Φάκελος περιοχής: GR Κεντρική Ροδόπη και κοιλάδα Νέστου. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων

Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR1140008 Κεντρική Ροδόπη και κοιλάδα Νέστου Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura 2000. Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR014 Κεντρική Ροδόπη και κοιλάδα Νέστου» για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Σταύρος Ξηρουχάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ξηρουχάκης Σ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR014 Κεντρική Ροδόπη και κοιλάδα Νέστου». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Xirouchakis S. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR014 Central Rodopi mountains and Nestos valley». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 1.1 Περιγραφή περιοχής μελέτης... 3 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής... 6 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς... 7 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ...8 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...9 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση... 9 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης... 10 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης... 13 3.4Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης... 32 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ...33 5. SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION...34 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...36 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...39 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ... 40 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM)... 53 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠΕ) ««GR014 Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου», ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR014 Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. H περιοχή μελέτης (1.500 km 2 ) αφορά τον ορεινό όγκο της κεντρικής Ροδόπης που ουσιαστικά αποτελείται από μία οροσειρά με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ έκτασης 13.000 km 2 και υψόμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 300-1600m. Περιλαμβάνει στα Ανατολικά τα ορεινά συγκροτήματα του Μενοίκιου Όρους, τα Όρη της Βροντούς (Σέρρες), κεντρικά τα βουνά της Ροδόπης ενώ Δυτικά φτάνει μέχρι το Όρος Κούλα (Ξάνθη). Στα Βόρεια οριοθετείται από την συνοριακή γραμμή μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

ενώ η τεχνητή λίμνη του φράγματος του Νέστου στο φράγμα του θησαυρού αποτελεί το νότιο άκρο της. Η κατακόρυφη εξάπλωση των ζωνών βλάστησης ξεκινά από την λοφώδη περιοχή της κοιλάδας του Νέστου (300m) και καταλήγει στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα (1600m). Συνολικά παρατηρούνται τέσσερις ζώνες βλάστησης ανάλογα με το υψόμετρο και το γεωγραφικό πλάτος. Η ζώνη της δρυός (300-800m.) όπου καταλαμβάνει περίπου 100.000 ha (61%) με κυρίαρχα είδη τις δρύες (Quercus frainetto, Quercus pubescens, Quercus dalechampii). H ζώνη οξυάς ελάτης εκτείνεται από τα 800m έως τα 1000m και περιλαμβάνει τα δάση οξυάς με έκταση 34.500 ha (20,8%) με πιο αντιπροσωπευτικά είδη τα Faqus sylvatica, Abies birisiiregis, Pinus nigra, Salix alba, Populus tremula, Betula pendula, Carpinus spp., Ostrya carpinifolia, Quercus cerris. Eπιπλέον η Μαύρη πεύκη εμφανίζεται στον χώρο εξάπλωσης και των δύο προηγούμενων ζωνών, κυρίως σε μίξη με την οξιά, την δρύ και την δασική πεύκη καλύπτοντας περίπου 6.700 ha (4%). Τέλος πάνω από τα 1000m εμφανίζεται η ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων η οποία αποτελείται κυρίως από μικτές συστάδες δασικής πεύκης (Pinus sylvestris), ερυθρελάτης (Picea abies) και σημύδας (Betula pendula), καλύπτοντας 23.400 ha (14%). Επίσης σε αυτό το υψόμετρο συναντάται και αζωνική βλάστηση με τυρφώνες όπου κυριαρχούν τα βρύα (Sphagnum subsecundum, Eriofhorum latifolium), ξηρές χορτολιβαδικές εκτάσεις με Festuca spp., καθώς και οι βραχώδεις εξάρσεις και τα χέρσα εδάφη στην υποαλπική και αλπική ζώνη. Κατά μήκος των ρεμάτων και των χειμάρρων κυριαρχούν τα σκλήθρα (Alnus incana) και οι ιτιές (Salix fragilis) Ο Μεσαίος και Πράσινος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius, Picus viridis) και ο Βουνοφυλλοσκόπος (Phylloscopus bonelli) είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR014 Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου», αξιολογήθηκε από το BirdLife International ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Dendrocopos medius Picus viridis Μεσαίος Δρυοκολάπτης Πράσινος δρυοκολάπτης Σύνηθες Σύνηθες Phylloscopus bonelli Βουνοφυλλοσκόπος Κοινό Β3 C6 Β2 Χάρτης 1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Η ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης χαρακτηρίζεται από πλούσια ορνιθοπανίδα (139 είδη). Ημερόβια αλλά και νυχτόβια αρπακτικά είδη όπως ο Χρυσαετός, ο Σταυραετός, ο Πετρίτης, ο Μπούφος και το Χαροπούλι έχουν καταγραφεί στην περιοχή καθώς και το σύνολο σχεδόν των Δρυοκολαπτών (Picidae). Πάνω απ' όλα όμως η περιοχή μελέτης είναι γνωστή κυρίως ως χώρος αναπαραγωγής του Αγριόκουρκου και της Αγριόκοτας και ένα από τα ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα όπου απαντώνται και τα δύο είδη τετραονιδών. Οι κυριότερες εργασίες που αφορούν την περιοχή είναι οι ακόλουθες: Bauer, W. 1986. Zur Frage der Ausweisung eines Nationalparkes Griechische Rodopen und weitere Schutzgebiete in den Nomos Drama Xanthi. Fysis 34: 52--59. Bauer, W. and Bohr, H. J. 1987. Zur Kennthis der Budliche Areal-grenzen einiger Vogelarten in der griechischen Rhodopen. Die Vogelwelt 108(1): 1-- 13. Jerrentrup, Η. 1986. Τα πουλιά της Ξάνθης και του Νέστου. Θρακικά Χρονικά 41: 194-21 1. Jerrentrup, Η. 1990. The fauna of Lake Vistonis and the Porto Lagos lagoons. Ιn: Ρ.Α. GERAKIS (ed.) Conservation and Management of the Greek Wetlands. Proc. Workshop Thessaloniki, 16-21 April 1989, WWF, IUCN and Lab. of Ecology, School of Agronomy, Aristotelian University Thessaloniki. pp.: 411-424. Meininger, P., (Ed.). 1990. Birds of the wetlands in north-eastern Greece, spring 1987. Zeist, Netherlands: Foundation Working Group International Wader and Waterfowl Research (WIWO) Hellenic Ornithological Society (WIWO report No. 20). 317 pp. Ποϊραζίδης, Κ. 1989 a Τα πουλιά της Ροδόπης. Οικοτοπία 5:18-19. Ποϊραζίδης, Κ.1989 b. Μελέτη της κατανομής και οικολογίας του αγριόκουρκου (Tetrao urogallus) στην Ελλάδα. Πτυχιακή Διατριβή. Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

Τσιαούση, Β. (συν). 1996. Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο περιοχής Ελατιάς (GR1140003). ΕΚΒΥ. 197 σ. ΕΠΜ. 1996. Πρόγραμμα αντιμετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβλημάτων και συστήματος λειτουργίας και διαχείρισης της προστατευομένης περιοχής του δέλτα Νέστου, συμπλέγματος λιμνών Βιστωνίδας και Ισμαρίδας και της ευρύτερης περιοχής. ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ (βιβλιοθήκη ΥΠΕΧΩΔΕ) Poirazidis, K., & C., Alivizatos 1999. Important Bird Areas in Greece: 014. Central Rodopi mountains and Nestos valley. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Καζαντζίδης, Σ. & Σ. Βαρελτζίδου 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου»με κωδικό ΣΠΠΕ GR014. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν τα Καταφύγια Άγριας Ζωής, Αετοράχης/ Παρανεστίου (39.000 στρ.), Τσανακτερέ/ Καριοφύτου (9.030 στρ.), Δ. Σύμπλεγμα Κενταύρου-Πάχνης/ Μύκης, Εχίνου (40.000 στρ.), Γέρακα-Ωραίου/ Σταυρούπολης (32.700 στρ.) και Παρθένου Δάσους, Παρανέστι-Σίλλης (53.120 στρ.) Επίσης 5.500 στρ. αποτελούν Μνημείο της Φύσης (Παρθένο Δάσος Κεντρικής Ροδόπης) και Βιογενετικό Απόθεμα (Συμβούλιο της Ευρώπης). Η περιοχή του Παρθένου δάσους έχει επίσης ανακηρυχθεί σε Ζώνη Ειδικής Προστασίας με κωδικό ΖΕΠ/ ΟΝΟΜΑΣΙΑ: GR1140007 «Παρθένο Δάσος Κεντρικής Ροδόπης» και καλύπτει έκταση 569 ha. Επίσης 4 περιοχές αποτελούν Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (SCI) με κωδικούς / και ονομασίες αντίστοιχα GR1140001 «Δάσος Φρακτού» (1085,56 ha), GR1140002 «Ροδόπη (Σημύδα)» (6708,9 ha), GR1140003: «Περιοχή Ελατιά, Πυραμίς Κούτρα» (7431,51 ha), ενώ τμήμα της ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

περιοχής μελέτης στα ανατολικά της GR1120003 «Όρος Χαϊντού - Κούλα & γύρω κορυφές» (3488,7 ha). 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004). Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η ενδεδειγμένη για τον εντοπισμό επικρατειών. Η μέθοδος βασίζεται στη μεταφορά σε χάρτη των σημείων παρατήρησης των διαφόρων ειδών, με σκοπό την καταγραφή των περιοχών που χρησιμοποιούν καθώς και τον εντοπισμό των ορίων των επικρατειών τους. Οι επισκέψεις στην περιοχή έγιναν το καλοκαίρι του 2008 και 2009 στην προσπάθεια μας να καλύψουμε τα είδη ειδικού ενδιαφέροντoς όπως ημερόβια αρπακτικά, δρυοκολάπτες και ορνιθόμορφα. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην καταγραφή των καλύτερων περιοχών για ορισμένα είδη προτεραιότητας όπως ο Αγριόκουρκος. Kατά τις πρώτες πρωινές ώρες από 06:30-09:30 ακολουθήθηκαν τυχαίες διαδρομές σε μία πληθώρα δασικών συστάδων και διαφορετικών οικοτόπων δόθηκε σημασία στην καταγραφή όλων των ειδών ενώ σημειώθηκε και ο τύπος ενδιαιτήματος που απαντήθηκαν. Επίσης έγιναν παρατηρήσεις από ψηλά σημεία (vantage points) με εποπτική θέα (π.χ. Ε.Φ. Τσάκαλου, Ε.Φ. Γιαννόπουλου, Ε.Φ. Μπουζάλα) όπου σαρώνοντας τον ορίζοντα στην ευρύτερη περιοχή τις ώρες από 14:00-16:00 εντοπίσαμε και καταγράψαμε την θέση των αρπακτικών (territory mapping, Bibby et al. 1992). Επίσης πραγματοποιήθηκαν διαδρομές με αυτοκίνητο (road survey) κινούμενο με χαμηλή ταχύτητα (30-40 km/ h, Fuller & Mosher 1981) και έγιναν καταχωρήσεις των παρατηρήσεων σε χάρτες 1:50.000 ενώ με την βοήθεια GPS (Global Positing System) επιχειρήθηκε ο προσδιορισμός της ακριβούς θέσης παρατήρησης ορισμένων ειδών όπως ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Φιδαετός (Gircaetus gallicus) και η Γερακίνα (Buteo buteo). Για τα παραπάνω είδη καταγράφηκαν μόνο άτομα σε κυκλική πτήση πάνω από τις κορυφές των δέντρων ή ανάμεσα σε αυτές (soaring) και όχι άτομα σε ανεμοπορία ή ενεργητική πτήση διάσχισης (cross- country gliding). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

Ειδικότερα για την Γερακίνα θεωρήθηκε πως κάθε μεμονωμένο άτομο σε γυροπέταγμα, αντιπροσωπεύει ένα ζευγάρι (Taylor et. al. 1988). Τέλος συλλέξαμε ποιοτικά δεδομένα για τους δρυοκολάπτες χρησιμοποιώντας ηχητικά μέσα (playback calls, Falls 1981). Οι κλήσεις έγιναν σε σταθμούς (n= 204) ανά 2,5 km. Η σειρά που ακολουθήθηκε ήταν πρώτα τα μικρά είδη και ύστερα τα μεγάλα (Call 1978) με τρεις φωνητικές εκπομπές ανά είδος και συνολική διάρκεια περίπου 5 min. Το συνολικό μήκος των διαδρομών ήταν 511 km και κάλυψε όλο το κύριο οδικό δίκτυο καθώς και τους παράπλευρους δασικούς δρόμους της περιοχής. Τα σημεία που δεν έγιναν δειγματοληψίες ήταν οι δασικές συστάδες με κατεστραμμένους δρόμους ή κοντά στα ρέματα όπου οι φωνητικές κλήσεις ήταν αναποτελεσματικές λόγω του θορύβου του νερού. Στην έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 10Χ50 και τηλεσκόπιο 20Χ60, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS) και χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1:50.000. Από τις καταγραφές, το αρχείο των ερευνητών του ΜΦΙΚ και τη διαθέσιμη βιβλιογραφική πληροφορία διαμορφώθηκαν οι χάρτες με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα και τις επικράτειες για τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η παρούσα έρευνα δεν διεύρυνε την λίστα των ειδών που έχουν καταγραφεί στην περιοχή μελέτης. Ωστόσο βελτίωσε την γνώση μας για αρκετά είδη ως προς το μέγεθος του πληθυσμού τους, την κατανομή τους και την θέση των επικρατειών τους. Ειδικότερα τα είδη που εντοπίστηκαν και πληρούν το κριτήριο χαρακτηρισμού 6 είναι ο Μαυροπελαργός, ο Αγριόκουρκος, η Αγριόκοτα, 6 είδη δρυοκολαπτών (Στραβολαίμης, Σταχτής, Μαύρος, Μεσαίος, Λευκονώτης και Τριδάχτυλος) καθώς και ο Χιονοκότσυφας και ο Γερακοτσιροβάκος. Αντίστοιχα τα είδη οριοθέτησης ήταν τα αρπακτικά Σφηκιάρης, Ασπροπάρης, Φιδαετός, Γερακίνα, Χρυσαετός, Πετρίτης και καθώς και ο Αετομάχος. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR014 Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 105 Bonasia bonasia Αγριόκοτα Ισχύει * 107 Tetrao urogallus Αγριόκουρκος -//- Σταχτής -//- 244 Picus canus Δρυοκολάπτης Μαύρος -//- 246 Dryocopus martius Δρυοκολάπτης Βαλκανικός -//- 248 Dendrocopos syriacus Δρυοκολάπτης Μεσαίος -//- 249 Dendrocopos medius Δρυοκολάπτης Λευκονώτης -//- 250 Dendrocopos leucotos Δρυοκολάπτης Τριδάχτυλος -//- 252 Picoides tridactylus Δρυοκολάπτης 336 Sylvia nisoria Γερακοτσιροβάκος -//- * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR014 Κεντρική Ροδόπη κοιλάδα Νέστου» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός > αναπ. πληθ. Ελλάδας 67 Pernis apivorus Σφηκιάρης > αναπ. πληθ. Ελλάδας 73 Neophron perncnopterus Ασπροπάρης > αναπ. πληθ. Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός > αναπ. πληθ. Ελλάδας 84 Buteo buteo Γερακίνα > αναπ. πληθ. Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός > αναπ. πληθ. Ελλάδας 102 Falco peregrinus Πετρίτης > αναπ. πληθ. Ελλάδας 243 Jynx torquilla Στραβολαίμης > αναπ. πληθ. Ελλάδας 305 Turdus torquatus Χιονοκότσυφας > αναπ. πληθ. Ελλάδας 374 Lanius collurio Αετομάχος > αναπ. πληθ. Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Αγριόκοτα (Bonasia bonasia) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Η αγριόκοτα παρουσιάζει ευρεία κατανομή στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη με τεράστιο πληθυσμό που αριθμεί περίπου 3.000.000 ζευγάρια. Στην νότια Ευρώπη η κατανομή του είδους είναι αραιή ενώ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν 100-200 ζευγάρια που είναι και ο νοτιότερος πληθυσμός παγκοσμίως (ΒirdLife International 2004). Το είδος έχει καταγραφεί στην οροσειρά της Ροδόπης, στο Λαϊλιά Σερρών και στο όρος Τρικλάριο στην Μικρή Πρέσπα (Handrinos & Akriotis 1997). Στην παρούσα μελέτη μικρές ομάδες παρατηρήθηκαν στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης στην ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων δηλαδή στα δάση του Φρακτού (Ζαγκραντένια, Παρθένο), της Ελατιάς (ενδεικτικές τοποθεσίες: Κούτρα, Τσάκαλος, Πούλοβο, Μεσονήσι, Βραχότοπος) και της Σημύδας. Οικολογία. Δασόβιο είδος η αγριόκοτα συναντάται σε δάση κωνοφόρων αλλά και φυλλοβόλων (Fagus spp). Η δίαιτα του περιλαμβάνει κυρίως φύλλα και άνθη ή φρούτα δασικών θάμνων. Φωλιάζει τον Απρίλιο πάντα στο έδαφος (αν και συχνά παρατηρείται να κουρνιάζει σε κλαδιά θάμνων ή ψηλών δέντρων) και γεννά 7-10 αυγά τα οποία επωάζει για 25 ημέρες. Απειλές. Ο ελληνικός πληθυσμός είναι δυστυχώς ελάχιστα μελετημένος και οι απειλές για το είδος αποτελούν περισσότερο εικασίες παρά τεκμηριωμένες αποδείξεις. H λαθροθηρία είναι σίγουρα σοβαρή απειλή καθώς και η συρρίκνωση του βιοτόπου τροφοληψίας (π.χ. η δάσωση των δασικών διάκενων όπου υπάρχουν δασικά είδη φρουτοφόρων θάμνων). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

Αγριόκουρκος (Tetrao urogallus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. O Αγριόκουρκος εξαπλώνεται στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη με περισσότερα από 760.000 ζευγάρια. Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 225-313 ζευγάρια χωρίς ωστόσο να γνωρίζουμε τις τάσεις του (BirdLife International 2004). Η Ροδόπη αποτελεί το νοτιότερο άκρο της ευρωπαϊκής κατανομής του και το μοναδικό μέρος της Ελλάδας όπου το είδος απαντάται σε καλή πυκνότητα. Άλλες περιοχές εξάπλωσης είναι τα βουνά της Χαϊντούς στην Ξάνθη, ο Λαϊλιάς Σερρών (20-30 άτομα) και η χερσόνησος του Άθω (αν και στην τελευταία περιοχή δεν έχει εξακριβωθεί αν πρόκειται για αυτόχθονα πληθυσμό ή εισαγμένο) (Ηandrinos and Akriotis 1996; Holzinger & Rozler 1990). Ο συνολικός πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμάται σε 225-313 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η Ροδόπη φιλοξενεί τον κύριο όγκο του πληθυσμού σε πυκνότητα 9,5-16 ατόμων/ km 2 ανάλογα τον βιότοπο (Ποϊραζίδης 1990, Xirouchakis 2005). Στην παρούσα μελέτη δεν ήταν δυνατόν να γίνει ακριβής εκτίμηση του πληθυσμού (και ακόμη περισσότερο να διερευνηθεί η τάση του) αλλά επιχειρήθηκε να προσδιοριστεί η κατανομή του και να επιβεβαιωθεί η παρουσία του σε όλες τις θέσεις που αναφέρονται στην βιβλιογραφία. O Αγριόκουρκος δείχνει να διατηρεί σταθερή εξάπλωση κυρίως κατά μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων από το δάσος του Φρακτού στα ανατολικά (κυρίως στο Παρθένο) μέχρι το δάσος της Σημύδας στα δυτικά. Η ισοϋψής των 1.000 m αποτελεί το νοτιότερο όριο της κατανομής του αν και το καλοκαίρι όλα τα πουλιά συναντώνται σταθερά πάνω από τα 1.300m. Αναλογιζόμενοι την έκταση της ζώνης των ψυχρόβιων κωνοφόρων που φιλοξενεί και τον πυρήνα του πληθυσμού του καθώς και το μέγεθος των επικρατειών του στην νότια Ευρώπη (δηλ. 100-150 ha, Cramp & Simmons 1980) τότε στην Ροδόπη χωροθετούνται 150-230 επικράτειες. Οικολογία. O Αγριόκουρκος προτιμά τα ορεινά δάση των ώριμων κωνοφόρων με ερυθρελάτη (Picea abies) και δασική πεύκη (Pinus sylvestris) καθώς επίσης και τα ώριμα δάση οξιάς (Fagus spp.) ή τα μικτά δάση των παραπάνω ειδών. Οι περισσότερες παρατηρήσεις αφορούν μεμονωμένα άτομα ή ομάδες 2-3 ατόμων σε μικτές συστάδες ώριμων ψυχρόβιων κωνοφόρων ή πλατύφυλλων με χαλαρή συγκόμωση ενώ χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη θάμνων στον υποώροφο ή έδαφος με πλούσια ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

φυλοστρωμνή. Ο Αγριόκουρκος τρέφεται κυρίως με πευκοβελόνες και άνθη ή φρούτα δασικών θάμνων (ειδικά του μυρτίλου Vaccinium myrtillus) αν και οι νεοσσοί του τρέφονται με έντομα γι αυτό τα δασικά διάκενα πλούσια σε ποώδη βλάστηση ή ρέματα παίζουν σημαντικό ρόλο στο βιότοπο τροφοληψίας του. Φωλιάζει τον Απρίλιο και γεννά 5-12 αυγά σε φωλιά που φτιάχνει στο έδαφος. Η περίοδος επώασης διαρκεί περίπου ένα μήνα (24-26 ημέρες). Πολυγαμικό είδος είναι γνωστό για τις ερωτικές του επιδείξεις (courtship displays) όπου ένα ή περισσότερα αρσενικά επιδίδονται σε ερωτικό χορό και καλέσματα σε συγκεκριμένες περιοχές (leks) με στόχο την προσέλκυση των θηλυκών. Απειλές. Οι πληθυσμοί του είδους στην νότια Ευρώπη παρουσιάζουν μικρότερες πυκνότητες σε σχέση με τις βόρειες χώρες πιθανόν λόγω κλιματολογικών διακυμάνσεων αλλά και λόγω της υπερθήρευσης και υποβάθμισης των δασικών οικοσυστημάτων (Cramp and Simmons 1980, Johnsgard 1983). Το είδος στην περιοχή μελέτης απειλείται κυρίως από την λαθροθηρία. Η υφισταμένη δασική διαχείριση (ξέφωτα και δασικοί δρόμοι) δείχνουν να το ωφελούν (Ποϊραζίδης 1990) αφού επιτρέπουν αντίστοιχα την ανάπτυξη φρουτοφόρων θάμνων και διεξόδους διαφυγής από τους θηρευτές του. Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις οι υλοτομικές εργασίες μπορεί να προκαλέσουν την διακοπή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας λόγω όχλησης. Επίσης το είδος σίγουρα επηρεάζεται αρνητικά από την κλιματική αλλαγή ειδικά σε εύκρατα δάση τόσο νότια όπως της Ελλάδας. Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Αρκετά κοινό είδος σε όλη την Ευρώπη ο πληθυσμός του Σταχτή δρυοκολάπτη υπολογίζεται σε 180.000-320.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ελάχιστα μελετημένος εντοπίζεται στα ορεινά δάση της Μακεδονίας και της Θράκης ενώ πιο νότια αναπαράγεται μόνο στον Όλυμπο και την Οίτη που αποτελεί και το νοτιότερο άκρο της κατανομής του στην δυτική Παλαιαρκτική (Grimmett & Jones 1989, Handrinos & Akriotis 1997). O Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 100-200 ζευγάρια. Στην παρούσα μελέτη ο Σταχτής δρυοκολάπτης καταγράφηκε κυρίως ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

στην παραμεσογειακή ζώνη με τα δρυοδάση (σε υψόμετρο <1000m) αλλά και στην ορεινή ζώνη σε μικτές συστάδες δρυός με κωνοφόρα καθώς και στο δάσος της σημύδας. Το είδος καταγράφτηκε σε 15 σταθμούς ενώ συνολικά προσελκύστηκαν 19 άτομα. Οικολογία. Ο βιότοπος του είναι τα αμιγή φυλλοβόλα δάση ή σε μίξη με κωνοφόρα. Ωστόσο προτιμά τα μικτά δάση πλατύφυλλων επειδή παρουσιάζουν μωσαϊκότητα δασικών οικοσυστημάτων. Φωλιάζει τον Μάιο σε κουφάλες δέντρων όπου γεννά 5-10 αυγά τα οποία επωάζει για 15-17 ημέρες. Τρέφεται με σκουλήκια, έντομα, λάρβες κολεοπτέρων αλλά και μυρμήγκια και σπόρους (ειδικά το χειμώνα). Απειλές. Κύριες απειλές για το είδος είναι η δημιουργία ομήλικων δασών μέσω των τεχνητών ή των φυσικών αναδασώσεων ειδικά στα δασικά ξέφωτα όπου αναζητά μυρμήγκια στο έδαφος. Επίσης η απομάκρυνση των γέρικων και νεκρών δέντρων όπου ευδοκιμούν τα δασικά έντομα έχει αρνητικές επιπτώσεις για το είδος. Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Μαύρος Δρυοκολάπτης είναι είδος με ευρεία εξάπλωση στην Ευρώπη ενώ ο πληθυσμός του υπολογίζεται πως αριθμεί 740.000-1.400.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα, το είδος παρουσιάζει επίσης ευρεία κατανομή αλλά με αραιούς πληθυσμούς ενώ εκτιμάται πως υπάρχουν 1.000-2.000 ζευγάρια. Συναντάται κυρίως σε ώριμα δάση της βορείου και κεντρικής χώρας φτάνοντας στα νότια μέχρι τον Παρνασσό και την Οίτη. Στην Ροδόπη είναι ένα από τα πιο κοινά είδη δρυοκολάπτη, ειδικά στα ώριμα δάση των ψυχρόβιων κωνοφόρων στην ορεινή ζώνη αλλά και μικτά δάση ερυθρελάτης και οξιάς. Η πυκνότητα του στην περιοχή εκτιμήθηκε σε 0,32 άτομα /10 ha (Xirouchakis 2005) ενώ με βάση την έκταση του κατάλληλου βιοτόπου (> 900m) και μία ελάχιστη αναλογία αναπαραγωγικών/ μη αναπαραγωγικών ατόμων 1:2 (Νewton 1998) ο πληθυσμός του θα πρέπει να πλησιάζει τα 300 ζευγάρια. Επίσης δεχόμενοι ότι το είδος είναι έντονα χωροκρατικό ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

και απαιτεί 300-350 ha κατάλληλου βιοτόπου ανά ζευγάρι (Bocca et al. 2007) τότε στην ορεινή ζώνη χωροθετούνται θεωρητικά 180-200 επικράτειες. Στην παρούσα μελέτη με την μέθοδο των φωνητικών κλήσεων το είδος καταγράφτηκε σε 34 σταθμούς ενώ συνολικά προσελκύστηκαν 37 άτομα. Η νοτιότερη θέση καταγραφής έγινε σε υψόμετρο 980m σε δάσος οξιάς με δρύες. Οικολογία. Ο βιότοπος του Μαύρου Δρυοκολάπτη είναι συνήθως τα ελατοδάση σε υψόμετρο πάνω από τα 800m (Handrinos & Akriotis 1997). Ωστόσο στην βόρειο Ελλάδα παρατηρείται και σε μικτά δάση φυλλοβόλων-κωνοφόρων ή ακόμη και πάνω από το δασοόριο αρκεί να υπάρχουν διάσπαρτα γέρικά ή νεκρά δέντρα όπου μπορεί να τραφεί και να φωλιάσει. Γεννά τα μέσα Μαρτίου μέχρι αρχές Ιουνίου 4-6 αυγά τα οποία επωάζει για 12-14 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά απο 25-28 ημέρες. Η δίαιτα του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων και λιγότερο με σπόρους. Απειλές. Η βασικότερη απειλή για το είδος είναι η απουσία κατάλληλων θέσεων για φώλιασμα λόγω της αφαίρεσης ώριμων συστάδων. Επίσης ο κατακερματισμός των δασών έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του βιοτόπου τροφοληψίας και κατ επέκταση την συρρίκνωση των επικρατειών του. Βαλκανικός Δρυοκολάπτης (Dendrocopos syriacus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Βαλκανικός δρυοκολάπτης εξαπλώνεται κυρίως στην ανατολική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε 530.000-1.100.000 ζευγάρια ενώ στη χώρα μας εκτιμάται σε 10.000-20.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Εξαπλώνεται σε πληθώρα δασικών οικοσυστημάτων κυρίως στην Θράκη και την Μακεδονία αλλά η κατανομή του φτάνει μέχρι και την Θεσσαλία. Στην Ροδόπη η πυκνότητα του είδους έχει εκτιμηθεί με την μέθοδο των σημειακών σταθμών (point counts) σε όλους τους τύπους δασικών οικοσυστημάτων σε 0,45 άτομα/ 10 ha (Xirouchakis 2005). Συνεπώς με αναγωγή στην έκταση της περιοχής (1.500 km 2 ) και ελάχιστη αναλογία αναπαραγωγικών/ μη αναπαραγωγικών ατόμων ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

1:2 (Νewton 1998) ο συνολικός πληθυσμός του είδους υπολογίζεται θεωρητικά σε 1.100 ζευγάρια. Ωστόσο στην παρούσα μελέτη με την μέθοδο των φωνητικών κλήσεων το είδος καταγράφτηκε μόνο τρεις φορές στην ορεινή ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων (περιοχές Τσάκαλος, Μπουζάλα και παλιό εργοτάξιο Ελατιάς) γεγονός που υποδεικνύει πως το είδος μάλλον δεν ανταποκρίνεται στα ηχητικά καλέσματα. Οικολογία. Τυπικός δρυοκολάπτης των ελληνικών δασών συναντάται τόσο σε πεδινά όσο και σε ορεινά δάση μέχρι τα 1.100m. Προτιμά τα φυλλοβόλα δάση αλλά δεν είναι σπάνιος και σε δάση κωνοφόρων καθώς και σε παραποτάμιες συστάδες με ιτιές και λεύκες. Πολύ συχνά παρατηρείται επίσης κοντά σε μεμονωμένα δέντρα στα όρια καλλιεργειών αλλά σε περιαστικά δάση ή πάρκα μέσα σε οικισμούς. Γεννά τον Μάιο- Ιούνιο 4-7 αυγά τα οποία επωάζει για 12-14 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά απο 17-25 ημέρες. Τρέφεται με φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα και καρπούς. Απειλές. Η έλλειψη γέρικων και νεκρών δέντρων είναι η κύρια απειλή για το είδος. Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Κοινό είδος στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη ο μεσαίος δρυοκολάπτης αφθονεί σε χώρες με πεδινά δάση όπως η Πολωνία. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός υπολογίζεται σε 140.000-310.000 ζευγάρια ενώ στην χώρα μας εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα η κατανομή του είναι εκτεταμένη περιλαμβάνοντας όλες σχεδόν τις ηπειρωτικές περιοχές μέχρι την βόρεια Πελοπόννησο και από τα νησιά τη Λέσβο. Στην περιοχή μελέτης καταγράφτηκε μόνο τέσσερις φορές στην περιοχή της Στάμνας και στις τοποθεσίες Σφήκα και 1500 πάντα σε ώριμες συστάδες κωνοφόρων. Το είδος είναι μάλλον σπάνιο στην Ροδόπη (Xirouchakis 2005) γεγονός που επιβεβαιώνεται και στην παρούσα μελέτη ενώ ο συνολικός πληθυσμός του δεν πρέπει να πληροί το κριτήριο των 100 ζευγαριών που είναι το κριτήριο χαρακτηρισμού σε εθνικό επίπεδο. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

Οικολογία. Συναντάται σε ημιορεινές και πεδινές περιοχές με δρυοδάση (Quercus spp.) αν και στην Λέσβο είναι κοινός σε ελαιώνες με γέρικα δέντρα. Συνήθως φωλιάζει σε μικρές κουφάλες σε μεγάλο ύψος από το έδαφος. Τον Μάιο γεννά 4-7 αυγά τα οποία επωάζει για 12-14 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 22 περίπου ημέρες. Τρέφεται με φλοιοφάγα έντομα που αναζητά πάνω στον κορμό αλλά και στα κλαδιά ή τα φύλλα. Απειλές. Η έλλειψη γέρικων και νεκρών δέντρων είναι η κύρια απειλή για το είδος. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Λευκονώτης έχει ευρεία αλλά αραιή και κατανομή στην Ευρώπη ενώ ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε 180.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην χώρα μας εξαπλώνεται σχεδόν σε όλα τα μεγάλα βουνά της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας φτάνοντας μέχρι την Πελοπόννησο. Ο ελληνικός πληθυσμός είναι σταθερός και εκτιμάται σε 500-2.000 ζευγάρια (Handrinos & Akriotis 1997). To είδος είναι αρκετά σπάνιο στην περιοχή μελέτης και καταγράφτηκε μόνο σε πέντε σταθμούς (2.5%), δύο στην μεσογειακή ζώνη σε δρυοδάσος νοτιοανατολικά της Σκαλωτής (περιοχή οικισμού Κλειστών), δύο σε αραιές αλλά ώριμες συστάδες δασικής και μαύρης πεύκης αντίστοιχα (μία κοντά στο ΕΦ Γιαννόπουλου όπου παρατηρήθηκε ένα ενήλικο άτομο να ταΐζει ένα νεαρό και μία στην περιοχή του Ανθηρού) και τέλος μία σε μικτό δάσος πλατύφυλλων (οξιάς)-κωνοφόρων κοντά στο παλιό εργοτάξιο της Ελατιάς. Οικολογία. Ο βιότοπος του είδους περιλαμβάνει ώριμα δάση κωνοφόρων (Abies spp., Pinus spp.) αλλά κυρίως φυλλοβόλων (Fagus spp., Betula spp., Acer spp.) σε σχετικά μεγάλο υψόμετρο (800-1800m, Stenberg & Hogstad 1994, Handrinos & Akriotis 1997). Συχνά παρατηρείται κοντά σε ορεινά ρέματα ή ποτάμια (German 2004). Φωλιάζει νωρίτερα από τα άλλα είδη δρυοκολαπτών δηλαδή κατά τον Απρίλιο και γεννά 3-5 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

αυγά τα οποία επωάζει για 12-14 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 24-28 ημέρες. Τρέφεται με λάρβες εντόμων, σπόρους αλλά και φρούτα δασικών θάμνων όπως βατόμουρα (Cramp & Simmons 1980). Απειλές. Οι βασικές απειλές για το είδος είναι η καταστροφή των δασών κυρίως λόγω υλοτομιών και πυρκαγιών και ο κατακερματισμός του βιοτόπου φωλιάσματος. Τριδάχτυλος Δρυοκολάπτης (Picoides tridactylus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Τριδάχτυλος εξαπλώνεται κυρίως στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη με πληθυσμό που εκτιμάται σε περισσότερα από 350.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην χώρα μας είναι πολύ σπάνιος με πολύ εντοπισμένη κατανομή στην οροσειρά της Ροδόπης και τον Όλυμπο. O πληθυσμός του εκτιμάται σε 50-100 ζευγάρια (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης φωλιάζει στο δάσος της Ελατιάς σε ώριμα δάση ερυθρελάτης (Picea abies) κοντά στα σύνορα (Bauer & Bohr 1987, Τσιαούση 1996) ενώ παρατηρήσεις του είδους υπάρχουν και νοτιότερα σε υψόμετρο 1.500m σε ώριμο δάσος οξιάς στην περιοχή Βορείου της Φυντέρνας (Γκατζογιάννης 1999). Στην παρούσα μελέτη το είδος καταγράφτηκε τέσσερις φορές, πάντα σε ώριμες συστάδες ερυθρελάτης, όλες στην περιοχή της Ελατιάς (Στραβόρεμα, Ύψωμα Λαφτσίδη, Καλύβια Πιστόλα και Παλιό Μαντρί). Δυστυχώς η εκτίμηση του πληθυσμού του ακριβώς δεν ήταν εφικτή διότι αρκετές φορές η ανταπόκριση στα ηχητικά καλέσματα ήταν από Καρυοθραύστες (Nucifraga caryocatactes) Οικολογία. Απαντάται κυρίως σε ώριμα δάση κωνοφόρων όπου φωλιάζει σε μικρές κοιλότητες ή κουφάλες δέντρων. Κάθε χρόνο αλλάζει επικράτεια φωλιάσματος και σκάβει νέα φωλιά. Γεννά τον Μάιο 3-5 αυγά τα οποία επωάζει για 12-14 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 22 ημέρες. Τρέφεται κυρίως με λάρβες κολεοπτέρων και έντομα που βρίσκει σε νεκρά και γέρικα δέντρα. Αρκετά άτομα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

ενδέχεται να μετακινούνται σε περιοχές με αφθονία τροφής όπως σε συστάδες με έξαρση δασικών εντόμων (Gorman 2004). Απειλές. Βασική απειλή για το είδος είναι η απομάκρυνση των ώριμων δέντρων καθώς και η έλλειψη νεκρής σηπόμενης δασικής βιομάζας όπου αναζητά την τροφή του. Γερακοτσιροβάκος (Sylvia nisoria) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Είδος που εξαπλώνεται κυρίως στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη και από τις Μεσογειακές περιοχές μόνο στην Βαλκανική. Ο συνολικός πληθυσμός του στην Ευρώπη εκτιμάται σε 460.000-1.000.000 ζευγάρια με την Ρωσία να φιλοξενεί παραπάνω από το 50%. Στην Ελλάδα ο πληθυσμός του είδους υπολογίζεται σε 100-1000 ζευγάρια (BirdLife International 2004) με αραιή κατανομή κυρίως στην βόρειο Ελλάδα όπως στην περιοχή του Έβρου και των Πρεσπών (Handrinos & Akriotis 1997). Στην Ροδόπη το είδος εντοπίστηκε με φωνητικές κλήσεις (νεαρά άτομα) στην περιοχή της Μαγούλας (δυτικά του δάσους της Σημύδας) σε υψόμετρο 1.100m. Ο βιότοπος στην εν λόγω τοποθεσία είναι τυπικός για το είδος δηλαδή εκτεταμένα βοσκοτόπια με αραιούς θάμνους και χαμηλή βλάστηση όπου παράλληλα φωλιάζουν αρκετά ζευγάρια κεφαλάδων (Lanius spp.) Οικολογία. Είδος των ανοικτών εκτάσεων ο Γερακοτσιροβάκος προτιμά τα πεδινά ή ημιορεινά χορτολίβαδα με αραιούς θάμνους και αρκετή ποώδη βλάστηση αλλά και χέρσα εδάφη. Γεννά την περίοδο Μαΐου Ιουνίου 4-6 αυγά τα οποία επωάζει για 12-15 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 2 περίπου εβδομάδες. Τρέφεται όπως οι περισσότεροι Τσιροβάκοι με έντομα (γι αυτό και αποτελεί καλοκαιρινό επισκέπτη στη χώρα μας) ενώ φωλιάζει σε χαμηλούς θάμνους. Απειλές. Οι γνώσεις για την οικολογία και την βιολογία του είδους είναι περιορισμένες αλλά από την υπάρχουσα βιβλιογραφία και την εμπειρία η απομάκρυνση των ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

φυτοφρακτών, η εγκατάλειψη της νομαδικής κτηνοτροφίας και των παραδοσιακών συστημάτων βόσκησης αποτελούν τις κύριες απειλές για το είδος. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Μαυροπελαργός εξαπλώνεται στην Ευρασία (από την Ισπανία μέχρι την Κίνα) αλλά και την νότιο Αφρική ενώ ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 24.000-44.000 ζευγάρια (BirdLife International 2009). Η Ευρώπη φιλοξενεί σχεδόν το ήμισυ του αναπαραγωγικού του πληθυσμού κυρίως στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης (7.800-12.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος διατηρεί 30-50 ζευγάρια (Handrinos & Akriotis 1997) κυρίως την δυτική και ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Επίσης αναπαραγωγή του Μαυροπελαργού έχει εξακριβωθεί στην ανατολική Ήπειρο, την Θεσσαλία και από τα νησιά μόνο στην Λέσβο. Στην Ροδόπη το είδος παρατηρείται στην ημιορεινή ζώνη των δρυοδασών κοντά στα μεγάλα ρέματα και τα ποτάμια της περιοχής όπως ο Νέστος και ο παραπόταμος του ο Δεσπάτης. Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 2-4 ζευγάρια, 1 στην ευρύτερη περιοχή των Ποταμών, 1 στην περιοχή των Θερμιών-Φαρασινού Ρέματος και 1-2 στην περιοχή Παρανεστίου Πρασινάδας. Επίσης αξίζει να σημειωθεί πως μία φωλιά με τρία πουλιά καταγράφτηκε το 2008 πολύ κοντά στη μονή της Μεταμόρφωσης. Δεδομένου ότι ο Μαυροπελαργός απαιτεί 50-150 km 2 κατάλληλου βιότοπου φωλιάσματος και τροφοληψίας (Dornbusch 1992) η περιοχή μελέτης δύναται να φιλοξενεί περισσότερα ζευγάρια ειδικά στην περιοχή βόρεια του χωριού των Ποταμών όπου ο βιότοπος είναι κατάλληλος και η περιοχή ανεξερεύνητη. Οικολογία. Μεταναστευτικό είδος, ο Μαυροπελαργός φωλιάζει μεμονωμένα μακριά από τον άνθρωπο (σε αντίθεση με τον Λευκοπελαργό) προτιμώντας ημιορεινά και ορεινά δάση με κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα (μέχρι τα 1.300m) κοντά όμως σε ρέματα ή ποτάμια αφού αναζητά την τροφή του σε απόσταση 6-15 km από τις θέσεις φωλιάσματος (Cramp & Simmons 1980, Hancock et al. 1992). Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια αλλά και υδρόβια έντομα καθώς και ερπετά. Φωλιάζει τα τέλη Μάρτη με τέλη Απρίλη συνήθως σε μεγάλα κακόμορφα δέντρα ενώ στην νότιο Αφρική χτίζει ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

φωλιές και σε βράχια. Γεννά 3-5 αυγά τα οποία επωάζει για 35-36 ημέρες. Οι νεοσσοί πτερώνονται σε ηλικία δύο περίπου μηνών. Απειλές. Βασικές απειλές για το είδος είναι η καταστροφή του βιοτόπου τροφοληψίας (αποστράγγιση υγροτόπων, ρύπανση ρεμάτων και ποταμών) καθώς και η συρρίκνωση του βιοτόπου φωλιάσματος με την υλοτόμηση ώριμων συστάδων και την απομάκρυνση γέρικων δέντρων. Επίσης στην νότιο Ευρώπη αρκετά άτομα πέφτουν θύματα λαθροθηρίας, ειδικά κατά την φθινοπωρινή μετανάστευση ενώ η σύγκρουση με ηλεκτροφόρα καλώδια αποτελεί μία επιπλέον αιτία θανάτου (Boettcher-Streim 1992, Hancock 1992). Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Καλοκαιρινός επισκέπτης στην Ευρώπη ο Σφηκιάρης συναντάται σε όλες τις χώρες. Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 110.000-160.000 ζευγάρια και θεωρείται πως αποτελεί και το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή αν και τα περισσότερα ζευγάρια ενδημούν σε Στερεά Ελλάδα, Μακεδονία και Θράκη. Ο συνολικός αριθμός ζευγαριών του είδους στην χώρα μας υπολογίζεται σε 1.000-2.000. Στην περιοχή μελέτης ο πληθυσμός του Σφηκιάρη εκτιμήθηκε σε 12-18 ζευγάρια (βλ. χάρτη) ενώ η κατανομή του περιελάμβανε αραιές συστάδες κωνοφόρων και φυλλοβόλων (κυρίως δρυός) στην ημιορεινή και ορεινή ζώνη. Οικολογία. Τυπικό δασόβιο είδος ο Σφηκιάρης απαντάται τόσο σε ώριμα δάση όσο και σε νεαρές συστάδες με ξέφωτα ή καλλιέργειες. Τρέφεται με έντομα αλλά και μικρόπουλα. Φωλιάζει σε δέντρα την περίοδο Απρίλιο - Μάιο όπου γεννά 2 αυγά τα οποία επωάζει για 30-37 ημέρες. Τα νεαρά πτερώνονται μετά από 45 ημέρες ενώ η περίοδος της επιστροφής στις περιοχές διαχείμασης ξεκινά στην από τα μέσα Αυγούστου μέχρι τα μέσα Οκτώβρη. Απειλές. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

Η χρήση εντομοκτόνων αποτελεί βασική απειλή για το είδος αφού μειώνουν την διαθεσιμότητα τροφής ενώ οι αποψιλωτικές υλοτομίες και οι πυρκαγιές συρρικνώνουν τον βιότοπο φωλιάσματος. Ασπροπάρης (Neophron perncnopterus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Το μικρότερο είδος γύπα που απαντάται στην Ευρώπη και το μοναδικό που παρουσιάζει τυπική μετανάστευση. Καλοκαιρινός επισκέπτης φωλιάζει σε χαλαρές αποικίες στην νότια Ευρώπη και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου (καθώς και την Ρωσία). Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 3.500-5.600 ζευγάρια και αποτελεί το 25-50% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Το είδος παρουσίασε σημαντική μείωση τις τελευταίες δεκαετίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, κυρίως στην Ισπανία και την Βαλκανική. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ενδημούν 70 ζευγάρια σε τρεις κυρίως περιοχές δηλαδή Έβρο, Αντιχάσια-Μετέωρα και Ήπειρο (Handrinos & Akriotis 1997, Xirouchakis & Tsiakiris 2009). Στην Ροδόπη το είδος απαντάται στην περιοχή Σίλλης Πρασινάδας Παρανεστίου με μία ενεργή επικράτεια ενώ το ζευγάρι αναπαράγεται στα βράχια της Σίλλης που είναι και η μοναδική θέση κατάλληλη για φώλιασμα σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Οικολογία. Πτωματοφάγο είδος, ο Ασπροπάρης τρέφεται με τα μαλακά μέρη των κουφαριών ενώ συχνά παρατηρείται κοντά σε σκουπιδότοπους, στάνες και χωματερές. Φωλιάζει σε βράχια μεμονωμένα ή χαλαρές αποικίες από τα τέλη Μαρτίου μέχρι τα τέλη Απριλίου ενώ γεννά δύο αυγά και πτερώνει με επιτυχία μετά από 90-95 ημέρες και τους δύο νεοσσούς μόνο αν η διαθεσιμότητα τροφής είναι υψηλή. Απειλές. Τα δηλητηριασμένα δολώματα για την εξολόθρευση σαρκοφάγων θηλαστικών ήταν και παραμένει η βασική αιτία μείωσης του είδους. Επίσης το κλείσιμο των χωματερών και η όχληση κοντά στις θέσεις φωλιάσματος έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αναπαραγωγική του επιτυχία. Ωστόσο υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι το είδος ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

υποφέρει από πληθώρα προβλημάτων και στις περιοχές διαχείμασης στην Αφρική (Thiollay 2007). Φιδαετός (Cirgaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Μεταναστευτικό είδος, ο Φιδαετός παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην δυτική Παλαιαρκτική καθώς συναντάται από την δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 51.000 156.000 ζευγάρια ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 8.400-13.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη με αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός αετός των ορεινών όγκων της κεντρικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 300-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης χαρτογραφήθηκαν 8 επικράτειες του είδους αν και οι δύο από αυτές πρέπει να εκτείνονται πέρα από τα σύνορα σε Βουλγαρικό έδαφος όπου ο βιότοπος τροφοληψίας είναι καταλληλότερος. Συγκεκριμένα ενήλικα άτομα και ζευγάρια Φιδαετών εντοπίστηκαν: 1) στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα βορείως του δάσους της Σημύδας, 2) βορειανατολικά του χωριού των ποταμών (ζευγάρι), 3) νοτίως του χωριού Μικρομηλιά (ζευγάρι όπου το ένα άτομο κουβαλούσε τροφή), 4) στην περιοχή της Σκαλωτής, 5) στην τοποθεσία «Ζήτα», 6) στην περιοχή του οικισμού των Θερμιών, 7) ανατολικά της περιοχής της Στάμνας κοντά στα σύνορα και τέλος 8) στις βραχώδεις εξάρσεις στην περιοχή των οικισμών Σίλλη και Πρασινάδα. Οικολογία. Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα (κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα) σε δασικές συστάδες με διάκενα ή με πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση. Γεννάει (τέλη Μάρτη με Απρίλη) 1 αυγό το οποίο επωάζει για 45 ημέρες ενώ ο νεοσσός εγκαταλείπει την φωλιά μετά από 70-75 ημέρες. Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του περιλαμβάνει λοφώδης περιοχές με χαμηλή ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά λιβάδια με βράχια και σάρες αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90%) και σαύρες. Απειλές. Βασικές απειλές για το είδος αποτελούν η λαθροθηρία, οι πυρκαγιές (ειδικά στις Μεσογειακές χώρες) και η απομάκρυνση των ώριμων δέντρων που του στερούν σημαντικές θέσεις φωλιάσματος. Επίσης η εγκατάλειψη των εκτατικών μορφών γεωργίας και κυρίως η παρακμή των παραδοσιακών συστημάτων βόσκησης έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του βιοτόπου κυνηγίου. Γερακίνα (Buteo buteo) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Πολύ κοινό είδος σε ολόκληρη την Ευρώπη, ο πληθυσμός της Γερακίνας εκτιμάται σε 700.000-1.000.000 ζευγάρια που ίσως είναι το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα είναι αναμφίβολα το κοινότερο αρπακτικό μεσαίου μεγέθους αφού απαντάται σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε όλα τα νησιά σε καλές πυκνότητες αρκεί να υπάρχει αφθονία τροφής (κυρίως τρωκτικών). Επίσης αρκετά άτομα από βόρειες χώρες ξεχειμωνιάζουν στις πεδιάδες της Μακεδονίας και της Θράκης. Ο Ελληνικός πληθυσμός κυμαίνεται από 3.000-5.000 ζευγάρια (Handrinos & Akriotis 1997, BirdLife International 2004). Στην Ροδόπη η Γερακίνα είναι το πιο κοινό αρπακτικό και απαντάται από τις χορτολιβαδικές ημιορεινές εκτάσεις μέχρι την ορεινή ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων. Το είδος παρουσιάζει κανονική κατανομή σε όλα σχεδόν τα δασικά οικοσυστήματα. Το μέγεθος του πληθυσμού της Γερακίνας στην ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης έχει εκτιμηθεί σε 154 ζευγάρια με βάση την έκταση και την πυκνότητα των επικρατειών του είδους (Γκατζογιάννης 1999). Στην παρούσα μελέτη (όπου η εργασία πεδίου κάλυψε την περιοχή βορείως του Νέστου ποταμού μέχρι την συνοριογραμμή και από το δασικό σύμπλεγμα της Στάμνας-Λεπίδας μέχρι και το δάσος της Σημύδας) έγιναν συνολικά 66 καταγραφές του είδους και χαρτογραφήθηκαν 50-55 επικράτειες. Εκτιμούμε πως ο πληθυσμός του στην περιοχή μελέτης κυμαίνεται στα 50-60 ζευγάρια. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

Οικολογία. Το είδος παρατηρείται σε πληθώρα βιοτόπων και υψομέτρων αν και προτιμά τα δασικά ξέφωτα και τα όρια των δασών ειδικά κοντά σε καλλιέργειες όπου κυνηγά την τροφή του. Γεννά τον Μάρτη 2-4 αυγά τα οποία επωάζει για 36-38 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 50-55 ημέρες. Τρέφεται με μικροθηλαστικά, πουλιά αλλά και ερπετά (ειδικά στις μεσογειακές χώρες και τα νησιά). Φωλιάζει σε δέντρα και γεννά 2-6 αυγά την περίοδο του Απριλίου τα οποία επωάζει για περίπου ένα μήνα. Τα νεαρά πουλιά πτερώνονται μετά από 40-50 ημέρες Απειλές. Βασική απειλή για το είδος είναι η λαθροθηρία αφού εκατοντάδες πουλιά φτάνουν κάθε χρόνο σε κέντρα περίθαλψης ανά την Ελλάδα. Επίσης η εντατικοποίηση της γεωργίας με την καταστροφή των δασικών συστάδων μεταξύ των χωραφιών και η εκτεταμένη χρήση αγροχημικών μειώνουν το βιότοπο φωλιάσματος και κυνηγίου. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας-πληθυσμός. Κοσμοπολίτικο είδος ο Χρυσαετός εξαπλώνεται σε όλες τις ηπείρους με 5-6 υποείδη. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός εκτιμάται σε 8.500-10.000 ζευγάρια και αποτελεί το 5-24% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός απαντάται με δύο υποείδη στην ορεινή ενδοχώρα και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis 1997) το Aquila chrysaetos chrysaetos και το Aquila chrysaetos homeyeri αντίστοιχα (Cramp & Simmon 1980). Η κατανομή του περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και την Στερεά. Ελλάδα και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντάται στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε 100-150 ζευγάρια (ΒirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης χαρτογραφήθηκαν 2 επικράτειες, μία στα βράχια του Κρουσόβου στο δάσος του Φρακτού και μία στην περιοχή της Σίλλης ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

κοντά στα μοναδικά βράχια της περιοχής. Επίσης ένα ανώριμο άτομο παρατηρήθηκε κοντά στον οικισμό των Θερμιών. Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια (800-2000m, Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής (Hallmann 1989). Γεννά νωρίς το Μάρτιο 2-3 αυγά τα οποία επωάζει για 45 ημέρες ενώ τα μικρά εγκαταλείπουν την φωλιά μετά από 65-70 ημέρες. Η δίαιτα του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους καθώς και νεογέννητα αμνοερίφια αλλά και ψοφίμια, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Handrinos & Akriotis 1997 Xirouchakis 2001). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Απειλές: Βασικές απειλές για το είδος είναι η λαθροθηρία, η χρήση δηλητηρίων και η υποβάθμιση των βιοτόπων τροφοληψίας του (κυρίως η εγκατάλειψη των ορεινών καλλιεργειών), καθώς και σε τοπικό επίπεδο η υπερθήρευση ορισμένων βασικών ειδών διατροφής όπως η πέρδικα και ο λαγός. Επίσης οι εκτεταμένες αναδασώσεις και η φυσική δάσωση εγκαταλελειμμένων γαιών είναι αρνητικές για το είδος. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Είδος που απαντάται σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους τροπικούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται σε 10.000-100.000 άτομα (Ferguson-Lees et al. 2001). Στην Ευρώπη ενδημούν 6.000-10.000 ζευγάρια ενώ στην χώρα μας ο πληθυσμός του κυμαίνεται μεταξύ 200-500 ζευγαριών (BirdLife International 2004). Δεδομένου της συμπεριφοράς κυνηγίου του είδους (ενέδρα) είναι σχετικά δύσκολο να εντοπιστούν οι επικράτειες του και οι βράχοι φωλιάσματος. Στην Ροδόπη ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28