Τ.Ε.Ε. τμήμα Κερκύρας / Ν.Α. Νομού Κερκύρας Ημερίδα με θέμα: Χωροταξικός και Πολεοδομικός Σχεδιασμός Όρος Ζωής για την Κέρκυρα Εισήγηση : Δημήτριος Ντοκόπουλος, Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος "Από τον Ν.Δ. 17-7-23 στον Ν.2508/97" Συζητώντας στην σημερινή ημερίδα για τα θέματα του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, θα αναφερθώ στα νομοθετήματα που σφράγισαν την εξέλιξη του πολεοδομικού σχεδιασμού στη χώρα μας τα τελευταία 80 χρόνια. Αυτά είναι: - Το Νομοθετικό Διάταγμα 17-7-23 - Ο νόμος 947/79 - Ο νόμος 1337/83 και τέλος - Ο νόμος 2508/97 Σχετικά με τον χωροταξικό σχεδιασμό θα υπάρχει αναφορά από άλλον εισηγητή. Ν.Δ. 17-7-23 (ΦΕΚ 228/Α/16-8-23) Το πλαίσιο του Ν.Δ/17-7-1923 αποτέλεσε το πιο παλιό συγκροτημένο σύστημα διατάξεων για την παραγωγή του πολεοδομημένου χώρου στην Ελλάδα. Είναι το μακροβιότερο διάταγμα που ρύθμισε για πάνω από μισό αιώνα την εξέλιξη των πόλεων μεγάλων και μικρών αστικών κέντρων. Η εξέλιξη των πόλεων μέσα από την νομοθεσία του 23 αντιμετωπίζεται σαν μια τεχνική διαδικασία χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις σχεδιασμού σε γενικότερο επίπεδο. Οι πιο σημαντικές διατάξεις του ΝΔ/23 ήταν: - το άρθρο 1 που περιγράφει το στάδιο για την έγκριση σχεδίου πόλης - Το άρθρο 2 που περιγράφεται η σύνταξη σχεδίου πόλης - Το άρθρο 7 περί ιδιωτικών ρυμοτομικών σχεδίων και παραθεριστικών οικισμών Όρος ζωής για την Κέρκυρα», Κέρκυρα, 16/03/2007.
2 - Το άρθρο 8 για την εκπόνηση του νέου ρυμοτομικού σχεδίου. Καθόρισε τις διαδικασίες εφαρμογής των σχεδίων, καθιερώνοντας την σύνταξη πράξεων αναλογισμού και τις τακτοποιήσεις οικοπέδων. Πέρα από τα παραπάνω διατύπωσε την διάταξη για την εκτός σχεδίου δόμηση και καθιέρωσε τη ζώνη γύρω από τους οικισμους, τη γνωστή ζώνη των 500 μ. Το αποτέλεσμα αυτού του συστήματος διατάξεων ήταν η παραγωγή σημαντικού αριθμού σχεδίων τα οποία όμως συντάχθηκαν χωρίς ιδιαίτερο γενικώτερο σχεδιασμό ή έστω σχεδιασμό ευρύτερης περιοχής, πέραν της συγκεκριμένης επέκτασης ή νέου σχεδίου. Οι διαδικασίες εφαρμογής των σχεδίων ήταν αρκετά χρονοβόρες και πολύπλοκες, γεγονός που οδήγησε σε περιορισμένο αριθμό πράξεων αναλογισμού και δεν είναι τυχαίο ότι σχέδια που έχουν εγκριθεί από πολύ παλιά δεν έχουν ακόμα και σήμερα εφαρμοστεί. Το πλαίσιο του ΝΔ 23 δεν ήταν δυνατόν να απαντήσει στις απαιτήσεις που δημιουργήθηκαν στις πόλεις την μεταπολεμική περίοδο με την εσωτερική μετανάστευση και διόγκωση του λεκανοπεδίου Αττικής και την δημιουργία χιλιάδων αυθαιρέτων που κλήθηκαν να επιλύσουν το στεγαστικό πρόβλημα της περιόδου αυτής. Ν-947/79 (ΦΕΚ 169/Α/26-7-79) Σε αντικατάσταση