Παρουσίαση Προγράµµατος σε Διδασκαλικό Σύλλογο Δηµοτικού Σχολείου Αγ. Αντωνίου Αξιοποίηση Λαϊκών Ιστοριών της Κύπρου για Προώθηση της Διαπολιτισµικής Εκπαίδευσης Σεπτ 2011 - Αυγ 2013 Δίκτυο συνεργασίας Πανεπιστήµιο Λευκωσίας CARDET Κυπριακός Σύνδεσµος Παιδικού Νεανικού Βιβλίου Δήµος Στροβόλου Ιδιώτης Ερευνητής: Τασούλα Τσιλιµένη (Παν.Θεσσαλίας) Καινοτοµία Η συνήθης προσέγγιση προωθεί τη ΔΕ µέσα από σύγκριση παραµυθιών που εκπροσωπούν διάφορες εθνικές οµάδες. Η υπόθεση που κρύβεται πίσω από αυτή την προσέγγιση είναι ότι «στα παλιά χρόνια» οι εθνικοί πολιτισµοί ήταν αµιγείς και αποµονωµένοι ο ένας από τον άλλο, και ότι κάθε λαϊκό παραµύθι είναι απόσταγµα ενός αµιγούς εθνικού πολιτισµού. Αυτή η παρατήρηση δεν ισχύει ούτε στην Ευρώπη αλλά ούτε στην περίπτωση της Κύπρου, αφού λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της γεωστρατηγικής της σηµασίας ανέκαθεν υπήρξε σηµείο συνάντισης πολλών και διαφορετικών πολιτισµών. Ο πλουραλισµός αυτός δεν µπορούσε παρά να αποτυπωθεί και στις λαϊκές ιστορίες του τόπου. Η καινοτοµία του προτεινόµενου έργου έγγειται στο ότι, αντίθετα από την κοινή πρακτική, δεν επιδιώκει τη συγκριτική ανάλυση και διδασκαλία παραµυθιών από διαφορετικές χώρες, αλλά τη διερεύνηση της "εσωτερικής" πολυπολιτισµικής διάστασης των λαϊκών παραµυθιών της Κύπρου και την αξιοποίησή της για προώθηση της ΔΕ. Μέσα από αυτές τις ιστορίες θα αναδειχθεί η διαχρονική πολυπολιτισµικότητα της Κυπριακής κοινωνίας και θα εξασθενίσει η λανθασµένη εντύπωση ότι ο «αµιγής» χαρακτήρας του
Ελληνοκυπριακού πολιτισµού έχει «µολυνθεί» τις τελευταίες δύο δεκαετίες από τους µετανάστες, οι οποίοι αποτελούν «απειλή». Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, σε Κύπρο και Ελλάδα, αυξηµένη παραγωγή και εκπαιδευτική χρήση σύγχρονων ιστοριών που αναφέρονται στη διαπολιτισµικότητα και στη διαφορετικότητα. Οι συγγραφείς αυτών των ιστοριών προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν τους αναγνώστες τους σε κοινωνικά θέµατα που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες πολυπολιτισµικές κοινωνίες. Πολλές φορές, όµως, η λογοτεχνικότητα θυσιάζεται στο βωµό ενός διδακτισµού που συχνά ακουµπά τα όρια του κατηχισµού. Τέτοιου είδους βιβλία σπάνια καταφέρνουν να µιλήσουν στη ψυχή του αναγνώστη, ο οποίος διαισθάνεται τις σκοπιµότητες που κρύβονται πίσω από τις ιστορίες. Αντίθετα, κύριο γνώρισµα των λαϊκών παραµυθιών είναι η αυθεντικότητα, αφού πρόκειται για ιστορίες που έχουν περάσει από τη δοκιµασία του χρόνου και του αλάνθαστου κριτηρίου του λαού. Σκοπός του προτεινόµενου έργου είναι η συλλογή και αξιοποίηση λαϊκών ιστοριών που ενώ έχουν πολυπολιτισµικό περιεχόµενο δεν έχουν συγγραφεί κατά παραγγελία. Με τον τρόπο αυτό έρχεται να εξυπηρετήσει και τους τρεις υπό έµφαση στόχους του ΥΠΠ για το 2009-2010: αποτροπή κοινωνικού αποκλεισµού, καλλιέργεια ειρηνικής συµβίωσης και προαγωγή δηµιουργικότητας και καινοτοµίας (ΥΠΠ, 2009). Γενικός στόχος είναι η σε βάθος διερεύνηση του εξής ερευνητικού ερωτήµατος: - Πώς θα µπορούσαν να συµβάλουν οι λαϊκές ιστορίες της Κύπρου στην προώθηση της ΔΕ; Το ερώτηµα αυτό αναλύεται στα εξής υποερωτήµατα: α. Ποιες είναι οι εκπαιδευτικές πολιτικές, ανάγκες και πρακτικές όσον αφορά στη ΔΕ; β. Ποιες είναι οι καταλληλότερες λαϊκές ιστορίες της Κύπρου για προώθηση της ΔΕ; γ. Ποιες είναι οι πλέον αποτελεσµατικές προσεγγίσεις για αξιοποίηση ιστοριών στη ΔΕ;
