ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική Διαδικασία διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Θωμάς Μπάκας
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Από τις πανεπιστηµιακές παραδόσεις του Επίκ. Καθηγητή Θωµά Σ. Μπάκα ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙ- ΚΗΣ. Μια εκπαιδευτική πολιτική για να είναι σωστή και αποδοτική πρέπει να τηρήσει µερικές προϋποθέσεις και να περάσει από διάφορες φάσεις. Η Εκπαιδευτική Πολιτική, στα δηµοκρατικά πολιτεύµατα, θα πρέπει να δια- µορφώνεται κατά τρόπο πλουραλιστικό. Είναι ανάγκη να παίρνουν µέρος όλοι οι ενδιαφερόµενοι παράγοντες, ώστε να εξασφαλίζεται η αποδοχή και η συµµετοχή τους στην πραγµατοποίηση των στόχων της Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Η υλοποίησή της εξαρτάται, και απ την αποδοχή, τη συµµετοχή και τις προσπάθειες των δυναµικών φορέων, των δασκάλων, των καθηγητών, των µαθητών, των σπουδαστών, των φοιτητών, των γονέων και γενικά όλων εκείνων οι οποίοι δείχνουν ενδιαφέρον για τα εκπαιδευτικά ζητήµατα. Η διαδικασία για τη διαµόρφωση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής µπορεί να διακριθεί σε τρεις φάσεις: Στην πρώτη φάση κατά την οποία γίνεται η µελέτη και ο σχεδιασµός της εκπαιδευτικής πολιτικής η οποία πρόκειται να εφαρµοστεί. Στη δεύτερη φάση κατά την οποία απαιτείται η πειραµατική-ερευνητική εφαρµογή των σχεδιαζόµενων εκπαιδευτικών µέτρων ή µεταρρυθµίσεων, και Στην τρίτη φάση κατά την οποία πρέπει να υπάρξει η γενική εφαρµογή της εκπαιδευτικής πολιτικής που σχεδιάστηκε και δοκιµάστηκε πειραµατικά. 3.1. Μελέτη-σχεδιασµός και προγραµµατισµός της Εκπαιδευτικής Πολιτικής Η διαµόρφωση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής δεν είναι κάτι απλό, αλλά ένα σύνθετο γεγονός, στο οποίο παίρνουν µέρος όλοι οι παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Πριν από κάθε σχεδιασµό, ιδιαίτερα, θα πρέπει να µελετηθούν οι σύγχρονοι σκοποί της Εκπαίδευσης, ο ανθρωποψυχολογικός παράγοντας των µαθητών κάθε βαθµίδας, τα σύγχρονα κοινωνικά-πολιτιστικά δεδοµένα, οι οικονοµικοί παράγοντες και η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά τη µελέτη των παραπάνω στοιχείων θα διαµορφωθεί το γενικό πλαίσιο και οι κατευθυντήριες γραµµές και τελικά, θα σχηµατιστεί ένα σχέδιο της Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Το πρώτο στάδιο ή η πρώτη φάση διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι το στάδιο της µελέτης και προετοιµασίας της. Αυτό απαιτεί µελέτη των θεµάτων, προτάσεων ή εισηγήσεων για νέα µορφή και ρυθµό στην εκπαίδευση, από πρόσωπα ειδικά, κατά τρόπο συστηµατικό και σε αξιόλογο χρονικό διάστηµα. Τα ειδικά αυτά πρόσωπα, οι εκπαιδευτικοί σχεδιαστές ή οι συγκροτούµενες ειδικές επιτροπές ή οµάδες εργασίας πρέπει να µελετούν σε βάθος τα εκπαιδευτικά θέµατα και τούς επιδιωκόµενους σκοπούς, καθώς και τους παράγοντες, που προσδιορίζουν και επηρεάζουν τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, για τους οποίους έγινε αναφορά σε όσα προηγήθηκαν. Οι εκπαιδευτικοί σχεδιαστές πρέπει να κατανοούν και να χρησιµοποιούν τις επιστηµονικές µεθόδους, να γνωρίζουν τα συστήµατα αξιών και να µπορούν να κατανοούν τις τάσεις και αλλαγές στις ανθρώπινες υποθέσεις έτσι ώστε να συλ-
24 λαµβάνουν τις δυνατότητες πού µπορεί να αναφανούν. Οι ειδικοί πρέπει να µελετήσουν τα διάφορα θέµατα, χωρίς βιασύνη και κατά τρόπο σφαιρικό. Να τα µελετήσουν σε συνδυασµό µε τις συνθήκες του τόπου, την οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική και εκπαιδευτική πραγµατικότητα, καθώς επίσης και τη νοοτροπία του κοινού και όλες τις απαιτούµενες προϋποθέσεις από πλευράς χρηµάτων, προσωπικού, κτιρίων και άλλων µέσων. Αρχικά, µέρος στις παραπάνω ενέργειες θα λάβει η βάση, οι δάσκαλοι για την Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση και οι καθηγητές για τη ευτεροβάθµια. Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαίο να συγκροτηθούν ειδικές επιτροπές τις οποίες θα αποτελούν άσκαλοι και Kαθηγητές, µε πρόσθετα προσόντα και διδακτική πείρα, οι οποίοι γνωρίζουν στην πράξη τα προβλήµατα. Έργο τους θα είναι να προχωρήσουν στις παραπάνω ενέργειες και τελικά, να διαµορφώσουν νέο σχέδιο, το οποίο θα υποβάλουν σε επιτροπή ειδικών επιστηµόνων, παιδαγωγών, Ψυχολόγων, για να το µελετήσουν απ την άποψη της επιστηµονικής δεοντολογίας. Στο τέλος, θα υποβληθεί στο Υπουργείο Παιδείας κι εφόσον εγκριθεί, θα προχωρήσει στη δεύτερη φάση. Μετά την προσεκτική µελέτη γίνεται αξιολόγηση και προγραµµατισµός των αναγκών και των θεµάτων πού πρέπει να ρυθµιστούν, να συγχρονιστούν ή να µεταρρυθµιστούν. Ο προγραµµατισµός της εκπαιδευτικής πολιτικής δεν πρέπει να περιλαµβάνει τυπικές, εξωτερικές και πρόχειρες αλλαγές, που όχι µόνο δεν φέρνουν αληθινή αλλαγή και βελτίωση της ουσίας αλλά αντίθετα προκαλούν σύγχυση. Πρέπει να περιλαµβάνει θέµατα κατορθωτά και σηµαντικά, σχετιζόµενα µε την ουσία και το βάθος της Παιδείας, που θα ανταποκρίνονται σε κοινές απαιτήσεις. Η λεπτοµερής περιγραφή των θεµάτων αυτών, οι επιδιωκόµενοι σκοποί, η πορεία, τα µέσα, ο έλεγχος και το χρονοδιάγραµµα αυτών είναι αναγκαία. Ευχής έργο θα ήταν η αξιολόγηση των θεµάτων και η ιεράρχηση να γίνονται µε τη συνεργασία και τη συνεννόηση Κυβέρνησης, αντιπολίτευσης και άλλων εκπαιδευτικών φορέων και ενδιαφεροµένων µερών, ώστε ν αποφεύγεται ο κακόπιστος έλεγχος και η αλλαγή του προγραµµατισµού µε την αλλαγή της Κυβέρνησης. Ο προγραµµατισµός-σχεδιασµός µπορεί να ποικίλλει χρονικά και να αναφέρεται σε δύο κατευθύνσεις. Μπορεί να είναι προγραµµατισµός βραχύχρονος και προγραµµατισµός µακρόχρονος. Την αξία ενός µακρόπνοου σχεδιασµού περιγράφει παραστατικά ένα ποίη- µα του κινέζου ποιητή Kuan-Tzu το οποίο αναφέρει τα εξής: Αν έχεις σχέδια για ένα χρόνο, σπείρε στάρι. Αν έχεις σχέδια για δέκα χρόνια, φύτεψε δένδρα. Αν έχεις σχέδια για εκατό χρόνια, µόρφωσε λαό. Όποιος σπέρνει στάρι, θερίζει µια χρονιά. Όποιος φυτεύει δένδρα, παίρνει καρπούς δέκα χρόνια. Όποιος µορφώνει το λαό, απολαµβάνει καρπούς εκατό χρονιές. Αν δώσεις στον φτωχό ένα ψάρι, θάχει τροφή για µια µέρα. Αν τον µάθεις να ψαρεύει, θάχει τροφή σ όλη του τη ζωή. Μετά την κατάρτισή του ο προγραµµατισµός-σχεδιασµός της εκπαιδευτικής πολιτικής πρέπει να ανακοινωθεί. Χρειάζεται να ενηµερωθούν οι διάφοροι φορείς και η κοινωνία για τα µέτρα τα οποία πρόκειται να εφαρµοστούν. Κατά την ενηµέρωση βαρύτητα πρέπει να δοθεί στη τυχόν απαιτούµενη αλ-
25 λαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας γι αυτό ιδιαίτερα πρέπει να ενηµερωθούν οι εκπαιδευτικοί φορείς, ώστε να δεχτούν τα νέα µέτρα µε ενθουσιασµό και πίστη και να βοηθήσουν στην επίτευξη των προβλεπόµενων επιδιώξεων και στόχων. Πολλές φορές θ απαιτηθεί ειδική προετοιµασία και επιµόρφωση του διδακτικού προσωπικού, ώστε να ανταποκριθεί στις νέες καταστάσεις, πού θα δηµιουργηθούν µε την εφαρµογή της εκπαιδευτικής πολιτικής. 