Διάρθρωση και προβλήματα της ελληνικής οικονομίας Σ. Δημέλη: Μακροοικονομικά μεγέθη και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας Διδάσκων: Ιωάννα-Σαπφώ Πεπελάση Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. 3
ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 1960-2009 Σοφία Π. Δημέλη Καθηγήτρια AΘΗΝΑ 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαχρονική Πορεία του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) Η Συμβολή των Συνιστωσών του Δαπάνης στην Ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας Τα Δημοσιονομικά Μεγέθη της Ελληνικής Οικονομίας Το ισοζύγιο του Δημόσιου Τομέα Εξωτερικό Εμπόριο της Ελλάδας: 1990-2006 Εξέλιξη και Διάρθρωση του Εμπορίου κατά Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών και Ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Οικονομίας
61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 91 93 95 97 99 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Ρυθμοί Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας 1960-2013 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00-2,00-4,00-6,00-8,00 1960-1980 Fast growth (AVG = 7%) 1981-1993 Sluggish growth (AVG = 0,7%) 1994-2008 Boom 15 year of high growth (AVG = 3,6%) 2009-2013 Deep recession (AVG = -5%) 3
Η πενταετία της βαθειάς κρίσης 2009 2010 2011 2012 2013 Mean Greece -3,1-4,9-7,1-6,4-3,5-5,0 Eurozone -4,4 1,9 1,6-0,6-0,4-1,9
Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης και Πρωτογενές Ισοζύγιο Ελλάδας 5.0 0.0-5.0-10.0 Πτωτογενές Συνολικό -15.0
Μακροχρόνια Τάση και Οικονομικοί Κύκλοι της Ελλάδας
1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 140 Αποπληθωριστής ΑΕΠ και Πληθωρισμός της Ελλάδας, 1960-2008 % 30.00 120 Αποπληθωριστής ΑΕΠ Πληθωρισμός 27.00 24.00 100 21.00 80 18.00 15.00 60 12.00 40 9.00 20 6.00 3.00 0 0.00
Σύγκριση ρυθμών ανάπτυξης μεταξύ χωρών (% μεταβολής κατά κεφαλή ΑΕΠ)
Κατά κεφαλή ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης
Bασική Εθνικολογιστική Ταυτότητα Υ = C + I + DH + G + X M Υ = Εθνική δαπάνη (national expenditure) ή εθνικό εισόδημα (national income) ή εθνικό προϊόν (national product) C = Ιδιωτική κατανάλωση (private consumption) Ι = Ιδιωτική επένδυση παγίου κεφαλαίου (private fixed capital formation) DH = Μεταβολές αποθεμάτων (inventory change) G = Δημόσια δαπάνη (government expenditure) Χ = Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (exports) Μ = Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (imports)
1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Εκατ. ευρώ, σταθ. τιμές 2000 Πραγματική Ιδιωτική Επένδυση (Ι) της Ελλάδας, 1960-2008 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 Ιδιωτική Επένδυση 5000 0
1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Εκατ. ευρώ, σταθ. τιμές 2000 Πραγματική Δημόσια Δαπάνη (G), Κατανάλωση και Επένδυση, 1960-2008 40000 35000 Δημόσια Δαπάνη, G 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Δημόσια κατανάλωση Δημόσια Επένδυση 0
1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Ποσοστά (%) στο ΑΕΠ 1.40 1.20 1.00 Δημόσια δαπάνη (19,6%) 0.80 Ιδιωτική επένδυση (19,7%) 0.60 0.40 Ιδιωτική κατανάλωση (66,7%) 0.20 0.00
Ποσοστά (%) του ΑΕΠ 35.00 30.00 Εισαγωγές Αγαθών 25.00 20.00 Εξαγωγές Αγαθών 15.00 10.00 5.00 Εμπορικό Έλλειμμα 0.00
