1.1. ύληνκε ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ ηνπξηζηηθνύ θαηλνκέλνπ

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ΔΙΑΓΩΓΗ 1.1. ύληνκε ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ ηνπξηζηηθνύ θαηλνκέλνπ Ν Ρνπξηζκφο σο θνηλσληθφ θαηλφκελν, πνπ εθδειψλεηαη κε ηε κεηαθίλεζε αηφκσλ απφ έλαλ ηφπν ζ έλαλ άιιν, δελ απνηειεί κηα δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζχγρξνλνπ βηνκεραληθνχ πνιηηηζκνχ, αιιά έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηελ αξραηφηεηα. Πηελ αξραία Διιάδα, ε θηινμελία απνηεινχζε κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ππνρξεψζεηο ησλ πνιηηψλ. ηαλ έλαο ηαμηδηψηεο έθηαλε ζηνλ πξννξηζκφ ηνπ αηζζαλφηαλ αζθαιήο θαη ζίγνπξνο φηη ζα έβξηζθε ζηέγε θαη ηξνθή. Άιισζηε δελ ήηαλ ηπραίν φηη ν Γίαο ήηαλ πξνζηάηεο ησλ μέλσλ, πνπ γηα απηφ ην ιφγν νλνκαδφηαλ Μέληνο Γίαο. Πχγρξνλεο κνξθέο ηνπξηζκνχ εληνπίδνληαη ζε δηαθνξεηηθέο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο. Ν ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο γηα παξάδεηγκα, είλαη ε εμέιημε ησλ αξραίσλ Ακθηθηηνληψλ, ν ζεξαπεπηηθφο ηνπξηζκφο ζεσξείηαη ε ζπλέρηζε ησλ αξραίσλ Αζθιεπείσλ θαη ησλ ξσκατθψλ πδξνζεξαπεπηεξίσλ, ν ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο απνηειεί κηα πξνέθηαζε ησλ νκαδηθψλ ηαμηδηψλ ζηνπο Αγίνπο Ρφπνπο, ζηε Κέθθα ή ησλ πξνζθπλεηψλ (pelegrini) ζην Βαηηθαλφ. Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Αλαγέλλεζεο, νη εθεπξέζεηο, νη αλαθαιχςεηο λέσλ ρσξψλ, ε αλάπηπμε ησλ ηερλψλ θαη ηνπ εκπνξίνπ, ζηάζεθαλ νη αθνξκέο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πεξηεγεηηθνχ ηνπξηζκνχ. Ζ ιέμε tourist 1 ρξεζηκνπνηείηαη γηα πξψηε θνξά ην 1800 γηα λα ραξαθηεξίζεη ηα άηνκα πνπ ζπκκεηείραλ ζηε καθξά πεξηήγεζε ηεο Γαιιίαο, πνπ πεξηιάκβαλε ην Ξαξίζη, ηε λφηηα, λνηηνδπηηθή θαη 1 Βι. «Ρνπξηζκφο, έλλνηεο, κεγέζε, δνκέο ε ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα», Βαξβαξέζνο Πη., Δθδφζεηο Ξξνπνκπφο, Β έθδνζε, Αζήλα, Κάηνο 2000. 1

λνηηναλαηνιηθή Γαιιία. Κηα δεθαεηία αξγφηεξα, ην 1811, πξσηνεκθαλίδεηαη ε ιέμε tourism, γηα λα δειψζεη θαηά επεμεγεκαηηθφ ηξφπν, ηελ πξαθηηθή ηνπ λα ηαμηδεχεη θαλείο απφ επραξίζηεζε. Ζ εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ αθνινπζεί ηελ εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηερλνινγίαο. Ν 19 νο αηψλαο, κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ αηκνχ θαη ηελ θαηαζθεπή ζηδεξνδξφκσλ, ζεκαηνδνηεί ηελ κεηαγελέζηεξε εμέιημε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ. Δθδίδνληαη νη πξψηνη ηνπξηζηηθνί νδεγνί, ελψ ζηελ Αγγιία ν Thomas Cook, απνηειεί ηνλ πξψην επαγγεικαηία θαζψο ην 1841 νξγαλψλεη ην πξψην ηαμίδη κε νδεγνχο, ελψ ην 1845 δεκηνπξγεί ην πξψην ηαμηδησηηθφ γξαθείν θαη ζχληνκα επεθηείλεηαη ζε 68 ρψξεο. Πηνλ 20ν αηψλα ην ηνπξηζηηθφ θαηλφκελν κεηαβάιιεηαη θαη παίξλεη ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπ. Ν «εθδεκνθξαηηζκφο» ηνπ ηνπξηζκνχ 2 ζηε κεηαπνιεκηθή επνρή νδήγεζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ. Ζ δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ππεξαηιαληηθψλ επηβαηηθψλ ηαμηδηψλ, ε καδηθή παξαγσγή ηνπ απηνθηλήηνπ, ε ρξήζε ηνπ αεξνπιάλνπ, νη δχν παγθφζκηνη πφιεκνη, ε ζεζκηθή ζσξάθηζε ησλ θνηλσληψλ θαη ε βειηίσζε ησλ ηερλνινγηψλ ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, ησλ επηθνηλσληψλ θαη ηεο πιεξνθνξηθήο, είραλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ εμέιημε ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ ηαρεία αλάπηπμε φκσο, ηνπ ηνπξηζκνχ δηεζλψο ζεκεηψζεθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960. Κηα ζεηξά παξαγφλησλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ, ηερλνινγηθψλ θαη γξαθεηνθξαηηθψλ ζπληέιεζαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο πνιχπιεπξεο βηνκεραλίαο ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ, ε κείσζε ησλ σξψλ εξγαζίαο, ε κείσζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ θφζηνπο ηνπ ηαμηδηνχ, ε απινπνίεζε ησλ γξαθεηνθξαηηθψλ 2 Ζ επνρή ηνπ Κεζνπνιέκνπ ήηαλ ε επνρή ηνπ «αξηζηνθξαηηθνχ ηνπξηζκνχ», ηνπ ηνπξηζκνχ ησλ ινπηξνπφιεσλ, ησλ θνζκηθψλ θέληξσλ, ησλ ηππνδξνκηψλ, ησλ θαδίλσλ, πνπ απνιάκβαλαλ πνιχ ιίγνη άλζξσπνη. 2

δηαδηθαζηψλ ζηα ζχλνξα, ε δηεζλνπνίεζε ησλ αγνξψλ θαη ε πςειή ηερλνινγία έδσζαλ ψζεζε ζηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε, θαζηζηψληαο ηνλ ηνπξηζκφ έλαλ απφ ηνπο πην δπλακηθνχο θιάδνπο ζηελ νηθνλνκία παγθνζκίσο, κε ζπκκεηνρή 10-12% ζην Ξαγθφζκην Αθαζάξηζην Ξξντφλ. Πχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ Ξαγθφζκηνπ Νξγαληζκνχ Ρνπξηζκνχ (W.T.O.), ην 2001 πξαγκαηνπνηήζεθαλ 692,6 εθ. αθίμεηο δηεζλψλ ηνπξηζηψλ πνπ δεκηνχξγεζαλ ζπλαιιαγκαηηθά έζνδα 463,6 δηο δνιιάξηα. Ξξνβιέπεηαη δε, φηη κέρξη ην ηέινο ηνπ 2020, ν παγθφζκηνο ηνπξηζκφο ζα αλαπηχζεηαη θαηά κέζν φξν κε 4,1%, ελψ νη δηεζλείο αθίμεηο ζα ππεξβνχλ ηνπο 1,56 δηο ηνπξίζηεο θαη ηα ζπλαιιαγκαηηθά έζνδα ζα θηάζνπλ ηα 2 ηξηο δνιιάξηα. πσο θαίλεηαη ν ηνπξηζκφο θαη ζην κέιινλ, ζα ζπλερίζεη λα αλαπηχζεηαη κε ηαρείο ξπζκνχο, ελψ, φπσο αλαιπηηθά ζα αλαθεξζεί ζε παξαθάησ θεθάιαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, βξίζθεηαη ζ έλα ζηάδην κεηεμέιημήο ηνπ, κε ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ. 3

1.2. Βαζηθέο έλλνηεο Απφ κεζνδνινγηθήο πιεπξάο θξίλεηαη ρξήζηκν λα δηεπθξηληζηνχλ θάπνηνη φξνη, νη νπνίνη αλ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο, σζηφζν εκπεξηέρνπλ ιεπηνκέξεηεο θαη δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ηνπο πνπ αμίδεη λα επηζεκαλζνχλ. 1.2.1. Ρνπξηζκφο Ζ χπαξμε ελφο γεληθά απνδεθηνχ νξηζκνχ γηα ηνλ ηνπξηζκφ (tourism) θξίζεθε αλαγθαίνο ηφζν γηα ηελ αμηνπηζηία θαη ηελ ζπγθξηζηκφηεηα ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ παγθνζκίσο, φζν θαη γηα ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ αιιά θαη ηξφπσλ δξάζεσλ ζ έλαλ απφ ηνπο πην δπλακηθνχο θαη πνιχπιεπξνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο. Πην παξειζφλ, έγηλαλ πνιιέο πξνζπάζεηεο ελλνηνινγηθήο πξνζέγγηζεο. Ζ Ππλδηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηνλ Ρνπξηζκφ θαη ηα Γηεζλή Ραμίδηα, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Οψκε, ην 1963, θαηέιεμε ζ έλαλ νξηζκφ ηεο έλλνηαο «επηζθέπηεο». Πήκεξα ν νξηζκφο ν νπνίνο, πηνζεηήζεθε απφ ηελ Πηαηηζηηθή Δπηηξνπή ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (UN Statistical Commission) ην 1993, χζηεξα απφ ηελ απνζηνιή αλαζεψξεζεο ησλ νξηζκψλ γηα ηνλ ηνπξηζκφ πνπ αλέιαβε ν Ξαγθφζκηνο Νξγαληζκφο Ρνπξηζκνχ, είλαη θαηαλνεηφο θαη γεληθά απνδεθηφο: «Ο Σοςπιζμόρ πεπιλαμβάνει ηιρ δπαζηηπιόηηηερ ηυν αηόμυν πος ηαξιδεύοςν και διαμένοςν ζε μέπη διαθοπεηικά από ηο ζςνηθιζμένο πεπιβάλλον ηοςρ, για διάζηημα όσι μεγαλύηεπο ηος ενόρ έηοςρ, για λόγοςρ ανατςσήρ, επαγγελμαηικούρ καθώρ και άλλοςρ ζκοπούρ, οι οποίοι όμυρ δεν ζςνδέονηαι με άζκηζη αμειβόμενηρ δπαζηηπιόηηηαρ από ηον ηόπο πος επιζκέπηονηαι». 4

