ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Γενικές Πληροφορίες για τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού και το Θεσμό της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού Η παιδική ηλικία αποτελεί την πιο κρίσιμη και καθοριστική περίοδο της αναπτυξιακής πορείας ενός ατόμου. Είναι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που τίθενται τα θεμέλια για την ολόπλευρη και ολοκληρωμένη οικοδόμηση των βασικών και σύνθετων γνωστικών λειτουργιών, της συναισθηματικής αυτοδιαχείρισης, των διαστάσεων της προσωπικότητας, της ψυχοκινητικής ανάπτυξης και των κοινωνικών δεξιοτήτων. Η διεθνής πολιτική, ακαδημαϊκή και νομική κοινότητα, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο της παιδικής ηλικίας (η οποία περιλαμβάνει όλα τα παιδιά μέχρι 18 χρόνων), μέσα από διεπιστημονικές ομάδες εμπειρογνωμόνων και μετά από δεκαετίες συζητήσεων και αναλύσεων όλων των πτυχών που αφορούν στην υγιή ανάπτυξη των παιδιών, κατέληξε στη σύνθεση ενός νομικού κειμένου, της Σύμβασης, η οποία κατοχυρώνει σε οικουμενικό επίπεδο, μέσα από ένα δεσμευτικό νομικό πλαίσιο τα δικαιώματα παροχών, προστασίας και συμμετοχής που θα πρέπει όλα τα παιδιά να απολαμβάνουν. Τη Σύμβαση, υιοθέτησε ομόφωνα η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989 και αποτελεί την πιο ευρέως επικυρωμένη Σύμβαση στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Κύπρος, μετά τη ψήφιση του Νόμου 243/1990, επικύρωσε τη Σύμβαση το 1991 και ως εκ τούτου αποτελεί μέρος της εθνικής νομοθεσίας, με αυξημένη μάλιστα ισχύ. Για να γίνει όσο το δυνατό αποτελεσματικότερη η προώθηση και η διασφάλιση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών που διαμένουν στην Κύπρο, η κυπριακή πολιτεία με βάση το Νόμο 74(Ι)/2007 ίδρυσε το θεσμό της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Η κα Λήδα Κουρσουμπά διορίστηκε η πρώτη κύπρια Επίτροπος. Τις αρμοδιότητες, το ρόλο και τις θέσεις της Eπιτρόπου αλλά και ολόκληρο το κείμενο της Σύμβασης μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα www.childcom.org.cy. 1
Υποστηρικτικό Υλικό για το Διαγωνισμό Ποίησης σε Σχολεία Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης Η συμβολή και ο ρόλος της εκπαιδευτικής κοινότητας στην προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων του παιδιού είναι καθοριστικός. Είναι γι αυτό ακριβώς το λόγο που οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων αποτελούν πολύτιμους αρωγούς, αφού μέσα από τη διδασκαλία και την άμεση επαφή που έχουν με τα παιδιά είναι σε θέση να μεταφέρουν πανανθρώπινες αξίες, να καλλιεργήσουν στάσεις, να προωθήσουν αρχές και να διαδώσουν με τον καλύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο τις πρόνοιες της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, μέσα από μια οικουμενική προοπτική. Ο δημοκρατικός διάλογος, η ίση μεταχείριση, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η ελεύθερη έκφραση, η συμμετοχή, η προστασία από κάθε μορφής βία, η εκπαίδευση, η υγεία και άλλα τόσα, είναι μόνο μερικά από τα δικαιώματα που όλα τα παιδιά, χωρίς διάκριση, θα πρέπει να απολαμβάνουν. Εξάλλου, μόνο αν τα παιδιά κατανοούν σε βάθος και απολαμβάνουν στο μέγιστο βαθμό όλο τα εύρος των δικαιωμάτων τους θα είναι σε θέση να σεβαστούν και τα δικαιώματα του συνανθρώπου τους. Παρακάτω ακολουθεί μια ενδεικτική ομαδοποίηση 1 με βάση κάποια από τα άρθρα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Οι πέντε κατηγορίες είναι καθαρά ενδεικτικές και προτείνονται για να υποβοηθήσουν την επεξεργασία της Σύμβασης μέσα στην τάξη. 1. Δικαίωμα στην ταυτότητα: Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να έχουν όνομα, εθνικότητα, ταυτότητα και να εκφράζονται ελεύθερα. Τα παιδιά είναι αναγκαίο να κατανοήσουν την αξία του να έχουν ταυτότητα, ένα όνομα και μια εθνικότητα αφού με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζονται ως ανεξάρτητες οντότητες. Μόνο αν ένα παιδί κατανοήσει τη σημασία της μοναδικότητάς του θα αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του ώστε να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και να επιδιώκει τη συμμετοχή του σε θέματα και διαδικασίες που το αφορούν. Ταυτόχρονα, αν τα παιδιά κατανοήσουν τον εαυτό τους, τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες τότε θα είναι σε θέση να διαπιστώσουν ότι έχουν και πολλά κοινά στοιχεία με τα άλλα παιδιά, σε όποιο 1 http://www.unicef.gr 2
σημείο του κόσμου κι αν βρίσκονται. Δυστυχώς πολλά παιδιά στερούνται ονόματος, ταυτότητας και εθνικότητας με αποτέλεσμα να είναι πολύ εύκολο να πέσουν θύματα κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Άρθρα της Σύμβασης που σχετίζονται με αυτή την κατηγορία: Άρθρο 1 - ορισμός του παιδιού, κάθε ανθρώπινο ον κάτω των 18 Άρθρο 7 - δικαίωμα για όνομα και εθνικότητα Άρθρο 8 - κατοχύρωση της ταυτότητας του παιδιού 2. Δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης και τη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων Μία από τις τέσσερεις βασικές και ριζοσπαστικές αρχές της Σύμβασης είναι το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζεται ελεύθερα χωρίς λογοκρισία και να δίνεται στην άποψή του το απαιτούμενο βάρος ανάλογα με την ηλικία και το βαθμό ωριμότητάς του. Επιπλέον, έμφαση δίνεται και στο δικαίωμα του παιδιού να συμμετέχει ενεργά και όχι παθητικά στις διαδικασίες λήψης απόφασης αφού με αυτό τον τρόπο οικοδομείται σταδιακά η ταυτότητα του ενεργού, δημοκρατικού πολίτη ο οποίος επιδιώκει την εμπλοκή του στα κοινά και δεν είναι απλός θεατής. Εξάλλου, τα παιδιά είναι πολλές φορές οι καλύτεροι γνώστες των αναγκών τους γι αυτό είναι σημαντικό οι ενήλικες να τα λαμβάνουν ουσιαστικά υπόψη και να τους δίνουν την ευκαιρία να εκφράζονται ελεύθερα μέσα σε κλίμα αλληλοσεβασμού και αποδοχής. Το παιδί δεν αποτελεί πλέον παθητικό δέκτη πληροφοριών και ιδεών, με ελεγχόμενη συνείδηση και κατευθυνόμενη σκέψη αλλά αυτόνομη και ανεξάρτητη οντότητα με δικά του θέλω και απόψεις. Επιπλέον, βασική προϋπόθεση για την ελευθερία έκφρασης και τη συμμετοχή των παιδιών είναι η διασφάλιση της ανεμπόδιστης διάδοσης και λήψης πληροφοριών προς και από τα παιδιά σε γλώσσα κατανοητή και προσαρμοσμένη στο επίπεδο ανάπτυξής τους. Μέσα από τη συζήτηση αυτής τη ομάδας δικαιωμάτων επιδιώκεται η ανάδειξη της σημασίας που έχει για την ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη ανάπτυξη του παιδιού η ελευθερία έκφρασης, η ελευθερία στη διάδοση και λήψη πληροφοριών, η ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας και το δικαίωμα των παιδιών να συναθροίζονται ειρηνικά. 3
Άρθρο 12 δικαίωμα να εκφράζει τη γνώμη του και να συμμετέχει Άρθρο 13 - ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης Άρθρο 14 - ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας Άρθρο 15 - ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι 3. Δικαίωμα στην ανάπτυξη, τροφή, ιατρική περίθαλψη και ασφάλεια: Όλα τα παιδιά, έχουν δικαίωμα για ανάπτυξη, τροφή, ιατρική περίθαλψη και ασφάλεια. Το κράτος οφείλει να διασφαλίζει ότι όλα τα παιδιά απολαμβάνουν ένα ανεκτό βιοτικό επίπεδο και να στηρίζει τους γονείς στο έργο τους. Μέσα από τη συζήτηση είναι καλό να διαφανούν οι βασικές προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της επιβίωσης και της ανάπτυξης των παιδιών. Μπορεί να γίνει αναφορά στις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν σε χώρες του Τρίτου Κόσμου όπου πολλά παιδιά δεν έχουν μόνιμη στέγη, ούτε πρόσβαση σε καθαρό νερό και τροφή, δεν τους παρέχονται υπηρεσίες υγείας (εμβολιασμοί, φαρμακευτική αγωγή και περίθαλψη) κ.α. Έμφαση μπορεί να δοθεί και στην πολυπολιτισμική διάσταση αυτής της κατηγορίας δικαιωμάτων μέσα από συζήτηση των διαφορετικών διατροφικών συνηθειών άλλων λαών. Παράλληλα, καλό είναι να τονιστεί η πολυπολιτισμικότητα της κυπριακής κοινωνίας η οποία καλείται να ενσωματώσει, να αποδεχθεί και να σεβαστεί τα δικαιώματα όλων των παιδιών με διαφορετικές εθνικές καταβολές που διαμένουν στην Κύπρο αλλά και να αντλήσει πολλά θετικά στοιχεία από αυτά. Άρθρο 6 - Δικαίωμα για ζωή, υποχρέωση κράτους να εξασφαλίσει την επιβίωση και ανάπτυξη του παιδιού Άρθρο 24 - Δικαίωμα απόλαυσης καλύτερου δυνατού επιπέδου υγείας Άρθρο 26 - Δικαίωμα κοινωνικής ασφάλισης Άρθρο 27 - Δικαίωμα για ένα ανεκτό βιοτικό επίπεδο, ευθύνη γονέων, υποχρέωση κράτους 4
4. Δικαίωμα για πληροφόρηση, εκπαίδευση, διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και παιχνίδι Για να είναι σε θέση ένα παιδί να αναπτύξει το μέγιστο των δυνατοτήτων του, βασική προϋπόθεση είναι να μπορεί να έχει πρόσβαση σε καλής ποιότητας εκπαίδευση η οποία να στοχεύει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας και των ταλέντων κάθε παιδιού. Μιας πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης που ανοίγει νέους δρόμους, που διαμορφώνει δημοκρατικούς πολίτες με αίσθηση καθήκοντος προς την κοινωνία και που καλλιεργεί την αποδοχή και τον αλληλοσεβασμό. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην πληροφόρηση (η οποία να είναι όπως έχει ήδη αναφερθεί σε γλώσσα φιλική προς τα παιδιά) για να μπορούν να διαμορφώνουν τη δική τους άποψη, έχουν δικαίωμα στο παιχνίδι αφού αυτό δεν θεωρείται περιττή πολυτέλεια αλλά απεναντίας είναι απολύτως απαραίτητο για την ψυχοσωματική τους ανάπτυξη, έχουν δικαίωμα στη διατήρηση των θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεών τους, των πολιτιστικών τους καταβολών και κληρονομιάς, της διατήρησης της θρησκείας και της γλώσσας τους. Η συζήτηση μπορεί να επικεντρωθεί στα θετικά που απορρέουν από την υπεύθυνη πληροφόρηση, στις θετικές συνέπειες του παιχνιδιού, στο σεβασμό και την αξία όχι μόνο της δικής τους πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και των άλλων χωρών. Μπορεί να γίνει αναφορά στις αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη εκείνων των παιδιών που για διάφορους λόγους δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην πληροφόρηση και στο παιχνίδι. Άρθρο 13 - ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης Άρθρο 17 Ο ρόλος των ΜΜΕ στη ψυχική υγεία και ανάπτυξη των παιδιών μέσα από υπεύθυνη πληροφόρηση Άρθρο 28 Δικαίωμα πρόσβασης σε υποχρεωτική πρωτοβάθμια και δωρεάν εκπαίδευση Άρθρο 29 Στόχοι της Εκπαίδευσης: ολόπλευρη ανάπτυξη προσωπικότητας, σεβασμός δικαιωμάτων, περιβαλλοντική συνείδηση Άρθρο 30 Δικαιώματα πολιτιστικά, θρησκευτικά και γλωσσικά Άρθρο 31 Δικαίωμα στο παιχνίδι και την ψυχαγωγία 5
5. Δικαίωμα στην ίση μεταχείριση ανεξαρτήτως χρώματος, φύλου, γλώσσας, φυλής, θρησκευτικών, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ικανοτήτων, καταγωγής, κοινωνικής ή οικονομικής κατάστασης. Είναι πολύ ουσιώδες να γίνει κατανοητό από τα παιδιά ότι οι διακρίσεις, η διαιώνιση των στερεοτύπων και οι προκαταλήψεις έρχονται σε αντίθεση με τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Όλα τα παιδιά είναι αποδεκτά, όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν και να εκφράζονται, όλα τα παιδιά αξίζουν το σεβασμό μας. Κανένα παιδί δεν πρέπει να περιθωριοποιείται, κανένα παιδί δεν πρέπει να αισθάνεται μόνο και παραγκωνισμένο λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας, κανένα παιδί δεν πρέπει να νιώθει μειονεκτικά λόγω της διαφορετικότητάς του. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι όλοι οι μαθητές είναι ίσοι παρά τις διαφορές τους και ότι αυτά που μας ενώνουν είναι πολύ περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν. Μπορεί να επεκταθεί η συζήτηση στους κινδύνους που ενέχουν τα στερεότυπα και στις αρνητικές συνέπειες του συγκαλυμμένου και έκδηλου ρατσισμού οποιασδήποτε μορφής. Άρθρο 2 Προστασία των παιδιών από κάθε μορφή διάκρισης Άρθρο 14 Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας Άρθρο 30 Δικαιώματα πολιτιστικά, θρησκευτικά και γλωσσικά Άρθρο 23 Δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες (ειδικές ανάγκες) για εκπαίδευση, μόρφωση, κατάλληλη φροντίδα 6. Δικαίωμα στην προστασία από κάθε μορφής βία και εκμετάλλευση, δικαίωμα στην ειρήνη και στην προστασία από ένοπλες συρράξεις Τα παιδιά, αποτελούν μια ευάλωτη ομάδα πληθυσμού γι αυτό πολλές φορές γίνονται θύματα κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Είναι σημαντικό να αναλυθούν όλες οι μορφές βίας (άρθρο 19) οι οποίες είναι εξίσου καταστροφικές για την ομαλή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στην ενδοοικογενειακή βία και να συζητηθούν οι αρνητικές συνέπειές της. Η εκμετάλλευση και η βία μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα (σωματική τιμωρία, ψυχολογικός εκφοβισμός, σεξουαλική κακοποίηση, παράνομη εργασία, εμπορεία 6
και διακίνηση) και είναι όλα καταδικαστέα και ανεπίτρεπτα στην ανατροφή και στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού έστω κι αν προέρχονται από το οικογενειακό περιβάλλον του. Είναι σημαντικό να τονιστεί εμφαντικά ότι κανένας δεν έχει δικαίωμα να ασκεί οποιαδήποτε μορφή βίας εντός ή εκτός του οικογενειακού πλαισίου. Η πολιτεία αλλά και ο καθένας μας ξεχωριστά έχουμε υποχρέωση να εντοπίσουμε και να προστατεύσουμε κάθε παιδί που είναι θύμα βίας και εκμετάλλευσης. Ταυτόχρονα πρέπει να προνοούμε για την παροχή κατάλληλης θεραπείας και φροντίδας στο κακοποιημένο παιδί έστω κι αν αυτό δεν ζητήσει με άμεσο τρόπο τη βοήθειά μας. Επιπλέον, είναι σημαντικό να συζητηθεί το δικαίωμα όλων των παιδιών να ζουν σε ένα κόσμο χωρίς φόβο και βία, σε ένα περιβάλλον με σταθερότητα και ειρήνη. Βασικές αξίες όπως η αλληλοκατανόηση, η αλληλεγγύη, η ειρηνική συνύπαρξη, ο σεβασμός, η εγγύτητα και η συμπαράσταση μπορούν να φέρουν σε κάθε κοινωνία την πρόοδο και την ανάπτυξη. Μπορεί να επεκταθεί η συζήτηση στους εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης διαφορών οι οποίοι δεν οδηγούν σε βίαιες συρράξεις και συγκρούσεις. Η συζήτηση, ο διάλογος, η επικοινωνία μας φέρνουν ένα βήμα πιο κοντά στην ειρήνη και μας απομακρύνουν από το ενδεχόμενο πολέμου ο οποίος πάντα συνοδεύεται από καταστροφή, δυστυχία και ανθρώπινο πόνο. Τα παιδιά είναι συνήθως τα αθώα θύματα του πολέμου και των βίαιων συγκρούσεων. Πολλές δε φορές εξαναγκάζονται να λαμβάνουν μέρος σε ένοπλες συρράξεις γι αυτό και πρέπει να διασφαλίζεται το δικαίωμά τους στην προστασία, στην ειρήνη και στη μη εμπλοκή τους σε ένοπλες διαμάχες. Άρθρο 19 Προστασία από τη βία και την εκμετάλλευση Άρθρο 22 Προστασία σε παιδιά πρόσφυγες Άρθρο 37- Απαγορεύονται οι βασανισμοί, η κακομεταχείριση, οι απάνθρωπες ποινές και η ποινή θανάτου Άρθρο 38 Προστασία παιδιών σε ένοπλες συρράξεις, κατώτατο όριο στράτευσης 15 χρονών Άρθρο 39 Υποχρέωση Κράτους να βοηθήσει στην επανένταξη παιδιών θυμάτων παραμέλησης και εκμετάλλευσης 7