Η παραγωγή της Ελλάδας ανά τομείς: Μέσοι όροι μεριδίων 2000-07 Αγροτική παραγωγή 5% Βιομηχανία και ενέργεια 23% Υπηρεσίες 62% Κατασκευές 10% Πηγή: OECD, STAN, INdustry and Services 2009
Δημοσιοοικονομικά Μεγέθη
Ισοζύγια Δημόσιου Τομέα Ισοζύγιο Δημόσιου Τομέα = Δημόσια Έσοδα Δημόσιες Δαπάνες Πρωτογενές Ισοζύγιο = Συνολικά Έσοδα Πρωτογενείς Δαπάνες Πρωτογενείς Δαπάνες = Συνολικές Δαπάνες Πληρωμές Τόκων Ισοζύγιο Δημόσιου Τομέα = Πρωτογενές Ισοζύγιο - Πληρωμές Τόκων
Εξέλιξη Ελλείμματος και Χρέους της Ελλάδας, %ΑΕΠ 18 16 14 12 10 8 6 4 2 Χρέος Έλλειμμα 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0
Ρυθμός συσσώρευσης του χρέους (α) Δb = b (r - y) x b = ο λόγος δημόσιου ανεξόφλητου χρέους προς το προϊόν r = πραγματικό (αποπληθωρισμένο) επιτόκιο y = ρυθμός αύξησης του πραγματικού προϊόντος x = λόγος πρωτογενούς ισοζυγίου προς το προϊόν Δb = η μεταβολή του b σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο
Ρυθμός συσσώρευσης του χρέους (β) Tο χρέος ως % του ΑΕΠ αυξάνει διαχρονικά όταν Δb = b (r - y) x > 0 Δηλ. όταν το πραγματικό επιτόκιο είναι μεγαλύτερο από το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας και το πρωτογενές ισοζύγιο ισοσκελισμένο ή ελλειμματικό: (r y) > 0 x 0
Προσδιοριστικοί παράγοντες χρέους Το ετήσιο πρωτογενές έλλειμμα ή πλεόνασμα Οι δαπάνες πληρωμής των τόκων Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ Τα πραγματικά επιτόκια Ο πληθωρισμός Το χρέος που συσσωρεύεται από άλλες υποχρεώσεις του κράτους
Εξωτερικό Εμπόριο της Ελλάδας ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΑΤΑ ΣΥΝΟΛΑ ΧΩΡΩΝ TO 2006 Αμερική 5.9% Αφρική 4.6% Ασία 8.7% Λοιπές Χώρες 11.1% ΕΕ15 44.1% Κ. & Α. Ευρώπη 16.6% EE+10 9.1%
ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΚΑΤΑ ΣΥΝΟΛΑ ΧΩΡΩΝ TO 2006 Ασία 22.5% Λοιπές Χώρες 13.1% Αμερική 3.3% ΕΕ15 52.0% Αφρική 2.8% Κ. & Α. Ευρώπη 3.5% EE+10 2.8%
Κυριότεροι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας Εξαγωγές (Χ) Εισαγωγές (Μ) Θέση Χώρα Μερίδια 2005 Χώρα Μερίδια 2005 % Σύνολο(%) % Σύνολο(%) 1 Γερμανία 12,34 12,34 Γερμανία 12,66 12,66 2 Ιταλία 10,37 22,71 Ιταλία 12,36 25,02 3 Ην. Βασίλειο 6,70 29,41 Ρωσία 7,80 32,82 4 Βουλγαρία 5,88 35,29 Γαλλία 5,71 38,53 5 ΗΠΑ 5,31 40,60 Ολλανδία 5,46 44,00 6 Κύπρος 5,16 45,76 Σ. Αραβία 4,16 48,15 7 Τουρκία 5,13 50,89 Κίνα 3,92 52,07
Παγκόσμιες Εξαγωγές της Ελλάδας: Μερίδια κλάδων στο σύνολο της μεταποίησης 20.0 15.0 10.0 95-99 00-04 5.0 0.0
Παγκόσμιες Εισαγωγές της Ελλάδας: Μερίδια κλάδων στο σύνολο της μεταποίησης 14.0 12.0 10.0 8.0 95-99 00-04 6.0 4.0 2.0 0.0
Ισοζύγια Εξωτερικών Συναλλαγών Ελλάδας ΙΣΟΖΥΓΙΑ (Δισ. ευρώ) 2000 2005 2006 2007 2008 Α. ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝ/ΓΩΝ -10,6-14,7-23,7-32,4-35,0 Α.1 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ -21,9-27,6-35,3-41,5-44,1 Α.2 ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (ταξίδια, μεταφορές, κ.ά.) 8,7 15,4 15,3 16,6 17,1 Α.3 ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ -1,0-5,7-7,1-9,1-10,9 (Αμοιβές, μισθοί, τόκοι, μερίσματα, κέρδη) Β. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΕΩΝ 2,3 2,1 3,0 4,3 4,1 Γ. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 8,9 12,6 20,4 27,4 30,2 Γ.1 ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ -1,1-0,7 1,0-2,5 1,7 Γ.2 ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΟΥ 9,1 7,3 8,1 17,4 16,4 Γ.3 ΛΟΙΠΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ -4,9 5,9 11,5 12,7 12,1 Γ.4 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΥΝΑΛΛ/ΚΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ 5,8 0,1-0,2-0,3 0,0 Δ. ΤΑΚΤ. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ( Α+Β+Β+Δ= 0) -0,5 0,1 0,3 0,7 0,8 ΥΨΟΣ ΣΥΝΑΛΛ/ΚΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ 13,2 2,0 2,2 2,5 2,5
Συγκριτικό πλεονέκτημα κλάδων ελληνικής μεταποίησης έναντι OOΣΑ στο παγκόσμιο εμπόριο Κλωστοϋφ/ργία, ένδυση, δέρμα, υποδ/τα Μη σιδηρούχα μέταλλα Προϊόντα διύλισης πετρελαίου Τρόφιμα, ποτά, καπνός Mη μεταλλικά ορυκτά Σίδηρος και ατσάλι Φαρμακευτικά Μεταλλικά προϊόντα Ελαστικά & πλαστικά Χημικά πλην φαρμ. Ναυπήγηση & επισκευή πλοίων Ηλεκτρικές μηχανές και συσκευές Βιομηχανία χαρτιού, εκδόσ./εκτυπώσεις Βιομηχανία ξύλου Λοιπές βιομηχανίες (έπιπλα, ανακ/ση) Εξοπλισμός σιδηροδρόμων & μεταφορών Μηχανήματα & είδη εξοπλισμού Εξοπλισμός ραδιο-tv & επικοινωνιών Επιστημονικά Όργανα Κατασκευή αεροσκαφών Μηχανές γραφείου & Η/Υ Αυτοκίνητα οχήματα 2004 2000 1995 0.00 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00
Γενικό συμπέρασμα παραμένει ότι η ελληνική μεταποίηση εξακολουθεί να παρουσιάζει μεγάλη εξειδίκευση στους παραδοσιακούς κλάδους οι οποίοι είναι: Κλωστοϋφαντουργία, ένδυση, δέρματα, υποδήματα Προϊόντα διύλισης πετρελαίου Τρόφιμα, ποτά, καπνός Μη μεταλλικά ορυκτά Βασικά μέταλλα (σίδηρος - ατσάλι και μη σιδηρούχα) Μεταλλικά προϊόντα, και Ελαστικά και πλαστικά
ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η μέτρηση της συνολικής ανταγωνιστικότητας μιας χώρας επιτυγχάνεται με τη κατάρτιση διαφόρων δεικτών σχετικών τιμών και κόστους. Οι δείκτες αυτοί ονομάζονται επίσης δείκτες πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (real effective exchange rate, REER). Δείχνουν πώς μεταβάλλονται οι τιμές ή το κόστος παραγωγής των εγχώριων προϊόντων σε σχέση προς τις τιμές ή το κόστος παραγωγής των προϊόντων που παράγονται από τις ανταγωνίστριες χώρες, κατόπιν μετατροπής όλων των μεγεθών σε κοινό νόμισμα.
Δείκτες Ανταγωνιστικότητας Έτσι ένας δείκτης πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας επηρεάζεται αφενός από τις μεταβολές στο σχετικό κόστος ή τις σχετικές τιμές της εγχώριας οικονομίας και αφετέρου από τις μεταβολές της ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (nominal effective exchange rate, NEER). Γεωμετρικός σταθμικός μέσος όρος των διμερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του εγχώριου νομίσματος έναντι των νομισμάτων των ανταγωνιστριών χωρών.
PCP = αποπληθωριστής τιμών καταναλωτή PGDP = αποπληθωριστής ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος PX = αποπληθωριστής τιμών εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών ULCE = κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στο σύνολο της οικονομίας ULCM = κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη μεταποίηση
130 Ανταγωνιστικότητα κόστους Ελλάδας 120 110 100 90 80 70 ULCE ULCM 60
Σύγκριση ανταγωνιστικότητας μεταξύ χωρών 115.00 105.00 95.00 85.00 75.00 Germany Greece Spain France Italy Turkey 65.00 55.00 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008