Αρχαία Ελληνικά ομάδας προσανατολισμού ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Β1. Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο, αν σας αποδείξω μόνο αυτό, ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το παρόν πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας. Αν, όμως, φαίνομαι να έχω ζήσει και ως προς τα άλλα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων, σας παρακαλώ αφενός να εγκρίνετε εμένα για βουλευτή κι αφετέρου αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι. Αρχικά, λοιπόν, θα αποδείξω ότι δεν υπηρετούσα στο ιππικό ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα εκείνης της περιόδου. Β2. Η ερώτηση αφορά στην εισαγωγή στο ρητορικό λόγο του Λυσία και απαντάται στο σχολικό βιβλίο στη σελίδα 79: «Βασικό θέμα για τη θεμελίωση και ασκούσαν έφεση.» Β3. Στόχος του προοιμίου είναι η εύνοια, η πρόσεξις και η ευμάθεια. Ο Μαντίθεος αρχίζει το λόγο του με τρόπο απροσδόκητο, πρωτότυπο και εντυπωσιακό (πολλήν αν κατηγορίας), προκαλώντας την προσοχή των δικαστών. Συνήθως ένας κατηγορούμενος διαμαρτύρεται και εκδηλώνει με κάθε τρόπο την αγανάκτηση και τη δυσαρέσκειά του. Το απροσδόκητο δηλώνεται εμφατικά με τον επιθετικό προσδιορισμό πολλήν και το υπερβατό σχήμα πολλήν αν αυτοις χάριν.η εντυπωσιακή αυτή αρχή χρειάζεται αιτιολόγηση αυτό γίνεται με τη δεύτερη ημιπερίοδο (η αιτιολόγηση δηλώνεται με το γάρ ). Παράλληλα με την πρόσεξιν ο Μαντίθεος προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των δικαστών παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως άδικα συκοφαντημένο που δεν φοβάται να λογοδοτήσει για τις πράξεις της ζωής του και τους κατηγόρους του ως συκοφάντες μοχθηρούς και αδίστακτους που το βαθύτερο κίνητρό τους είναι να τον καταστρέψουν. Αυτή την κακία και τη μοχθηρία των κατηγόρων του τονίζει ο ρήτορας με την προϋπόθεση που θέτει για την έκφραση της ευγνωμοσύνης του προς αυτούς ( ει μη συνήδη κακως εμέ ποιειν ). Στην παράγραφο 2 ο Μαντίθεος παρουσιάζεται γεμάτος αυτοπεποίθηση, σχεδόν αλαζονικός προκαλώντας και πάλι τον εντυπωσιασμό και την προσοχή των δικαστών. Από την αυτοπεποίθησή του αυτή πηγάζει και η αισιοδοξία του ότι ακόμη κι αν κάποιοι τον αντιπαθούν, μετά το πέρας της απολογίας του, θα αλλάξουν γνώμη γι αυτόν. Η αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου εξαίρεται με την πρόταξη του εγώ στην αρχή της περιόδου,τα 1
επιρρήματα ούτω και σφόδρα. Τα απαρέμφατα μεταμελήσειν και ηγήσεσθαι τοποθετούνται στο τέλος της περιόδου (σχήμα υπερβατό ελπίζω μεταμελήσειν ηγήσεσθαι) για να τονιστούν οι προσδοκίες του Μαντίθεου αλλά και να ενταθεί η προσοχή των δικαστών. Το επίρρημα πολύ τονίζει ιδιαίτερα τη σημασία του επιθέτου βελτίω και επιδιώκεται η εύνοια της Βουλής. Στην παράγραφο 3 τονίζεται η πεποίθηση όλων των Αθηναίων ότι για την ανάληψη ενός δημόσιου αξιώματος ήταν απαραίτητα τόσο το δημοκρατικό ήθος όσο και ο ανεπίληπτος ιδιωτικός βίος. Με την πρώτη