ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Λεπτομέρεια από την εικονογράφιση του βιβλίου "Βοτανολογία", Adami Loniceri, 1509. Συλλογή Albert Couvreur Ecole de Pharmacie- Universite Catholique de Louvain Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού Λένια Ιωαννίδου Βέρα Μίου Γιάννης Κουής Γιαννούλα Αγγελοπούλου Τάκης Αγγελόπουλος Η Συντακτική Επιτροπή του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διατηρεί το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ή να περικόβει κατά την κρίση της οποιοδήποτε χειρόγραφο. Ενυπόγραφα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα και τη γνώμη της Συντακτικής Επιτροπής και δημοσιεύονται χωρίς γλωσσική επιμέλεια. Ανυπόγραφες παρουσιάσεις είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς. Το Copyright των ενυπογράφων άρθρων ανήκει στους συγγραφείς. Διοικητικό Συμβούλιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Βέρα Μίου: Πρόεδρος Γιαννούλα Αγγελοπούλου: Αντιπρόεδρος Σταύρος Ιακωβίδης: Γραμματέας Δέσποινα Αθανασιάδου: Ταμίας Χαράλαμπος Κέκκος: Μέλος Ουρανία Σολωμού: Μέλος Χρίστος Κτωρίδης: Μέλος Ταχ. Θυρ. 25163, 1307 Λευκωσία Τηλ: 22-518531 ή 22-426900 Τηλεομοιότυπο: 22-315301, 22-495159 www.syllogos-aristotelis.com Διανέμεται δωρεάν σε όλους τους φαρμακοποιούς της Κύπρου Διεκπεραίωση γραφικών & στοιχειοθεσία: Microtype Designs, Καστοριάς 12, 1055 Λευκωσία - Κύπρος. Τηλ. 22-757638, Fax. 22-458271 e-mail: alecs@spidernet.com.cy email: akelveris@skynet.be Εκτύπωση: Tυπογραφεία ΧΡ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ ΛΤΔ nicolaouprinters@cytanet.com.cy

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TA EN OIKΩ... 3 Χρονικό του Αριστοτέλη... 3 Δραστηριότητες των Φαρμακοποιών... 6 Η συνεχής εκπαίδευση των φαρμακοποιών...10 Η Φαρμακευτική στην αρχαιότητα...12 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...14 Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων...14 ΕΞ' ΗΜΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ... 23 Τα διαβητικά πόδια... 23 Νόσος Alzheimer... 26 ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ... 34 Παιδιατρικά Φάρμακα... 34 ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ... 63 Μιχάλης Βασιλειάδης... 63 XΟΡΗΓΟΙ... 64

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Χρονικό του Αριστοτέλη Βέρα Μίου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Το 2006 φεύγει και το περιοδικό μας έρχεται μαζί με τον καινούργιο χρόνο φορτωμένο ευχές, νέα από τον φαρμακευτικό κόσμο της Κύπρου και γνώσεις από τις παγκόσμιες εξελίξεις στο χώρο του φαρμάκου. Κατά το τελευταίο εξάμηνο του 2006, ο σύλλογος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ αφιέρωσε τις δυνάμεις του για την επιτυχία του 5 ου Παγκύπριου Φαρμακευτικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο. Το συνέδριο ξεκίνησε την Παρασκευή 24 Νοεμβρίου όπου οι φιλοξενούμενοί μας ομιλητές, επισκέφθηκαν το Δημαρχείο Λεμεσού. Ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης, αφού τους υποδέχτηκαν, στη συνέχεια τους ξενάγησαν στον πανέμορφο χώρο του Κάστρου της Λεμεσού και τέλειωσαν τη βραδιά τους με δείπνο στον παλιό Χαρουπόμυλο της πόλης. Στις εκδηλώσεις αυτές συμμετείχαν και αρκετοί συνάδελφοι από τη Λεμεσό και τη Λευκωσία. Η επίσημη τελετή έναρξης του συνεδρίου έγινε το Σάββατο 25 Νοεμβρίου στο ξενοδοχείο Χίλτον στις αίθουσες Ballroom A&B στις 15.30μ.μ. Αθρόα ήταν η προσέλευση των φαρμακοποιών απ όλη την Κύπρο. Επίσημοι προσκεκλημένοι ήταν ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Υγεία και προστασία του καταναλωτή κος Μάρκος Κυπριανού, ο υπουργός Υγείας κος Χάρης Χαραλάμπους, ο υπουργός Εμπορίου κος Αντώνης Μιχαηλίδης, βουλευτές και άλλοι επίσημοι. Ακολούθησε καλλιτεχνική εκδήλωση με ελληνικά τραγούδια την οποία προσέφεραν οι εταιρίες MSJ ltd και Lifepharma Στα πλαίσια της τελετής έναρξης έγιναν τα εγκαίνια της Φαρμακευτικής Έκθεσης. Στην έκθεση αυτή η συμμετοχή των φαρμακευτικών εταιριών ήταν πολύ μεγάλη και οφείλουμε από τη στήλη αυτή να τους ευχαριστήσουμε και πάλι γιατί πραγματικά στηρίζουν όλες τις επιστημονικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις των Κυπρίων φαρμακοποιών. Από το πρωί του Σαββάτου ξεκίνησαν οι διαλέξεις με ομιλητές πολλούς γνωστούς ευρωπαίους επιστήμονες. Οι ενότητες των θεμάτων των διαλέξεων αφορούσαν διάφορους τομείς του φαρμακευτικού κόσμου της Κύπρου, όπως τη φαρμακοβιομηχανία, τη φαρμακευτική περίθαλψη στο ΓΕΣΥ, τα συμπληρώματα διατροφής, θέματα που αφορούσαν τους φαρμακοποιούς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Επίσης έγινε δορυφορικό συμπόσιο με ανοικτές διαλέξεις για το κοινό. Στον προθάλαμο της αίθουσας διαλέξεων λειτούργησε και Internet Cafe. Στην αίθουσα Ballroom C του ξενοδοχείου Χίλτον φιλοξενήθηκε μια αλλιώτικη και μοναδική στο είδος της έκθεση με τίτλο «Από τα γιατροσόφια στο σπετσέρη». Η έκθεση αυτή ήταν

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω μία αναδρομή στην ιστορία της θεραπευτικής και της συνταγογραφίας στην Κύπρο και στην Ελλάδα τον 19 ον και 20 ον αιώνα. Είναι μία συλλογή από κυπριακά και ελληνικά γιατροσόφια λαϊκών και μοναχών από την Μονή Μαχαιρά, την Μονή Κύκκου και από το Άγιο Όρος. Επίσης η συλλογή αυτή εμπλουτίστηκε με τα θηριακά και τα καραμαλλίδικα. Ο κύκλος της έκθεσης αυτής έκλεισε όπως λέει και ο τίτλος με τις συνταγές των σπετσέρηδων που δεν είναι άλλες από τις γνωστές μας αναλυτικές συνταγές που εκτελούσαν οι φαρμακοποιοί μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα. Φαρμακευτικό συνέδριο, φιλοδοξούσε να προσφέρει στους συμμετέχοντες φαρμακοποιούς ενημέρωση, επιμόρφωση αλλά και εποικοδομητικό διάλογο σε θέματα και ερωτήματα που αντιμετωπίζει σήμερα το επάγγελμά μας. Ναι, τα κατάφερε επάξια να εκπληρώσει τις φιλοδοξίες της η οργανωτική επιτροπή με πρόεδρο την κα Αναστασία Χριστοδουλίδου και ακόμα κατάφερε παρουσιάζοντας τις νέες τάσεις στη Φαρμακευτική επιστήμη, να προβληματίσει για την πορεία της στο μέλλον δίνοντας απαντήσεις και στέλλοντας μηνύματα προς κάθε συνάδελφο με επαγγελματικές ευαισθησίες. Στα πλαίσια του συνεδρίου δόθηκε το βράδυ του Σαββάτου, το επίσημο δείπνο όπου οι σύνεδροι και οι φιλοξενούμενοι είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν πλούσιο φαγητό και να διασκεδάσουν με χορό και τραγούδι μέχρι τις πρωινές ώρες στις αίθουσες Ballroom A&B του ξενοδοχείου Χίλτον. Χορηγός του δείπνου ήταν η εταιρία Γρηγόρης Χατζηγρηγορίου ΛΤΔ. Το 5 ο Παγκύπριο Φαρμακευτικό Συνέδριο αναβαθμισμένο στα δεκατρία χρόνια από τότε που καθιερώθηκε σαν θεσμός, πρωτοτύπησε και ευχαρίστησε τους συνέδρους του περισσότερο από κάθε άλλη φορά με τις καινοτομίες που έφερε. Μία από αυτές ήταν και το γεύμα της Κυριακής (standing lunch) που δόθηκε στην αίθουσα Ακάμας, δίπλα από την Έκθεση Φαρμακευτικών προϊόντων. Στο γεύμα αυτό, οι σύνεδροι, οι ομιλητές αλλά και οι εκθέτες απολαμβάνοντας το νόστιμο φαγητό, είχαν την ευκαιρία για λίγη κουβεντούλα και δημόσιες σχέσεις. Το γεύμα χορήγησε η εταιρία Potamitis Medicare Ltd. Το απόγευμα της Κυριακής μετά την λήξη του συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε δεξίωση στην αίθουσα Ballroom C, στο χώρο της έκθεσης «Από τα γιατροσόφια στο σπετσέρη» όπου οι παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία με το ποτό στο χέρι να περιδιαβάσουν την έκθεση και συγχρόνως να απολαύσουν ζωντανή μουσική από σαξόφωνο. Η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου όταν ένα χρόνο πριν οργάνωνε το 5 ο Παγκύπριο Θα μπορούσα να γράψω σελίδες ολόκληρες για το συνέδριο αυτό και για το θεσμό αυτό που ξεκίνησε το 1993 ο ΠΦΣ και που συνεχίζεται με επιτυχία για 13 τόσα χρόνια. Όμως κάπου εδώ πρέπει να ευχαριστήσω όλους όσους δούλεψαν για την μεγάλη αυτή επιτυχία. Επίσης πρέπει να ευχαριστήσω όλους τους χορηγούς και να μου επιτραπεί να αναφέρω τον μέγα χορηγό που ήταν η εταιρία Phadisco Ltd και τον κύριο χορηγό την εταιρία Pfizer-Geo. Pavlides & Araouzos Ltd. Πριν σας αποχαιρετήσω θα ήθελα να αναφέρω πως η γενική συνέλευση του Συλλόγου ΑΡΙΣΤΟ- ΤΕΛΗΣ λόγω του συνεδρίου μετατέθηκε από τον Οκτώβριο που ήταν προγραμματισμένη, στις 7 Φεβρουαρίου 2007 στο ξενοδοχείο Χίλτον στις 19.30μ.μ. Επίσης η δέκατη Επιστημονική Ημερίδα προγραμματίζεται για το μήνα Μάρτιο. Κλείνοντας σας εύχομαι Καλή Χρονιά!!