3.2. Η Πειραµατική-ερευνητική εφαρµογή του σχεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής Το δεύτερο στάδιο διαµόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής αποτελεί η πειραµατική υλοποίηση του σχεδιασµού-προγραµµατισµού της. Κάθε σχέδιο, ως αποτέλεσµα της θεωρητικής προσέγγισης των πραγµάτων, µπορεί, στην πράξη, να παρουσιάσει ελλείψεις και σφάλµατα. Γι αυτό είναι α- ναγκαία η φάση της πειραµατικής περιορισµένης εφαρµογής, απ' τη µια µεριά, για να διαπιστωθούν οι ελλείψεις και τα τυχόν σφάλµατα, και απ την άλλη, για να περιοριστούν σε µικρότερο κύκλο µαθητών οι τυχόν αρνητικές συνέπειες. Μετά τη διαπίστωση των τυχόν ελλείψεων και σφαλµάτων, θα γίνουν οι α- παραίτητες συµπληρώσεις και διορθώσεις, ώστε το σχέδιο, σε τέλεια πλέον µορφή, να είναι έτοιµο για γενική εφαρµογή. Παρόλα αυτά το σχέδιο της Εκπαιδευτικής Πολιτικής δε θα πρέπει να είναι στεγανό και δύσκαµπτο, αλλά ευέλικτο και δυναµικό, ώστε να έχει την προοπτική και τη δυνατότητα βελτιώσεων για την αντιµετώπιση τυχόν νέων προβληµάτων. Η ερευνητική εφαρµογή των µέτρων της εκπαιδευτικής πολιτικής, σε µικρή έκταση, είναι αναγκαία. εδοµένου ότι «σχεδιασµός είναι µια οργανωµένη πρόβλεψη και διορθωτική αναθεώρηση», η πειραµατική εφαρµογή είναι δυνατό να υποδείξει κάποιες διορθώσεις και τροποποιήσεις του σχεδιασµού. 3.3. Η γενική εφαρµογή της Εκπαιδευτικής Πολιτικής Εφόσον η δοκιµαστική εφαρµογή αποδώσει καλά αποτελέσµατα, ακολουθεί η έκδοση ιατάγµατος ή Νόµου για τη γενική ή σταδιακή εφαρµογή των µέτρων της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η υλοποίηση και πραγµατοποίηση των στόχων του σχεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής θα εξαρτηθούν και απ τα µέτρα, τα µέσα και τους παράγοντες, που θα χρησιµοποιηθούν. Όπως παρουσιάστηκε στις δύο προηγούµενες φάσεις θα γίνουν σταδιακά ορισµένες ενέργειες και δραστηριότητες. Μετά τη µελέτη και το σχεδιασµόπρογραµµατισµό το συµπληρωµένο και ολοκληρωµένο σχέδιο της εκπαιδευτικής πολιτικής θα γίνει νόµος του κράτους και θα δραστηριοποιήσει όλους τους ενδιαφερόµενους φορείς. Όλοι οι φορείς αφού πρώτα ενηµερωθούν, µετά θα καταβληθεί προσπάθεια να αποδεχτούν και να υλοποιήσουν το γενικό πνεύµα των αλλαγών ή µεταρρυθµίσεων και να πιστέψουν στην πραγµατοποίηση των επιδιωκόµενων στόχων. Οι άµεσοι φορείς της νέας εκπαιδευτικής πολιτικής, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές πιθανόν να χρειαστεί όπως αναφέρθηκε παραπάνω να µετεκπαιδευτούν στα νέα συστήµατα και στα σύγχρονα µέσα, που θα χρησιµοποιήσουν για την επίτευξη των στόχων. Για το σκοπό αυτό το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει, πριν απ' όλα να εξασφαλίσει την υλικοτεχνική υποδοµή για την εφαρµογή της νέας Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
26 Μετά την εξασφάλιση των παραπάνω προϋποθέσεων, η γενική εφαρµογή της Εκπαιδευτικής Πολιτικής θα έχει µεγάλες πιθανότητες να πετύχει την πραγ- µατοποίηση των στόχων της και ν αποδώσει τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Κατά το στάδιο της γενικής εφαρµογής της εκπαιδευτικής πολιτικής απαραίτητη προϋπόθεση είναι η µετέπειτα παρακολούθηση και ο έλεγχος της εφαρµογής των διάφορων µέτρων, διότι ένα σχέδιο εκπαιδευτικής πολιτικής πρέπει να είναι ευέλικτο, ευπροσάρµοστο και δυναµικό, παρά στατικό. Η παρακολούθηση αυτή χρειάζεται διότι κατά την πορεία εφαρµογής του σχεδίου είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν εµπόδια δυσκολίες και αποκλίσεις, οπότε θα χρειαστεί να γίνουν διορθώσεις για να φτάσει µέχρι την επίτευξη των επιδιωκόµενων σκοπών.
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php? id=1320.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων: Διδάσκων: Επίκ. Καθηγητής Θωμάς Μπάκας. «Εισαγωγή στην Εκπαιδευτική Πολιτική. Διαδικασία διαμόρφωσης της εκπαιδευτικής πολιτικής». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?i d=1320.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/ by-sa/4.0/.