λέξη της παραγράφου (αξιω) ο Μαντίθεος προβάλλει μια αξίωση, το περιεχόμενο της οποίας όμως αναφέρεται στο τέλος της περιόδου(μηδέν πώ μοι πλέον είναι) αυτό γίνεται και για να τονιστεί το νόημα της αξίωσης και για να προκληθεί η προσοχή και το ενδιαφέρον των δικαστών. Οι δύο ειδικές προτάσεις δηλώνουν τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες αλλά όχι επαρκείς για να αναδειχτεί βουλευτής. ( οι δύο προϋποθέσεις είναι : α ) το δημοκρατικό ήθος, και β ) η συμμετοχή στους αγώνες για την υπεράσπιση της πατρίδας ). Η υποθετική πρόταση (εάν δε φαίνωμαι ) τονίζει την προϋπόθεση που προστιθέμενη στις άλλες δύο θα τον κάνει ικανό να αναλάβει το δημόσιο αξίωμα ( ο χρηστός βίος ). Με το ρήμα δέομαι ο Μαντίθεος εκθέτει μια παράκληση με το πρώτο σκέλος της (εμέ μέν δοκιμάζειν) εξυψώνει τον εαυτό του επιδιώκοντας την εύνοια των δικαστών ενώ με το δεύτερο (τούτους δε ηγήσεσθαι χείρους είναι) μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του. Η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος (δέομαι) δείχνει και το σεβασμό του ρήτορα προς τους βουλευτές, ενισχύοντας έτσι την προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοιά τους. Το προοίμιο τελειώνει με την ενημέρωση του δικαστηρίου (ευμάθεια) για το κατηγορητήριο το οποίο ο Μαντίθεος θα επιχειρήσει να αναιρέσει στη συνέχεια του λόγου του. Έτσι θα προσπαθήσει να πείσει τους δικαστές ότι: α) δεν υπηρέτησε ως ιππέας την εποχή των Τριάκοντα β) δεν βρισκόταν στην Αθήνα την ίδια χρονική περίοδο και γ) δεν συνεργάστηκε με το τυραννικό καθεστώς. Β4. Τα σημαντικότερα πολιτικά όργανα της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν δυο: η εκκλησία του δήμου και η βουλή. Η εκκλησία του δήμου αποτελούσε αναμφισβήτητα το όργανο μέσω του οποίου εκφραζόταν η λαϊκή βούληση. Ήταν πρακτικά αδύνατο όμως να συνεδριάζει καθημερινά και να λαμβάνει αποφάσεις με λεπτομέρειες και ακριβολογίες. Ήταν επίσης αδύνατο να επιβλέπει συστηματικά τις διπλωματικές διαβουλεύσεις και διαπραγματεύσεις με άλλες πόλεις. Τον ρόλο αυτό τον είχε επωμιστεί η βουλή, ένα πολιτικό όργανο που συνεδρίαζε καθημερινά και διέθετε ένα εύρος αρμοδιοτήτων. Το πρώτο μέλημά της ήταν η δημιουργία της ημερήσιας διάταξης, των θεμάτων δηλαδή, που έπρεπε να συζητήσει η εκκλησία του δήμου. Γι αυτό καμία απόφαση από την εκκλησία δεν μπορούσε να ληφθεί, αν δεν είχε πρώτα συζητηθεί διεξοδικά και 2
εγκριθεί από την βουλή. Βασικός στόχος λοιπόν της βουλής ήταν η δημιουργία λεπτομερών σχεδίων που επρόκειτο να τεθούν προς ψήφιση από την εκκλησία. Επιπρόσθετα ρύθμιζε τα θέματα της στρατολογίας, της συντήρησης του στόλου, της φορολογίας και της εξωτερικής πολιτικής, ενώ δεν πρέπει να παραλείψουμε και τις δικαστικές αρμοδιότητες που διέθετε. Η είσοδος στις συνεδριάσεις της Βουλής για τους απλούς πολίτες ήταν σε γενικές γραμμές ελεύθερη (αν και συνήθως χρειαζόταν μια τυπική άδεια). Όταν όμως συζητούνταν απόρρητα θέματα (συνήθως για την