Χρηματοπιστωτική κρίση και τραπεζική εταιρική διακυβέρνηση: προβλήματα και αλλαγές Στίλπων Νέστωρ 4η Ετήσια Εσπερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Τραπεζικού Δικαίου και Δικαίου της Κεφαλαιαγοράς 11 Δεκεμβρίου 2009
Περιεχόμενα 1. Τραπεζική εταιρική διακυβέρνηση και χρηματοπιστωτική κρίση 2. Ικανότητες του διοικητικού συμβουλίου (ΔΣ) 3. Επίβλεψη διαχείρισης κινδύνων σε επίπεδο ΔΣ 4. Σύντομα σχόλια σχετικά με τις αμοιβές εκτελεστικών μελών 5. Συμπεράσματα 2
1. Τραπεζική διακυβέρνηση και η κρίση: Τρεις συστεμικές αποτυχίες There were systematic failures in the checks and balances in the system, by boards of directors, by credit rating agencies, and by government regulators. Our financial system operated with large gaps in meaningful oversight, and without sufficient constraints to limit risk. Timothy Geithner, US Treasury Secretary March 2009 3
1. Τραπεζική διακυβέρνηση και η κρίση: Δυσλειτουργίες σε επίπεδο ΔΣ Πρόσωπα: Τι φταίει: χαμηλή ικανότητα και εξειδίκευση του ΔΣ, όχι έλλειψη ανεξαρτησίας Εποπτεία και οργανωτική δομή: Κρίση στρατηγικής και όχι έλλειψης πληροφόρησης και ελέγχου Δεν υπάρχει μαγική συνταγή σχετικά με τη δομή των ΔΣ Τρείς αδυναμίες στην εποπτεία του συνολικού κινδύνου (franchise risk): Υπέρμετρη χρηματοοικονομική μόχλευση Υποτίμηση κινδύνου ρευστότητας Εστίαση στη διαχείριση παρά στον εντοπισμό των κινδύνων Χρήματα: βάζοντας το άλογο πίσω από το αμάξι; Ευθυγράμμιση ανώτατων στελεχών με τη μακροπρόθεσμη μετοχική αξία Αποζημίωση των σημαντικών «παραγωγών» κινδύνου 4
1. Εποπτεία κινδύνου σε επίπεδο ΔΣ: Η αύξηση στη οικονομική μόχλευση UBS Gross leverage rate vs. regulatory rates 70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 Barclays Gross leverage rate vs. regulatory rates 60 50 40 30 20 Deutsche Bank Gross leverage rate vs. regulatory rates 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 HSBC Gross leverage rate vs. regulatory rates 20 18 16 14 12 5 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 Gross Leverage Rate Equity Tier 1 Regulatory Rate Tier 1 Regulatory Rate 10 8 2003 2004 2005 2006 2007
1. Τραπεζική διακυβέρνηση και η κρίση: Ηυπέρμετρηεξάρτησησε δείκτες απόδοσης ευαίσθητους στη μόχλευση Ημεγάλη πλειοψηφία των τραπεζών στο δείγμα χρησιμοποιούσε δείκτες όπως ROE, EPS και TSR που δημιουργούν σημαντικά κίνητρα μόχλευσης Όροι απόδοσης για χορήγηση μακροπρόθεσμης μεταβλητής αμοιβής (στοιχεία από τους Ισολογισμούς 2007) 6 Τράπεζα Barclays BBVA BNP Paribas Commerzbank Credit Suisse Deutsche Bank Fortis HBOS HSBC Lloyds TSB NBG Nordea Raiffeisen RBS Banco Santander Société Générale Standard Chartered UniCredit Δείκτης χρηματοοικονομικής απόδοσης Economic Profit and TSR TSR Relative Share Price Performance Share Price Performance Earnings Targets ; Share Price Performance TSR Share Price Performance TSR and EPS EPS and TSR TSR and EPS EPS Risk Adjusted Profit Per Share and TSR ROE and TSR TSR, EPS TSR and EPS TSR and ROE EPS, TSR ROE
1. Τραπεζικήδιακυβέρνησηκαιηκρίση: Η αξία της διακυβέρνησης Ηγετικές ικανότητες των στελεχών Μετοχική αξία Εταιρική διακυβέρνηση Θέση στην αγορά 7