Πηελ μελφγισζζε βηβιηνγξαθία, θπξίσο ηελ ακεξηθαληθή, ν αλαγλψζηεο ζα ζπλαληήζεη ηνπο φξνπο tourism (ηνπξηζκφο) θαη travel and tourism (ηαμίδηα θαη ηνπξηζκφο). Ξξνο απνθπγήλ ζπγρίζεσο, λα δηεπθξηληζηεί φηη δελ πθίζηαηαη θακία δηαθνξά, θαζψο θαη νη δπν φξνη αλαθέξνληαη αθξηβψο ζηελ ίδηα αγνξά θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ελαιιαθηηθά 3. 1.2.2. Δπηζθέπηεο - Ρνπξίζηαο - Δθδξνκέαο Ν παξαπάλσ νξηζκφο θαιχπηεη ηηο έλλνηεο ηνπ επηζθέπηε, ηνπ ηνπξίζηα θαη ηνπ εθδξνκέα πνπ αλ θαη παξφκνηεο, πεξηέρνπλ δηαθνξνπνηήζεηο νη νπνίεο έγθεηληαη ζην ζθνπφ ηνπ ηαμηδηνχ θαη ζηε δηάξθεηα παξακνλήο ζηνλ εθάζηνηε πξννξηζκφ. Έηζη: Δπηζθέπηεο (visitor) είλαη θάζε άηνκν πνπ επηζθέπηεηαη κία άιιε ρψξα δηαθνξεηηθή απφ απηή πνπ ζπλήζσο θαηνηθεί, γηα ρξνληθφ δηάζηεκα κηθξφηεξν ησλ 12 ζπλερψλ κελψλ θαη γηα νπνηνδήπνηε ιφγν, εθηφο απφ ην λα εξγαζηεί ζηε ρψξα απηή. Ν νξηζκφο ηνπ επηζθέπηε είλαη επξχο θαη εμεηδηθεχεηαη κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ηνπξίζηα ή ηνπ εθδξνκέα. Σνπξίζηαο (tourist) είλαη ν επηζθέπηεο ελφο πξννξηζκνχ, ν νπνίνο δηακέλεη ηνπιάρηζηνλ κηα λχρηα ζε θάπνην θαηάιπκα ζηνλ ηφπν απηφ. Δθδξνκέαο (same-day visitor) είλαη ν επηζθέπηεο ελφο πξννξηζκνχ, ν νπνίνο δε δηακέλεη θακία λχρηα ζε θάπνην θαηάιπκα ζηνλ ηφπν απηφ, θαζψο ε παξακνλή ηνπ ζηνλ ηφπν πξννξηζκνχ δελ ππεξβαίλεη ηηο 24 ψξεο. Πηνπο εθδξνκείο πεξηιακβάλνληαη θαη νη επηβάηεο θξνπαδηέξσλ θαη νη ζπλνξηαθνί αγνξαζηέο: 3 Βι. «Marketing in Travel and Tourism», Middleton Victor T.C., Second edition, Butterworth- Heinmann, 1998 5

Δπιβάηες κροσαδιέρων (Cruise Visitors) νη νπνίνη ηαμηδεχνπλ κία ή πεξηζζφηεξεο κέξεο θαη δηαλπθηεξεχνπλ ζε πινία (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ησλ πιεξσκάησλ). σνοριακοί αγοραζηές (Border Shopper) νη νπνίνη ηαμηδεχνπλ γηα αγνξέο δηαθφξσλ πξνηφλησλ (ηξφθηκα, πνηά, θαπλφ θ.ιπ) ζε πφιεηο πνπ βξίζθνληαη ζηα γεηηνληθά γεσγξαθηθά φξηα δχν ρσξψλ. 1.2.3. Ρνπξηζηηθή Βηνκεραλία Απφ ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ δηαθξίλνληαη ηα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο (tourism industry), ε νπνία παξάγεη έλα πξντφλ, ην ηνπξηζηηθφ, πνπ δηέπεηαη, φπσο φια ηα πξντφληα, απφ ηνπο λφκνπο ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο ζ έλα έληνλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ. Απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο δηαθξίλνληαη νη επηζθέπηεο, νη νπνίνη αλάινγα κε ην ζθνπφ ηεο επίζθεςήο ηνπο δηακνξθψλνπλ ηηο δηάθνξεο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Ζ δήηεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο δηακνξθψλεηαη απφ ηηο πξνηηκήζεηο ησλ επηζθεπηψλ, θαη ελ γέλεη φινπο ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηεο θαηαλαισηηθήο δήηεζεο, φπσο ην εηζφδεκα, ηηκέο άιισλ πξντφλησλ, πξνζδνθίεο, ςπρνινγηθνί παξάγνληεο θ.α. Δπηπιένλ φκσο, ε δήηεζε γηα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη εμαηξεηηθά επαίζζεηε ζηηο δηάθνξεο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο, εγρψξηεο θαη δηεζλείο. Πηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, εκπιέθνληαη φινη εθείλνη νη θνξείο, δεκφζηνη θαη ηδησηηθνί πνπ ζπλζέηνπλ ηελ πνιχπιεπξε θαη δπλακηθή ηνπξηζηηθή βηνκεραλία. Ν ηδησηηθφο ηνκέαο ζπκκεηέρεη κε επηρεηξήζεηο φπσο είλαη: 6

νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο θαη ελ γέλεη κνλάδεο θηινμελίαο, νη επηζηηηζηηθέο κνλάδεο, νη κνλάδεο αλαςπρήο (πδξνπάξθα, γήπεδα γθνιθ, ηζηνξηθνί ρψξνη, κνπζεία, ρηνλνδξνκηθά θέληξα, πεξίπαηνη ζηε θχζε, θπλήγη, πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, θιπ.), ηα ηαμηδησηηθά γξαθεία, νη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί (Tour Operators), ν ηνκέαο ησλ κεηαθνξψλ (αεξνπνξηθέο εηαηξίεο, λαπηηιηαθέο εηαηξίεο, εηαηξίεο ελνηθίαζεο απηνθηλήησλ θιπ.), ηα γξαθεία ελνηθηάζεσο απηνθηλήησλ, φια ηα θαηαζηήκαηα πψιεζεο αλακλεζηηθψλ εηδψλ, θσηνγξαθηθψλ εηδψλ θιπ., ππεξεζίεο ππνζηήξημεο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα (ππεξεζίεο μελάγεζεο, ρξεκαηνπηζησηηθέο ππεξεζίεο, αζθαιηζηηθέο ππεξεζίεο, δηαθήκηζε θιπ.) Ζ ζπκκεηνρή ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα απφ ηελ άιιε, εθδειψλεηαη κε φιεο εθείλεο ηηο ελέξγεηεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αλάπηπμε θαη πξνψζεζε ηνπ ηνπξηζκνχ, φπσο ράξαμε ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο, επελδχζεηο, δηνηθεηηθή ππνζηήξημε, πξνβνιή θαη δηαθήκηζε, θνξείο ησλ νπνίσλ είλαη εζληθνί θαη πεξηθεξεηαθνί νξγαληζκνί ηνπξηζκνχ, ππεξεζίεο ιηκαληψλ θαη αεξνδξνκίσλ θιπ. Λα ζεκεησζεί φηη ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία είλαη ηδηαίηεξα εππαζήο ζηηο επηδξάζεηο ελφο επξχηαηνπ θάζκαηνο εμσγελψλ παξαγφλησλ θαη παξάιιεια, ε δηθή ηεο επίδξαζε ζην θπζηθφ, νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ηδηαίηεξα πςειή ζε ζχγθξηζε κε άιιεο βηνκεραλίεο. 7

1.2.4. Ρνπξηζηηθφ πξντφλ Θαηαξρήλ λα επηζεκαλζεί φηη ην πξντφλ ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, ελ αληηζέζεη κε άιιεο βηνκεραλίεο, είλαη πνιχ δχζθνιν λα πξνζδηνξηζζεί θαη λα θαηακεηξεζεί επαθξηβψο, εμαηηίαο ηεο εηεξνγέλεηάο ηνπ. Ξξφθεηηαη γηα έλα ζχλζεην πξντφλ, ην νπνίν απνηειείηαη απφ: θπζηθνχο πφξνπο (ήιηνο, ζάιαζζα, ζπήιαηα, βνπλά), άπινπο πφξνπο (πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ηζηνξία), ππνδνκέο (θαηαιχκαηα, αεξνδξφκηα, ιηκάληα, νδηθφ δίθηπν) θαη ππεξεζίεο (κεηαθνξέο, δηαηξνθή, ςπραγσγία, ηξαπεδηθέο θαη εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο). Ρν ηνπξηζηηθφ πξντφλ δηαθέξεη ηφζν απφ ηα αγξνηηθά φζν θαη απφ ηα βηνκεραληθά πξντφληα. Ζ θαηαλάισζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο γίλεηαη ζηνλ ηφπν παξαγσγήο ηνπ κε αλάινγε κεηαθίλεζε ηνπ αγνξαζηή-επηζθέπηε θαη δελ κπνξεί λ απνζεθεπηεί 4. Ζ αμηνιφγεζε ηεο πξνζθεξφκελεο πνηφηεηαο θαη πνζφηεηαο ελέρεη κεγάια πεξηζψξηα ππνθεηκεληζκνχ, θαζψο ζηεξίδεηαη ζηηο πξνζδνθίεο πνπ έρεη ν θάζε θαηαλαισηήο γηα απηφ. Ζ δήηεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο είλαη εμαηξεηηθά ειαζηηθή, ελψ ε πξνζθνξά απαηηεί καθξνρξφληα δηαδηθαζία πξνζαξκνγήο ζε κεηαβνιέο ηεο δήηεζεο, φπσο ε αλαθαίληζε ελφο μελνδνρείνπ ή ε θαηαζθεπή ελφο ζπλεδξηαθνχ θέληξνπ. Δπηπιένλ, πξφθεηηαη γηα έλα επαίζζεην πξντφλ ζε θάζε είδνπο θξίζεηο (νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο, πεξηβαιινληηθέο). 4 Νη αδηάζεηεο θιίλεο ελφο μελνδνρείνπ θαηά ηελ θαινθαηξηλή πεξίνδν ζεσξνχληαη νξηζηηθή απψιεηα. 8

1.2.5. Δίδε ηνπξηζκνχ Ν ηνπξηζκφο δηαθξίλεηαη ζε δχν είδε αλάινγα κε ηνλ πξννξηζκφ ηνπ ηαμηδίνπ: Δγρώξηνο ηνπξηζκόο (domestic tourism) πνπ αθνξά ηνπο θαηνίθνπο κηαο δεδνκέλεο ρψξαο πνπ ηαμηδεχνπλ κφλν κέζα ζηε ρψξα θαη Γηεζλήο ηνπξηζκόο (international tourism) πνπ δηαθξίλεηαη ζηνλ Δμεξρόκελν ηνπξηζκό (outbound tourism), αθνξά ηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο κηαο ρψξαο πνπ ηαμηδεχνπλ ζε άιιε ρψξα θαη ζηνλ Δηζεξρόκελν ηνπξηζκό (inbound tourism) πνπ αθνξά ηνπο αιινδαπνχο πνπ ηαμηδεχνπλ ζηε δεδνκέλε ρψξα. Ζ παξνχζα εξγαζία αζρνιείηαη κε ηελ εμέιημε ηνπ εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη απνηειεί ζεκαληηθή πεγή ζπλαιιάγκαηνο θαη παξάγνληα εμηζνξξφπεζεο ηνπ Ηζνδπγίνπ Ρξερνπζψλ Ππλαιιαγψλ. Ηδηαίηεξα κεηά ηε ζεκαληηθή δηεχξπλζε ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ Δκπνξηθνχ Ηζνδπγίνπ ηελ ηειεπηαία δηεηία, ε παξαθνινχζεζε ηεο εμέιημεο ηνπ ηνπξηζκνχ απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ ηάζεσλ θαη γηα ηε ιήςε ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπ. 1.2.6 Κνξθέο ηνπξηζκνχ Ζ δηάθξηζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε επηκέξνπο κνξθέο πξνθχπηεη απφ ηα δηαθνξεηηθά θίλεηξα πνπ σζνχλ ηα άηνκα λα θάλνπλ ηνπξηζκφ. Ζ δηάθξηζε απηή έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, θαζψο ε γλψζε ηεο 9

δηαθνξεηηθήο νξγαλσηηθήο θαη ιεηηνπξγηθήο δνκή ηνπο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο επηθξαηνχζεο ηάζεηο, δηεπθνιχλεη ηνπο ακφδηνπο θνξείο ζηε ράξαμε ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο θαη ζηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ. Ν ηνπξηζκφο δηαθξίλεηαη ζε ηξεηο γεληθέο κνξθέο: Ρνλ θιαζηθό ηνπξηζκό, πνπ είλαη θαη ε παξαδνζηαθή αγνξά δηαθνπψλ, κε βαζηθφ θίλεηξν ησλ ηνπξηζηψλ ηελ αλαςπρή. Θχξηα πηπρή ηνπ θιαζηθνχ ηνπξηζκνχ απνηειεί ν καδηθφο νξγαλσκέλνο ηνπξηζκφο. Ρηο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνύ, πνπ ζε αληίζεζε κε ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ, δηακνξθψλνληαη απφ ηα εηδηθά ελδηαθέξνληα θαη θίλεηξα ησλ ηνπξηζηψλ. Κεξηθέο απφ ηηο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ είλαη ν ρεηκεξηλφο, ν ζπλεδξηαθφο, ν αζιεηηθφο, ν ζαιάζζηνο, ν ηακαηηθφο, ν πεξηεγεηηθφο, ν ζξεζθεπηηθφο ηνπξηζκφο θαη άιιεο κνξθέο. Ρηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνύ, νη νπνίεο απνηεινχλ κέξνο ησλ εηδηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, κε ηε δηαθνξά φηη εθηφο ησλ εηδηθψλ θηλήηξσλ, νη ηνπξίζηεο ελδηαθέξνληαη θαη γηα ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ ηαμηδίνπ (εμαηνκηθεπκέλνο-απηνλνκία). 10