των βασικών διατάξεων του ΝΔ 23 για την πολεοδομική συγκρότηση των οικιστικών περιοχών ψηφίστηκε το 1979 με αρμόδιο υπουργό τότε τον Στέφανο Μάνο ο νόμος 947 «περί οικιστικών περιοχών». Ο νόμος αυτός αποτελεί τομή για τα χρονικά δεδομένα της περιόδου και αφορούσε τις επεκτάσεις των συγκεκριμένων σχεδίων. Τα κύρια στοιχεία αυτού του νόμου είναι: - Η καθιέρωση των μελετών οικιστικής αναπτύξεως και αναμορφώσεως προκειμένου να εγκριθεί η ένταξη μιας περιοχής στο σχέδιο. «Η οικιστική περιοχή» ήταν κάτι σαν το Γ.Π.Σ. TOY 1337/83. - Η θεσμοθέτηση των χρήσεων γης στην υπό επέκταση περιοχή. - Ο προσδιορισμός μέγιστου σ.δ. στις επεκτάσεις. 2
3 Για την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου θεσπίζεται η υποχρέωση της εισφοράς σε γη ώστε να αποκτηθούν οι απαραίτητοι κοινόχρηστοι χώροι και της εισφοράς σε χρήμα προκειμένου να κατασκευαστούν οι απαραίτητες οικοδομές. Ταυτόχρονα απλουστεύεται η διαδικασία εφαρμογής με την θέσπιση της πράξης εφαρμογής που γίνεται ενιαία αντί των χρονοβόρων αναλογισμών. Ως προς τον τρόπο ανάπτυξης προέβλεπε 3 τρόπους : - Τις ζώνες ενεργής πολεοδομίας - Τις ζώνες αστικού αναδασμού - Τις ζώνες κανονιστικών όρων δόμησης Για την εποχή του Ν 947/79 αποτέλεσε σημαντική τομή που πρέπει να συνεξετασθεί μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο ρυθμίσεων της εποχής εκείνης όπως η δραστική μείωση των συντελεστών δόμησης στις πόλεις, κυρίως στην Αθήνα, τις προσπάθειες της αντιμετώπισης της υπερσυγκέντρωσης του Λεκανοπεδίου Αττικής με τη δημιουργία των αντίπαλων πόλεων και με σειρά μελετών στα πλαίσια μιας συνολικότερης αντιμετώπισης γενικότερων χωροταξικών προβλημάτων της χώρας. Σε κάθε περίπτωση οι μελέτες οικιστικών περιοχών έχουν ένα περιορισμένο πλαίσιο αναφοράς και όσες λίγες μελέτες εκπονήθηκαν δεν μπορούσαν να ενταχθούν σε γενικότερό χωροταξικό σχεδιασμό. Ν. 1337/83 (ΦΕΚ 33/Α/4-3-83) Ο νόμος 1337/83 αρχικά ονομάστηκε προσωρινός με χρονικό ορίζοντα την 5ετία και καθιερώνει ένα ανώτερο επίπεδο σχεδιασμού από αυτό που μπορούσε να γίνει μέχρι το 1982. Για πρώτη φορά καθιερώνεται η ανάγκη να υπάρχει ένας γενικός σχεδιασμός των πόλεων προκειμένου να γίνου οι επεκτάσεις των πόλεων. Έτσι καθιερώνεται το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο που στόχο έχει την διατύπωση πρότασης πολεοδομικής οργάνωσης και ρύθμισης του υπό μελέτη οικισμού και του ευρύτερου περιβάλλοντος του. Το Γ.Π.Σ. θεωρήθηκε σαν η ανώτατη βαθμίδα του πολεοδομικού σχεδιασμού που θα αποτελούσε τον οδηγό για τις πολεοδομικές μελέτες επέκτασης αναθεώρησης. Για την εξασφάλιση της εφαρμογής του Γ.Π.Σ. ο Ν. 1337 θεσπίζει τις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου προκειμένου να ρυθμίζεται η κρίσιμη ζώνη γύρω από τις πόλεις. 3
4 Θεσπίζεται η πολεοδομική ενότητα γειτονιά και θεσμοθετούνται οι επιτροπές γειτονίες. Θεσπίζονται ζώνες που κρίθηκαν απαραίτητες για να επιλύσουν σημαντικά προβλήματα ανάπτυξης ή αναμόρφωσης των περιοχών των αστικών κέντρων όπως: - Η Ζώνη Ενεργού Πολεοδομίας - Η Ζώνη Ειδικής Ενίσχυσης - Η Ζώνη Κοινωνικού Συντελεστή Στο ίδιο νομοθέτημα ορίζεται η δυνατότητα δημιουργίας πλαισίου για ανάπτυξη ζωνών Β κατοικίας καθώς και της οριοθέτησης οικισμού κάτω των 2000 κατοίκων. Με βάση το θεσμικό πλαίσιο του Ν. 1337 οργανώθηκε από το Υ.ΧΩ.Π. η Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (Ε.Π.Α.), που ήταν η σημαντικότερη επιχείρηση σχεδιασμού του χώρου. Ν. 2508/97 (ΦΕΚ-124/Α/13-6-97) Σκοπός του νόμου είναι ο καθορισμός των κατευθυντήριων αρχών, των όρων, των διαδικασιών και μορφών πολεοδομικού σχεδιασμού για την βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη της χώρας. Κατά τον Ν.2508/97 ο πολεοδομικός σχεδιασμός εναρμονίζεται με τις αρχές και τις κατευθύνσεις του αναπτυξιακού προγραμματισμού και χωροταξικού σχεδιασμού. Προβλέπονται 2 επίπεδα σχεδιασμού. Στο πρώτο επίπεδο περιλαμβάνονται: α. Το ρυθμιστικό σχέδιο β. Το Γ.Π.Σ. για τον αστικό και περιαστικό χώρο και το Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. για τον μη αστικό χώρο Το δεύτερο επίπεδο αποτελεί την εξειδίκευση και εναρμόνιση του πρώτου επιπέδου και περιλαμβάνει την πολεοδομική μελέτη και την πράξη εφαρμογής, την πολεοδομική μελέτη αναπλάσεων, παραγωγικών πάρκων ή άλλες πολεοδομικές μελέτες. Τα ρυθμιστικά σχέδια αφορούν στην οικιστική αναπτυξιακή προστασία του περιβάλλοντος ευρύτερων περιοχών των αστικών συγκροτημάτων Πάτρας, Ηρακλείου Κρήτης, Λάρισας, Βόλου, Καβάλας και Ιωαννίνων. Το Γ.Π.Σ. ή το Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. περιλαμβάνει ολόκληρη την εδαφική περιφέρεια του Καποδιστριακού Δήμου. 4
5 Με το Γ.Π.Σ. ή το Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. καθορίζονται: - Περιοχές ειδικής προστασίας που δεν προορίζονται για πολεοδόμηση όπως είναι ιδίως χώροι αρχαιολογικού, αρχιτεκτονικού, ιστορικού ή λαογραφικού ενδιαφέροντος, παραθαλάσσιες ή παραποτάμιες ζώνες, βιότοποι και τόποι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, δάση και δασικές εκτάσεις. - Τις προς πολεοδόμηση περιοχές για κύρια, δεύτερη κατοικία ή την εγκατάσταση αναπτυξιακών δραστηριοτήτων (παραγωγικά πάρκα, τουριστικές ζώνες) - Τις Περιοχές Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης (Π.Ε.Ρ.ΠΟ.) - Τα τμήματα των οικισμών που έχουν ανάγκη ανάπλασης ή αναμόρφωσης - Τις Ζώνες Ειδικής Ενίσχυσης (Ζ.Ε.Ε.) Με τον Ν. 2508/97 επιχειρείται με ενιαίο τρόπο ο συνολικός σχεδιασμός τόσο του αστικού όσο και του εξωαστικού χώρου. Για πρώτη φορά συνδέεται πολύ πιο ουσιαστικά ο σχεδιασμός με την αναπτυξιακή διαδικασία του κάθε Δήμου. Τα Γ.Π.Σ.-Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. αποτελούν ουσιαστικά τα τοπικά χωροταξικά σχέδια που εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις του υπερκείμενου επιπέδου χωροταξικού σχεδιασμού, όπως τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (Π.Π.Χ.Σ.Α.Α.), καθώς και τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια. Ταυτόχρονα η θεσμοθέτηση τους είναι εργαλείο για την αναπτυξιακή διαδικασία των Δήμων διότι προσδιορίζονται με σαφήνεια και συνολικά στο χώρο οι παραγωγικές δραστηριότητες, Ζώνες Τουρισμού Αναψυχής, Βιοτεχνικές-Βιομηχανικές Ζώνες. Οι προδιαγραφές, βέβαια, σύνταξης των Γ.Π.Σ. - Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. εκδόθηκαν τρία χρόνια μετά, δημιουργώντας ένα μεγάλο κενό σχεδιασμού. Η σύνταξη των Γ.Π.Σ. - Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. αποτελεί πλέον το απαραίτητο κλειδί για την οργάνωση του συνόλου των οικονομικών δραστηριοτήτων στο χώρο. Αντίθετα η απουσία ρυθμίσεων επιτείνει την απρογραμμάτιστη, περιστασιακή και άναρχη διάχυση των χρήσεων, με αποτέλεσμα τις έντονες συχνά συγκρούσεις τους. Στη σημερινή χρονική περίοδο δεν έχει αναληφθεί κάποια κεντρική πρωτοβουλία από πλευράς διοικήσεως για τον σχεδιασμό των δήμων σύμφωνα με το Ν. 2508/97, όπως έγινε με την Ε.Π.Α. και τον Ν.1337/83. 5
6 Η πρωτοβουλία επαφίεται πλέον στη τοπική και νομαρχιακή αυτοδιοίκηση. Πολλοί δήμοι εκμεταλλευόμενοι το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον 2000-2006» του Γ Κ.Π.Σ. ενέταξαν σε αυτό μελέτες Γ.Π.Σ- Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. και σήμερα εκπονείται σημαντικός αριθμός τέτοιων μελετών. Επίσης ορισμένες περιφέρειες είχαν προβλέψει την χρηματοδότηση τέτοιων μελετών μέσα από τα Π.Ε.Π. Συμπερασματικά: - Το θεσμικό πλαίσιο του Ν. 2508/97 αποτελεί ένα ουσιαστικό εργαλείο σχεδιασμού που εξειδικεύει τις κατευθύνσεις των ανώτερων βαθμίδων σχεδιασμού. - Τα ανώτερα επίπεδα σχεδιασμού Π.Π.Σ.Χ.Α.Α. ήδη έχουν θεσμοθετηθεί για όλες τις περιφέρειες της χώρας. - Θα ολοκληρωθούν και τα εδικά χωροταξικά πλαίσια και το εθνικό χωροταξικό σχέδιο. Εναπόκειται πλέον τόσο στους φορείς της διοίκησης όσο και της αυτοδιοίκησης η ανταπόκριση στην στοιχειώδη υποχρέωση του σχεδιασμού του χώρου στην περιοχή ευθύνης τους εκμεταλλευόμενοι τις χρηματοδοτικές δυνατότητες διαφόρων προγραμμάτων. 6