2. Σύνθεση ΔΣ: Τι πήγε στραβά στα ΔΣ των 6 μεγαλύτερων αμερικανικών επενδυτικών τραπεζών JP Morgan Μέσος όρος θητείας ΜΕΜ και ΔιΣ/Προέδρου στα τέλη 2007 2.0 8.4 5.0 Μέσος όρος ηλικίας ΜΕΜ στις 31 Δεκεμβρίου 2007 Μέσος όρος ηλικίας ΜΕΜ 74 Αριθμός ΜΕΜ ηλικίας άνω των 72 6 Goldman Sachs 5.3 2.4 2.1 70 5 Morgan Stanley 4.8 2.5 66 4 62 3 Merrill Lynch 4.1 4.6 1.7 58 2 Lehman Brothers 9.4 13.3 54 1 8 Bear Sterns 10.1 6.5 16.0 0 5 10 15 20 25 Θητεία CEO Chair Θητεία του CEO στο ΔΣ πριν από το διορισμό του Μέσος όρος θητείας ΜΕΜ 50 Lehman Brothers Bear Stearns Merrill Lynch Morgan Stanley Goldman Sachs JPMorgan & Chase Co. Μέσος όρος ηλικίας ΜΕΜ Αριθμός ΜΕΜ ηλικίας άνω των 72 0
2. Σύνθεση ΔΣ : Ηλικία και θητεία ΜΕΜ στις 25 μεγαλύτερες Ευρωπαϊκές τράπεζες Μέσος όρος ηλικίας των ΜΕΜ Μέσος όρος θητείας των ΜΕΜ (σε χρόνια) 59.8 5.2 59.6 5.0 59.4 4.8 59.2 59.0 4.6 58.8 4.4 58.6 4.2 58.4 2008 2007 2006 4.0 Μέσος όρος ηλικίας των ΜΕΜ Μέσος όρος θητείας των ΜΕΜ (σε χρόνια) 9
2. Πτώση τιμής μετοχής από την κορυφή στο χαμηλό για τράπεζες των οποίων οι ΜΕΜ είχαν θητεία μεγαλύτερη ή μικρότερη από 5 χρόνια (2007) Μέσος όρος αναλογίας χαμηλότερης προς υψηλότερη τιμή 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 19.4% 16.4% 13 τράπεζες με μέσο όρο θητείας ΜΕΜ πάνω από 5 χρόνια 12 τράπεζες με μέσο όρο θητείας ΜΕΜ κάτω από 5 χρόνια Υψηλότερη τιμή Χαμηλότερη τιμή 10
2. Τράπεζες των οποίων ο πρόεδρος ήταν χρηματοοικονομικός εμπειρογνώμονας 11 Bank 2006 2007 Background/ comment 1 HSBC Former CEO Former CEO Banking CEO 2 Standard Chartered Former CEO Former CEO Banking CEO 3 Nordea Former CEO Former CEO Banking CEO 4 Banco Santander Former CEO Former CEO Banking CEO 5 IntesaSanpaolo FIE FIE Banking CEO 6 BBVA CEO chairman CEO chairman Banking CEO 7 Credit Suisse FIE FIE Insurance CEO 8 NBG CEO chairman CEO chairman Banking CEO 9 BNP Paribas Former CEO Former CEO Banking CEO 10 Crédit Agricole Former CEO Former CEO Banking CEO 11 Danske Bank FIE FIE Insurance CEO 12 Société Générale CEO chairman CEO chairman Banking CEO 13 Deutsche Bank Former CEO Former CEO Banking CEO 14 Erste Bank Non FIE Non FIE 15 UBS Former CEO Former CEO Banking CEO 16 UniCredit FIE FIE Banking CEO 17 Raiffeisen FIE FIE Banking CEO 18 Dexia Former CEO Former CEO Banking CEO 19 Commerzbank Former CEO Former CEO Banking CEO 20 Lloyds TSB Non FIE Non FIE 21 KBC Former CEO Former CEO Banking CEO 22 Barclays Former CEO FIE Agius succeeded Barrett in Sept. 2006 23 HBOS Non FIE Non FIE 24 Fortis Non FIE Non FIE 25 RBS Non FIE Non FIE
3. Εποπτεία διαχείρισης κινδύνων: Οργάνωση και εξειδίκευση στα ΔΣ έξη αμερικανικών επενδυτικών τραπεζών Συνεδριάσεις της επιτροπής κινδύνων και ποσοστιαία αναλογία μελών χρηματοοικονομικών εμπειρογνωμόνων στα τέλη 2007 Αριθμός συνεδριάσεων 14 12 63% Αναλογία ΧΕ μελών στην επιτροπή 70% 60% 10 50% 50% 50% 8 40% 6 4 20% 25% 30% 20% 2 10% 0 F&R F A A RP 0% 12 Lehman Brothers Bear Stearns Merrill Lynch Morgan Stanley Goldman Sachs JPMorgan Chase Αριθμός συνεδριάσεων Χρηματοοικονομικοί εμπειρογνώμονες σε αναλογία μελών της επιτροπής A: Audit, F: Finance, R: Risk, P: Policy