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Δραστηριότητες των Φαρμακοποιών Γιάννα Αγγελοπούλου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Αγαπητοί συνάδελφοι, σας χαιρετώ. Εύχομαι σε όλους σας, νάχετε μιά Καλή Χρονιά, γεμάτη υγεία, χαρά καί επιτυχίες. Θα κάνω μία γρήγορη αναφορά στις εκδηλώσεις που έγιναν για μας, τους φαρμακοποιούς, μέσα στο 2006. 1) Η εταιρεία Pfizer καί οι αντίπρόσωποι της στην Κύπρο, Phadisco ltd, πραγματοποίησαν Επιστημονική Παρουσίαση με θέμα: «Διακοπή καπνίσματος με τη βοήθεια του Nicorette». Εγιναν δύο παρουσιάσεις. Η 1 η στη Λευκωσία στις 16/3/06 στο ξενοδοχείο Hilton Park καί η 2 η στη Λεμεσό στις 17/3/06 στο ξενοδοχείο Curium. 2) Η K a r p a s i a Health Products Ltd, διοργάνωσε ένα διαφορετικό σεμινάριο με θέμα: «Οικειότητα καί Αισθήσεις: Απλές Αξίες, Πραγματικό Κέρδος» Ομιλητής ο κ. Ανδρέας Μεσαρίτης. Τόπος του σεμιναρίου: Κέντρο Ευαγόρα Λανίτη, ημερομηνία 29/3/06. 3) Η Eli-Lilly καί Phadisco Ltd, οργάνωσαν διάλεξη με θέμα: «Συμβουλές στη θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας». Την διάλεξη έκανε ο Vladimir Habetinek, MD, Κλινικός Ερευνητής της Eli-Lilly. Εγιναν τρείς διαλέξεις: Στις 12/4/06 στο ξενοδοχείο Alexander the Great στην Πάφο, στις 13/4/06 στο ξενοδοχείο Amathus στη Λεμεσό καί στις 14/4/06 στο ξενοδοχείο Hilton στη Λευκωσία. 4) Οι εταιρείες Δρογοφάρμα καί Apivita, στις 3/5/06 στο ξενοδοχείο Curium στη Λεμεσό, μας παρουσίασαν τα νέα εποχιακά τους προϊόντα., φυσικά αντιηλιακά προϊόντα καθώς καί προϊόντα κατά της κυτταρίτιδας καί του τοπικού πάχους. Την εκδήλωση, που είχε πανηγυρικό χαρακτήρα λόγω της συπλήρωσης 10 χρόνων ζωής της Δρογοφάρμα, προλόγισε ο Πρόεδρος του Φαρμακευτικού Συλλόγου Λεμεσού, βουλευτής Άγγελος Βότσης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Διευθυντής της Δρογοφάρμα, φαρμακοποιός Άριστος Πετρίδης. 5) Επ ευκαιρία της συμπλήρωσης 10 χρόνων από την ίδρυση της Novartis, ενός από τους μεγαλύτερους και πλέον πρωτοποριακούς Οργανισμούς Έρευνας και Ανάπτυξης νέων φαρμακευτικών προϊόντων στον κόσμο, οι αντιπρόσωποι τους στην Κύπρο, Δημητριάδης και Παπαέλληνας Λτδ, διοργάνωσαν επετειακή εκδήλωση καί δεξίωση στις 3/6/06 στο Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κύπρου στο Αρχοντικό οδού Αξιοθέας. Σκοπός της εκδήλωσης η παρουσίαση των επιτευγμάτων, των αξιών, του οράματος καί των προοπτικών της Novartis. 6) H εταιρεία Mundipharma Ltd παρουσίασε στις 28/6/06 στο ξενοδοχείο Amathus, το νέο προϊόν της Hedrin Lotion. Θέμα:

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω «Hedrin Lotion 4% - o νέος επαναστατικός τρόπος γιά την καταπολέμηση της ψείρας» 7) Η Novartis Pharma Services Κύπρου, διοργάνωσε μέσα στο Σεπτέμβρη επιστημονικές συναντήσεις με θέμα: «από την οπτική γωνιά του φαρμακείου» 8) Η εταιρεία Glaxo Smith Kline έκανε επιστημονική ενημέρωση με θέματα: «κατάλληλη αντιβηχική αγωγή» «κατάλληλη αντιπυρετική αγωγή» «βιταμίνες». Τις παρουσιάσεις έκαναν η κα Αντρη Παντελή καί ο κ. Ανδρέας Χαραλάμπους, φαρμακευτικοί επισκέπτες. Οι ενημερώσεις γίνονταν σε μικρές ομάδες σε όλες τις πόλεις της Κύπρου. 9) Τον Νοέμβριο του 2006 πραγματοποιήθηκε, η κορυφαία εκδήλωση του φαρμακευτικού κόσμου της Κύπρου, το 5 ο Φαρμακευτικό Συνέδριο από τις 24-26/11/06 στο ξενοδοχείο Hilton στη Λευκωσία. Η εκδήλωση υποδοχής έγινε στις 24/11 στον Χαρουπόμυλο του Κέντρου Ευαγόρα Λανίτη, στη Λεμεσό, σε συνδυασμό με ξενάγηση στο Δημαρχείο όπου μας υπεδέχθη ο Δήμαρχος Δ. Κοντίδης -και στο κάστρο της πόλης. Οι εντυπώσεις των φιλοξενουμένων αλλά και των συναδέλφων που παρευρέθησαν ήταν άριστες. Στο κυρίως μέρος τώρα, υπήρχαν πολλοί αξιόλογοι ομιλητές οι οποίοι διαπραγματεύθηκαν πληθώρα θεμάτων, γεγονός που ικανοποίησε και τον πιο απαιτητικό συμμετέχοντα στις εργασίες του Συνεδρίου.Το εμπλουτισμένο πρόγραμμα είχε ταχυδρομηθεί σε όλους τους συναδέλφους, γι αυτό τον λόγο δεν θεωρώ σκόπιμο να το επαναλάβω, θα αναφέρω όμως επιγραμματικά τα θέματα που συζητήθηκαν. «Αξιολόγηση φαρμακοχημικής τεκμηρίωσης για ανθρώπινα φάρμακα: κριτήρια και απαιτήσεις». Βασίλης Βιολάκης Χημικός Μηχανικός, Προϊστάμενος Εργαστηρίου ΕΟΦ. «Εμπιστευτικό Δελτίο Αναφοράς Προβλημάτων Ποιότητας: Δίαυλος επικοινωνίας Φαρμακείου-ΕΟΦ». Εμμανουήλ Καβαλλιεράκης, Χημικός, Διευθυντής Εργαστηρίων ΕΟΦ. «Νέες Κατευθύνσεις στο πεδίο μελέτης σταθερότητας των Φαρμάκων». Αικατερίνη Αντωνιάδου-Βυζά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρ. Χημείας Φαρμ. Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Η συμβολή της φαρμακοοικονομικής αξιολόγησης στη λήψη αποφάσεων». Μαρία Κοντούλη- Γείτονα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. «Measuring health outcomes for economic evaluation». Paul Kind, Prof. Univ. of Uppsala «Why bother with a code of ethics?». Joy Wingfield,Prof. of Pharmacy law, Nottingham School of Pharmacy. «Pharmacist prescribing». Claire Anderson, prof. of Social Pharmacy, school of Pharmacy, Univ. of Nottingham «Νέα δεδομένα στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας». Ακρίβος Θρασύβουλος, Διευθυντής Γυναικ. Κλινικής Ογκολογικού Νοσοκομείου Μεταξά. Στρογγυλό Τραπέζι «Ο ρόλος των

