Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό Ί δ ρ υ μ α Σ τ ε ρ ε ά ς Ε λ λ ά δ α ς Σ χ ο λ ή Ε π α γ γ ε λ μ ά τ ω ν Υ γ ε ί α ς & Π ρ ό ν ο ι α ς Τ μ ή μ α Φ υ σ ι κ ο θ ε ρ α π ε ί α ς Π ρ ό γ ρ α μ μ α Μ ε τ α π τ υ χ ι α κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν - Π ρ ο η γ μ έ ν η Φ υ σ ι κ ο θ ε ρ α π ε ί α ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Εγώ κι εσύ... είμαστε διαφορετικοί ε και; ΕΛΑ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ! «Αυτό το εγχειρίδιο έχει στόχο να ενημερώσει τις οικογένειες παιδιών και εφήβων με νοητική υστέρηση δίνοντας κάποια θεωρητικά στοιχεία γύρω από αυτήν και ταυτόχρονα προτείνει θεραπευτικές δραστηριότητες με στόχο την προαγωγή της υγείας και την βελτίωση πιθανών κινητικών διαταραχών». Συγγραφή: Κωνσταντίνος Αγγελίδης, Φυσικοθεραπευτής - Φοιτητής ΠΜΣ Επιμέλεια: Δρ. Ελένη Κορτιάνου, Καθηγήτρια Εφαρμογών Το εγχειρίδιο αυτό δημιουργήθηκε στα πλαίσια εκπόνησης εργασίας στο μεταπτυχιακό μάθημα «Σεμινάριο Προηγμένης Φυσικοθεραπείας» με υπεύθυνο εκπαιδευτικό τον Καθ. Γεώργιο Γιόφτσο. ΛΑΜΙΑ 2016 2
Σκοπός αυτού του εγχειριδίου είναι να ενημερώσει τις οικογένειες των παιδιών και των εφήβων με νοητική υστέρηση αλλά και τους φυσικοθεραπευτές γύρω από τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η συγκεκριμένη διαταραχή όσον αφορά την κινητική ανάπτυξη των ατόμων αυτών, αλλά και τους κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία τους συνεπεία της μειωμένης κινητικότητας από την οποία χαρακτηρίζονται πολλά από τα άτομα αυτά. Επίσης, παρουσιάζεται ένα ενδεικτικό πρόγραμμα ασκήσεων βασισμένο σε ιδέες από τις αρχές της ψυχοκινητικής αγωγής με σκοπό, αρχικά, το παιδί ή ο έφηβος με νοητική υστέρηση να αποκτήσει μια καλύτερη συναίσθηση του σώματός του, να τοποθετηθεί στο χώρο, στο χρόνο αλλά και στον κόσμο των αντικειμένων, να αναπτύξει ή να βελτιώσει βασικές δεξιότητες που αφορούν την κίνησή του αλλά, κυρίως, να επωφεληθεί από τα οφέλη της συστηματικής άσκησης όσον αφορά την προαγωγή της υγείας και της φυσικής του κατάστασης. Αρχικά ας απαντήσουμε σε κάποια βασικά ερωτήματα... 1. Τι είναι νοητική υστέρηση; Νοητική υστέρηση είναι μια κατάσταση που ξεκινάει από την αναπτυξιακή περίοδο και χαρακτηρίζεται από νοητική ικανότητα χαμηλότερη από τον μέσο όρο των ατόμων της ίδιας χρονολογικής ηλικίας. Παράλληλα, το άτομο με νοητική υστέρηση διαθέτει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής, η οποία αντικατοπτρίζεται συνήθως στην ωρίμανση των κινητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων του. 2. Κινητικά χαρακτηριστικά των ατόμων με νοητική υστέρηση. Τα άτομα με νοητική υστέρηση χαρακτηρίζονται από: Μειωμένη κινητικότητα Αποκλίσεις στη στάση του κορμού Μειωμένη μυϊκή δύναμη Ατελή κινητικά πρότυπα Δυσκολία στο συντονισμό ματιού - χεριού και ματιού - ποδιού 3. Ποιοι παράγοντες κινδύνου εγκυμονούν για την υγεία παιδιών και εφήβων με νοητική υστέρηση; Αυτοί σχετίζονται με την απουσία της συστηματικής άσκησης, την κακή διατροφή αλλά και σε παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς. Συγκεκριμένα, αναφέρονται οι εξής παράγοντες κινδύνου: Παχυσαρκία Αρτηριακή υπέρταση Καρδιαγγειακή νόσος Πτωχή καρδιοαναπνευστική λειτουργία Η περιορισμένη, γενικά, λειτουργικότητα. 3 4