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΑΓΚΟΜΙΟ ΣΟΤΡΙΜΟ 2.1. Σν δηεζλέο πεξηβάιινλ ηελ πεξαζκέλε δεθαεηία (1990-2001) πσο ήδε εηπψζεθε, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ είλαη αξθεηά επαίζζεην ζηηο κεηαβνιέο ηνπ πεξηβάιινληνο, εζσηεξηθνχ, δηεζλνχο, νηθνλνκηθνχ, πνιηηηθνχ, θνηλσληθνχ. Γηα ηελ πιεξέζηεξε θαηαλφεζε επνκέλσο ηεο εμέιημεο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ηελ πεξίνδν 1990-2001 ζα παξαηεζνχλ θάπνηα γεγνλφηα, θαηαζηάζεηο θαη ηάζεηο πνπ επέδξαζαλ ζηε ξνή εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα. Ρν 1991 παξαηεξήζεθε κείσζε ησλ αθίμεσλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ ζηελ Διιάδα θαηά 9,5% ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο. Έλα γεγνλφο πνπ, πξνθαλψο, ζρεηίδεηαη κε απηή ηε κείσζε είλαη ε ακεξηθαληθή επέκβαζε ζην Ηξάθ κε αθνξκή ηελ εηζβνιή ηνπ ηειεπηαίνπ ζην Θνπβέηη. Έλαο άιινο ιφγνο, είλαη ε επέθηαζε ηεο ηνπξηζηηθήο αγνξάο κε λένπο θαη θηελνχο πξννξηζκνχο, αληαγσληζηηθφηεξνπο απφ ηελ Διιάδα, κεηά ηελ πηψζε ησλ θαζεζηψησλ ζηηο ρψξεο ηεο Θεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ην άλνηγκα ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο. Ζ Διιάδα βξίζθεηαη απνκαθξπζκέλε απφ ηηο θχξηεο ρψξεο πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ (Γεξκαλία, Ζλ. Βαζίιεην). Ζ γεσγξαθηθή ηεο ζέζε, ζηε Λ. Α. Δπξψπε, δίπια ζηηο πην ηαξαγκέλεο πεξηνρέο, (Βαιθάληα, Κ. Αλαηνιή) έδξαζε αλαζηαιηηθά ζηελ εηζξνή αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ. Ρελ εμεηαδφκελε πεξίνδν κηα ζεηξά γεγνλφησλ φπσο ην δήηεκα ηεο νλνκαζίαο ησλ Πθνπίσλ, ε θαηάζηαζε ζηελ Αιβαλία, ν δηακειηζκφο ηεο Γηνπγθνζιαβίαο, ν πφιεκνο ζην Θφζζνβν θαη νη ζπξξάμεηο πνπ θνξπθψζεθαλ κε ηελ επέκβαζε ηνπ ΛΑΡΝ ην 1999, αλέθνςαλ ηα ηνπξηζηηθά ξεχκαηα πξνο ηελ Διιάδα. Νη πεξηνρέο πνπ επιήγεζαλ 11

πεξηζζφηεξν, ιφγσ γεηηλίαζεο, ήηαλ ε Β. Διιάδα θαη ηα λεζηά ηνπ Ηνλίνπ. Ζ νδηθή πξφζβαζε ησλ ηνπξηζηψλ ζηε ρψξα ζεκείσζε πηψζε, ελψ ν ζπλεδξηαθφο θαη ν ζαιάζζηνο ηνπξηζκφο (θξνπαδηέξεο) επεξεάζηεθαλ αξλεηηθά, αθνχ ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν ζεκεηψζεθαλ πνιιέο αθπξψζεηο. Ζ δξάζε ηεο ηξνκνθξαηηθήο νξγάλσζεο ηεο 17 Λνέκβξε ζην εζσηεξηθφ ηεο Διιάδαο, ζπλέβαιιε επίζεο αλαζηαιηηθά ζηελ πξνζέιθπζε ακεξηθαλψλ ηνπξηζηψλ, κε ηηο εθάζηνηε ηαμηδησηηθέο νδεγίεο ησλ Ζ.Ξ.Α., νδεγψληαο ζε κείσζε ησλ αληίζηνηρσλ αθίμεσλ, θαηά 50%, ζηελ πεξίνδν απφ ην 1985 κέρξη ην 1999. Ζ δηεζλνπνίεζε ησλ αγνξψλ, πνπ ζεκεηψζεθε κε έληνλνπο ξπζκνχο ζηελ ππφ εμέηαζε πεξίνδν, ζπληέιεζε ζηελ αχμεζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ δηεζλή ηνπξηζηηθή ζθελή. Κεγάινη νξγαληζκνί δηαθίλεζεο ηνπξηζηψλ (tour operators) ηζρπξνπνηήζεθαλ απηή ηελ πεξίνδν, πηέδνληαο γηα θαιχηεξεο ηηκέο ή ζηξέθνληαο ηα ηνπξηζηηθά ξεχκαηα πξνο άιινπο πξννξηζκνχο. Δπηπιένλ, ε εκθάληζε λέσλ πξννξηζκψλ είρε ζαλ απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ κεξηδίνπ ηνπ ηνπξηζκνχ ηεο Γ. Δπξψπεο θαη ηεο Β. Ακεξηθήο πξνο φθεινο άιισλ πξννξηζκψλ, φπσο ε Αζία, ε Θαξατβηθή, ε Αθξηθή θαη άιινη πξννξηζκνί. Πην πιαίζην απηφ, ν κεζνγεηαθφο ηνπξηζκφο απεηιήζεθε πεξηζζφηεξν. Πην δηάζηεκα 1990-2000, ε ζηξνθή ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ, είρε σο επαθφινπζν ηε κεηαβνιή ζηε δήηεζε γηα ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Ξαξαηεξείηαη ζηαδηαθά, κηα ηάζε απφ ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ δηαθνπψλ πξνο ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Ρν πξφηππν «ήιηνο-ζάιαζζα», δίπηπρν ζην νπνίν ζηεξίρζεθε θαη ε ειιεληθή ηνπξηζηηθή βηνκεραλία θαη ε πξνβνιή ηεο Διιάδαο, δελ είλαη πιένλ αξθεηφ, φρη κφλν γηα ηελ αχμεζε ησλ αθίμεσλ ζε κηα ρψξα, αιιά αθφκε θαη γηα ηε δηαηήξεζε ησλ κεξηδίσλ ηεο ζηε δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά. Δλησκεηαμχ, ζηαδηαθά 12

θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο, παξαηεξείηαη ε ηάζε γηα πεξηζζφηεξα, αιιά κηθξφηεξεο δηάξθεηαο ηαμίδηα, θπξίσο ηαμίδηα Παββαηνθχξηαθνπ, κε επηπηψζεηο ζηνλ αξηζκφ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ θαη θαηά ζπλέπεηα ησλ ηνπξηζηηθψλ εζφδσλ. Έλα απφ ηα θξηηήξηα πνπ θπξηαξρνχλ ζηελ ιήςε απφθαζεο ησλ πνιχ θαιά ελεκεξσκέλσλ θαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθψλ ηνπξηζηψλ ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο, είλαη ε ζρέζε ηηκήο/εθπιήξσζεο πξνζδνθηψλ (value for money). Έηζη, ε βαξχηεηα ηεο παξακέηξνπ «πνηφηεηα» ζηελ εθάζηνηε επηινγή πξννξηζκνχ, ζπληειεί ζηελ εθηξνπή ηνπ ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο απφ ηνπο πξννξηζκνχο πνπ πξνβάιινληαη κνλνδηάζηαηα σο θηελνί. Ζ δηεζλήο νηθνλνκηθή χθεζε, ηδηαίηεξα ησλ παξαδνζηαθψλ ρσξψλ πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ, ηεο Γεξκαλίαο, ηεο Ηαπσλίαο θαη ησλ Ζ.Ξ.Α., είρε αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε, ελψ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξνρή νηθνλνκηθψλ ηνπξηζηηθψλ παθέησλ απφ ηνπο tour operators, έζηξεςε ηηο ξνέο ηνπξηζηψλ πξνο άιινπο πξννξηζκνχο. Ζ εηζαγσγή ηνπ επξψ ην 2001, απνηειεί έλαλ άιιν παξάγνληα ηνπ γεληθφηεξνπ πεξηβάιινληνο, ν νπνίνο επηδξά ζηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε. Γηα ηελ Διιάδα, νη επηπηψζεηο απφ ηε εηζαγσγή ηεο Διιάδαο ζηε δψλε ηνπ επξψ ην 2001 θαη ηε κεηέπεηηα θπθινθνξία ηνπ θνηλνχ λνκίζκαηνο ζηηο 12 ρψξεο ηεο ΔΔ, ραξαθηεξίδνληαη ζεηηθέο, αθνχ πεξηζζφηεξν απφ ην 70% ησλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ πξνέξρνληαη απφ ηελ ΔΔ. Υζηφζν, ιφγσ ηεο απνκαθξπζκέλεο γεσγξαθηθήο ζέζεο ηεο, δελ πξνβιέπεηαη λα σθειεζεί ηδηαίηεξα απφ ηνλ ελδνπεξηθεξεηαθφ ηνπξηζκφ, δεδνκέλνπ φηη θαη άιινη παξάγνληεο, φπσο πξναλαθέξζεθε επεξεάδνπλ ηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, είλαη δπλαηφλ λα αληηκεησπίζεη έληνλν αληαγσληζκφ απφ ηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο εθηφο ΔΔ, ζηελ πεξίπησζε πνπ ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε ζπλαιιαγκαηηθή ηνπο πνιηηηθή γηα ηελ ελίζρπζε ηεο 13

αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο θαη θαη επέθηαζε γηα ηελ πξνζέιθπζε ησλ ηνπξηζηψλ. Ρν πξσηνθαλέο ηξνκνθξαηηθφ ρηχπεκα ηεο 11εο Πεπηεκβξίνπ 2001, πέξα ηνπ γεγνλφηνο φηη πξνθάιεζε έθπιεμε θαη κηα ζεηξά αιπζηδσηψλ γεγνλφησλ, είρε σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ δηεζλνχο ηνπξηζκνχ παγθνζκίσο θαηά 1,3%, πιήηηνληαο θχξηα ηηο αεξνκεηαθνξέο. Γηα κηα ρψξα δε, φπσο ε Διιάδα φπνπ πεξίπνπ ην 85% ησλ αθίμεσλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ πξαγκαηνπνηείηαη αεξνπνξηθψο, ν θινληζκφο ησλ ηνπξηζηψλ γηα ηελ αζθάιεηα ησλ πηήζεσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ήδε κεησκέλε δήηεζε γηα ην ειιεληθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ζεσξείηαη έλα ζεκαληηθφ πιήγκα. Νη κνξθέο ηνπξηζκνχ πνπ επιήγεζαλ πεξηζζφηεξν είλαη ν επαγγεικαηηθφο ηνπξηζκφο, ν ζπλεδξηαθφο, ηα ηαμίδηα θηλήηξσλ θαη ηα ηαμίδηα γηα επαγγεικαηηθέο εθζέζεηο. Αλακθηζβήηεηα, ε 11ε Πεπηεκβξίνπ ζεκαηνδνηεί ηε ζνβαξφηεξε ίζσο θξίζε ζηελ ηζηνξία ηνπ δηεζλνχο θαη θαη επέθηαζε ηνπξηζκνχ. ηνπ ειιεληθνχ Ξξηλ νινθιεξσζεί ε ρξνλνινγηθή απηή «πεξηήγεζε», αμίδεη λα επηζεκαλζνχλ δχν ζεκεία: Θαηαξρήλ, ν ηνπξηζκφο ζα ζπλερίζεη λα είλαη ν πην εππαζήο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο ζηηο εμειίμεηο ηνπ επξχηεξνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο. Σαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνληαη ηα κηθξφηεξεο εκβέιεηαο ηξνκνθξαηηθά ρηππήκαηα ζηελ Άπσ Αλαηνιή, ν πφιεκνο ζην Ηξάθ ηελ άλνημε ηνπ 2003, ν γεληθφηεξνο θίλδπλνο πνπ εγθπκνλεί απφ ηα γεγνλφηα ζηε Κ. Αλαηνιή, ηα ινγηζηηθά ζθάλδαια θαη νη επηπηψζεηο ηνπο ζηε ρξεκαηηζηεξηαθή αγνξά, ε αδπλακία αλάθακςεο ηεο νηθνλνκίαο, ν θίλδπλνο απφ ηελ εμάπισζε ηνπ ζαλαηεθφξνπ ηνχ ηεο άηππεο πλεπκνλίαο, ζηα νπνία ε αγνξά αληηδξά κε αθπξψζεηο θαη γεληθφηεξα πεξηνξηζκνχο ηαμηδίσλ. 14