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω βιταμινών και άλλων συμπληρωμάτων διατροφής στη θεραπεία ή πρόληψη των ασθενειών». Edgar R. Miller II Ph.D, M.D Associate, Prof.of Medicine and Epidemiology Johns Hopkins Medical Institutions Harri Hemila, Ph.D, associate Professor, Univ. Of Helsinki Γεώργιος Μαρκουλλής, ειδικός Αιματολόγος, πρώην Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπ. Νέας Υόρκης «New perspectives in the therapy of neurodegenerative diseases and multiple sclerosis». Giuseppe Nistico, Prof. of Pharmacology, Univ. of Rome Tor Vergata «New trends i n m e n o - pausal treatment: the era of novel S E R M S» Israel Yoles, Gynaecologist, Co-ordinator of Menopausal Clinic, The Centre for Women s Health, Ashdod «Νέες Τεχνολογίες στην ανακάλυψη Φαρμάκων. Η περίπτωση των Μοριακών Προσομοιώσεων». Εμμανουήλ Μικρός, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Αθηνών. «Η διαδικασία έρευνας καί ανάπτυξης φαρμάκων». Γρηγόρης Σιβολαπένκο, Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Πατρών. «Ικανοποίηση του πελάτη καί αφοσίωση του, παράγοντες που ωφελούν στην ανάπτυξη του φαρμακείου». Πέτρος Κασαρτζιάν, Φαρμακοποιός Χημικός, Πρόεδρος Δ.Σ της ΕΕΦΑΜ. «Υγειονομική Μεταρρύθμιση σε Συνθήκες Αβεβαιότητας: Μαθήματα από τη Διεθνή Εμπειρία». Γιάννης Κυριόπουλος, Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας. «Implementation of NICE guidance» Nicola Bent, MRPharmS, PgDip, Associate Director Implementation Systems, NICE Στρογγυλό Τραπέζι με θέμα: «Η φαρμακευτική περίθαλψη στο ΓΕΣΥ» Γιάννης Κυριόπουλος και Κυριάκος Χριστοφή, Πρόεδρος Οργανισμού Ασφάλισης Υγείας. Ανοικτή στο κοινό- διάλεξη με θέμα: «Ο καρκίνος του τράχηλου της μήτρας», Ακρίβος Θρασύβουλος, Διευθυντής Γυν. Κλινικής Ογκολογικού Νοσοκομείου Μεταξά στον Πειραιά. «Ναρκωτικά- Είμαι γονιός τι κάνω?». Κυριάκος Βερεσιές, Νευρολόγος Ψυχίατρος, Επιστημονικός Διευθυντής ΚΕΝΘΕΑ «Παρουσίαση περιστατικών» από τους συναδέλφους, Χριστιάνα Κοντεμενιώτου και Θεόφιλο Θεοφίλου. Το Συνέδριο πλαισιωνόταν από κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως την έκθεση ιστορικής συνταγογραφίας «από τα γιατροσόφια στο σπετσέρη» κ.ά. 10) Τέλος η εταιρεία Sanofi-Aventis διοργάνωσε διαλέξεις με θέμα: «Διαβήτης Νέες Προοπτικές». Ομιλητής ο Δρ. Χρίστος Παστελλάς. Οι διαλέξεις έγιναν στο ξενοδοχείο Alasia στις 29/11/06 και 13/12/06.

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Η Συνεχής Εκπαίδευση των Φαρμακοποιών Δρ Χρίστος Χατζημιχαήλ Δρ Φαρμακευτικής, Θεολόγος, PD MIM (Mgt) 10 Ο ρόλος του φαρμακοποιού αποτελεί αναμφισβήτητα σημαντικό παράγοντα στον τομέα της υγείας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Καθώς οι εξελίξεις και τα νεώτερα ερευνητικά δεδομένα που αφορούν στη χρήση των φαρμακευτικών προϊόντων συνωθούνται επί καθημερινής βάσης στα επιστημονικά περιοδικά και τις συναφείς βάσεις δεδομένων, ο φαρμακοποιός καλείται να βρίσκεται σε διαρκή επαφή με τις εξελίξεις του χώρου του και ταυτόχρονα να ανταποκρίνεται επαρκώς στο λειτούργημα της φαρμακευτικής επιστήμης. Η πλειονότητα των φαρμακοποιών (περίπου 73%) σε διεθνές επίπεδο απασχολείται κυρίως σε ιδιωτικά φαρμακεία και νοσοκομεία. Η Ευρώπη κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό φαρμακοποιών που εργάζονται σε ιδιωτικά φαρμακεία ενώ οι περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Άπω Ανατολής, σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της υφηλίου, φαίνεται να έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό φαρμακοποιών που εργάζονται σε νοσοκομεία. Τα ποσοστά των φαρμακοποιών που εργάζονται σε ιδιωτικά φαρμακεία σε χώρες της Ευρώπης ποικίλει από 17,76% (Δανία) μέχρι 89,42% (Αυστρία). Η απασχόληση των φαρμακοποιών στους διαφόρους τομείς φαίνεται να ποικίλει μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη Δανία ποσοστό 44,74% των φαρμακοποιών απασχολείται στη φαρμακοβιομηχανία ενώ στην Ισλανδία ποσοστό 25,95% απασχολείται στον τομέα των πωλήσεων και της επιστημονικής ενημέρωσης. Από την άλλη, χώρες όπως η Νορβηγία, η Δανία και η Πορτογαλία κατέχουν τα υψηλότερα σχετικά ποσοστά φαρμακοποιών που εργάζονται στον ερευνητικό και ακαδημαϊκό χώρο (8,38%, 5,92% και 5,89% αντίστοιχα). Οι γυναίκες φαρμακοποιοί αριθμητικά υπερισχύουν στην Ευρώπη ενώ στην Ινδία το 70% των φαρμακοποιών είναι άρρενες. Οι απόλυτοι αριθμοί των φαρμακοποιών ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό στις διάφορες χώρες. Η Ινδία φαίνεται να κατέχει τα σκήπτρα αφού έχει εγγεγραμμένους 500000 φαρμακοποιούς. Ακολουθεί η Ιαπωνία με 229744 και οι ΗΠΑ με 227000. Η αναλογία των φαρμακοποιών σε σχέση με τον πληθυσμό δείχνει επίσης μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών της υφηλίου. Για παράδειγμα, στη Μαγαδασκάρη ο αριθμός των φαρμακοποιών που αντιστοιχουν σε 100000 πληθυσμού είναι 1,46 ενώ στη Μάλτα και στην Ιαπωνία οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 206,67 και 179,87. Στην Ευρώπη τους υψηλότερους αριθμούς φαρμακοποιών κατέχουν η Ιταλία (69500) και η Γερμανία (53849), ενώ στο δείκτη του αριθμού των φαρμακοποιών σε σχέση με τον πληθυσμό στις πρώτες θέσεις βρίσκονται εκτός από τη Μάλτα, η Φινλανδία (158,22) η Ισλανδία (125,42) και η Ιταλία (118,31).