3. Εποπτεία κινδύνων: Ποσοστό του χρόνου που αφιερώθηκε στη διαχείριση κινδύνων από τα ΔΣ των 25 μεγαλύτερων ευρωπαϊκών τραπεζών 2003 2006 30% 20% 20% 10% 40% 20% 13 40% 0 5% του χρόνου του ΔΣ 5 10% του χρόνου του ΔΣ 10 15% του χρόνου του ΔΣ 15 20% του χρόνου του ΔΣ 20% 5 10% του χρόνου του ΔΣ 10 15% του χρόνου του ΔΣ 15 20% του χρόνου του ΔΣ 20+% του χρόνου του ΔΣ
3. Εποπτεία κινδύνου: Οργάνωση του ΔΣ και εξειδίκευση στη διαχείριση κινδύνων στις 25 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες 48% των τραπεζών στην ομάδα των ευρωπαϊκών ομόλογων τραπεζών έχουν συστήσει επιτροπή διαχείρισης κινδύνων. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτές οι επιτροπές είχαν συσταθεί πολύ πρόσφατα (i.e. Μεταξύ των τελευταίων 4 5 χρόνων) και αυτό οφειλόταν στα παρακάτω: Στην ανάγκη να μειωθεί ο αυξανόμενος φόρτος εργασίας του ΔΣ και της επιτροπής ελέγχου Στην επιθυμία να δημιουργήσουν ένα «forum» για εξειδικευμένες συζητήσεις με θέμα τον κίνδυνο Στην επιθυμία να επικεντρώσουν περισσότερο την προσοχή του ΔΣ σε θέματα στρατηγικού κινδύνου σε βάθος χρόνου σε αντίθεση με τα συστήματα ελέγχου Κατά μέσο όρο, πάνω από 54% των μελών στις επιτροπές κινδύνου ήταν χρηματοοικονομικοί εμπειρογνώμονες 14
3. Σύνθεση της επιτροπής κινδύνου: Ποσοστιαία αναλογία χρηματοοικονομικών εμπειρογνωμόνων κατά το 2008 NBG 3 BBVA 5 Credit Suisse UBS Commerzbank 4 3 4 Barclays Banco Santander Deutsche Bank Fortis* Danske Bank Lloyds TSB Erste Bank BNP Paribas** 9 3 6 7 4 5 5 4 0% 20% 40% 60% 80% 100% Εκτελεστικά ΜΕΜ * Λύση της εταιρίας στα τέλη του 2008 ** Συμπεριλαμβάνει σημαντικές λειτουργίες εσωτερικού ελέγχου 15
3. Εποπτεία κινδύνου: Συνεδριάσεις επιτροπής διαχείρισης κινδύνων Αριθμός συνεδριάσεων της επιτροπής κινδύνων NBG Barclays BNP Paribas Credit Suisse Deutsche BBVA Banco Santander Commerzbank Fortis Lloyds TSB 16 UBS Erste Bank 0 5 10 15 20 25 100 30 2006 2007
3. Επιπρόσθετη αμοιβή για τα μέλη της επιτροπής κινδύνων (Ευρώ) 2006 2007 Santander 115,500 147,000 BBVA 97,200 106,920 Commerzbank 23,000 37,500 Barclays 20,815 20,815 Lloyds TSB 20,815 20,815 BNP Paribas 5,946 5,946 17
Εποπτεία κινδύνου σε επίπεδο ΔΣ: Το οργανωτικό ειδικό βάρος του CRO και της διεύθυνσης διαχείρισης κινδύνων Οι τράπεζες στην μελέτη μας είχαν συνειδητοποιήσει την ανάγκη για βελτίωση του προφίλ και του οργανωτικού ειδικού βάρους του CRO Goldman vs. Lehman Ο αριθμός των τραπεζών στις οποίες ο CRO δεν ήταν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής μειώθηκε από έξη τράπεζες το 2006 σε μόνο δύο το 2008 Μέχρι τα τέλη του 2008 μόνο σε μία τράπεζα (Santander) ο CRO ήταν μέλος του ΔΣ Αρκετοί από τους συνομιλητές μας συνέστησαν ότι σκέφτονται να αναβαθμίσουν τις επαγγελματικές προοπτικές όσων δουλεύουν στη διαχείριση του κινδύνων 18
4. Συνολικές απολαβές CEO το 2007 (Ευρώ) 16 14. 12.82 13.83 12 10 8 6 4 2 1.30 2.46 2.91 3.41 3.50 3.51 3.94 4.03 4.06 4.97 5.68 6.07 6.39 7.73 8.88 0 Nordea Crédit Agricole Dexia BNP Paribas Intesa Sanpaolo UBS Société Générale HBOS Erste Bank Standard Chartered Lloyds TSB Barclays BBVA HSBC RBS Banco Santander Deutsche Bank Απόδοση τιμής μετοχής από την κορυφή χαμηλό Ανώτατο επίπεδο Μεσαίο επίπεδο Κατώτατο επίπεδο 19