Ξαξάιιεια, απνηειεί θαη ηνλ ηνκέα πνπ δηαζέηεη ηελ κεγαιχηεξε αλζεθηηθφηεηα θαη δπλακηθή. H αλάθακςε είλαη ηαρχηεξε απφ άιινπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, γεγνλφο πνπ απεηθνλίδεηαη ηφζν απφ ηελ πνξεία ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, φζν θαη ζηνλ πςειφηεξν ξπζκφ αλάπηπμεο. Δπίζεο, φπσο ηνλίδεη θαη ν Γ.Γ. ηνπ Ξαγθφζκηνπ Νξγαληζκνχ Ρνπξηζκνχ (Ξ.Ν.Ρ.), F. Frangialli, ν ηνπξηζκφο δελ ππέθεξε πνηέ απφ βαζεηά θαη δηαξθή χθεζε, ελψ εμήξρεην απφ ηηο φπνηεο θξίζεηο πάληνηε ελδπλακσκέλνο θαη αλαλεσκέλνο, θαζψο ε πεξίνδνο πξνζαξκνγήο επηηάρπλε ηηο αιιαγέο πξνο φθεινο ησλ δξαηεξηνπνηεκέλσλ ζηνλ ηνκέα απηφ. Νη δχν απηέο επηζεκάλζεηο, ζα απνηειέζνπλ ζεκείν αλαθνξάο ζην ζρεηηθφ θεθάιαην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο γηα ηηο πξννπηηθέο ηνπ ηνπξηζκνχ. 2.2. Η δηεζλήο ηνπξηζηηθή αγνξά ηελ πεξίνδν 1990-2001 2.2.1. Γεληθά Ν ηνπξηζκφο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην δπλακηθνχο θιάδνπο, κε ηνπο πςειφηεξνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο γηα φιεο ζρεδφλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπ θφζκνπ. Ν κέζνο εηήζηνο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ παγθφζκηνπ ηνπξηζκνχ, ηε δεθαεηία 1990-2000, θπκαηλφηαλ ζην 4,3%, ελψ ν αληίζηνηρνο ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο ήηαλ 3,3%. Δπηπιένλ, ε ζπκβνιή ηνπ ζην ΑΔΞ, ζηελ εηζξνή μέλνπ ζπλαιιάγκαηνο, ζηελ απαζρφιεζε, ζηε δεκηνπξγία θνξνινγηθψλ εζφδσλ θαη ζηελ 15

πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε ζεσξείηαη εμέρνπζα 5, θαζηζηψληαο ηνλ ηνπξηζκφ σο έλαλ ηνκέα ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε κηαο ρψξαο. Πε επίπεδν παγθφζκηνπ ηνπξηζκνχ, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ Ξ.Ν.Ρ., φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ παξαθάησ πίλαθα, παξαηεξνχκε φηη ε Δπξψπε απνηειεί ηελ πξψηε, ζε ζεηξά θαηάηαμεο, γεσγξαθηθή πεξηθέξεηα φζνλ αθνξά ζηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζκνχ, κε εθπιεθηηθή δηαθνξά απφ άιινπο πξννξηζκνχο. Θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο, θαηέρεη, ζρεδφλ ζηαζεξά, ην 58% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ αθίμεσλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ, γεγνλφο πνπ ππνγξακκίδεη φηη φπσο αθξηβψο ζπκβαίλεη θαη ζην δηεζλέο εκπφξην φπνπ ν θχξηνο φγθνο εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ δηεμάγεηαη ελδνπεξηθεξεηαθά, έηζη θαη ζηνλ ηνπξηζκφ ζεκεηψλνληαη ελδνπεξηθεξεηαθέο κεηαθηλήζεηο. Αθνινπζνχλ ε Ακεξηθή κε 18% θαη ε Αλ. Αζία κε πνζνζηφ 16%. 5 Ρν 1995, ν ηνπξηζκφο δηεζλψο δεκηνχξγεζε αθαζάξηζην πξντφλ χςνπο 3,4 ηξηο δνιιάξηα ΖΞΑ, ζπλεηζθέξνληαο θαηά 10,9% ζην παγθφζκην ΑΔΞ, δεκηνπξγψληαο απαζρφιεζε πεξίπνπ 212 εθ. ζέζεσλ θαη παξάγνληαο θνξνινγηθά έζνδα χςνπο 637 δηο δνι. ΖΞΑ. Βι. «Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα», Ξαηζνπξάηεο Βαζίιεηνο, ΗΡΔΞ, Αζήλα 2002. 16

ΠΙΝΑΚΑ 2.2.1.1. Ξαγθφζκηα θαηάηαμε ησλ γεσγξαθηθψλ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΔ πεξηθεξεηψλ σο πξνο ηηο δηεζλείο αθίμεηο ηνπξηζηψλ. ΓΙΔΘΝΔΙ ΑΦΙΞΔΙ (εθ.) ΜΔΡΙΓΙΟ ΑΓΟΡΑ (%) 1990 1995 2001 1990 1995 2001 ΑΦΟΗΘΖ 11,4 12,6 16,3 2,5 2,3 2,4 ΑΚΔΟΗΘΖ 99,4 108,1 123,9 21,7 19,6 17,9 ΑΛ. ΑΠΗΑ & ΔΗΟΖΛΗΘΝΠ 56,1 84,3 112,9 12,3 15,3 16,3 ΔΤΡΩΠΗ 265,3 319,6 402,8 58,0 57,9 58,2 Κ.ΑΛΑΡΝΙΖ 7,7 8,7 12,3 1,7 1,6 1,8 Λ. ΑΠΗΑ 4,0 5,0 7,9 0,9 0,9 1,1 ΑΞΟΝΠΓΗΝΟΗΠΡΔΠ ΞΔΟΗΦΔΟΔΗΔΠ* 13,4 13,4 16,4 2,9 2,4 2,4 ΚΟΜΟ 457,3 551,7 692,5 100 100 100 ΔΛΡΝΠ ΞΔΟΗΦΔΟΔΗΑΠ 362,2 438,6 549,9 79,2 79,5 79,4 ΔΘΡΝΠ ΞΔΟΗΦΔΟΔΗΑΠ 81,7 99,8 126,2 17,9 18,1 18,2 * Δμαηηίαο ειιεηπψλ ζηνηρείσλ απφ ηνπο αξκφδηνπο θνξείο ησλ πξννξηζκψλ. Ξεγή : W.T.O., Tourism Highlights 2002 Υζηφζν, ζε επίπεδν ρσξψλ, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, παξάγνληεο φπσο: ε εκθάληζε λέσλ πξννξηζκψλ, ε ζηξνθή ησλ πξνηηκήζεσλ ησλ θαηαλαισηψλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ πξνο ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, ε απαίηεζε ησλ ηνπξηζηψλ γηα θαιχηεξε ζρέζε κεηαμχ ηηκήο θαη εθπιήξσζεο πξνζδνθηψλ (money for value), ε ηζρπξνπνίεζε ησλ tour operators θαη ε αλάπηπμε ηνπ δηαδηθηχνπ έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ ηάζε κείσζεο ηνπ κεξηδίνπ ηεο Γ. Δπξψπεο θαη ηεο Β. Ακεξηθήο πξνο άιινπο πξννξηζκνχο. 17

Πηελ παγθφζκηα θαηάηαμε ησλ 15 ρσξψλ, σο ησλ πην επηζπκεηψλ πξννξηζκψλ, ε Γαιιία θαηέρεη ζηαζεξά ηελ πξψηε ζέζε, ελψ ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο είλαη επξσπατθέο. Υζηφζν, δελ πξέπεη λα πεξάζεη απαξαηήξεην ην γεγνλφο φηη ηειεπηαία αλαδχνληαη λέεο αγνξέο. Ππγθεθξηκέλα, ην 2000, ε Θίλα, ε Οσζία θαη ε Ξνισλία, θαηείραλ ηελ 5ε, 7ε ζέζε θαη 12ε ζέζε αληίζηνηρα, φηαλ ζηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο ε Θίλα βξηζθφηαλ ζηελ 12ε ζέζε, ελψ ε Οσζία θαη ε Ξνισλία βξηζθφηαλ εθηφο ιίζηαο. Ζ δε Διιάδα, απψιεζε ην κεξίδηφ ηεο θαη θαηέρεη ηελ 15ε ζέζε, απφ ηελ 13ε ζέζε ζηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη νη πξψηνη 15 πην επηζπκεηνί πξννξηζκνί παγθνζκίσο, θαηέρνπλ ην 62% ηεο παγθφζκηαο ηνπξηζηηθήο αγνξάο, κε γλψκνλα ηνλ αξηζκφ αθίμεσλ, γεγνλφο πνπ απνθαιχπηεη ηε κεγάιε γεσγξαθηθή ζπγθέληξσζε. Ρν κεξίδην αγνξάο ηεο πξψηεο ρψξαο ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε, ηεο Γαιιίαο είλαη 11% θαη ηεο ηειεπηαίαο, ηεο Διιάδαο είλαη κφιηο 2%. Ξαξφκνηα ζπγθέληξσζε, παξαηεξείηαη θαη ζηα έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ, φπνπ 15 ρψξεο, νη νπνίεο δελ ηαπηίδνληαη κε ηνπο 15 πην επηζπκεηνχο πξννξηζκνχο, ζπγθεληξψλνπλ ην 62% ησλ ζπλνιηθψλ ηνπξηζηηθψλ εζφδσλ. Ζ Διιάδα ην 2000 θαηείρε ηελ 10ε ζέζε ζηελ αληίζηνηρε θαηάηαμε. 18

ΠΙΝΑΚΑ 2.2.1.2. Ξαγθφζκηα θαηάηαμε ρσξψλ, σο ησλ 15 πην επηζπκεηψλ πξννξηζκψλ Καηάηαμε Υώξεο 1990 1995 1998 2000 1. Γαιιία 1 1 1 1 2. Ζ.Ξ.Α. 2 2 3 2 3. Ηζπαλία 3 3 2 3 4. Ηηαιία 4 4 4 4 5. Θίλα 12 8 6 5 6. Ζλ. Βαζίιεην 7 5 5 6 7. Οσζία 17 18 13 7 8. Κεμηθφ 8 7 7 8 9. Θαλαδάο 10 11 9 9 10. Γεξκαλία 9 13 11 10 11. Απζηξία 6 10 10 11 12. Ξνισλία 27 9 8 12 13. Νπγγαξία 5 6 14 13 14. Σνγθ Θνγθ 19 15 18 14 15. Δλλάδα 13 16 16 15 Ξεγή : W.T.O., Yearbook of Tourism Statistics Άιιε κηα ρξήζηκε πιεξνθνξία γηα ηε δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά είλαη ε παγθφζκηα θαηάηαμε ησλ 15 πξψησλ θαηαλαισηψλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ απφ πιεπξάο ηνπξηζηηθήο δαπάλεο, ζηνπο νπνίνπο πξέπεη λα ζηνρεχεη ε ηνπξηζηηθή καο πνιηηηθή. Πθνπφο ηνπ παξαθάησ πίλαθα είλαη λα δηεξεπλεζεί αλ ε Διιάδα σο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, πξνζειθχεη ηνπο 15 πξψηνπο θαηαλαισηέο. Π απηήλ ηελ θαηάηαμε, ζηελ νπνία 9 απφ ηηο 15 ρψξεο είλαη επξσπατθέο, παξαηεξνχκε φηη ε Διιάδα πξνζειθχεη πεξηζζφηεξν ηνπο επξσπαίνπο θαηαλαισηέο αθνχ απηνί δηαζέηνπλ πςειφηεξν κεξίδην ζηελ ειιεληθή ηνπξηζηηθή αγνξά απφ ηελ αληίζηνηρε παγθφζκηα. Υζηφζν, αδπλαηεί λα πξνζειθχζεη ππεξπφληηνπο ηνπξίζηεο φπσο ε ΖΞΑ θαη ε Ηαπσλία, δειαδή ηελ πξψηε θαη ηέηαξηε θαηά ζεηξά θαηάηαμεο ρψξα. Δηδηθά γηα ηνπο 19

ηνπξίζηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο ΖΞΑ ζηελ Διιάδα ην πνζνζηφ ηνπο κεηψζεθε ζεκαληηθά ηελ ηειεπηαία 20εηία, σο απνηέιεζκα εμάιινπ θαη ηνλ ζρεηηθψλ ηνπξηζηηθψλ νδεγηψλ. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.1.3. Ξαγθφζκηα θαηάηαμε ησλ 15 κεγαιχηεξσλ θαηαλαισηξηψλ ρσξψλ, σο πξνο ηελ ηνπξηζηηθή δαπάλε ην 2000 ΥΩΡΔ ΠΑΓΚΟΜΙΟ ΜΔΡΙΓΙΟ ΑΓΟΡΑ ΜΔΡΙΓΙΟ ΑΓΟΡΑ ΣΗΝ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ 1. ΖΞΑ 13,5 1,7 2. ΓΔΟΚΑΛΗΑ 10,0 18,3 3. ΖΛ. ΒΑΠΗΙΔΗΝ 7,6 21,2 4. ΗΑΞΥΛΗΑ 6,7 0,6 5. ΓΑΙΙΗΑ 3,7 4,6 6. ΗΡΑΙΗΑ 3,3 6,3 7. ΘΗΛΑ 2,7 0,0 8. ΣΝΛΓΘ ΘΝΛΓΘ 2,6 0,0 9. ΝΙΙΑΛΓΗΑ 2,6 5,0 10. ΘΑΛΑΓΑΠ 2,5 0,4 11. ΒΔΙΓΗΝ 2,0 2,5 12. ΑΠΡΟΗΑ 1,8 3,6 13. ΓΖΚ. ΡΖΠ ΘΝΟΔΑΠ 1,3 0,0 14. ΠΝΖΓΗΑ 1,7 3,7 15. ΔΙΒΔΡΗΑ 1,3 2,5 Πεγή : World Tourism Organization θαη επεμεξγαζία ζηνηρείσλ ηεο Γελ. Γξακκαηείαο Σνπξηζκνύ Πε δηεζλέο επίπεδν, ν ηνκέαο ηνπ ηνπξηζκνχ πεξηιακβάλεη έλα κηθξφ αξηζκφ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ, ελψ θπξηαξρείηαη απφ κηθξνχ θαη κεζαίνπ κεγέζνπο επηρεηξήζεηο. Ζ είζνδνο επηρεηξήζεσλ ζηελ ηνπξηζηηθή αγνξά είλαη ζρεηηθά εχθνιε, ελψ ν επηρεηξεκαηηθφο θίλδπλνο είλαη κεγάινο εμαηηίαο ηεο επαηζζεζίαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ζε εμσγελείο παξάγνληεο. 20

Ρελ ηειεπηαία δεθαεηία, νη εμειίμεηο ζηελ Ρερλνινγία Ξιεξνθνξηθήο ζπλέβαιαλ ζηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ππεξεζηψλ ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο, έρνληαο εθαξκνγή ζην ζχζηεκα θξαηήζεσλ αεξνπνξηθψλ εηαηξεηψλ, ζηα γξαθεία ηαμηδίσλ, ζηα μελνδνρεία θαη ζηηο επηρεηξήζεηο ελνηθηάζεσλ απηνθηλήησλ. Δπίζεο, ην δηαδίθηπν έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηνπο πξνκεζεπηέο ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ λα πξνζεγγίζνπλ λένπο πειάηεο θαη λα δηεηζδχζνπλ ζε λέα ηκήκαηα ηεο αγνξάο, ελψ κεηψζεθε ην δηαρεηξηζηηθφ θφζηνο. Πε επίπεδν επξσπατθνχ ηνπξηζκνχ, παξαηεξνχκε φηη ζρεδφλ ην ήκηζπ ηνπ επξσπατθνχ ηνπξηζκνχ θαηεπζχλεηαη πξνο ηηο ρψξεο ηεο Κεζνγείνπ, γεγνλφο πνπ ζπλεπάγεηαη έληνλν αληαγσληζκφ γηα ην ειιεληθφ ηνπξηζηηθφ πξντφλ. Απφ ηνλ Ξίλαθα 2.2.2.1. ζπλεπψο πνπ αθνινπζεί, πξνθχπηνπλ θαη νη αληαγσλίζηξηεο ρψξεο ηεο Διιάδαο, πνπ είλαη ε Γαιιία, ην κεξίδην ηεο νπνίαο ζηελ επξσπατθή ηνπξηζηηθή αγνξά είλαη 18.5%, ε Ηζπαλία κε 13,1%, ε Ηηαιία κε 9,2%, αθνινπζνχλ ε Διιάδα θαη ε Ξνξηνγαιία κε 3% θαη 2,9% αληίζηνηρα, θαη ηειεπηαία ε Ρνπξθία κε 2%. Ρα κεξίδηα απηά δελ δηαθνξνπνηήζεθαλ αηζζεηά ζπγθξίλνληαο ηελ αξρή θαη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο. Υζηφζν, ε Ηζπαλία παξνπζηάδεη κηα αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ ηεο θαηά κηα πνζνζηηαία κνλάδα, σο απνηέιεζκα ησλ Νιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηε Βαξθειψλε ην 1992, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί ειπίδεο γηα ηελ πνξεία ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ κεηά ηε δηνξγάλσζε ησλ Νιπκπηαθψλ Αγψλσλ ην 2004 ζηελ Αζήλα. 2.2.2. Ζ Διιάδα θαη νη αληαγσλίζηξηεο ρψξεο πσο πξνθχπηεη απφ ηα πξναλαθεξφκελα, νη κεζνγεηαθέο ρψξεο αληηκεησπίδνπλ έληνλν αληαγσληζκφ, θαζψο ν θχξηνο φγθνο ηνπξηζηψλ θαηεπζχλεηαη πξνο απηέο. Νη θπξηφηεξεο αληαγσλίζηξηεο 21

ρψξεο ηεο Διιάδαο είλαη νη κεζνγεηαθέο 6 : Ηηαιία, Γαιιία, Ηζπαλία, Ξνξηνγαιία, θαη ε Ρνπξθία. Ρν ηνπξηζηηθφ πξντφλ ην νπνίν πξνζθέξνπλ είλαη ζρεδφλ παξφκνην, ηνπξηζκφο αλαςπρήο. Δηδηθφηεξα, ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ ηεο Ηζπαλίαο, Ξνξηνγαιίαο θαη ηεο Ρνπξθίαο, φπσο άιισζηε θαη ηεο Διιάδαο, ζηεξίδεηαη ζην δίπηπρν «ήιηνο θαη ζάιαζζα». Ζ Ηηαιία θαη ε Γαιιία δηαθνξνπνηνχληαη ειαθξψο, ζπλδπάδνληαο ηνλ ηνπξηζκφ αλαςπρήο κε κεγάιε πνηθηιία πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη θνπιηνχξαο. Υζηφζν, ε φμπλζε ηνπ αληαγσληζκνχ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην πιαίζην ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, νδήγεζε ζε αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο, ηελ πνηνηηθή αλαβάζκηζε θαη γεληθφηεξα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο. Νη αληαγσλίζηξηεο ρψξεο πξνέβεζαλ ζε βειηηψζεηο ησλ ππνδνκψλ ηνπο θαη δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνπο πξντφληνο κέζσ ηεο αλάπηπμεο ππνδνκψλ γηα ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, ελψ θάηη αληίζηνηρν δελ επηηεχρζε απφ ηελ ειιεληθή πιεπξά. Υο εθ ηνχηνπ, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ζεκεηψζεθε θαζνδηθή πνξεία ηνπ κεξηδίνπ ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ παγθφζκηα θαη επξσπατθή αγνξά. Ν παξαθάησ πίλαθαο δίλεη κηα ζαθή εηθφλα ησλ κεξηδίσλ αγνξάο ησλ θπξηνηέξσλ αληαγσληζηξηψλ ρσξψλ ηεο Διιάδαο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. 6 Άιιεο κεζνγεηαθέο ρψξεο πνπ ζεσξνχληαη αληαγσλίζηξηεο ρψξεο ηεο Διιάδαο ζε ζέκαηα ηνπξηζκνχ είλαη ε Θχπξνο, ε Θξναηία, ε Αίγππηνο, ε Ρπλεζία, ην Ηζξαήι θιπ. Ζ παξνχζα κειέηε δελ αζρνιείηαη κε απηέο ηηο ρψξεο, ιφγσ ηεο πεξαηηέξσ απνκαθξπζκέλεο γεσγξαθηθήο ζέζεο ηνπο θαζψο θαη ηεο ρακειφηεξεο θαηάηαμήο ηνπο σο επηζπκεηψλ πξννξηζκψλ ζηνλ παγθφζκην ηνπξηζκφ. 22

ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.1. Κεξίδηα ζηελ επξσπατθή αγνξά δηεζλψλ αθίμεσλ ηνπξηζηψλ ησλ θπξηφηεξσλ αληαγσληζηξηψλ ρσξψλ ηεο Διιάδαο (%) Υώξεο 1990 1995 1997 1998 1999 Γαιιία 18,6 17,7 18,1 18,3 18,5 Ιζπαλία 12,0 11,5 11,7 12,4 13,1 Ιηαιία 9,4 9,2 9,3 9,1 9,2 Διιάδα 3,1 3,0 2,7 2,8 3,0 Πνξηνγαιία 2,8 2,8 2,7 2,9 2,9 Σνπξθία 1,7 2,1 2,4 2,3 1,7 Ξεγή : W.T.O., Yearbook of Tourism Statistics, 2001 Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη νη ηξεηο πξψηεο ρψξεο (Γαιιία, Ηζπαλία, Ηηαιία), νη νπνίεο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο πξνζειθχνπλ θαηά κέζν φξν ην κηζφ ζρεδφλ (40,8%) ησλ ζπλνιηθψλ δηεζλψλ αθίμεσλ ηνπξηζηψλ ζηελ Δπξψπε, θαηέρνπλ ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο (84,3%) κεηαμχ ησλ κεζνγεηαθψλ ρσξψλ. Απφ ηηο παξαπάλσ ρψξεο ε Ηζπαλία ζεκείσζε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ ηεο, ηε δεθαεηία πνπ καο πέξαζε, ζπγθξηηηθά κε ηηο άιιεο ρψξεο 7. Ζ Γεξκαλία θαη ην Ζλ. Βαζίιεην απνηεινχλ ζεκαληηθέο ηνπξηζηηθέο αγνξέο γηα φιεο ηηο παξαπάλσ ρψξεο. Δηδηθφηεξα, γηα ηελ Ηζπαλία, ηελ Διιάδα θαη ηελ Ρνπξθία απνηεινχλ ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ, θαηέρνληαο ην 50%, 40% θαη 30% αληίζηνηρα. Ζ Ηηαιία θαη ε Γαιιία παξνπζηάδνπλ ηε κεγαιχηεξε δηαζπνξά πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ, ελψ ε Ξνξηνγαιία ηε κηθξφηεξε, θαζψο ην 45% ησλ αθίμεσλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ πξνέξρνληαη απφ ηελ Ηζπαλία, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγείηαη απφ ηε γεσγξαθηθή ηεο ζέζε. Πρεηηθά κε ηηο αθίμεηο ππεξπφληησλ ηνπξηζηψλ, θπξίσο ε Γαιιία, θαη ε Ηηαιία, θαηνξζψλνπλ λα πξνζειθχζνπλ ηνπξίζηεο απφ ηνλ Θαλαδά, ηηο 7 Αλακθηζβήηεηα, έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ ζπλέβαιε ζ απηή ηελ αχμεζε ήηαλ ε δηεμαγσγή ησλ Νιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 1992 ζηε Βαξθειψλε. Ρα έξγα ππνδνκήο θαη ε πξνβνιή ηεο Ηζπαλίαο απφ ην θνξπθαίν απηφ γεγνλφο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε βειηίσζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο, ηελ πξνψζεζε λέσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηεο πξντφληνο κε γλψκνλα ηελ πνηφηεηα ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ, απνηεινχλ παξάδεηγκα πξνο κίκεζε. 23

ΖΞΑ θαη ηελ Ηαπσλία 8. Ζ Ηζπαλία αθνινπζεί κε δηαθνξά, ελψ ε Διιάδα, ε Ξνξηνγαιία θαη ε Ρνπξθία, ζπγθξηηηθά αδπλαηνχλ πξνζειθχζνπλ αμηφινγν αξηζκφ ηνπξηζηψλ απφ απηέο ηηο ρψξεο. λα Θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ε κέζε δηάξθεηα παξακνλήο ζε φιεο ηηο ρψξεο έρεη κεησζεί, σο απνηέιεζκα ηεο ζηξνθήο ησλ ηνπξηζηψλ πξνο πεξηζζφηεξεο, αιιά κηθξφηεξεο δηάξθεηαο ηαμηδίσλ (short breaks). Πηελ Ηζπαλία ζεκεηψλεηαη ε κεγαιχηεξε δηάξθεηα παξακνλήο, ζρεδφλ 13 εκέξεο, αθνινπζεί ε Ρνπξθία κε 10 εκέξεο, ε Γαιιία θαη ε Ξνξηνγαιία κε 7 εκέξεο. Πηελ Διιάδα ζχκθσλα κε εθηηκήζεηο ηνπ Η.Ρ.Δ.Ξ., δηφηη δελ ππάξρνπλ δηαζέζηκα ζηνηρεία, αλέξρεηαη ζηηο 9-10 εκέξεο. Κηα παξάκεηξνο πνπ έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ αθνξά ζηελ πξνζπειαζηκφηεηα ηεο ρψξαο. Ζ Ξνξηνγαιία, ε Γαιιία 9 θαη ε Ηηαιία, βξίζθνληαη ζηελ πξνλνκηνχρν ζέζε λα δηεμάγεηαη νδηθψο ν θχξηνο φγθνο ηνπ ηνπξηζκνχ ηνπο, ιφγσ γεσγξαθηθήο εγγχηεηαο κε ηηο θχξηεο ρψξεο πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ. Ζ Ηζπαλία θαη ε Ρνπξθία, ηελ πεξαζκέλε δεθαεηία, αχμεζαλ ζεακαηηθά, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα, ηηο δηεζλείο αθίμεηο ηνπξηζηψλ πνπ κεηαθηλνχληαη αεξνπνξηθψο. Πηελ πεξίπησζε ηεο Ρνπξθίαο, ε αχμεζε απηή νθείιεηαη ζηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ απφ λέεο αγνξέο, φπσο Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη Αζία, ελψ ζηελ πεξίπησζε ηεο Ηζπαλίαο ην γεγνλφο απηφ είλαη απνηέιεζκα ηεο πξνζέιθπζεο ηνπξηζηψλ πέξα απφ ηηο γεηηνληθέο ρψξεο, κεηά ηελ δηνξγάλσζε ησλ Νιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Υζηφζν, ε Διιάδα είλαη εθείλε πνπ δηαηεξεί ην 8 Απφ ην ζχλνιν ησλ Θαλαδψλ πνπ θαηεπζχλνληαη ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Δπξψπεο, ην 19,6% επηζθέπηεηαη ηε Γαιιία, ην 10,7% ηελ Ηηαιία θαη ην 5,9% ηελ Ηζπαλία. Ρα αληίζηνηρα πνζνζηά απφ ην ζχλνιν ησλ Ακεξηθαλψλ είλαη 15,2%, 17,7% θαη 5,9%. Ζ Ηηαιία πξνζειθχεη ην 34,5% ησλ Ηαπψλσλ ηνπξηζηψλ, ε Γαιιία ην 9,9% θαη ε Ηζπαλία ην 5,1%. Ξεγή: WTO, Tourism Market Trends, 1999 Edition. Βι. «Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα», Ξαηζνπξάηεο Β., ΗΡΔΞ, Αζήλα, 2002 9 Δηδηθά γηα ηε Γαιιία, λα ζεκεησζεί φηη κεηα ην άλνηγκα ηνπ ηνχλει πνπ ηε ζπλδέεη κε ηελ Αγγιία, απμήζεθαλ νη επηζθέπηεο κηαο κέξαο (εθδξνκείο), νη νπνίνη φκσο δελ πξνζκεηξνχληαη ζηελ θαηεγνξία ησλ ηνπξηζηψλ. 24

πςειφηεξν πνζνζηφ σο πξνο ηηο δηεζλείο αθίμεηο ηνπξηζηψλ αεξνπνξηθψο, αλάκεζα ζ φιεο ηηο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο. Ρν γεγνλφο απηφ πνπ εμεγείηαη απφ ηελ απνκαθξπζκέλε γεσγξαθηθή ηεο ζέζε απφ ηηο θχξηεο ρψξεο πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ, θαζψο θαη απφ ηελ κνξθνινγία ηεο (λεζησηηθή ρψξα), θαζηζηά πεξηζζφηεξν επάισην ηνλ ειιεληθφ ηνπξηζκφ ζηηο θξίζεηο 10. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.2. Γηεζλείο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο ησλ θπξηφηεξσλ αληαγσληζηξηψλ ρσξψλ ηεο Διιάδαο σο πξνο ην κέζν κεηαθνξάο (%) ΥΩΡΔ ΑΔΡΟΠΟΡΙΚΩ ΙΓΗΡΟ- ΓΡΟΜΙΚΩ ΟΓΙΚΩ ΘΑΛΛΑΙΩ 1992 1999 1992 1999 1992 1999 1992 1999 Γαιιία* 14,0 15,0 6,5 6,7 72,0 73,0 7,5 7,4 Ιζπαλία 32,8 70,0 4,3 0,9 59,8 24,6 3,1 4,5 Ιηαιία 13,6 16,0 8,2 4,8 75,5 75,1 2,8 4,1 Διιάδα 74,9 79,0 0,8 0,3 8,3 10,8 16,1 9,9 Πνξηνγαιία 17,8 18,3 0,6 0,4 80,4 80,2 1,2 1,1 Σνπξθία 42,1 70,0 1,07 0,6 46,8 18,0 10,0 11,4 * Σα ζηοισεία πος αθοπούν ηη Γαλλία αναθέπονηαι ζηα έηη 1994 και 1996 ανηίζηοισα. Ξεγή : W.T.O., Compendium of Tourism Statistics, 2001 Έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο κηαο ρψξαο είλαη ε επνρηθφηεηα. Πρεδφλ φινη νη κεζνγεηαθνί πξννξηζκνί παξνπζηάδνπλ ην ίδην πξφηππν επνρηθφηεηαο, κε ηελ έλλνηα φηη πξνζειθχνπλ θπξίσο ηνπξηζκφ ηε ζεξηλή πεξίνδν. Ζ Διιάδα, παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε επνρηθφηεηα ηφζν σο πξνο ηηο αθίμεηο, φζν θαη σο πξνο ηηο δηαλπθηεξεχζεηο, ελψ αθνινπζνχλ ε Ξνξηνγαιία θαη ε Ρνπξθία. Ξέληε κήλεο, απφ Κάην κέρξη Πεπηέκβξην, θαιχπηνπλ πεξηζζφηεξν απφ ην 80% ηεο ζπλνιηθήο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο. Ζ δηαθνξά ηεο επνρηθφηεηαο ησλ αθίμεσλ 10 Νη αεξνκεηαθνξέο απμάλνπλ ην θφζηνο ηνπ ηαμηδίνπ, άξα είλαη επάισηεο ζε νηθνλνκηθέο θξίζεηο. Δπηπιένλ, έρνπλ κηθξφ δείθηε αζθάιεηαο ζε πνιηηηθέο θξίζεηο θαη πνιεκηθέο ζπξξάμεηο. 25

κεηαμχ ηεο Διιάδαο θαη ησλ ππνινίπσλ ρσξψλ ζηαδηαθά δηεπξχλεηαη. Γηαρξνληθά ε επνρηθφηεηα παξνπζηάδεηαη απμεηηθή γηα ηελ Διιάδα, ζε αληίζεζε κε ηηο άιιεο ρψξεο. Ζ άκβιπλζε ηεο επνρηθφηεηαο ζηηο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο νθείιεηαη ηφζν ζηελ ελίζρπζε ηνπ ρεηκεξηλνχ ηνπξηζκνχ, φζν θαη ζηε κεγαιχηεξε δηαζπνξά ηνπ ηνπξηζκνχ κέζα ζηε ζεξηλή πεξίνδν. Ζ έληνλε επνρηθφηεηα πνπ παξνπζηάδεη ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο έρεη αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ απνδνηηθφηεηα ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ, ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, ελψ είλαη απνηέιεζκα ηεο ειιεηπνχο ππνζηεξηθηηθήο ππνδνκήο ζε ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Ζ Διιάδα θαη ε Ηζπαλία παξνπζηάδνπλ ηνπο πςειφηεξνπο βαζκνχο πιεξφηεηαο 11 μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ θαηά κέζν φξν, κεηαμχ ησλ άιισλ κεζνγεηαθψλ ρσξψλ. Υζηφζν, ε έληνλε επνρηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ απνηππψλεηαη θαη ζηηο αθξαίεο ηηκέο πιεξφηεηαο πνπ εκθαλίδεη κεληαίσο. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.3. Βαζκφο πιεξφηεηαο μελνδνρείσλ ηεο Διιάδαο θαη ησλ θπξηφηεξσλ αληαγσληζηξηψλ ρσξψλ (%) Υώξεο 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Γαιιία 34,6 33,9 50,2 49,5 50,3 53,5 55,6 57,5 Ιζπαλία 52,4 52,5 58,4 60,7 59,8 61,7 63,6 60,0 Ιηαιία 40,5 38,5 39,1 40,0 - - 40,4 - Διιάδα 58,1 56,7 60,6 56,6 54,4 58,4 61,6 64,0 Πνξηνγαιία 32,4 33,5 36,0 38,0 38,2 39,5 42,5 43,0 Σνπξθία 49,8 45,9 39,1 50,0 51,2 54,5 46,1 37,1 Ξεγή : W.T.O., Compendium of Tourism Statistics, 2001 11 «Ν βαζκφο πιεξφηεηαο εθθξάδεη ηελ έθηαζε πνπ αμηνπνηείηαη ε δηαζέζηκε δπλακηθφηεηα κηαο μελνδνρεηαθήο κνλάδαο, γεγνλφο πνπ επεξεάδεη ηε βησζηκφηεηά ηεο.» Βι. «Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα», Ξαηζνπξάηεο Β., ΗΡΔΞ, Αζήλα, 2002 26

Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ απνηειεί έλδεημε γηα ηελ πνηφηεηα ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ είλαη ε ζχλζεζε ησλ θαηεγνξηψλ ησλ μελνδνρείσλ. Ζ μελνδνρεηαθή ππνδνκή επεξεάδεη έκκεζα ην θφζηνο θαζψο θαη ηελ επσλπκία ηεο πεξηνρήο (brand name). πσο δείρλεη θαη ν παξαθάησ πίλαθαο, ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε αλάκεζα ζηηο εμεηαδφκελεο ρψξεο. Θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ σζηφζν, απνηειεί ε ζχλδεζε ηνπ κεγέζνπο κε ηελ θαηεγνξία ηνπ θαηαιχκαηνο. Ρα μελνδνρεία πςειήο θαηεγνξίαο είλαη ηαπηνρξφλσο θαη κεγάιεο δπλακηθφηεηαο. Ζ Ηηαιία, ε Ηζπαλία θαη ε Ρνπξθία δηαζέηνπλ θπξίσο ηα μελνδνρεία 3 Αζηέξσλ (Β θαηεγνξίαο), ελψ ε Διιάδα θαη ε Γαιιία ζηα μελνδνρεία 2 Αζηέξσλ (Γ θαηεγνξίαο). Ζ Ξνξηνγαιία επηθεληξψλεηαη ζηα ινηπά θαηαιχκαηα. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.4. Ξνζνζηηαία ζχλζεζε θιηλψλ αλά θαηεγνξία (%) ΚΑΣΗΓΟΡΙΑ ΞΔΝΟΓΟΥΔΙΟΤ 5 Αζηέξηα / θαηεγνξία Lux 4 Αζηέξηα / Α θαηεγνξία 3 Αζηέξηα / Β θαηεγνξία 2 Αζηέξηα / Γ θαηεγνξία 1 Αζηέξη / Γ - Δ θαηεγνξία Ινηπά θαηαιχκαηα Γαιιία Ιζπαλία Ιηαιία Διιάδα Πνξη/ιία Σνπξθία 2,0 0,9 5,6 8,1 16,9 6,3 18,7 16,7 24,9 13,6 12,9 25,7 38,0 44,0 24,9 14,7 23,2 49,5 13,6 24,3 35,3 5,0 16,5 9,5 7,2 14,2 9,3 2,0 5,1 9,1 20,5 - - 58,4 25,4 Πεκείσζε: Ρα ζηνηρεία ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Ρνπξθίαο αλαθέξνληαη ζην 1995, ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο Ξνξηνγαιιίαο ζην 1996, ηεο Γαιιίαο ζην 1997 θαη ηεο Διιάδαο ην 1998 Ξεγή : Travel and Tourism Intelligence 27

Δθηφο απφ ηελ μελνδνρεηαθή ππνδνκή, ε γεληθφηεξε ππνζηεξηθηηθή ππνδνκή απνηειεί έλα πεδίν έληνλνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ ρσξψλ γηα ηελ πξνζέιθπζε ηνπξηζηψλ. Ζ απαίηεζε ησλ ηνπξηζηψλ γηα πνηνηηθέο δηαθνπέο πεξηιακβάλεη φια ηα ζεκεία κε ηα νπνία έξρνληαη ζε επαθή 12 θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςήο ηνπο ζε κηα ρψξα, ηα αεξνδξφκηα, ηα ιηκάληα, ηηο ζπγθνηλσλίεο, ην νδηθφ δίθηπν θιπ. Δπίζεο, ε χπαξμε εηδηθψλ ππνδνκψλ ζεσξείηαη κέζν άκβιπλζεο ηεο επνρηθφηεηαο θαη πξνζέιθπζεο ηνπξηζηψλ πςειήο εηζνδεκαηηθήο ηάμεο. Πηνλ παξαθάησ πίλαθα δίλνληαη ζηνηρεία γηα ηελ ππνζηεξηθηηθή ππνδνκή ηεο Ηζπαλίαο, ηεο Ξνξηνγαιίαο, ηεο Ρνπξθίαο θαη ηεο Διιάδαο. Ζ Ηηαιία θαη ε Γαιιία δελ εκθαλίδνληαη ιφγσ ηεο νχησο ή άιισο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντφληνο ηνπο. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.5. Ππγθξηηηθή Ρνπξηζηηθή πνζηεξηθηηθή πνδνκή ζηηο θπξηφηεξεο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο ηεο Διιάδαο Σνπξηζηηθή Τπνζηεξηθηηθή Διιάδα Ιζπαλία Πνξηνγαιία Σνπξθία Τπνδνκή Αεξνδξφκηα* 5 33 7 6 Ιηκάληα 70 44 10 13 Ππλεδξηαθά Θέληξα** 9 46 44 6 Γήπεδα Γθνιθ 4 254 55 10 Καξίλεο 15 260 17 15 Ηακαηηθέο πεγέο (spa) 5 89 42 31 Σηνλνδξνκηθά Θέληξα 19 28 1 17 Θαδίλν 8 29 11 29 * Γηεζλή ** Απνθιεηζηηθά ζπλεδξηαθνί ρψξνη Ξεγή: Έξεπλα ηεο Andersen πνπ δηεμήρζε γηα ινγαξηαζκφ ηνπ Ππλδέζκνπ Διιεληθψλ Ρνπξηζηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ (ΠΔΡΔ), 2002 12 Αζθαιψο, πεξηιακβάλεηαη θαη ν παξάγνληαο άλζξσπνο θαη ε ελ γέλεη ηνπξηζηηθή θνπιηνχξα ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Ξξφθεηηαη φκσο γηα πνηνηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ην νπνίν δελ απνηππψλεηαη ζε πίλαθεο. 28

Αλακθηζβήηεηα, ν ηνπξηζκφο ηφζν γηα ηελ Διιάδα, φζν θαη γηα ηηο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο απνηειεί έλα ηνκέα ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη ζεκαληηθή πεγή ζπλαιιάγκαηνο, κε ζεκαληηθφ κεξίδην ζην ΑΔΞ, θαη ηελ απαζρφιεζε, γη απηφ θαη εληείλνπλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπ. ΠΙΝΑΚΑ 2.2.2.6. Νηθνλνκηθή ζεκαζία ηνπ ηνπξηζκνχ (%) ΥΩΡΔ ΑΔΠ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ΔΠΔΝΓΤΔΙ Γαιιία 14,8 14,7 16,6 Ιζπαλία 22,7 24,3 27,5 Ιηαιία 16,1 18,4 18,2 Διιάδα 18,3 16,3 22,3 Πνξηνγαιία 19,4 19,5 20,1 ΔΔ 12,3 14,5 15,8 Ξεγή : World Travel and Tourism Council,1999 29

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΟΤ ΔΛΛΗΝΙΚΟΤ ΣΟΤΡΙΜΟΤ (1990-2001) Ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο έρεη εμειηρζεί ζε βαζηθφ ππιψλα ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Ζ άκεζε ζπκκεηνρή ηνπ ηνπξηζκνχ ζην ΑΔΞ ζήκεξα είλαη 8%, ελψ ε ζπλνιηθή, καδί κε ηελ έκκεζε, εθηηκάηαη φηη ππεξβαίλεη ην 15%. Ρν 2000, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο Ρξάπεδαο ηεο Διιάδνο ηα έζνδα απφ ηνπξηζηηθέο ππεξεζίεο ήηαλ 9,2 δηο δνιιάξηα 13 ΖΞΑ, γεγνλφο πνπ θαηαηάζζεη ηελ Διιάδα ζηε 10ε ζέζε ζηε ζρεηηθή θαηάηαμε ηνπ Ξαγθφζκηνπ Νξγαληζκνχ Δκπνξίνπ (ΞΝΡ). Ν ηνπξηζηηθφο ηνκέαο απαζρνιεί πεξίπνπ ην 10% ηνπ ζπλφινπ ησλ απαζρνινχκελσλ. Υο θαζαξά εμαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα, θαιχπηεη ζρεδφλ ην κηζφ ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ εκπνξηθνχ ηζνδπγίνπ 14. Ρα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο είλαη νη θπζηθέο νκνξθηέο (ήιηνο, ζάιαζζα, πνιπάξηζκα λεζηά, απέξαληεο θαζαξέο παξαιίεο), ην ήπην θιίκα, ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, ε ηζηνξία θαη ε θηινμελία ησλ θαηνίθσλ. Υζηφζν, ε Διιάδα επηιέγεηαη σο θηελφο πξννξηζκφο γηα ην δίπηπρν «ήιηνο θαη ζάιαζζα». Γη απηφ ην ιφγν ε αλάπηπμε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ζηεξίρηεθε ζηελ πξνζέιθπζε θπξίσο καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ελψ δελ θαηφξζσζε λα πξνζειθχζεη ηνλ αηνκηθφ ηνπξηζκφ πνπ αλ θαη κηθξφηεξνο ζε κέγεζνο, απνθέξεη πςειφηεξα ζπλαιιαγκαηηθά έζνδα. Ν κέζνο εηήζηνο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν ήηαλ 3,6%, κηθξφηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν ηνπ 13 Ρo 2002, νη εηζπξάμεηο απφ ηνλ ηνπξηζκφ μεπέξαζαλ ηα 9,5 δηο επξψ. 14 Ρν 2000, νη ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θάιππηαλ ην 45,6% ηνπ ειιείκκαηνο ηνπ εκπνξηθνχ ηζνδπγίνπ. 30

δηεζλνχο ηνπξηζκνχ, γεγνλφο πνπ ζπληέιεζε θαη ζηελ κείσζε ηνπ κεξηδίνπ ηνπ ζηε δηεζλή ηνπξηζηηθή αγνξά. Ρν παξφλ θεθάιαην θαηαγξάθεη ηελ εμέιημε ηεο δήηεζεο θαη ηεο πξνζθνξάο ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ηε δεθαεηία 1990-2000. Ζ παξαθνινχζεζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ ηελ πεξαζκέλε δεθαεηία, θέξεη ζηελ επηθάλεηα ηηο δηαξζξσηηθέο αδπλακίεο ηνπ θιάδνπ ζε ζρέζε κε ηηο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ηνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο θαη θαζηζηά εκθαλή ηα ζεκεία ζηα νπνία πξέπεη λα ζηνρεχζεη ε ηνπξηζηηθή πνιηηηθή γηα λα θαηαζηεί βηψζηκε ε αλάπηπμε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ ηε λέα ρηιηεηία. 3. 1. Η δήηεζε ηνπ ειιεληθνύ ηνπξηζκνύ 3.1.1. Αθίμεηο δηεζλψλ ηνπξηζηψλ Ρε δεθαεηία 1990-2000, νη αθίμεηο ησλ ηνπξηζηψλ ζηελ Διιάδα ζεκείσζαλ απμεηηθή ηάζε. Ν αξηζκφο ησλ αθίμεσλ ζην ηέινο ηνπ 2000 αλεξρφηαλ ζηα 13 εθ. ηνπξίζηεο, έλαληη 8,8 εθ. ζηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο, ζεκεηψλνληαο πνζνζηφ αχμεζεο 47,6%. Αμίδεη λα ζεκεησζεί σζηφζν, φηη ην πνζνζηφ απηφ ππνιείπεηαη αξθεηά ηνπ 76,6% ηεο δεθαεηίαο 1980-1990. Δπίζεο, παξαηεξείηαη κηα αληζνθαηαλνκή ζρεηηθά κε ηε κεηαβνιή ησλ αθίμεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο. Κέρξη θαη ην 1996, φρη απιά δελ παξνπζηάδνπλ ζηαζεξή απμεηηθή πνξεία, αιιά, θαηά ηα έηε 1991(-9,5%), 1995 (-4,8% ) θαη 1996 (- 8,9%), ζεκεηψλνπλ θαη ζεκαληηθή πηψζε. Ζ πηψζε ηνπ 1991 νθείιεηαη ζηνλ πξψην Ξφιεκν ηνπ Θφιπνπ, ελψ ε πηψζε ησλ επφκελσλ δχν πξναλαθεξφκελσλ εηψλ κπνξεί λα απνδνζεί ζηε δηεζλή νηθνλνκηθή χθεζε, απνδεηθλχνληαο ηελ επαηζζεζία ηνπ ηνπξηζηηθνχ 31