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Σημαντικό στοιχείο στο λειτούργημα του φαρμακοποιού είναι οι έννοιες της Συνεχούς Εκπαίδευσης (Continuing Education, CE) και της Συνεχούς Επαγγελματικής Ανάπτυξης ή Κατάρτισης (Continuing Professional Development, CPD). Ο πρώτος όρος περιγράφει δομημένο πρόγραμμα εκπαίδευσης και δραστηριοτήτων στο οποίο μπορούν οι φαρμακοποιοί να ενταχθούν μετά τη λήψη του πτυχίου τους, ενώ ο δεύτερος όρος περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι φαρμακοποιοί αναγνωρίζοντας τις εξατομικευμένες ανάγκες τους στον τομέα της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής ανάπτυξης επιλέγουν συγκεκριμένο τρόπο για να τις καλύψουν. Μια πρόσφατη μελέτη της Διεθνούς Ομοσπονδίας Φαρμακοποιών (FIP) στην οποία συμμετείχαν 37 χώρες έδειξε ότι η Συνεχής Εκπαίδευση (ΣΕ) ή/και η Συνεχής Επαγγελματική Ανάπτυξη (ΣΕΑ) των φαρμακοποιών ήταν υποχρεωτική μόνο στις 9 από τις 37 χώρες. Πολλές δε από τις υπόλοιπες 28 χώρες βρίσκονταν σε διάφορα στάδια ανάπτυξης προγραμμάτων ΣΕ ή ΣΕΑ. Οι 7 από τις 9 χώρες που είχαν υιοθετήσει τέτοια προγράμματα χρησιμοποιούσαν το σύστημα των πιστωτικών μονάδων (credits). Οι παροχείς των εν λόγω προγραμμάτων ήσαν Εθνικοί Φαρμακευτικοί Σύλλογοι, Συμβούλια Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμια, Φαρμακευτικές Εταιρείες και Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία. Σε ορισμένες χώρες όπως η Φινλανδία υπάρχουν εξειδικευμένα Εκπαιδευτικά Κέντρα Φαρμακοποιών. Μόνο σε τρεις από τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα υπήρχε πρόνοια για υποχρεωτική αξιολόγηση και πιστοποίηση των φορέων που παρείχαν εκπαιδευτικά προγράμματα στους φαρμακοποιούς. Το συχνότερο κίνητρο για να ενταχθούν οι φαρμακοποιοί στα προγράμματα ΣΕ ή ΣΕΑ ήταν η ανανέωση της επαγγελματικής τους άδειας για να ασκούν το επάγγελμα του φαρμακοποιού στη χώρα τους. Ένα άλλο, επίσης συχνό κίνητρο, ήταν η επιβολή διαφόρων ποινών στους φαρμακοποιούς που αδιαφορούσαν για τη συνεχή τους εκπαίδευση (π.χ. διαγραφή από το μητρώο εγγεγραμμένων φαρμακοποιών, γραπτές εξετάσεις κ.α.). Σε γενικές γραμμές σημαντικά ερωτήματα που θα πρέπει να τεθούν σε ενδεχόμενη εφαρμογή προγραμμάτων ΣΕ ή ΣΕΑ είναι τα ακόλουθα: - Τα προγράμματα ικανοποιούν ουσιαστικά τις ανάγκες των φαρμακοποιών; - Πως μπορούν οι φαρμακοποιοί να έχουν εύκολη πρόσβαση στα προγράμματα αυτά; - Τα προγράμματα προάγουν τη μάθηση ή απλώς αποτελούν τρόπο συλλογής πιστωτικών μονάδων ή εκπαιδευτικών ωρών; - Πως μπορεί να μειωθεί η εικονική ή ψευδής συμμετοχή στα προγράμματα; - Πως μπορεί να διαπιστωθεί ή να αποδειχθεί ότι τα προγράμματα βελτιώνουν το ποιοτικό επίπεδο της προσφοράς των φαρμακοποιών; Η Διεθνής Ομοσπονδία Φαρμακοποιών αναγνωρίζει ότι είναι απαραίτητη η καταγραφή και παρακολούθηση όλων των δεδομένων που σχετίζονται με την άσκηση του φαρμακευτικού επαγγέλματος σε κάθε χώρα (εγγεγραμμένοι φαρμακοποιοί, τομείς απασχόλησης, προγράμματα ΣΕ και ΣΕΑ κ.α). Με αυτό τον τρόπο μπορεί σχετικά εύκολα να περιγραφεί η εικόνα του φαρμακευτικού επαγγέλματος σε διεθνές επίπεδο και κατά προέκταση να προσδιοριστούν στρατηγικές και μέτρα που θα αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας αλλά και των όρων εργασίας των φαρμακοποιών ανά το παγκόσμιο. Κατ επέκταση, θα μειωθούν τυχόν ανισότητες μεταξύ των χωρών όσον αφορά το επάγγελμα του φαρμακοποιού και το σημαντικότερο η όλη προσπάθεια θα αντανακλά θετικά στο επίπεδο των προσφερομένων υπηρεσιών υγείας στους πολίτες. 11

Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Η Φαρμακευτική στην Αρχαιότητα Δρ. Νίκος Κατωδρύτης Η προετοιμασία των φαρμάκων στην αρχαιότητα ήταν ευθύνη του γιατρού. Ο ρόλος του κατασκευαστή φαρμακευτικών δισκίων στην Ελλάδα ή του εμπόρου αλοιφών στη Ρώμη περιοριζόταν στη πώληση των βασικών ουσιών. Κατά την διακυβέρνηση του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυγούστου υπήρχε στους λόφους του Καπιτωλίου ένα οικιστικό τετράγωνο, στο οποίο κατοικούσαν οι Seplasiaren (πήραν το όνομα από την Seplasia, μια δημόσια πλατεία στην Capua, η οποία λειτουργούσε πάντοτε σαν αγορά φαρμάκων). Οι έμποροι αυτοί πωλούσαν σε γιατρούς, βαφείς και εμπόρους καλλυντικών εκείνα τα προϊόντα που θα χρειάζονταν για να δουλέψουν. Η φήμη αυτών των εμπόρων δεν ήταν ιδιαίτερα καλή, λόγω του διφορούμενου χαρακτήρα των προϊόντων που πωλούσαν. Τότε η ορολογία της εμπορίας φαρμάκων ήταν αρκετά πολύπλοκη. Σ αυτήν υπήρχαν κάποια ονόματα όπως Pharmakeutes ή Pharmakeutria αναγόμενα από την ελληνική λέξη Φάρμακον και συνώνυμα του όρου δηλητήριο. Απ αυτά τα ονόματα εξελίχθηκαν διφορούμενοι όροι όπως ο όρος medicamentarius. Οι κατασκευαστές φαρμακευτικών δισκίων όπως και πολλοί γιατροί (μεταξύ αυτών και ο Ιπποκράτης) περιόδευαν στην χώρα για να ασκήσουν το επάγγελμά τους. Αυτοί ονομάζονταν periodeutai, περιοδευτές, ενώ άλλοι οι οποίοι δεν περιόδευαν ονομάζονταν sellularii. Οι τελευταίοι είχαν μια ήσυχη και ωραία ζωή. Και οι δύο αυτές ομάδες επαγγελματιών έπαιρναν τα φυτά από μεγαλέμπορους οι οποίοι ονομάζονταν herbarii ή ριζοτόμοι για τους οποίους έγινε αναφορά πιο πάνω. ήταν μια μόνιμη πηγή βρώμικων υποθέσεων και δοσοληψιών. Όπως ανάφερε ο Horaz, αυτή η ανήθικη δραστηριότητα της πώλησης Φαρμάκων οδήγησε τους εμπόρους στις τελευταίες βαθμίδες της κοινωνικής σκάλας μαζί με τους απατεώνες, μουσικούς και χορευτές όπως επίσης τους εμπόρους αφροδισιακών ποτών και ποτών που προκαλούσαν εκτρώσεις. Η κακή φήμη των κατασκευαστών φαρμακευτικών δισκίων διατηρήθηκε για πολύ. Αξίζει να αναφερθεί ότι η άσκηση αυτού του επαγγέλματος απαγορεύτηκε τον 6 ο αιώνα μ.χ με γραπτό διάταγμα του Πάπα Πελαγίου του ΙΙου. Στη Γαλλία κατοχυρώθηκε το επάγγελμα του Φαρμακοποιού τον 13 ο αιώνα μ.χ. Η θέση αυτή υποστηρίχθηκε από τον βασιλιά Karl τον VIII. Τότε είχε ορισθεί ως προϋπόθεση για την άσκηση του επαγγέλματος ή απόκτηση διπλώματος. Εν τούτοις η Φαρμακευτική συνέχισε να εξαρτάται από την Ιατρική. Η ανεξαρτησία του επαγγέλματος, η οποία είχε διεκδικηθεί νομοθετικά, επιτεύχθηκε με βασιλική εντολή το 1777 και εφαρμόσθηκε πλήρως το 1780 με την λειτουργία της πανεπιστημιακής φαρμακευτικής σχολής. Έτσι μπήκαν τα θεμέλια για την μοντέρνα οργάνωση αυτού του επαγγέλματος και η εξάπλωση του πήρε πλέον επίσημο χαρακτήρα. Βιβλιογραφία Illustrierte Gerchichte der Medizin, Prof Dr.med. Richard Toellner, Andreas Verlug, 1990, 504-505 12 Στην πραγματικότητα το εμπόριο φαρμάκων