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΜΥΪΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΕΙΑΣ Άσκηση 4η: Βάδισμα πάνω σε πάγκο. (α) «ντρίμπλα» με μπάλα δίπλα στον πάγκο, (β) πέταγμα και πιάσιμο μιας μπάλας, (γ) πάσες με την μπάλα με τον θεραπευτή αφού πρώτα αυτή χτυπήσει στο έδαφος («σκαστή πάσα»). Ασκήσεις ισορροπίας Υλικά: Πάγκος, δοκός, μπάλα, ράβδος. Άσκηση 1η: Ελεύθερο τρέξιμο στο χώρο, με παράγγελμα, διακοπή της κίνησης (πλήρης ακινησία) και: (α) ακροστασία, (β) ισορροπία στο ένα πόδι με κλειστά μάτια. Άσκηση 5η: Ασκήσεις πάνω στον πάγκο. (α) Πέρασμα μιας ράβδου κάτω από τον πάγκο, (β) ισορροπία της ράβδου στα δάχτυλα των χεριών, (γ) ισορροπία της ράβδου πάνω σε άλλα μέρη του σώματος (π.χ. στο πόδι). Άσκηση 2η: Ασκήσεις στο ένα πόδι. Ισορροπία στο ένα πόδι, «αεροπλανάκι» και «ημικάθισμα». Άσκηση 6η: Ασκήσεις με συνασκούμενο πάνω σε πάγκο. (α) οι ασκούμενοι βαδίζουν από τις δύο άκρες του πάγκου αντιμέτωποι και όταν συναντηθούν περνούν προσεκτικά ο ένας δίπλα από τον άλλο. Άσκηση 3η: Βάδισμα πάνω στη δοκό, μπρος - πίσω, με στήριξη στα χέρια και στα δάχτυλα των ποδιών, εκτέλεση μισής και ολόκληρης στροφής. 5 6
Ασκήσεις συγχρονισμού με βοηθητικά όργανα Άσκηση 10η: Ντρίμπλα της μπάλας με το ένα πόδι εν κινήσει. Υλικά: αμμόσακους, μπάλες, στεφάνη, σκοινάκια. Άσκηση 7η: Με μικρό αμμόσακο στο κεφάλι: (α) βάδισμα, πέρασμα πάνω από εμπόδια και (β) από την ύπτια κατάκλιση ανόρθωση του κορμού. Άσκηση 11η: Χτύπημα της μπάλας και άλμα πάνω από αυτήν (το άλμα με την μορφή απαγωγής και ψαλίδι ). Άσκηση 8η: Χτύπημα της μπάλας με τον πήχη, με το βραχίονα, με το κεφάλι. Άσκηση 9η: Ντρίμπλα με τη μπάλα και συγχρόνως τρέξιμο ή ελαφρά αλματάκια γύρω από αυτήν και τη στεφάνη με τον θεραπευτή. Άσκηση 12η: Με τον θεραπευτή (άτομο Β). Ο Β προσπαθεί να πιάσει την μπάλα από τον Α, ο οποίος την καλύπτει με το σώμα του. 7 8
Οι ασκήσεις που προαναφέρθηκαν έχουν ως στόχο αφενός την βελτίωση των πιθανών αδυναμιών της νευρομυϊκής συνέργειας αλλά και της φυσικής κατάστασης ως ασπίδα προαγωγής της υγείας, αφετέρου να αντιληφθεί το παιδί το σώμα του σε σχέση με το χώρο και τα αντικείμενα που υπάρχουν σε αυτόν. Έχουν ως στόχο να αυξήσουν τις εμπειρίες του, ξεκινώντας από ασκήσεις στο φυσικοθεραπευτήριο και στη συνέχεια σε εξωτερικό χώρο ώστε να προσαρμοστεί σταδιακά και στο διαρκώς μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον. Η πορεία των ασκήσεων που μπορεί να ακολουθηθεί είναι αρχικά, το παιδί σε σχέση με το αντικείμενο, στη συνέχεια το παιδί με συνασκούμενο (τον φυσικοθεραπευτή ή άλλο παιδί) και τέλος να μπορεί να εκτελεί σύνθετες ασκήσεις με περισσότερους συνασκούμενους (π.χ. με τους συμμαθητές του στο σχολείο). Σημαντικό είναι, σε όλα αυτά, να υπάρχει ταυτόχρονα «γνωριμία» και έλεγχος της αναπνοής. Αυτή βοηθάει το παιδί ώστε να αυτοσυγκεντρώνεται, να χαλαρώνει και να μην κοπώνεται εύκολα. Θα πρέπει λοιπόν κατά τη γνωριμία και τον έλεγχο της αναπνοής: ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΚΠΝΟΗ ΚΑΙ ΕΙΣΠΝΟΗ 1. Ο φυσικοθεραπευτής εκπνέει μέσα στην παλάμη του παιδιού λέγοντάς του «νιώσε και άκουσε τον αέρα και κάνε κι εσύ το ίδιο» 2. Το παιδί εκπνέει μέσα στην δική του παλάμη 3. Το παιδί εκπνέει πάνω σε καθρέπτη 4. Το παιδί σβήνει κεριά 5. Το παιδί φυσάει ένα μπαλόνι 6. Το παιδί μυρίζει ένα λουλούδι ή ένα φρούτο 7. Ο φυσικοθεραπευτής ζητάει από το παιδί να «ρουφήξει» την μύτη του 8. Ο φυσικοθεραπευτής ζητά από το παιδί να κρατήσει ένα κομμάτι χαρτί ή χαρτοπετσέτα χωρίς να το αφήσει να πέσει & να εκτελέσει βαθιά εισπνοή από το στόμα και εκπνοή με μισόκλειστα χείλη. Η διαδικασία των ασκήσεων να αρχίζει από μικρή ηλικία Ο ρυθμός εφαρμογής των ασκήσεων να είναι αργός, αλλά σταθερός Ο αριθμός των ασκήσεων να αυξάνεται προοδευτικά Οι ασκήσεις να είναι σαφείς Η εκπαίδευση να ξεκινάει από την εκπνοή Αρθρογραφία: ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Fotiadou, E., Neofotistou, K., Sidiropoulou, M., Tsimaras, K., Mandroukas, A., Angelopoulou, N. (2009). The Effect of a Rhythmic Gymnastics Program on the Dynamic Balance Ability of Individuals with Intellectual Disability. The Journal of Strength & Conditioning Research, 23 (7) 2102-2106 Προτεινόμενα Βιβλία: Μαρία Σιδηροπούλου 1986. Θεωρία και Πρακτική της Ειδικής Αγωγής, 1η έκδοση, εκδόσεις ΣΑΛΤΟ Διαδίκτυο: http://www.slideshare.net/sppthess/ss-41145651 9 10
ΧΩΡΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ 11 12