εξωτερική πολιτική), η είσοδος ήταν απαγορευμένη σε όλους χωρίς εξαιρέσεις. Από τα παραπάνω λοιπόν καθίσταται σαφές ότι η βουλή αποτελούσε την καρδιά της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ήταν απαραίτητο συνεπώς τα μέλη της, οι πεντακόσιοι βουλευτές (γι αυτό ονομάστηκε και Βουλής των πεντακοσίων) να πληρούν πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Ως αντάλλαγμα όμως για την προσφορά τους οι βουλευτές: α) εισέπρατταν ημερήσια οικονομική αποζημίωση πέντε οβολών (κατά τον 4ο αιώνα π.χ.), β) απαλλάσσονταν για ένα έτος από κάθε στρατιωτική υποχρέωση, γ) τιμητική θέση στο θέατρο κατά τη διάρκεια των δραματικών αγώνων. Μερικές από τις πιο σημαντικές αρμοδιότητες της Βουλής των πεντακοσίων είναι οι παρακάτω : Αρμοδιότητες της Βουλής των πεντακοσίων Άσκηση εξωτερικής πολιτικής (υποδοχή πρεσβευτών και προξένων, ανταλλαγή και αρχειοθέτηση διπλωματικής αλληλογραφίας, αποστολή αντιπροσωπειών σε άλλες πόλεις, σύναψη συμμαχιών και συνθηκών). Καθορισμός ύψους φόρων από συμμαχικές πόλεις κράτη. Έλεγχος των οικονομικών του δημοσίου (έλεγχος εσόδων εξόδων, ενοικιάσεις δημόσιων ακινήτων σε ιδιώτες, κατασχέσεις εξαιτίας χρεών, μειοδοτικοί διαγωνισμοί, παραχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης μεταλλείων κ.α.). Έλεγχος στρατού (φύλαξη και ενημέρωση καταλόγου οπλιτών, εκπαίδευση εφήβων, άμυνα πόλης, έλεγχος στρατηγών και ιππικού). Έλεγχος στόλου (κατασκευή νέων πλοίων και συντήρηση παλαιοτέρων, εκπαίδευση, αμοιβή και τροφοδοσία πληρωμάτων, έλεγχος τριηράρχων, έκδοση κανονισμών ναυτικού). Έλεγχος επαρκούς τροφοδοσίας της πόλης. Κατανομή κρατικού χρήματος στους άρχοντες για την κάλυψη διαφόρων δαπανών. Ευθύνη για την παροχή των επιδομάτων στους αδύνατους. Ευθύνη για την κατασκευή διαφόρων δημοσίων έργω. Ευθύνη για τα ιερά και την τέλεση θρησκευτικών εκδηλώσεων σε συνεργασία με τους αρμόδιους άρχοντες. Δημιουργία ημερήσιας διάταξης για την εκκλησία του δήμου. 3
Δυνατότητα παραπομπής σε δίκη ανώτερων αξιωματούχων (ακόμη και στρατηγών). Η Βουλή εκλεγόταν με ετήσια θητεία. Αποτελείτο από πεντακόσια μέλη, πενήντα από κάθε φυλή (οι αθηναϊκές φυλές ήταν δέκα). Δικαίωμα συμμετοχής είχαν οι άνδρες πολίτες ηλικίας τουλάχιστον τριάντα ετών που δεν είχαν καταδικαστεί για κανένα αδίκημα από τα αθηναϊκά δικαστήρια, είχαν υπηρετήσει τη στρατιωτική τους θητεία και δεν όφειλαν χρήματα στο δημόσιο. Τα μέλη κάθε φυλής εξέλεγαν με ψηφοφορία από εκατό υποψήφιους βουλευτές (Χ 10 φυλές = 1000 άτομα). Από τα 1000 αυτά άτομα επιλέγονταν με κλήρωση οι πεντακόσιοι (πενήντα από κάθε φυλή) ως τακτικοί βουλευτές ενώ οι υπόλοιποι πεντακόσιοι ήταν οι αναπληρωματικοί βουλευτές. Η Βουλή συνεδρίαζε καθημερινά είτε στο χώρο κοντά στην Αγορά, είτε σε ειδικό χώρο δίπλα από το ναύσταθμο του Πειραιά (τουλάχιστον όσο συνερχόταν για θέματα σχετικά με το ναυτικό). Το αθηναϊκό έτος αποτελούταν από 350 περίπου μέρες. Έτσι για 35 μέρες κάθε φυλή αναλάμβανε τη