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1. Διεξαγωγή προκαταρκτικής έρευνας που να εξετάζει την εκπαιδευτική πολιτική, τις ανάγκες και τις υφιστάµενες πρακτικές σε σχέση µε τη χρήση αφηγηµατικών κειµένων για την προώθηση της ΔΕ στα δηµοτικά σχολεία της Κύπρου. 2. Βιβλιογραφική έρευνα ανίχνευσης του διεθνούς σκηνικού όσον αφορά στην προώθηση της ΔΕ µε αξιοποίηση λαϊκών ιστοριών. 3. Καταρτισµός κριτηρίων επιλογής και δηµιουργία "Συλλογής Λαϊκών Ιστοριών της Πολυπολιτισµικής Κύπρου". 4. Ανάπτυξη, εφαµοργή, ερευνητική αξιολόγηση και αναθεώρηση διδακτικού υλικού το οποίο εµπλέκει µαθητές σε πρακτικές ΔΕ µε αξιοποίηση λαϊκών ιστοριών της Κύπρου. 5. Εξαγωγή συµπερασµάτων και διατύπωση εισηγήσεων σχετικά µε αποτελεσµατικές προσεγγίσεις και καλές πρακτικές για προώθηση της ΔΕ µέσα από αξιοποίηση ιστοριών. 6. Ενηµέρωση και επιµόρφωση εκπαιδευτικών µέσα από συνέδριο και βιωµατικά εργαστήρια, καθώς και ιστοσελίδα, έντυπο υλικό και DVD µε οπτικογραφηµένες δειγµατικές διδασκαλίες. 7. Διοργάνωση της «Γιορτής του Παραµυθιού και του Διαφορετικού» για ευρύτερη διάχυση των αποτελεσµάτων και προϊόντων του έργου. Α ΦΑΣΗ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ Δ.Ε. ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Προτού προχωρήσουµε στις επόµενες φάσεις υπολοποίησης, κρίνεται απαραίτητη η ανίχνευση του ισχύοντος σκηνικού και η αναγνώριση των υφιστάµενων πολιτικών, αναγκών και πρακτικών µε: (α) διερεύνηση των υφιστάµενων πολιτικών ΔΕ µέσα από µελέτη και ανάλυση εγγράφων του ΥΠΠ και ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις µε το Διευθυντή Δηµοτικής Εκπαίδευσης, ένα λειτουργό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ένα µέλος της Επιτροπής Αναλυτικών Προγραµµάτων για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθµιση και ένα επιθεωρητή-µέλος της Επιτροπής Γλωσσικού του ΥΠΠ, (β) διερεύνηση και αξιολόγηση υφιστάµενων πρακτικών και αναγκών σχετικά µε την αξιοποίηση λογοτεχνικών κειµένων για προώθηση της ΔΕ, µέσα από παρατήρηση τριών σχετικών µαθηµάτων, σε τρία δηµοτικά σχολεία (βλέπε κριτήρια επιλογής
σχολείων στη Δέσµη Εργασίας 3), (γ) ανεπίσηµες συζητήσεις µε διευθυντές, εκπαιδευτικούς και µαθητές, (δ) ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις µε τρεις εκπαιδευτικούς από τα πιο πάνω σχολεία, (ε) ανάλυση δεδοµένων µε βάση τις εισηγήσεις των Miles & Huberman (1994) και ετοιµασία προκαταρκτικής έκθεσης µε συγκεκριµένες εισηγήσεις για τη συνέχιση και υλοποίηση του έργου. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Oι ιστορίες θα αναλυθούν σε σχέση µε την πολυπολιτισµική τους διάσταση και τη στάση τους απέναντι στο διαφορετικό, µέσα από σύγχρονες θεωρίες κριτικής ανάλυσης της λογοτεχνίας και του παραµυθιού. Η ανάλυση των ιστοριών, όπως περιγράφεται πιο πάνω, θα δώσει το έναυσµα για σχεδιασµό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που θα καλούν τους µαθητές να κρίνουν, να συγκρίνουν, να επεξεργάζονται δηµιουργικά και να επεκτίνουν τις ιστορίες, αναγνωρίζοντας πολυπολιτισµικά στοιχεία και εξετάζοντας τη θέση και την αντιµετώπιση του διαφορετικού.