4. Έκθεση στον κίνδυνο σε προσωπικό επίπεδο των Αμερικανούς CEO (ιδιοκτησία μετοχών ως % του μέσου όρου συνολικών απολαβών τριετίας κατά τα έτη 2004 2006) 30 25 20 15 10 5 0 2007 2006 2005 2007 2006 2005 2007 2006 2005 2007 2006 2005 2007 2006 2005 2007 2006 2005 Bear Stearns Lehman Brothers Merrill Lynch Morgan Stanley Goldman Sachs JPMorgan 20
5. Προγνώσεις για το μέλλον της ευρωπαϊκής τραπεζικής διακυβέρνησης [1] Όλο και περισσότερα ΔΣ θα δημιουργήσουν ειδικές επιτροπές διαχείρισης κινδύνων Τα ΔΣ θα αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό των παραμέτρων ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων (stress testing) Τα ΔΣ θα αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην εποπτεία της ομιλικής διακυβέρνησης (group governance) Οι δείκτες επιδόσεων θα αρχίσουν ολοένα και περισσότερο να αντανακλούν το κόστος κεφαλαίου και να αποθαρρύνουν την χρηματοοικονομική μόχλευση Οι συνδεδεμένες με την απόδοση αμοιβές (bonus) των «παραγωγών» κινδύνου θα βρίσκονται εκτεθειμένες στην μακρόχρονη απόδοση για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα Το προφίλ και το κύρος του CRO θα ενισχυθούν σημαντικά 21
5. Προγνώσεις για το μέλλον της ευρωπαϊκής τραπεζικής διακυβέρνησης [2] Αυξανόμενος επαγγελματισμός των ΜΕΜ Περισσότεροι χρηματοπιστωτικοί εμπειρογνώμονες, ειδικά στην περίπτωση των Προέδρων ΔΣ και των μελών της επιτροπής κινδύνου Σε βάθος εισαγωγική προετοιμασία των μελών του ΔΣ Σε βάθος αξιολόγηση του ΔΣ που θα διεξάγεται από εξωτερικούς συμβούλους θα απαιτείται από τα ΜΕΜ περισσότερος χρόνος και μεγαλύτερη αφοσίωση στην εκτέλεση των καθηκόντων τους το οποίο συνεπάγεται ότι ίσως χρειαστεί να πρέπει τα ΔΣ να πληρώσουν περισσότερο για τα ΜΕΜ τους Διαφορετικοί κανόνες διακυβέρνησης για τράπεζες: Διαφοροποίηση μεταξύ των χρηματοπιστωτικών και μη χρηματοπιστωτικών εταιριών στην εφαρμογή κωδίκων εταιρικής διακυβέρνησης. Πιθανή νομοθετική επέμβαση της Επιτροπής σε θέματα τραπεζικής ΕΔ: αρμοδιότητες ΔΣ σε θέματα διαχείρισης κινδύνων, Επ.Κι, αμοιβές 22
Σας ευχαριστώ 15 St Helen s Place, London EC3A 6DE, United Kingdom Tel: +44 (0)20 7628 3497 Fax: +44 (0)20 7256 6454 info@nestoradvisors.com www.nestoradvisors.com
Annex: framing biases in risk oversight
Framing biases: Formulation effects The formulation of events and probabilities determines our willingness to take risks When doctors are told that a particular operation results in 90% of lives being saved, they are more likely to recommend the operation than if they are told that it results in 10% of lives being lost We found it interesting, therefore, that without exception all the banks in our study used a variant of the following to describe VaR: The absolute maximum daily loss on 98 out of 100 days Instead of this formulation: The absolute minimum daily loss that is likely to occur on 5 occasions over the coming year 25