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων Ιωάννης Νιώπας, PhD Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακευτικής ΑΠΘ Β' Μέρος 14 Νεφρική Απέκκριση Η απέκκριση των φαρμάκων στα ούρα είναι το αποτέλεσμα τριών επιμέρους διαδικασιών: 1) της σπειραματικής διήθησης, 2) της σωληναριακής ενεργητικής απέκκρισης και 3) της σωληναριακής επαναρρρόφησης (παθητική ή ενεργητική). Οι δύο πρώτες διαδικασίες απομακρύνουν το φάρμακο από το αίμα, ενώ η τρίτη επαναφέρει το φάρμακο στο αίμα (με τη συμπύκνωση του πρόουρου). Θα πρέπει να τονισθεί ότι μόνο το ελεύθερο (μη συνδεδεμένο) φάρμακο μπορεί να διαπεράσει τις βιολογικές μεμβράνες κατά τη νεφρική απέκκριση. Οι αλληλεπιδράσεις που επηρεάζουν τη νεφρική απέκκριση των φαρμάκων μπορεί να είναι κλινικά σημαντικές, μόνον όταν το ποσοστό του φαρμάκου που απεκκρίνεται χημικά αμετάβλητο στα ούρα είναι μεγάλο. Όταν το ποσοστό αυτό είναι μικρό μπορεί να μεταβάλλεται σημαντικά μόνο η νεφρική κάθαρση, ενώ η ολική κάθαρση του φαρμάκου μεταβάλλεται πολύ λίγο, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται σημαντικά ο χρόνος ημίσειας ζωής του φαρμάκου. Οι περισσότερες κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις που αφορούν τη νεφρική απέκκριση των φαρμάκων οφείλονται σε μεταβολές της σωληναριακής ενεργητικής απέκκρισης και της επαναρρόφησης των φαρμάκων με μικρή κάθαρση που απεκκρίνονται κύρια από τους νεφρούς. Η σωληναριακή ενεργητική απέκκριση είναι μια ενεργητική διαδικασία (απαιτεί ενέργεια) που λαμβάνει χώρα κύρια στα εγγύς εσπειραμένα σωληνάρια των νεφρώνων. Υπάρχουν διάφοροι, μη απόλυτα εξειδικευμένοι μηχανισμοί για την ενεργητική απέκκριση των φαρμάκων (π.χ. για όξινα και για βασικά φάρμακα). Η ενεργητική απέκκριση μπορεί να κορεσθεί και συνεπώς η ενεργητική απέκκριση ενός φαρμάκου μπορεί να ανασταλεί από άλλα φάρμακα που ανταγωνίζονται για το ίδιο σύστημα ενεργητικής μεταφοράς. Παραδείγματα Προβενεσίδη-μεθοτρεξάτη Μεταξύ των σημαντικότερων αναστολέων της σωληναριακής ενεργητικής απέκκρισης των όξινων φαρμάκων είναι τα ουρικοζουρικά φάρμακα (προβενεκίδη, Benemid, σουλφινπυραζόνη). Η προβενεσίδη αναστέλλει τη σωληναριακή ενεργητική απέκκριση της μεθοτρεξάτης με αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεων της τελευταίας στο πλάσμα κατά 2-3 φορές και αυξημένο κίνδυνο σοβαρής τοξικότητας από τη μεθοτρεξάτη. Προβενεσίδη-πενικιλίνη Η πενικιλίνη έχει πολύ μικρό χρόνο ημίσειας ζωής γιατί απεκκρίνεται με ενεργητική μεταφορά από τους νεφρούς. Ο συνδυασμός όμως προβενεσίδης και πενικιλίνης αυξάνει κατά πολύ το χρόνο ημίσειας ζωής της πενικιλίνης, με αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεων του φαρμάκου στο πλάσμα και την αύξηση της θεραπευτικής δράσης, ιδιαίτερα στα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα (γονόρροια). ph ούρων και σωληναριακή παθητική επαναρρόφηση Το ph των ούρων κυμαίνεται από 4.5 έως 7.5 και μπορεί να μεταβληθεί από τροφές ή ουσίες. Για παράδειγμα το ασκορβικό οξύ (βιταμίνη C) και το χλωριούχο αμμώνιο καθιστούν το ph των ούρων πιο όξινο, ενώ αλκαλικές ουσίες όπως π.χ. τα αντιόξινα το καθιστούν πιο αλκαλικό. Έτσι με οξίνηση των ούρων αυξάνεται η νεφρική απέκκριση των βασικών φαρμάκων, γιατί

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η μειώνεται ο βαθμός επαναρρόφησής τους (π.χ. αμφεταμίνη), ενώ μειώνεται η νεφρική απέκκριση των όξινων φαρμάκων (π.χ. σαλικυλικά). Το αντίθετο συμβαίνει με την αλκαλοποίηση των ούρων. Χολική Απέκκριση Μερικά φάρμακα ή οι μεταβολίτες τους, ιδιαίτερα τα γλυκουρονίδια, απεκκρίνονται με ενεργητική μεταφορά με τη χολή και μερικές φορές η χολική απέκκριση αποτελεί την κύρια οδό απομάκρυνσης των φαρμάκων αυτών. Τα φάρμακα φθάνουν με τη χολή στο λεπτό έντερο (δωδεκαδάκτυλο) όπου μπορούν να επαναρροφηθούν είτε αυτούσια είτε αφού προηγουμένως υδρολυθούν τα γλυκουρονίδιά τους από το ένζυμο β-γλυκουρονιδάση των μικροβίων της εντερικής χλωρίδας. Η επαναρρόφηση των φαρμάκων αυτών (εντεροηπατική κυκλοφορία) αποτελεί επιμέρους διαδικασία της κατανομής τους, ενώ όταν τα φάρμακα δεν επαναρροφούνται και απομακρύνονται με τα κόπρανα, τότε η χολική τους απέκκριση αποτελεί επιμέρους διαδικασία της απομάκρυνσής τους. Παραδείγματα Αντισυλληπτικά-αντιβιοτικά Τα από του στόματος χορηγούμενα αντισυλληπτικά υφίστανται γλυκουρονίδωση και υπό μορφή γλυκουρονιδίων αποβάλλονται με τη χολή στο δωδεκαδάκτυλο. Εκεί τα γλυκουρονίδια υδρολύονται από τη β-γλυκουρονιδάση των μικροβίων και τα αντισυλληπτικά απορροφούνται και μπαίνουν στη γενική κυκλοφορία (εντεοηπατική κυκλοφορία). Όταν όμως χορηγηθούν συγχρόνως και αντιβιοτικά (π.χ. αμπικιλλίνη, Pentrexyl), τότε τα γλυκουρονίδια δεν μπορούν να υδρολυθούν στο έντερο και έτσι διακόπτεται η εντεροηπατική κυκλοφορία, με αποτέλεσμα την πτώση των συγκεντρώσεων των αντιπηκτικών που μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Φαινπροκουμόνη-χολεστυραμίνη Το από του στόματος χορηγούμενο κουμαρινικό αντιπηκτικό η φαινπροκουμόνη υφίσταται εκτεταμένη εντεροηπατική κυκλοφορία, Συγχορήγηση χολεστυραμίνης επιφέρει διπλασιασμό της κάθαρσης και μείωση της υποπροθρομβιναιμικής (αντιπηκτικής) δράσης του φαρμάκου. Η αλληλεπίδραση αυτή οφείλεται στη διακοπή της εντεροηπατικής κυκλοφορίας λόγω της σύνδεσης της φαινπροκουμόνης με τη χολεστυραμίνη στο λεπτό έντερο. Το αποτέλεσμα της αναστολής της χολικής απέκκρισης για ένα φάρμακο που απομακρύνεται κύρια με τη χολή είναι όμοιο με το αποτέλεσμα της αναστολής της νεφρικής απέκκρισης ενός φαρμάκου που απεκκρίνεται κύρια από τους νεφρούς. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε άθροιση του φαρμάκου στο σώμα και επιμήκυνση του χρόνου ημίσειας ζωής. Μεταβολισμός Ο μεταβολισμός αποτελεί την κύρια οδό απομάκρυνσης (κάθαρσης) για πολλά φάρμακα και οι αλληλεπιδράσεις που επηρεάζουν τις μεταβολικές διαδικασίες μπορεί να είναι κλινικά πολύ σημαντικές. Το πρόβλημα γίνεται σύνθετο όταν οι μεταβολίτες έχουν φαρμακολογική δράση ή είναι τοξικοί. Πράγματι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η αλληλεπίδραση επηρεάζει τη φαρμακοκινητική ενός δραστικού μεταβολίτη παρά το μεταβολισμό της μητρικής ένωσης. Τα φάρμακα που αναστέλλουν το μεταβολισμό άλλων φαρμάκων χαρακτηρίζονται ως ενζυμικοί αναστολείς, ενώ τα φάρμακα που αυξάνουν το μεταβολισμό άλλων φαρμάκων καλούνται ενζυμικοί επαγωγείς. Οι μεταβολικές αλληλεπιδράσεις επηρεάζουν την απομάκρυνση των φαρμάκων από το σώμα με αποτέλεσμα τη μεταβολή της κάθαρσης και επομένως του χρόνου ημίσειας ζωής τους. Μεταβολή του χρόνου ημίσειας ζωής ενός φαρμάκου που χορηγείται χρόνια μεταβάλλει τόσο τη συγκέντρωση του φαρμάκου στη σταθερή κατάσταση, όσο και το χρόνο για την επίτευξη της σταθερής κατάστασης. Στις κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις που αφορούν το μεταβολισμό των φαρμάκων θα πρέπει επομένως να ρυθμίζεται κατάλληλα το δοσολογικό σχήμα (δόση και χρονοδιάστημα χορήγησης). Στους παρακάτω δύο πίνακες δίδονται μερικά φάρμακα που αναστέλλουν ή επάγουν το μεταβολισμό άλλων φαρμάκων με δυνητικά 15

