Μακροχρόνια / βραχυχρόνια περίοδος. 44
Καμπύλες ίσου κόστους (8 από 8) 45
Θεωρία κόστους Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών
Θεωρία κόστους (1 από 10) Πάντα, αναφορές σε «κόστος ευκαιρίας» (ή, «κόστος άριστης εναλλακτικής χρήσης»). Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο κόστος και το προϊόν ονομάζεται συνάρτηση κόστους (cost function) και προσδιορίζεται από τη συνάρτηση παραγωγής και τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών. Βραχυχρόνια (short-run) και μακροχρόνια (longrun) συνάρτηση κόστους, αντίστοιχες με τις συναρτήσεις παραγωγής. 47
Θεωρία κόστους (2 από 10) Στη βραχυχρόνια περίοδο, κόστος σταθερό (fixed - ανεξάρτητο του επιπέδου παραγωγής) και μεταβλητό (variable - συνάρτηση του επιπέδου παραγωγής). Στη μακροχρόνια περίοδο όλο το κόστος είναι μεταβλητό. Συνολικό κόστος (Total cost TC). Μέσο κόστος (Average cost AC). Οριακό κόστος (Marginal cost MC=dTC/dQ). 48
Θεωρία κόστους (3 από 10) TC = TFC + TVC. Κλίση καμπύλης TVC = κλίση καμπύλης TC. Σημεία Α & Β (Q1 & Q2). ATC = AFC + AVC. Σχέση MC, AVC και ATC. Σημεία Γ & Δ (Q1 & Q2). AFC: Ορθογώνια υπερβολή. 49
Θεωρία κόστους (4 από 10) Στη μακροχρόνια περίοδο, όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές είναι μεταβλητοί (όχι σταθερό κόστος). Η επιχείρηση παράγει κατά μήκος της καμπύλης επέκτασης της παραγωγής. 50
Θεωρία κόστους (5 από 10) Σημείο Q* και αποδόσεις κλίμακας. Αριστερά του Q*, το LAC είναι φθίνον: αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας (θετικές οικονομίες κλίμακας economies of scale). Δεξιά του Q*, το LAC είναι αύξον: φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας (αρνητικές οικονομίες κλίμακας anti-economies of scale). 51
Θεωρία κόστους (6 από 10) Σύνδεση με προηγούμενο ορισμό αποδόσεων κλίμακας. Αν Q(λL, λk) = λq(l, K) σταθερές αποδόσεις κλίμακας. Αν Q(λL, λk) > λq(l, K) αύξουσες αποδόσεις κλίμακας. Αν Q(λL, λk) < λq(l, K) φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας. 52
Θεωρία κόστους (7 από 10) Σχέση βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας συνάρτησης κόστους. Βραχυχρόνια, Κ σταθερό, Α Β Γ. Μακροχρόνια, Κ μεταβλητό, Α Β Γ. 53
Θεωρία κόστους (8 από 10) Σαν αποτέλεσμα, κάθε καμπύλη βραχυχρόνιου συνολικού κόστους εφάπτεται σε ένα μόνο σημείο με την καμπύλη μακροχρόνιου συνολικού κόστους. 54
Θεωρία κόστους (9 από 10) Αντίστοιχα κάθε καμπύλη βραχυχρόνιου μέσου κόστους εφάπτεται σε ένα μόνο σημείο με την καμπύλη μακροχρόνιου μέσου κόστους. 55
Θεωρία κόστους (10 από 10) Στη βραχυχρόνια περίοδο, ανεξαρτήτως της μορφής αγοράς στην οποία λειτουργούν, οι επιχειρήσεις μπορεί να παράγουν σε επίπεδο διαφορετικό αυτού που ελαχιστοποιεί το μέσο συνολικό κόστος. Το μέγεθος και η χρονική διάρκεια της απόκλισης μεταξύ βραχυχρόνιου και μακροχρονίου κόστους εξαρτώνται από την ευελιξία της συνάρτησης παραγωγής αλλά και από τις συνθήκες που επικρατούν στις επιμέρους αγορές παραγωγικών συντελεστών. Για παράδειγμα, ύπαρξη ή μη ευέλικτης κεφαλαιαγοράς, ύπαρξη ή μη αγοράς μεταχειρισμένων μηχανημάτων, ή εταιρειών μισθώσεων. 56
Τέλος Ενότητας # 4 Μάθημα: Μικροοικονομική Ι, Ενότητα # 4: Οργάνωση και συμπεριφορά των επιχειρήσεων Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου, Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών