ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για τα φύλλα εργασίας προέρχεται εξολοκλήρου από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Διαβάζουμε: Οι Κυκλάδες οφείλουν το όνομά τους στη γεωγραφική τους θέση. Οι αρχαίοι 'Έλληνες τις φαντάζονταν σαν έναν κύκλο γύρω από το ιερό νησί της Δήλου όπου σύμφωνα με το μύθο η κυνηγημένη Λητώ έφερε στο φως τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Πριν από 5000 χρόνια περίπου, την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200-2000 π.χ.), γεννήθηκε στις Kυκλάδες, στα μικρά αυτά νησιά του Αιγαίου, ένας καινούριος και ξεχωριστός πολιτισμός, ο Κυκλαδικός. Οι Kυκλαδίτες έγιναν γρήγορα πολύ καλοί ναυτικοί και με τα καράβια τους ταξίδευαν για να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς, καθώς και για να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους. Ήταν δηλαδή καλοί έμποροι, αλλά και γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες και κυνηγοί. Κατοικούσαν σε μικρές πόλεις που στην αρχή ήταν χτισμένες στις παραλίες και αργότερα στις πλαγιές των λόφων, ίσως για να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Τα σπίτια τους ήταν μικρά με τοίχους από πέτρες και λάσπη και στέγες από ξύλινα δοκάρια, καλάμια και πηλό. Από τον Κυκλαδικό Πολιτισμό δεν σώθηκαν καθόλου γραπτά κείμενα. Για τον τρόπο που ζούσαν και την τέχνη τους μαθαίνουμε από τα αγγεία, τα ειδώλια, τα όπλα, τα εργαλεία και τα κοσμήματα που βρίσκουν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές.
1 η ομάδα: Ονοματεπώνυμα μαθητών 1. 2. 3. 4. 5. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Φύλλο Εργασίας 1 ΠΡΟΘΗΚΗ 1 1. Σχεδιάστε μέσα στο πλαίσιο το βιολόσχημο που σας έκανε εντύπωση από την προθήκη 1 και τη σελίδα με τα περισσότερα βιολόσχημα. ΠΡΟΘΗΚΗ 2 Βιολόσχημα ειδώλια Πρωτοκυκλαδική περίοδος (3200-2800 π.χ.) εικόνα 1 Μαρμάρινο καθιστό ειδώλιο «ο εγείρων πρόποσιν» Πρωτοκυκλαδική περίοδος εικόνα 2 Ειδώλιο γυναικείας μορφής Πρωτοκυκλαδική περίοδος Οι αρχαίοι Κυκλαδίτες, όπως και οι άνθρωποι σε όλα τα μέρη του κόσμου, από τα πολύ παλιά χρόνια, θέλησαν να αποδώσουν την ανθρώπινη μορφή. Το υλικό που διάλεξαν για να σκαλίσουν τα ειδώλια ήταν το λευκό μάρμαρο που άλλωστε υπήρχε άφθονο γύρω τους. Mερικά από τα αγαλματάκια που κατασκεύαζαν οι Kυκλαδίτες δε θύμιζαν και πολύ την ανθρώπινη μορφή. Το περίγραμμά τους θύμιζε περισσότερο το σχήμα του βιολιού, και γι αυτό οι αρχαιολόγοι τα ονόμασαν βιολόσχημα. Αν τα παρατηρήσετε όμως καλά, θα ξεχωρίσετε ένα μακρύ λαιμό (χωρίς κεφάλι), ώμους, τονισμένη μέση και φαρδιά λεκάνη, χαρακτηριστικά του γυναικείου σώματος. Πρόκειται λοιπόν για μια σχηματική απόδοση της γυναικείας μορφής. 