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Πίνακας 2. Μερικοί επιλεκτικοί ενζυμικοί αναστολείς Πίνακας 3. Μερικοί επιλεκτικοί ενζυμικοί επαγωγείς σημαντικές κλινικές συνέπειες. Παραδείγματα Ειδικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης Οι ειδικοί (εκλεκτικοί) αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (φλουοξετίνη, Ladose, παροξετίνη, Seroxat, σιταλοπράμη, Seropram, βενλαφαξίνη, Efexor, φλουβοξαμίνη, Dumyrox, σερτραλίνη) χρησιμοποιούνται εκτεταμένα σαν αντικαταθλιπτικά φάρμακα, γιατί αναστέλλουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης (5-υδροξυτρυπταμίνης) στο ΚΝΣ. Όμως εμπλέκονται σε διάφορες αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή. Τα φάρμακα αυτά αναστέλλουν τη δράση των ενζύμων του μεταβολισμού φαρμάκων, όπως του κυτοχρώματος Ρ450. Ιδιαίτερα αναστέλλεται η δράση του ισοενζύμου CYP2D6, που είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό πολλών ευρέως χρησιμοποιούμενων φαρμάκων, όπως της ιμιπραμίνης, νορτριπτυλίνης, δεσιπραμίνης, θειοριδαζίνης, αλοπεριδόλης, κλομιπραμίνης, δεξτρομεθορφάνης, μετοπρολόλης, προπρανολόλης, νιφεδιπίνης, βεραπαμίλης, τριαζολάμης, περφαιναζίνης, προπαφενόνης, κ.ά. Το CYP2D6 είναι επίσης υπεύθυνο για το μεταβολισμό της κωδεΐνης προς τη δραστική μορφή της, τη μορφίνη. Η συγχορήγηση των ειδικών αναστολέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης, ιδιαίτερα της φλουξετίνης και της φλουβοξαμίνης, με τα παραπάνω φάρμακα, έχει σαν αποτέλεσμα στην αύξηση των συγκεντρώσεων των φαρμάκων στο πλάσμα με κίνδυνο πρόκλησης τοξικών συνεπειών. Η παροξετίνη και η σερτραλίνη εμφανίζουν μικρότερο κίνδυνο για την εμφάνιση επικίνδυνων αλληλεπιδράσεων με φάρμακα. Για παράδειγμα, αρκετές θανατηφόρες αλλη- 16

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η λεπιδράσεις έχουν αναφερθεί στο παρελθόν με συγχορήγηση φλουοξετίνης και παραδοσιακών αναστολέων της ΜΑΟ (π.χ. τρανυλκυπραμίνη, φενελζίνη, ισοκαρβοξαζίδη). Υπάρχουν δύο είδη αναστολέων της ΜΑΟ, οι παραδοσιακοί που είναι μη εκλεκτικοί και μη αντιστρεπτοί αναστολείς της ΜΑΟ (μονοαμινο οξειδάση, ένα ένζυμο υπεύθυνο για το μεταβολισμό των βιογενών αμινών, όπως της νοραδρεναλίνης, σεροτονίνης, ντοπαμίνης, ισταμίνης, καθώς και της τυραμίνης που περιέχεται σε τροφές), και οι σχετικά νεότεροι εκλεκτικοί και αντιστρεπτοί αναστολείς της ΜΑΟ, όπως η μοκλοβεμίδη, Aurorix, η οποία αναστέλλει τη ΜΑΟ Α και η σελεγινίνη, Procythol, που αναστέλλει τη ΜΑΟ Β. Ο μηχανισμός της αλληλεπίδρασης οφείλεται στη συσσώρευση της σεροτονίνης στο ΚΝΣ, λόγω αναστολής της επαναπρόληψής της από τη φλουοξετίνη και λόγω αναστολής του μεταβολισμού της από τους αναστολείς της ΜΑΟ. Αρκετές περιπτώσεις σοβαρών ή θανατηφόρων αντιδράσεων αναφέρθηκαν όταν η τρανυλκυπραμίνη χορηγήθηκε αμέσως μετά τη διακοπή της φλουοξετίνης. Λόγω του μεγάλου χρόνου ημίσειας ζωής της φλουοξετίνης (2-3 ημέρες) και του δραστικού μεταβολίτη της, της νορφλουοξετίνης (7-9 ημέρες), οι αλληλεπιδράσεις με φλουοξετίνη μπορούν θεωρητικά να συμβούν ακόμη και εβδομάδες μετά τη διακοπή της φλουοξετίνης. Η συγχορήγηση φλουοξετίνης και αναστολέων της ΜΑΟ, ιδιαίτερα των παραδοσιακών, θα πρέπει να αποφεύγεται. Θα πρέπει να περάσουν 2 εβδομάδες μετά τη διακοπή χορήγησης του αναστολέα της ΜΑΟ, πριν από την έναρξη θεραπείας με φλουοξετίνη και 5 εβδομάδες μετά τη διακοπή χορήγησης της φλουοξετίνης, πριν την έναρξη θεραπείας με αναστολείς της ΜΑΟ. Θα πρέπει να τονισθεί ότι οι παραδοσιακοί αναστολείς της ΜΑΟ έχουν αντικατασταθεί από άλλα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, λόγω των επικίνδυνων αλληλεπιδράσεων με φάρμακα ή τρόφιμα. Αναστολείς ΜΑΟ-έμμεσα δρώντα συμπαθομιμητικά (ρινικά αποσυμφορητικά και τρόφιμα πλούσια σε τυραμίνη) Οι παραδοσιακοί αναστολείς της ΜΑΟ είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι όταν συνδυασθούν με έμμεσα δρώντα συμπαθομιμητικά, όπως ψευδοεφεδρίνη, φαινυλοπροπανολαμίνη, εφεδρίνη, αμφεταμίνη, ή τυραμίνη και μπορούν να ελευθερωθούν μεγάλες ποσότητες νοραδρεναλίνης από τους αδρενεργικούς νευρώνες προκαλώντας μια επικίνδυνη αντίδραση που χαρακτηρίζεται από σοβαρή υπέρταση, κεφαλαλγία και σε μερικές περιπτώσεις οξεία ανεπάρκεια της αριστερής κοιλίας της καρδιάς ή θανατηφόρα εγκεφαλική αιμορραγία. Τα παραπάνω έμμεσα δρώντα συμπαθομιμητικά μεταβολίζονται από τη ΜΑΟ στο έντερο και στο ήπαρ. Έτσι, συγχορήγηση αναστολέων της ΜΑΟ αναστέλλει το μεταβολισμό τους, με αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεων τους στο πλάσμα που οδηγεί σε αυξημένη ελευθέρωση της νοραδρεναλίνης με κίνδυνο υπερτασικών κρίσεων. Οι ασθενείς που λαμβάνουν αναστολείς της ΜΑΟ, ιδιαίτερα τους παραδοσιακούς, θα πρέπει να αποφεύγουν τις παραπάνω συμπαθομιμητικές αμίνες που συχνά χρησιμοποιούνται ευρέως ως ρινικά αποσυμφορητικά σε σκευάσματα που χορηγούνται χωρίς ιατρική συνταγή. Ακόμη θα πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε τυραμίνη, όπως τυριά (ιδιαίτερα τα υπερώριμα), φρούτα (αβοκάντο και μπανάνες), αλκοολούχα ποτά (κόκκινα κρασιά, λικέρ, μπύρα), ψάρια (ρέγκες, χαβιάρι, γαρίδες), αλλαντικά (λουκάνικα, σαλάμι), φάβα και σάλτσα σόγιας, εκχυλίσματα ζύμης και συμπληρώματα βιταμινών. Θα πρέπει να τονισθεί ότι οι εκλεκτικοί και αντιστρεπτοί αναστολείς της ΜΑΟ, όπως η μοκλοβεμίδη που χρησιμοποιείται στην κατάθλιψη και η σελεγιλίνη που χρησιμοποιείται στη νόσο του Parkinson, παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο για κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις. Όμως, και στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να αποφεύγεται η συγχορήγηση συμπαθομιμητικών αμινών που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Οι αλληλεπιδράσεις που αφορούν τους αναστολείς της ΜΑΟ με άλλα φάρμακα ή τρόφιμα μπορούν να χαρακτηρισθούν ως μικτές, γιατί αφενός επηρεάζεται η φαρμακοκινητική (μεταβολισμός), αφετέρου η φαρμακοδυναμική των φαρμάκων. 17