Framing biases: Scale Compression Risk representations are not neutral. They may influence risk taking even when we are conscious (or partially conscious of scale compression and other image distortions The standard representation of a bank s daily trading gains and losses 60 55 50 45 Number of days 40 30 20 10 10 15 25 35 30 25 15 10 5 0 <0 0 4 5 9 10 14 15 19 20 24 25 29 30 34 35 39 40 44 45+ 26
Framing biases: Scale Compression The previous graph makes it easy to imagine that the chances of a daily loss in excess of 50 million Euros are decidedly slim. The graph below (which shows the length of the tail ) makes that mental slip much harder The same data (but without the scale-compression) 60 55 50 45 27 Number of days 40 30 20 10 0 6 2 1 1 m50+ m45 49 m40 m44 m35 m39 m30 m34 m25 m29 m20 m24 m15 m19 m10 m14 m5 m9 15 25 35 30 25 15 10 3 2 0 m4 0 4 5 9 10 14 15 19 20 24 25 29 30 34 35 39 40 44 45 49 50 54
Framing biases: Availability Bias Historical stress events cited by the banks and securities firms surveyed by the BIS in 2004 28 Event cited No. of tests Terrorist attacks in the United States in September 2001 30 Black Monday, October 1987 23 1997 Asian crisis (currency devaluation & credit deterioration) 22 Global bond price crash in 1994 18 1998 August Russian debt default and currency devaluation 15 1998 combined LTCM/Russia event 13 European currency crisis in 1992 8 1998 10/7 LTCM crisis 8 Gulf war in 1990 91 5 Mexican peso crisis in 1994 5 Stock price decline observed globally in 2000 4 US interest rate rise observed in 2003 4 Sharp one day sell off of USD against JPY in 1998 3 JGB sell off triggered by news of halt of JGB purchases in 1998 3 Accounting problems in United States in 2002 3 Hostilities in Iraq in 2003 04 3 Unidentified 3 Increase in US official interest rates in 1994 2 Yield curve shape change in 1994 2 European bond price decline in 1995 2 Financial crisis in Japan 1998, inc. nationalisation of LTCB/NCB 2 Syndicated loan credit deterioration in United States in 2000 2 Smaller than expected US monetary policy change in 2003 2 Oil crisis in 1973 74 1 Californian earthquake in 1989 1 Emerging market crisis in 1990 1 Event cited No. of tests German unification in 1990 1 Nikkei stock price correction in 1990 in Japan 1 1991 coup attempt in Russia 1 Emerging market crisis in 1992 1 Italian recession in 1992 1 European currency crisis in 1993 1 European recession in 1993 1 US dollar rally in July August 1995 1 Rate increase in 1995 in Japan 1 Latin American market in 1995 1 1996 US improvement in economic outlook & interest rate rise 1 1997 no specific event mentioned 1 Currency intervention to support HKD in 1997 1 Japanese financial system crisis 1 Asian stock market crash in 1998 1 1998 no specific event mentioned 1 Brazilian real crisis in 1999 1 Emerging market stock price decline in 2000 1 Argentine bond spread widening in 2001 1 ABS spread widening in 2002 1 EURO STOXX decline in July 2002 1 2002 no specific event mentioned 1 JGB sell off triggered by under subscription at auction in 2002 1 Accounting problems of US government sponsored enterprises 2003 1 Outbreak of SARS in 2003 1 Italian equity price fall in 2004 1 Terrorist attack in Madrid in March 2004 1 Nestor Advisors confidential and proprietary material.