Περιγραφή Εργασίας & Κύρια Αναµενόµενα Αποτελέσµατα Σε αυτή τη δέσµη εργασίας θα παραχθεί διδακτικό υλικό το οποίο θα έχει ξεκάθαρο προσανατολισµό και σαφή στοχοθεσία, αλλά και θα θέτει στη διάθεση των εκπαιδευτικών ποικιλία µαθησιακών δραστηριοτήτων. Η ολοκλήρωση της συλλογής και κριτικής ανάλυσης των ιστοριών στη ΔΕ5, θα δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για σχεδιασµό κατάλληλων εργαλείων και ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στα πλαίσια αυτής της δέσµης. Κεντρικός άξονας της κάθε δραστηριότητας θα είναι η εξέταση της τοποθέτησης του "διαφορετικού" µέσα στην ιστορία και η αντιµετώπισή του από τους ήρωες της κάθε ιστορίας. Θα δηµιουργηθεί µια σειρά δραστηριοτήτων, µέσα από τις οποίες τα παιδιά θα µπορούν να κρίνουν και να συγκρίνουν τις ιστορίες και να τις επεξεργάζονται δηµιουργικά µέσα από το θέατρο, τη µουσική, τη ζωγραφική, την παραγωγή δικού τους λόγου κ.λπ. Οι δραστηριότητες ΔΕ θα κατηγοριοποιηθούν σε 5 Θεµατικές Ενότητες: 1η Ενότητα: Ήρωες Λαϊκών Ιστοριών και Διαφορετικότητα - Διαπολιτισµικότητα Δραστηριότητες όπως αυτές που περιγράφονται πιο πάνω, οι οποίες θα ωθούν τα παιδιά να επικεντρωθούν στα φυσικά και πνευµατικά χαρακτηριστικά που συντείνουν στη διαφορετικότητα του κάθε ήρωα, στον κοινωνικό αποκλεισµό ή στην αποδοχή του. 2η Ενότητα: Πλοκή Λαϊκών Ιστοριών και Διαφορετικότητα - Διαπολιτισµικότητα Δραστηριότητες που θα ωθούν τα παιδιά να εξετάσουν και να συγκρίνουν τη δοµή της κάθε ιστορίας και τη θέση της διαφορετικότητας/ πολυπολιτισµικότητας σε αυτή. 3η Ενότητα: Χωροχρονική Προέλευση των Ιστοριών και Διαπολιτισµικές Επιρροές Δραστηριότητες που θα ενθαρρύνουν τους µαθητές να τοποθετήσουν τις ιστορίες στο χώρο και το χρόνο, εντοπίζοντας τα πολυπολιτισµικά στοιχεία που σχετίζονται µε την ιστορική και γεωγραφική προέλευση της κάθε ιστορίας ή της κάθε εκδοχής/παραλλαγής της κάθε ιστορίας.
4η Ενότητα: Επέκταση - Εµβάθυνση Δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τα παιδιά να αναγνωρίσουν στις λαϊκές ιστορίες τη λακωνική και αρκετές φορές επιφανειακή σκιαγράφηση χαρακτήρων και κοινωνικών ανισοτήτων. Μέσα από αυτές τις δραστηριότητες θα ενθαρρύνονται να εµβαθύνουν στο χαρακτήρα του ήρωα και στην κοινωνική του θέση. 5η Ενότητα: Παραµύθι και Σύγχρονη Πραγµατικότητα Δραστηριότητες που θα βοηθούν τα παιδιά να συνδέσουν τη λαϊκή ιστορία και τα πολυπολιτισµικά στοιχεία που υπάρχουν σε αυτή µε σύγχρονες ιστορίες για παιδιά, αλλά κυρίως µε τη σύγχρονη πραγµατικότητα της Κύπρου και τις δικές τους εµπειρίες στο σχολείο, στην οικογένεια και αλλού. Το εκπαιδευτικό υλικό θα τύχει πιλοτικής εφαρµογής και θα δοκιµαστεί για την ευχρηστία και την ηλικιακή καταλληλότητά του σε συγκεκριµένη τάξη του δηµοτικού, µε µαθητές διαφορετικών ικανοτήτων και σε συνεργασία µε ένα από τους εκπαιδευτικούς που θα συµµετέχουν στο έργο. Με βάση τις παρατηρήσεις από την πιλοτική εφαρµογή, οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα αναθεωρηθούν για να εφαρµοστούν στη συνέχεια σε µεγαλύτερη κλίµακα στα πλαίσια της Δέσµης Εργασίας 7.