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 18 Σιμετιδίνη-θεοφυλλίνη Η σιμετιδίνη αυξάνει τη συγκέντρωση της θεοφυλλίνης στο πλάσμα, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο εμφάνισης τοξικότητας από θεοφυλλίνη. Η σιμετιδίνη, παράγωγο του ιμιδαζολίου είναι ένας γενικός αναστολέας των διαφόρων ισοενζύμων του κυτοχρώματος Ρ450. Αναστέλλει τον ηπατικό μεταβολισμό της θεοφυλλίνης με αποτέλεσμα τη μείωση της κάθαρσης της τελευταίας και την αύξηση του χρόνου ημίσειας ζωής της. Η ανασταλτική μεταβολική δράση της σιμετιδίνης εμφανίζεται σύντομα και μια νέα υψηλότερη συγκέντρωση της θεοφυλλίνης στη σταθερή κατάσταση επιτυγχάνεται, συνήθως τη δεύτερη ημέρα. Η δόση της θεοφυλλίνης θα πρέπει να ρυθμισθεί κατάλληλα με την έναρξη ή τη διακοπή χορήγησης της σιμετιδίνης. Ακόμη ο έλεγχος των συγκεντρώσεων της θεοφυλλίνης στο πλάσμα θεωρείται χρήσιμος για την παρακολούθηση της πορείας της αλληλεπίδρασης. Άλλοι αναστολείς των Η 2 -υποδοχέων της ισταμίνης όπως η ρανιτιδίνη, Zantac, νιζατιδίνη, Axid, φαμοτιδίνη, Peptan και ροξατιδίνη, Roxane, δεν επηρεάζουν τη φαρμακοκινητική της θεοφυλλίνης και έτσι θα πρέπει να προτιμώνται να χορηγούνται σε ασθματικούς ασθενείς που λαμβάνουν θεοφυλλίνη. Ερυθρομυκίνη-κυκλοσπορίνη Ο συνδυασμός ερυθρομυκίνης και κυκλοσπορίνης, Sandimmun, θα πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή, λόγω του δυναμικού για αυξημένες συγκεντρώσεις της κυκλοσπορίνης στο πλάσμα με κίνδυνο νεφροτοξικότητας. Η ερυθρομυκίνη αναστέλλει το μεταβολισμό της κυκλοσπορίνης, με αποτέλεσμα το διπλασιασμό της μέγιστης συγκέντρωσής της στο πλάσμα. Σε περίπτωση συγχορήγησης των φαρμάκων θα πρέπει να ελέγχεται η νεφρική λειτουργία και οι συγκεντρώσεις της κυκλοσπορίνης στο πλάσμα. Επίσης, η δοσολογία της κυκλοσπορίνης θα πρέπει να ρυθμίζεται (μειώνεται) κατά τη διάρκεια χορήγησης της ερυθρομυκίνης. Ερυθρομυκίνη-τερφεναδίνη Η χορήγηση ερυθρομυκίνης μπορεί να προκαλέσει καρδιακές αρρυθμίες σε ασθενείς που λαμβάνουν τερφεναδίνη, Syneptine (αντιισταμινικό φάρμακο). Η ερυθρομυκίνη αναστέλλει το μεταβολισμό της τερφεναδίνης και αυξάνει τη μέγιστη συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα (C max ) κατά 100%, καθώς και το εμβαδόν κάτω από την καμπύλη συγκέντρωση-χρόνος (AUC) κατά 170%. Η συγχορήγηση των δύο φαρμάκων θα πρέπει να αποφεύγεται. Αλλοπουρινόλη-αζαθειοπρίνη Η αλλοπουρινόλη, Zyloric, αυξάνει την τοξικότητα της αζαθειοπρίνης, Imuran, γιατί αναστέλλει το μεταβολισμό της τελευταίας, με αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση των συγκεντρώσεών της στο πλάσμα. Η αλλοπουρινόλη είναι αναστολέας του ενζύμου οξειδάση της ξανθίνης που είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό της αζαθειοπρίνης και μερκαπροπουρίνης, Puri-Nethol, καθώς και της βιοσύνθεσης του ουρικού οξέος. Σε περίπτωση συγχορηγήσεως των δύο φαρμάκων θα πρέπει να ρυθμισθεί η δόση της αζαθειοπρίνης περίπου στο 25% της αρχικής. Μετρονιδαζόλη-κουμαρινικά αντιπηκτικά Η μετρονιδαζόλη, Flagyl, παράγωγο του ιμιδαζολίου όπως και η σιμετιδίνη, αυξάνει την υποπροθρομβιναιμική δράση της βαρφαρίνης και έχουν αναφερθεί σοβαρά αιμορραγικά επεισόδια σε ασθενείς που ελάμβαναν τα δύο φάρμακα. Η μετρονιδαζόλη αναστέλλει το μεταβολισμό του φαρμακολογικά δραστικότερου S-εναντιομερούς της βαρφαρίνης και δεν επηρεάζει το μεταβολισμό του λιγότερο δραστικού R-εναντιομερούς. Όπως είναι γνωστό η βαρφαρίνη χρησιμοποιείται στη θεραπευτική υπό τη μορφή του ρακεμικού της μίγματος, δηλαδή ίση αναλογία (50:50) των δύο εναντιομερών. Η μετρονιδαζόλη αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου όταν συγχορηγείται με βαρφαρίνη. Σε περίπτωση συγχορήγησης των δύο φαρμάκων θα πρέπει να επαναρυθμίζεται η δοσολογία της βαρφαρίνης ή καλύτερα να αποφεύγεται η χρήση της μετρονιδαζόλης. Αντίθετα με τη μετρονιδαζόλη, η σιμετιδίνη αναστέλλει το μεταβολισμό της R-βαρβαρίνης, του λιγότερο δραστικού εναντιομερούς, χωρίς