2. Στην προθήκη 2, το ειδώλιο (εικόνα 1) απεικονίζει έναν άνδρα καθισμένο σε σκαμνί κρατώντας ένα κύπελλο στο χέρι. Σε τι διαφέρει το ειδώλιο αυτό από το διπλανό του (εικόνα 2). Ορισμένα μαρμάρινα ειδώλια απεικονίζουν καθιστές μορφές. Ο «εγείρων πρόποσιν» (εικόνα 1), έχει προτεταμένο το δεξί χέρι χωρίς υποστήριγμα, κάτι που είναι σπάνιο στην Κυκλαδική τέχνη. Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδωλίου είναι αυτός με τα διπλωμένα χέρια (εικόνα 2). Το ύψος τους κυμαίνεται από λίγα εκατοστά έως και 1,50 περίπου μ. και έχουν βρεθεί τόσο σε οικισμούς όσο και σε νεκροταφεία. (δείτε περισσότερα ειδώλια κανονικού τύπου) - 2 -
Βιoλόσχημα ειδώλια Μάρμαρο Κυκλαδικό Πρωτοκυκλαδική περίοδος (3200-2800 π.χ.) πίσω - 3 -
Ειδώλια γυναικείας μορφής κανονικού τύπου Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδωλίου είναι αυτός που βλέπετε με τα διπλωμένα χέρια πάνω από την κοιλιά (με το αριστερό πάντα πάνω από το δεξί), τα ελαφρώς λυγισμένα γόνατα, την κλίση του κεφαλιού προς τα πίσω και τα ανασηκωμένα πέλματα. Ο τύπος αυτός ονομάζεται "κανονικός". πίσω - 4 -
2 η ομάδα: Ονοματεπώνυμα μαθητών 1. 2. 3. 4. 5. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Φύλλο Εργασίας 2 ΠΡΟΘΗΚΗ 1 1. Δείτε περισσότερες πληροφορίες για το χρώμα στην κυκλαδική τέχνη και σχεδιάστε το πρόσωπο του ειδωλίου που βλέπετε στην εικόνα μέσα στο πλαίσιο τονίζοντας με χρώμα τα σημεία που ζωγράφιζαν. ΠΡΟΘΗΚΗ 2 Ειδώλια ανδρικών μορφών Ειδώλιο γυναικείας μορφής Πρωτοκυκλαδική περίοδος Τα ειδώλια, όπως τα βλέπουμε σήμερα έχουν το λευκό χρώμα του μαρμάρου. Οι αρχαίοι όμως καλλιτέχνες που τα κατασκεύαζαν, ζωγράφιζαν τα μάτια, το στόμα, τα μαλλιά, καθώς και άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Έτσι η εντύπωση που θα έδιναν τα αγαλματάκια θα ήταν πολύ διαφορετική από αυτή που έχουμε συνηθίσει. εικόνα 1 εικόνα 2 κορμός αγάλματος μαρμάρινο ειδώλιο κυνηγού ανδρικής μορφής ή πολεμιστή Η ανδρική μορφή αναπαριστάνεται σπάνια στην κυκλαδική τέχνη. Συνήθως τη συναντούμε σε καθιστά ειδώλια, ειδώλια μουσικών ή σε ειδώλια κυνηγών/πολεμιστών (στα τέλη της ίδιας περιόδου). Τα γνωστά παραδείγματα ανδρικών ειδωλίων στην «κανονική» όρθια στάση είναι ελάχιστα. Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν ήταν ορυκτά, φυσικά δηλαδή χρώματα που βρίσκονται στη γη. Για να ετοιμάσουν το χρώμα έπρεπε πρώτα να τρίψουν το ορυκτό ώσπου να γίνει πούδρα, χρησιμοποιώντας δυο πέτρες και στη συνέχεια να το ανακατέψουν με λάδι ή νερό (πιθανόν και αβγό) για να σταθεροποιηθεί. Τέλος, με ένα πινελάκι έβαφαν τα ειδώλια. κεφάλι ειδωλίου 2. Στο λεπτό πρόσωπο αυτού του ειδωλίου δηλώνονται ανάγλυφα τα., η.. και το.., ενώ ο λαιμός είναι αναλογικά πολύ - 5 -