ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης. ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Άγραφα» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ - ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ:

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Άγραφα» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ - ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ: Σταύρος Ξηρουχάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ξηρουχάκης, Σ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Άγραφα». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Xirouchakis, S. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Ori Agrafa». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...18 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Άγραφα». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Άγραφα», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

6 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ξεκινώντας από βορειοδυτικά το όριο της προτεινόμενης ΖΕΠ ακολουθεί το υφιστάμενο όριο του ΤΚΣ με κωδικό GR από τα δυτικά του χωριού Καρίτσα δυτικά εώς την τοποθεσία Σύνορο. Στη συνέχεια το όριο περικλείει το όρος Πυραμίδα μέχρι και το ρέμα Βασιλεσιόυ το οποίο και ακολουθεί νότια μέχρι τους Πρόποδες του Ορεινού Όγκου Φτέρης (Στάρα). Το όριο συνεχίζει από εκεί περικλείοντας από τα δυτικά με τη σειρά τα όρη Φτέρη και μετα Λιάκουρα στους πρόποδες τους μέχρι και την θέση Δροσοπηγή. Από εκεί ακολουθεί το Ρέμα Μοναστηρακίου μέχρι της εκβολές αυτού στον πόταμο Αγραφιώτη όπου και συνεχίζει παρόχθια του εώς και τη θέση Βαρβαριάδα. Από εκεί το όριο ακολουθεί περικλείει (κινούμενοι ανατολικά) τον Ορεινό όγκο Ουρανό μέχρι την θέση γυφτόρεμμα από όπου και ακολουθεί το Ρέμα Ιτιές απ την αρχή του οποίου με βόρεία κατεύθυνση φτάνει μέχρι την τοποθεσία Πετράλωνα. Τέλος το όριο συνεχίζει βόρεια πάνω στο οδικό δίκτυο μέχρι τα όρια του ΤΚΣ. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από απότομα γυμνά βράχια, σάρες και εσωτερικά γκρεμνά (35) καθώς και αυτοφυή δάση κωνοφόρων ή σε μίξη με φυλλοβόλα είδη (55). Η χλωρίδα της περιοχής περιλαμβάνει πάνω από 650 είδη και υποείδη. Αείφυλλα σκληρόφυλλα είδη εξαπλώνονται στις παρυφές των βουνών και τους λόφους της περιοχής μέχρι τα 700m όπως το πουρνάρι (Quercus coccifera), το φιλλύκι (Phillyrea media) και η κουμαριά (Arbutus sp.). Στη ζώνη αυτή αρκετά οικοσυστήµατα έχουν υποβαθμιστεί λόγω έντονης βόσκησης. Από τα 700 έως τα 900m επικρατεί η ζώνη των φυλλοβόλων με εκτεταμένα δάση πλατύφυλλης δρυός (Quercus frainetto) και αμιγή ή μικτά με τραχεία δρύ (Quercus pubescens). Και αυτά τα οικοσυστήµατα αυτά έχουν υποστεί κατά το παρελθόν υλοτοµίες, κλαδονοµή και υπερβόσκηση. Σε ακόμη μεγαλύτερο υψόμετρο (-2000m) συναντάμε την ζώνη των ορεινών µεσογειακών κωνοφόρων με υβριδογενή (Abietum borisii-regis) ενώ τέλος πάνω από το δασοόριο στην ψευδοαλπική ζώνη συναντούμε περιοχές με λιβαδική ποώδη βλάστηση (5). Τα ορεινά αυτά λιβάδια αξιοποιούνται ως θερινοί βοσκότοποι για εκτροφή αιγοπροβάτων αλλά και βοοειδών ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

7 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

8 GR ΟΡΗ ΑΓΡΑΦΑ ; ΤΚΣ:GR GR Ν. ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ GR ΤΚΣ:GR ΤΚΣ:GR Ν. ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ GR Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ EΓΣΑ87 Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Ν. ΑΡΤΑΣ ΚΛΙΜΑΚΑ 1: Οριογραμμή ΤΚΣ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ GR Οριογραμμή ΖΕΠ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ

9 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Άγραφα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 74 Gyps fulvus Όρνιο Ισχύει * 76 Cirgaetus gallicus Φιδαετός Ισχύει * 383 Pyrrhocorax pyrrhocorax Κοκκινοκαλιακούδα Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Άγραφα»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός 103 Falco peregrinus Πετρίτης 246 Dryocopus martius Μαύρος δρυοκολάπτης 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Όρνιο (Gyps fulvus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό/Κρισίμως Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας και πληθυσμός: Το Όρνιο ήταν το πιο κοινό και διαδεδομένο είδος γύπα στην Ελλάδα (Handrinos & Akriotis 1997). Την δεκαετία του 1980 ο πληθυσμός του εκτιμήθηκε σε ζευγάρια εκ των οποίων τα 200 ενδημούσαν στην Κρήτη (Vagliano 1981, Handrinos 1985). Σήμερα απαντάται στην Θράκη, την Ήπειρο, την Αιτωλοακαρνανία, τις Κυκλάδες (Νάξο, Ηρακλειά) και την Κρήτη (Bourdakis 2003). Ο πληθυσμός του στην Ευρώπη εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004) ενώ στην Ελλάδα σε ζευγάρια εκ των οποίων τα ενδημούν σε 7 αποικίες στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα υπόλοιπα στα νησιά (BirdLife International 2004, Bourdakis et al. 2004). Η Κρήτη φιλοξενεί τον μεγαλύτερο νησιωτικό πληθυσμό στον κόσμο με αναπαραγωγικά ζευγάρια που κατανέμονται σε ενεργές αποικίες ανά έτος (Xirouchakis & Mylonas 2005). Στην περιοχή μελέτης το είδος αποτελεί το σημαντικότερο μεγάλο αρπακτικό με σταθερή παρουσία σε όλη την ψευδοαλπική ζώνη που χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος αιγοπροβάτων και βοοειδών. Διάσπαρτα άτομα παρατηρήθηκαν σε δυτικά και ανατολικά Άγραφα μέχρι αρκετά νότια στην ανατολική οροσειρά (κορυφή Καυκί) αλλά και βόρεια στα σύνορα με τον νομό Τρικάλων. Ωστόσο το Όρνιο ήταν αρκετά κοινό στο οροπέδιο της Νιάλας που είναι ίσως ένας από τους καλύτερους βιότοπους του στην οροσειρά της Πίνδου και από τα λίγα εναπομείναντα μέρη νότιο Ελλάδα με σταθερή παρουσία του είδους. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση του είδους αφορούσε 15 άτομα (όλα τους ενήλικα) που κούρνιαζαν στην δυτική ορθοπλαγιά του Καταραχιά (Μπαλντενήσι) και στην κορυφή Πλάκα. Δυστυχώς οι επισκέψεις μας δεν κάλυψαν την αναπαραγωγική περίοδο ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 (Ιανουάριος Μάρτιος), συνεπώς δεν εντοπίσαμε την θέση της αποικίας. Κρίνουμε ωστόσο πως ο πληθυσμός του είδους στην περιοχή πληροί τα κριτήρια οριοθέτησης ΖΕΠ αλλά θεωρούμε πως ο ορεινός όγκος των Αγράφων αποτελεί σημαντικό βιότοπο τροφοληψίας για το είδος και όχι φωλιάσματος. Οικολογία: Το όρνιο συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση ενώ φωλιάζει σε απότομα βράχια χαμηλoύ συνήθως υψόμετρου. Ο χώρος αναζήτησης τροφής εκτείνεται συνήθως σε ακτίνα km. γύρω από την αποικία αλλά περιπλανώμενα άτομα που ψάχνουν για τροφή μπορεί να παρατηρηθούν πολύ μακρύτερα (50 km). Τρέφεται αποκλειστικά με ψοφίμια οπληφόρων μεγάλου ή μεσαίου μεγέθους, επιλέγοντας τα μαλακά μέρη του σώματος με ιδιαίτερη προτίμηση τα σπλάχνα (Tucker & Heath 1994, Xirouchakis 2005). Η εξάπλωση των αποικιών του συμπίπτει πάντοτε με την ύπαρξη ασβεστολιθικού υποστρώματος (Xirouchakis & Mylonas 2005). Φιδαετός (Cirgaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Μεταναστευτικό είδος, ο Φιδαετός παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην δυτική Παλαιαρκτική καθώς συναντάται από την δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 51, ,000 ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ ζευγάρια (BirdLife 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη μέχρι αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός αετός των ορεινών όγκων της κεντρικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του εκτιμάται σε ζευγάρια (Hallman 1985). Στην περιοχή μελέτης το είδος παρατηρήθηκε σταθερά ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 στις ίδιες τοποθεσίες ενώ συνολικά χαρτογραφήθηκαν 9 επικράτειες και ισάριθμα ζευγάρια. Πιο σημαντική η παρατήρηση 6 ατόμων στην τοποθεσία Προφήτης Ηλίας νοτίως του οικισμού των Αγράφων (2 ζευγάρια μαζί με 2 νεαρά) να πετούν μαζί στο ίδιο θερμικό ρεύμα πριν διαχωριστούν και ακολουθήσουν αντίθετη ανεμοπορία. Επίσης σαρώνοντας τον ορίζοντα από ψηλά σημεία θέας αλλά και με διαδρομές χαρτογραφήσαμε άλλες 7 επικράτειες στις περιοχές/ κορυφές Φτέρης (δυτικά Άγραφα), οροπέδιο Νιάλας, Άνεμος (ΒΔ ου χωριού της Βίνιανης), Μάραθος, Πύργος και Βουτσικάκι. Ο συνολικός πληθυσμός του είδους εκτιμάται στα 9-12 ζευγάρια. Οικολογία. Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα (κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα) σε δασικές συστάδες με διάκενα ή με πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση. Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του περιλαμβάνει λοφώδης περιοχές με χαμηλή βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά λιβάδια με βράχια και σάρες αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90) και σαύρες. Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός. Η κοκκινοκαλιακούδα απαντάται σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 1000μ. μέχρι 2,300μ, σχεδόν αποκλειστικά στους υψηλότερους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης (Handrinos & Akriotis 1997, Delestrade 1998, Ξηρουχάκης & Δρετάκης 2006). Το χειμώνα παρατηρείται σε χαμηλότερο υψόμετρο (μέχρι τα 400μ.) ειδικά σε περιόδους έντονης κακοκαιρίας. Ο συνολικός πληθυσμός του είδους εκτιμήθηκε την δεκαετία του 1990 σε εκ των οποίων ενδημούν ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 στα βουνά της Κρήτης σχηματίζοντας σε ορισμένα από αυτά μεγάλα κοπάδια ( άτομα, (Tucker & Heath 1994, Handrinos & Akriotis 1997, Delestrade 1998). Θεωρείται πως μειώνεται αν και πιο πρόσφατα δεδομένα εκτιμούν τον πληθυσμό του είδους σε άτομα (Birdlife International 2004). Στην περιοχή μελέτης το είδος παρατηρήθηκε σταθερά στο οροπέδιο της Νιάλας στην περιοχή που οριοθετείται μεταξύ των κορυφών Καταραχιάς, Πέντε Πύργοι, Φλιτζάνι με μικρές ομάδες ατόμων που τρεφόντουσαν στο έδαφος. Η μεγαλύτερη καταμέτρηση αφορούσε 35 άτομα στην περιοχή του Καταραχιά και αποτελεί την μέγιστη εκτίμηση του πληθυσμού του. Οικολογία: Φωλιάζει σε σχισμές βράχων σε απότομες εξάρσεις και φαράγγια (Handrinos & Akriotis 1997). Ο βιότοπος τροφοληψίας περιλαμβάνει βραχώδεις εκτάσεις με χέρσα χωράφια, αλπικά λιβάδια με απότομα βράχια, οροπέδια και ορεινούς βοσκότοπους με αραιή φυτοκάλυψη. Τρέφεται με ασπόνδυλα κυρίως σκουλήκια. Ευνοείται από την κτηνοτροφία μέσω της βόσκησης που κρατά χαμηλή την βλάστηση (Tucker & Heath 1994). Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Κοσμοπολίτικο είδος ο Χρυσαετός εξαπλώνεται σε όλες τις ηπείρους με 5-6 υποείδη. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια και αποτελεί το 5-24 του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου (Harrison & Pateff 1937). Σήμερα το είδος απαντάται με δύο υποείδη στην ορεινή ενδοχώρα και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis 1997) το Aquila chrysaetos ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 chrysaetos και το Aquila chrysaetos homeyeri αντίστοιχα (Cramp & Simmon 1980). Η κατανομή του Χρυσαετού περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και την Στερεά. και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντάται στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του την δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε ή ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife 2004). Το είδος δεν παρατηρήθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα των Αγράφων αν και ο βιότοπος για τροφοληψία και φώλιασμα είναι ιδανικός. Ωστόσο το είδος δεν πρέπει να ήταν ποτέ κοινό στην περιοχή ούτε να έχει μειωθεί αισθητά σε σχέση με το παρελθόν αφού σε επισκέψεις μας στην περιοχή μία δεκαετία πριν είχαμε καταγράψει 1 ανώριμο άτομο στην Νιάλα ενώ με βάση στην βιβλιογραφία δεν θεωρείται μόνιμο ή φωλιάζων (Hatzirvasanis 1999). Η μοναδική πρόσφατη παρατήρηση αφορά ένα ενήλικο άτομο στα βόρεια της περιοχής μελέτης (όρος Βουτσικάκη). Ωστόσο είναι πολύ πιθανόν ο ορεινός όγκος των Αγράφων να αποτελεί περιοχή κυνηγίου για το είδος ενώ οι θέσεις αναπαραγωγής να βρίσκονται βορειότερα προς την περιοχή του Κόζιακα. Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια ( m, Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής (Έβρος: 30, Hallmann 1989). Η δίαιτα του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Στην Κρήτη η δίαιτά του αποτελείται από πουλιά και θηλαστικά μεσαίου μεγέθους όπως φάσες Columba palumbus, αγριοπερίστερα (Columba oenas), καλιακούδες (Pyrrhocorax spp.), πέρδικες (Alectoris chukar), λαγούς (Lepus europeus), νεογέννητα αμνοερίφια αλλά και ψοφίμια (Xirouchakis 2001). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Είδος που απαντάται σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους τροπικούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται σε άτομα (Ferguson-Lees et al. 2001). Στην Ευρώπη ενδημούν ζευγάρια (BirdLife 2004) ενώ στην χώρα μας ο πληθυσμός του είδους κυμαίνεται μεταξύ 100 και 250 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994). Δεδομένου της συμπεριφοράς κυνηγίου του είδους (ενέδρα) είναι σχετικά δύσκολο να εντοπιστούν οι επικράτειες του και οι βράχοι φωλιάσματος. Το είδος παρατηρήθηκε αρκετές φορές σε συγκεκριμένα σημεία με κατάλληλο βιότοπο φωλιάσματος αλλά δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι σε όλες οι περιπτώσεις αφορούσαν θέσεις αναπαραγωγής. Για παράδειγμα ένα άτομο παρατηρήθηκε σταθερά στο οροπέδιο της Νιάλας βορειοδυτικά της κορυφής του Καταραχιά αλλά δεν θεωρούμε πως η εν λόγω περιοχή ενδείκνυται για φώλιασμα αφού παραμένει χιονοσκέπαστη μέχρι αργά την Άνοιξη την περίοδο δηλαδή της επώασης των αυγών. Παρ όλα αυτά ο Πετρίτης σίγουρα διατηρεί 3-4 επικράτειες στον ορεινό όγκο των Αγράφων κυρίως στις κοιλάδες και στα ρέματα όπου υπάρχουν γυμνές βραχώδεις εξάρσεις ή ορθοπλαγιές. Η εκτίμηση αυτή αφορά το ελάχιστο μέγεθος του πληθυσμού του. Οικολογία. Ο Πετρίτης ενδημεί σε απόκρημνες ορεινές περιοχές αλλά και σε πεδινές αρκεί να υπάρχουν κατάλληλα βράχια όπως παράκτιες ορθοπλαγιές ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώνεται και σε κατοικημένες περιοχές όπου φωλιάζει σε ψηλά κτίρια και τρέφεται με περιστέρια και ψαρόνια. Φωλιάζει σε απότομα βράχια αν και ένας μικρός πληθυσμός στις χώρες της Βαλτικής προτιμά τα ψηλά δένδρα ενώ στην Φιλανδία φωλιάζει στο έδαφος. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις κυνηγώντας μικρού ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (Ratcliffe 1993). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. O Μαύρος Δρυοκολάπτης παρουσιάζει ευρεία κατανομή στην χώρα μας αν και οι πληθυσμοί του είναι σχετικά αραιοί. Συναντάται κυρίως σε ώριμα δάση της βορείου και κεντρικής χώρας φτάνοντας στα νότια μέχρι τον Παρνασσό και την Οίτη. Στην περιοχή μελέτης το είδος εντοπίστηκε από τον χαρακτηριστικό έντονο ήχο αναζήτησης τροφής σε ώριμα δέντρα (drumming) και με οπτικές παρατηρήσεις σε 4 θέσεις, όλες κοντά στο δασοόριο σε συστάδες ώριμων κωνοφόρων (περιοχές οικισμών Τρίδεντρο, Βραγγιανά, Άγραφα και Βρύση Κοτρώνη). Θεωρούμε πως με βάση τον κατάλληλο (ωφέλιμο βιότοπο) στην περιοχή μελέτης ο πληθυσμός του είδους πληροί το κριτήριο οριοθέτησης ΖΕΠ (δηλ. 10 ζευγάρια). Οικολογία. Ο βιότοπος του Μαύρου Δρυοκολάπτη είναι συνήθως τα ελατοδάση σε υψόμετρο πάνω από τα 800m (Handrinos & Akriotis 1997). Ωστόσο στην βόρειο Ελλάδα παρατηρείται και σε μικτά δάση φυλλοβόλων-κωνοφόρων ή ακόμη και πάνω από το δασοόριο αρκεί να υπάρχουν διάσπαρτα γέρικά ή νεκρά δέντρα όπου μπορεί να τραφεί και να φωλιάσει. Τρέφεται κυρίως με λάρβες εντόμων και λιγότερο με σπόρους. Χωροκρατικό είδος χρειάζεται ha/ ζευγάρι με κατάλληλο βιότοπο τροφοληψίας και φωλιάσματος (Cramp & Simmons 1980). Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Ο Λευκονώτης έχει ευρεία αλλά αραιή και κατανομή στην Ευρώπη ενώ ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην χώρα μας εξαπλώνεται σχεδόν σε όλα τα μεγάλα βουνά της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας φτάνοντας μέχρι την Πελοπόννησο. Ο ελληνικός πληθυσμός είναι σταθερός και εκτιμάται σε ζευγάρια (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκε δύο φορές σε ορεινά δάση ελάτης στα ανατολικά Άγραφα αλλά και στην κοιλάδα του ποταμού Αγραφιώτη σε μικτό φυλλοβόλο δάσος. Είδος που είναι δύσκολο να παρατηρηθεί αλλά και με χαμηλή πυκνότητα εκτιμούμαι πως στον ορεινό όγκο των Αγράφων ο πληθυσμός του πληροί το κριτήριο οριοθέτησης (5 ζευγάρια). Επίσης με βάση την βιβλιογραφία το είδος θεωρείται κοινό σε όλη την έκταση του βουνού. Οικολογία. Ο βιότοπος του είδους περιλαμβάνει ώριμα δάση κωνοφόρων (Abies spp., Pinus spp.) αλλά κυρίως φυλλοβόλων (Fagus spp., Betula spp., Acer spp.) σε σχετικά μεγάλο υψόμετρο ( m, Stenberg & Hogstad 1994, Handrinos & Akriotis 1997). Συχνά παρατηρείται κοντά σε ορεινά ρέματα ή ποτάμια (German 2004). Τρέφεται με λάρβες εντόμων, σπόρους αλλά και φρούτα δασικών θάμνων όπως βατόμουρα (Cramp & Simmons 1980). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για τη διατήρηση ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας στην αλπική ζώνη Δραστικός περιορισμός πάταξη της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων Εγκατάσταση και λειτουργία ταΐστρας και θεσμοθετημένου χώρου απόθεσης νεκρών κτηνοτροφικών ζώων από τους κτηνοτρόφους Προσαρμογή της δασικής διαχείρισης με στόχο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των ειδών χαρακτηρισμού. Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 Διατήρηση των υπερώριμων και τουλάχιστον 10 ώριμων δένδρων ανά εκτάριο δάσους Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για την ενίσχυση διατήρηση των ορεινών και ημιορεινών εκτατικών καλλιεργειών, καθώς και των φυτοφρακτών Δημιουργία ΚΑΖ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamakopoulos, T., Gatzoyannis, S. & Poirazidis, C. (Eds) Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Athens. (Unpublished Study) Bergo, G Populaiton size, sapcing and age structure of Golden Eagle Aquila chrysaetos in Hordaland, west Norway. Fauna Norv. Ser. C, Cinclus 7 : Bibby, C.J., N.D. Burgess & D.A. Hill Bird census techniques. Academic Press, London, England. Birdlife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation series No. 12. BirdLife International. Cambridge. Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. & Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p Bourdakis, S Localization and mapping of breeding areas and colonies of the species: Griffon vulture Gyps fulvus, Black vulture Aegypius monachus, Bearded vulture Gypaetus barbatus, Egyptian vulture Neophron percnopterus, Golden eagle Aquila chrysaetos and Imperial eagle Aquila heliaca in Greece. Technical Report. Hellenic Ornithological Society, Athens. (in Greek) Cramp S. & Simmons K.E.L Edits. The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. Fuller & Mosher Raptor survey techniques. In: Pendleton B.A.G, Misslap B.A, Cline K.W. & Bird D.M. Edits. Raptor management techniques manual. Natl. Wildl. Fed., Washington, DC, Pp Gorman, G Woodpeckers of Europe: A Study of the European Picidae. Bruce Coleman, UK. Haller, H Dispersion and population dynamics of Golden Eagle Aquila chrysaetos in the Central Alps. Der Ornithologische 79: (In German). Hallmann B Status and conservation problems of birds of prey in Greece. In: I. Newton and R. Chancellor (eds.), Conservation Studies of Raptors. ICBP Technical Publication No 5. pp , Cambridge, UK. Hallmann B Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: Handrinos, G The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : Handrinos, G. And Akriotis, T The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Harrison, J.M. & P. Pateff An ornithological survey of Thrace, the islands of Samothraki, Thasos and Thasopoulo in the North Aegean, and observations in the Struma Valley and the Rhodope Mountains, Bulgaria. Ibis 14: ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 Petretti, F Notes on the behaviour and the ecology of the Short-Toed Eagle in Italy. Le Gerfaut 78: Snow, D. & Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Hogstad, O. & I. Stenberg Habitat selection of a viable population of Whitebacked Woodpeckers Dendrocopos leucotos. Fauna norv. Ser. C, Cinclus 17: Tucker, G.M. & Heath, M.F Birds in Europe: their conservation status. Xirouchakis, S The Golden eagle Aquila chrysaetos in Crete. Distribution, population status and conservation problems. Avocetta 25: Βrown 1988). Δημαλεξης Α., E. Μπουρδακης & E. Χατζηχαραλαμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλιά Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). Χατζηχαραλαμπους E., Δημαλεξης, A., Μπουρδακης, E. & Δ. Μπουσμπουρας Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23