πρυτανεία, τη διοίκηση δηλαδή της Βουλής. Η φυλή αυτή ονομαζόταν πρυτανεύουσα. Έτσι τη διοίκηση της Βουλής ανελάμβαναν διαδοχικά όλες οι φυλές. Από την πρυτανεύουσα φυλή εκλέγονταν καθημερινά οι πρυτάνεις (με θητεία που ξεκινούσε από τη μια δύση του ηλίου ως την επόμενη). Οι αξιωματούχοι αυτοί κρατούσαν τα κλειδιά των ναών που βρίσκονταν οι κρατικοί θησαυροί και τα αρχεία. Β5 α) το ήθος του ομιλητή: ο Μαντίθεος προσπαθεί να πείσει τους βουλευτές ότι έχει δημοκρατικά φρονήματα και επομένως δεν είναι δυνατόν να ευσταθούν οι εναντίον του κατηγορίες και ότι η ζωή του σε όλες τις εκφάνσεις της υπήρξε χρηστή και άμεμπτη. β) το ήθος των κατηγόρων: ο Μαντίθεος αμφισβητεί τα κίνητρα των κατηγόρων του και τους παρουσιάζει ως μοχθηρούς, κακούς και κοινούς συκοφάντες. γ) το ήθος του ακροατηρίου: ο Μαντίθεος αναφέρεται στους αγώνες που έδωσαν οι βουλευτές για την υπεράσπιση της πατρίδας και της δημοκρατίας. Γ1. Συνείδηση: συνῄδη Ηγεμόνας: ἡγήσεσθαι, ἡγεῖσθαι, ἡγοῦμαι Διάβολος: διαβεβλημένοις Ευτυχία: τυγχάνει Βίος: βεβιωμένων, βεβιωκὼς 4
Γ2. α) βιόω-ω: βιώσιμος, βίωμα, αβίωτος, β) έχω: ευεξία, έξις, σχεδόν γ) ποιω: ποίηση, ποίημα δ) λέγω: ρήση, ρήμα ε) φαίνομαι: φάσμα, φανός στ) πράττω: πράγμα, πράκτωρ ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Αυτός προς τους Αθηναίους έγραψε τα εξής: Ο βασιλιάς των Περσών εξουσιάζει χώρα μεγάλη και πλούσια, είναι πλούσιος και λυπάται να ξοδέψει χρήματα. Επειδή λοιπόν εσείς διαφέρετε από τους υπόλοιπους Έλληνες, επειδή σας φροντίζει, υπόσχεται ότι θα φροντίσει τα κατακαμένα ιερά σας, ότι θα ανοικοδομήσει την πόλη σας και ότι θα σας κάνει αρχηγούς των Ελλήνων, αν σταματήσετε τον πόλεμο και απομακρυνθείτε από την Ελληνική συμμαχία. Διαφορετικά η πόλη σας θα υποστεί μεγάλες ζημιές. Τί απαντάτε σε αυτά; Οι Αθηναίοι απάντησαν στους πρέσβεις του Μαρδονίου: Μέχρις ότου ο ήλιος ακολουθεί την ίδια πορεία, οι Αθηναίοι δε θα σταματήσουν τον πόλεμο εναντίον των Περσών υπέρ της χώρας, των ιερών και της ελευθερίας της Ελλάδας. Β. 1. γράφει, παύησθε, ἀποκρίνονται 2. ἦρξας, ἄρξον 3. εὐπορῇ, εὐποροῖ/οίη 4. φείδεσθαι, ἐφείδοντο 5. πεπορεύμεθα 6. πόλεως-πόλεσι, πορείας-πορείαις, χρήματος-χρήμασι, σοῦ (σου)-ὑμῖν 7. τούτους, ταύταις Γ1. 1. κυρίους: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του απαρεμφάτου ποιήσειν (ὑμᾶς) 2. ὑμᾶς: αντικείμενο του απαρεμφάτου ποιήσειν 3. πλουσίας: επιθετικός προσδιορισμός στο γῆς 4. τῶν Ἑλλήνων: αντικείμενο του ρήματος διαφέρετε 5. ὑμῶν: γενική κτητική στο τὴν πόλιν 6. ἀνοικοδομήσειν: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος ἐπαγγέλλεται. 5
7. τοῖς πρέσβεσι: αντικείμενο του ρήματος ἀπεκρίναντο Γ2. α) Ἐπειδὴ δὲ ὑμεῖς τῶν ἄλλων Ἑλλήνων διαφέρετε : Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση. β) ἐὰν τοῦ πολέμου παύσησθε : Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. γ) καὶ (ἐὰν) τῆς τῶν Ἑλλήνων συμμαχίας ἀπέχητε : Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση 6