ηνκέα ζηηο θξίζεηο. Ζ ζεηηθή πιεπξά ηεο επαηζζεζίαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα σζηφζν, έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη επαλαθάκπηεη ηαρχηεξα απφ νπνηνλδήπνηε άιιν ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Έηζη, απφ ην 1997 θαη ηδηαίηεξα κεηά ηε δηνιίζζεζε ηεο δξαρκήο ην 1998, ε Διιάδα αλέθηεζε κέξνο ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηεο, παξνπζηάδνληαο κέζν εηήζην πνζνζηφ αχμεζεο ησλ αθίμεσλ ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ πεξίπνπ 9%, κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο. Κηα άιιε παξαηήξεζε είλαη φηη νη ζεηζκνί ην Πεπηέκβξην ηνπ 1999 δελ επεξέαζαλ ηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε νχηε ηνπ Πεπηεκβξίνπ, νχηε ηνπ επφκελνπ κήλα πνπ ζεκείσζε άλνδν 12,1% ζε ζρέζε κε ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν. Ν πίλαθαο 3.1.1.1. πνπ αθνινπζεί δίλεη κηα πιήξε εηθφλα ηεο εμέιημεο ησλ αθίμεσλ ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν. 3.1.2. Δπνρηθφηεηα ηνπ εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ Ν πίλαθαο 3.1.2.1. ζηε ζπλέρεηα δηεπθνιχλεη ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά κε ηελ επνρηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ. πσο ήδε αλαθέξζεθε, ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο παξνπζηάδεη ηελ εληνλφηεξε επνρηθφηεηα κεηαμχ ησλ αληαγσληζηξηψλ ρσξψλ. Ξξάγκαηη, θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ε ηνπξηζηηθή πεξίνδνο ησλ κελψλ Απξηιίνπ Νθησβξίνπ, πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ηα 3/5 ηνπ έηνπο, θαιχπηνπλ ζηαζεξά ζρεδφλ ην 90% ησλ αθίμεσλ ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ. Δπίζεο, ζηαζεξά πεξίπνπ ην 50% ησλ ζπλνιηθψλ αθίμεσλ ζπγθεληξψλνληαη ζην ¼ ηνπ έηνπο, δειαδή ηνπο κήλεο Ηνχλην, Ηνχιην θαη Αχγνπζην. Κηα δηαθνξνπνίεζε πνπ παξαηεξείηαη ηε δεθαεηία 1990-2000, ζρεηίδεηαη κε ηε ζηαδηαθή κεηαθνξά ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ απφ ηνπο κήλεο Απξίιην θαη Κάην ζηνπο κήλεο Πεπηέκβξην θαη 32

Νθηψβξην. Ζ κεηαβνιή ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο είλαη ηζφπνζε θαη γη απηφ δελ επηθέξεη βειηίσζε ηεο επνρηθφηεηαο. Ρέινο, αμηνζεκείσηε είλαη ε αχμεζε ησλ αθίμεσλ ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο ηνπ έηνπο, δειαδή ην Γεθέκβξην θαη ηνλ Ηαλνπάξην, κε κέζν εηήζην ξπζκφ αχμεζεο 3%. Ζ έληνλε επνρηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ έρεη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ απνδνηηθφηεηα ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ, ζηελ απαζρφιεζε, ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, επηβαξχλεη ην πεξηβάιινλ, ελψ δεκηνπξγεί δπζρέξεηεο ζηελ εμππεξέηεζε ησλ ηνπξηζηψλ, επεξεάδνληαο ηελ πνηφηεηα ησλ πξνζθεξφκελσλ ππεξεζηψλ. Δπίζεο, ππνγξακκίδεη ηελ απνπζία ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ζπκβαηψλ κε ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, πνπ ζα επηκήθπλαλ ηελ ηνπξηζηηθή πεξίνδν. 33

ΠΙΝΑΚΑ 3.1.1.1. Αθίμεηο Γηεζλψλ Ρνπξηζηψλ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999* 2000* ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ ΦΔΒΡΟΤΑΡΙΟ ΜΑΡΣΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟ ΜΑΙΟ ΙΟΤΝΙΟ ΙΟΤΛΙΟ ΑΤΓΟΤΣΟ ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ ΟΚΣΩΒΡΙΟ ΝΟΔΜΒΡΙΟ ΓΔΚΔΜΒΡΙΟ ΤΝΟΛΟ 113.009 89.547 99.889 108.372 142.884 133.345 135.542 166.361 161.566 182.242 198.866 116.386 86.515 104.791 106.675 125.693 125.028 117.216 156.316 143.501 177.040 185.832 301.720 256.226 200.936 192.729 233.607 232.488 262.318 268.540 239.614 346.940 343.613 637.475 339.691 542.076 521.024 582.107 653.708 537.026 525.797 580.049 637.728 730.914 1.066.652 862.714 1.135.323 1.109.715 1.336.494 1.221.914 1.034.850 1.138.774 1.182.575 1.347.653 1.465.495 1.187.500 1.037.670 1.332.830 1.234.623 1.480.135 1.395.640 1.234.927 1.401.105 1.504.172 1.669.361 1.815.611 1.638.040 1.596.070 1.789.505 1.794.404 1.980.457 1.786.678 1.624.500 1.849.940 2.101.449 2.270.488 2.439.300 1.670.717 1.627.585 1.844.019 1.861.259 2.005.128 1.849.363 1.725.968 1.870.197 2.059.345 2.288.095 2.339.988 1.184.963 1.149.090 1.315.713 1.373.485 1.537.883 1.506.552 1.424.285 1.451.233 1.594.696 1.710.792 1.923.825 610.076 620.518 637.292 764.068 856.546 851.489 786.221 834.441 919.341 1.030.917 1.067.110 199.440 209.735 176.158 184.640 195.044 196.255 201.368 232.893 232.707 263.482 323.217 147.332 155.319 149.426 159.450 164.431 177.717 147.881 174.728 197.031 239.350 261.774 8.873.310 8.030.680 9.327.958 9.410.444 10.640.409 10.130.177 9.232.102 10.070.325 10.916.046 12.164.088 13.095.545 Ρπζκόο Μεηαβνιήο -9,5% 16,2% 0,9% 13,1% -4,8% -8,9% 9,1% 8,4% 11,4% 7,7% * πποζυπινά ζηοισεία Ξεγή : Γελ. Γξακκαηεία Ρνπξηζκνχ

ΠΙΝΑΚΑ 3.1.2.1. Σξνληθή Θαηαλνκή Αθίμεσλ Γηεζλψλ Ρνπξηζηψλ (Ποζοζηά ζςμμεηοσήρ ηοςπιζηικών πεπιόδυν επί εηήζιυν αθίξευν διεθνών ηοςπιζηών) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999* 2000* Ρπζκόο Μεηαβνιήο 1990-2000 ΑΠΡΙΛΙΟ- ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ 83,2% 82,3% 85,3% 83,9% 83,9% 83,1% 82,1% 81,8% 82,7% 81,6% 81,8% -1,7% ΑΠΡΙΛΙΟ- ΟΚΣΩΒΡΙΟ 90,1% 90,1% 92,2% 92,0% 91,9% 91,5% 90,6% 90,1% 91,1% 90,1% 90,0% -0,1% ΑΠΡΙΛΙΟ-ΜΑΙΟ 19,2% 15,0% 18,0% 17,3% 18,0% 18,5% 17,0% 16,5% 16,1% 16,3% 16,8% -12,7% ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ- ΟΚΣΩΒΡΙΟ 20,2% 22,0% 20,9% 22,7% 22,5% 23,3% 23,9% 22,7% 23,0% 22,5% 22,8% 12,9% ΓΔΚΔΜΒΡΙΟ- ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ 2,9% 3,0% 2,7% 2,8% 2,9% 3,1% 3,1% 3,4% 3,3% 3,5% 3,5% 19,9% * πποζυπινά ζηοισεία Ξεγή : Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ ηεο Γελ. Γξακκαηείαο Ρνπξηζκνχ 35

3.1.3. Γηαλπθηεξεχζεηο Ν αξηζκφο ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ δελ αθνινπζεί ηελ εμέιημε ησλ αθίμεσλ. Ρα έηε 1993-1996 παξνπζηάδεη κηα πνξεία παξάιιειε ζρεδφλ κε ηελ εμέιημε ησλ αθίμεσλ. Απφ ην 1998 παξνπζηάδεη κηα επηβξάδπλζε ζε ζρέζε πάληα κε ηηο αθίμεηο, ε νπνία θνξπθψλεηαη ην 2000. Έηζη, ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο, ην ζχλνιν ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ θαηαιήγεη ζε κηα ζπλνιηθή αχμεζε 31%, ε νπνία φκσο ππνιείπεηαη αηζζεηά απφ ηελ αληίζηνηρε αχμεζε ησλ αθίμεσλ ηελ ίδηα πεξίνδν, φπσο απνθαιχπηεη ν παξαθάησ πίλαθαο. Δμαηηίαο φκσο ηεο αλεπάξθεηαο ησλ επίζεκσλ ζηνηρείσλ, ην ζπκπέξαζκα φηη ε κέζε δηάξθεηα παξακνλήο ηνπξηζηψλ ζηε ρψξα καο παξνπζηάδεηαη κεησκέλε ζα πξέπεη λα δηαηππσζεί κε επηθχιαμε. Δμάιινπ, εθηηκάηαη 15 φηη ε κέζε δηάξθεηα παξακνλήο ζηελ Διιάδα είλαη 9-10 εκέξεο, δεδνκέλνπ φηη ε δηάξθεηα ελφο ηνπξηζηηθνχ παθέηνπ δηαθνπψλ ζε γεληθέο γξακκέο είλαη κεηαμχ 7 θαη 15 εκεξψλ. 15 Ρφζν απφ ην ΗΡΔΞ, φζν θαη απφ ην WTO

ΠΙΝΑΚΑ 3.1.3.1. Γηαλπθηεξεχζεηο Αιινδαπψλ Ρνπξηζηψλ ΔΣΟ ΓΙΑΝΤΚΣ/ΔΙ ΡΤΘΜΟ ΜΔΣΑΒΟΛΗ ΓΙΑΝΤΚΣ/ΔΩΝ ΡΤΘΜΟ ΜΔΣΑΒΟΛΗ ΑΦΙΞΔΩΝ ΓΙΑΦΟΡΑ ΜΔΣΑΒΟΛΗ ΓΙΑΝΤΚΣ/ΔΩΝ Ω ΠΡΟ ΑΦΙΞΔΙ 1990 35.612.137 1991 30.159.129-15,3% -9,5% -5,8% 1992 36.260.299 20,2% 16,2% 4,0% 1993 36.474.881 0,6% 0,9% -0,3% 1994 40.657.544 11,5% 13,1% -1,6% 1995 38.771.623-4,6% -4,8% 0,2% 1996 35.497.834-8,4% -8,9% 0,5% 1997 39.991.655 12,7% 9,1% 3,6% 1998 42.565.008 6,4% 8,4% -2,0% 1999* 45.803.360 7,6% 11,4% -3,8% 2000* 46.636.293 1,8% 7,7% -5,9% 1990-2000 31,0% 47,6% -16,6% * πποζυπινά ζηοισεία Ξεγή : Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ ηεο Γελ. Γξακκαηείαο Ρνπξηζκνχ 3.1.4. Σψξεο πξνέιεπζεο ηνπξηζηψλ Ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο απνδεηθλχεη πεξίηξαλα φηη νη ηνπξηζηηθέο κεηαθηλήζεηο είλαη θπξίσο ελδνπεξηθεξεηαθέο. Ξεξηζζφηεξνη απφ ην 92% ησλ δηεζλψλ ηνπξηζηψλ πξνέξρνληαη απφ ηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Υζηφζν, νη ηνπξίζηεο κε ηε κεγαιχηεξε θαηαλαισηηθή δαπάλε, απηνί δειαδή πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο Ζ.Ξ.Α., παξνπζηάδνπλ κηα κεδακηλή αχμεζε, ζπγθξηλφκελε κε ηελ αληίζηνηρε ησλ επξσπαίσλ, ηε δεθαεηία πνπ καο πέξαζε, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ κεξηδίνπ ηνπο επί ησλ ζπλνιηθψλ αθίμεσλ. Ζ Αθξηθή θαη ε Υθεαλία έρνπλ ζρεδφλ αλχπαξθηε ζπκκεηνρή κε πνζνζηά πνπ δελ 38