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η να επηρεάζει το μεταβολισμό του δραστικού S-εναντιομερούς. Αντίδραση αλκοόλης-δισουλφιράμης Η αντίδραση αλκοόλης-δισουλφιράμης χαρακτηρίζεται από ερυθρότητα του προσώπου, αύξηση παλμών, δίψα, δυσκολία στην αναπνοή, ταχυκαρδία, υπόταση, ναυτία και εμετό. Τα συμπτώματα αυτά οφείλονται στη συσσώρευση της ακεταλδεϋδης, λόγω αναστολής του μεταβολισμού της από τη δισουλφιράμη. Όπως είναι γνωστό, η αιθανόλη στον οργανισμό οξειδώνεται αρχικά προς ακεταλδεϋδη, η οποία στη συνέχεια οξειδώνεται προς οξικό οξύ, που τελικά διασπάται προς διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Η αλληλεπίδραση εκδηλώνεται ακόμη και με μικρές ποσότητες αλκοόλης, όπως αυτές που περιέχονται σε διάφορα αλκοολούχα σκευάσματα. Έχει αναφερθεί η αντίδραση δισουλφιράμης, ακόμη και με τοπική χρήση αλκοολούχων σκευασμάτων όπως για παράδειγμα λοσιόν ξυρίσματος. Θα πρέπει να τονισθεί ότι, μερικά άτομα μπορούν να αναπτύξουν μια αντίδραση παρόμοια με την αντίδραση αλκοόλης-δισουλφιράμης σε περίπτωση συγχορήγησης αλκοόλης και διαφόρων φαρμάκων όπως κεφαλοσπορίνες (μοξαλακτάμη, κεφαμανδόλη, Mandokef, ), μετρονιδαζόλη, Flagyl, χλωροπροπαμίδη, Diabinese ή βρωμοκρυπτίνης, Parlodel. Φαρμακοκινητικές αλληλεπιδράσεις αλκοόλης Η επίδραση της λήψης αλκοόλης στο μεταβολισμό των φαρμάκων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι η διάρκεια και η ποσότητα της χρόνιας κατανάλωσης αλκοόλης. Η οξεία κατανάλωση αλκοόλης αναστέλλει το μεταβολισμό διαφόρων φαρμάκων, όπως της παρακεταμόλης, Depon, μεπροβαμάτης, Praol, των βενζοδιαζεπινών και των βαρβιτουρικών, σε αντίθεση με τη μακροχρόνια κατανάλωση που επάγει το μεταβολισμό τους. Η επαγωγή του μεταβολισμού στους χρόνιους χρήστες αλκοόλης μπορεί εν μέρει να εξηγήσει την αντοχή στα κατασταλτικά του ΚΝΣ που παρατηρείται στους χρόνιους αλκοολικούς. Η επαγωγή του μεταβολισμού που προκαλείται από χρόνια κατανάλωση αλκοόλης μπορεί να αυξήσει την τοξικότητα του φαρμάκου. Για παράδειγμα, η παρακεταμόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ προς έναν τοξικό μεταβολίτη σε μικρά ποσά, που εξουδετερώνεται από τη γλουταθειόνη του σώματος. Όμως, στους χρόνιους χρήστες αλκοόλης υπάρχει αυξημένος κίνδυνος από χρόνια λήψη παρακεταμόλης, γιατί επάγεται ο μεταβολισμός της με αποτέλεσμα την αύξηση των ποσών του τοξικού μεταβολίτη που πλέον δεν μπορεί να εξουδετερωθεί από τη γλουταθειόνη και αντιδρά με μακρομόρια σχηματίζοντας ομοιοπολικό δεσμό, με κίνδυνο ηπατοπάθειας ή και νεφροπάθειας. Ακόμη, άτομα με χρόνια κατανάλωση αλκοόλης που λαμβάνουν ισονιαζίδη μπορεί να αναπτύξουν ηπατίτιδα που προκαλείται από την επαγωγή του μεταβολισμού της ισονιαζίδης. Τακρίνη-θεοφυλλίνη Η τακρίνη, Cognex, είναι ένας αντιστρεπτός αναστολέας της ακετυλοχολινεστεράσης που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer, γιατί αυξάνει την ποσότητα της ακετυλοχολίνης στο ΚΝΣ. Η τακρίνη όπως και η θεοφυλλίνη μεταβολίζονται από το ισοένζυμο CYP1A2. Έτσι, με συγχορήγηση των δύο φαρμάκων αυξάνονται οι συγκεντρώσεις της θεοφυλλίνης στο πλάσμα, λόγω ανταγωνισμού του μεταβολισμού της από την τακρίνη, με κίνδυνο τοξικότητας από θεοφυλλίνη. Οι αναστολείς του ισοενζύμου CYP1A2, όπως η σιμετιδίνη, αναστέλλουν το μεταβολισμό της τακρίνης με αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεών της στο πλάσμα. Αντίθετα, οι επαγωγείς του ισοενζύμου CYP1A2, ιδιαίτερα το κάπνισμα αυξάνουν το μεταβολισμό πρώτηςδιόδου από το ήπαρ καθώς και τη συστηματική κάθαρση της τακρίνης, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοδιαθεσιμότητας και των συγκεντρώσεων της τακρίνης στο πλάσμα και επομένως του θεραπευτικού της αποτελέσματος. Κάπνισμα Στους καπνιστές αυξάνεται ο ρυθμός μεταβολισμού πολλών φαρμάκων γιατί οι αρωματικοί πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες που περιέχο- 19

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η νται στην πίσσα (καρκινογόνα) είναι ισχυροί επαγωγείς του μεταβολισμού των φαρμάκων, ιδιαίτερα του ισοενζύμου CYP1A2. Έτσι, στους καπνιστές η δόση συντήρησης της θεοφυλλίνης είναι αυξημένη, σε σχέση με τους μη καπνιστές, και θα πρέπει να ρυθμίζεται κατάλληλα. Ακόμη, επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι τα κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιοαγγειακές επιπλοκές (π.χ. έμφραγμα του μυοκαρδίου, θρομβοεμβολισμό), οι οποίες σχετίζονται με τη χρήση αντισυλληπτικών που λαμβάνονται από το στόμα, όπως ο συνδυασμός αιθινυλοιστραδιόλης και λεβονοργαστρέλης, Neogynon. Ο κίνδυνος αυξάνει σε γυναίκες με ηλικία >35 έτη, καθώς και σε αυτές που καπνίζουν >15 τσιγάρα την ημέρα. Ο μηχανισμός της αλληλεπίδρασης δεν έχει διευκρινισθεί, αλλά πιθανά το κάπνισμα αυξάνει το σχηματισμό τοξικών μεταβολιτών της αιθινυλοιστραδιόλης. Οι καπνίστριες που λαμβάνουν αντισυλληπτικά που χορηγούνται από του στόμα θα πρέπει να ενθαρρύνονται να διακόψουν το κάπνισμα ή αν αυτό δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιούν εναλλακτικά μέσα αντισύλληψης. Βαρβιτουρικά-κουμαρινικά αντιπηκτικά Τα βαρβιτουρικά (π.χ. φαινοβαρβιτάλη, Gardenal) είναι γνωστοί επαγωγείς των μεταβολικών ενζύμων του κυτοχρώματος Ρ450. Έχουν αναφερθεί ακόμη και θανατηφόρα αιμορραγικά επεισόδια, σε περιπτώσεις συγχορήγησης φαινοβαρβιτάλης και βαρφαρίνης, στις οποίες διακόπηκε η χορήγηση της φαινοβαρβιτάλης, χωρίς αντίστοιχη επαναρύθμιση (μείωση) της δοσολογίας της βαρφαρίνης. Η φαινοβαρβιτάλη μπορεί να επάγει το μεταβολισμό και πολλών άλλων φαρμάκων, όπως τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών, κορτικοστεροειδών, οιστρογόνων, κυκλοσπορίνης, θεοφυλλίνης, κινιδίνης και βεραπαμίλης. Λόγω του μεγάλου χρόνου ημίσειας ζωής της φαινοβαρβιτάλης, περίπου 5 ημέρες, η ενζυμική επαγωγή αναπτύσσεται σταδιακά σε διάστημα 1-2 εβδομάδων και βέβαια διαρκεί αρκετά μετά τη διακοπή του φαρμάκου. Σύνοψη Τα περισσότερα παραδείγματα αλληλεπιδράσεων που αναφέρθηκαν αφορούν κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων που αποτελούν μια σημαντική αιτία για αυξημένη νοσηρότητα, με επικίνδυνες συνέπειες. Οι περισσότερες κλινικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων συμβαίνουν είτε λόγω μείωσης της δράσης των φαρμάκων, που οδηγεί σε αναποτελεσματική θεραπεία, είτε λόγω αύξησης της δράσης των φαρμάκων που οδηγεί σε τοξικότητα. Συνήθως εμπλέκονται φάρμακα με στενό θεραπευτικό εύρος (μικρό θεραπευτικό δείκτη). Οι φαρμακοδυναμικές αλληλεπιδράσεις μπορούν να προβλεφθούν όταν είναι γνωστή η φαρμακοδυναμική των συγχορηγούμενων φαρμάκων. Η κλινική σημασία των φαρμακοκινητικών αλληλεπιδράσεων φαρμάκων εξαρτάται από το μέγεθος της μεταβολής της συγκέντρωσης του φαρμάκου, ή και των δραστικών μεταβολιτών του, στους τόπους δράσης καθώς και από το θεραπευτικό δείκτη του φαρμάκου. Για τα περισσότερα φάρμακα υφίσταται ικανοποιητική συσχέτιση μεταξύ της συγκέντρωσης του φαρμάκου στο πλάσμα και της φαρμακολογικής του δράσης και έτσι ο προσδιορισμός της συγκέντρωσης του φαρμάκου στο πλάσμα είναι πολύ χρήσιμος τόσο για τη διαπίστωση όσο και για την αντιμετώπιση των αλληλεπιδράσεων των φαρμάκων. Η γνώση των δυνητικά επικίνδυνων συνδυασμών φαρμάκων είναι σημαντική και όπου άλλα μη αλληλεπιδρώντα φάρμακα δε μπορούν να τα αντικαταστήσουν απαιτείται ο σχεδιασμός κατάλληλων θεραπευτικών σχημάτων. Οι σημαντικότερες φαρμακοκινητικές αλληλεπιδράσεις συνεπάγονται φάρμακα που μπορούν να επάγουν ή να αναστείλουν τα ένζυμα του ηπατικού κυτοχρώματος Ρ450. Στον παρακάτω πίνακα δίδονται υποστρώματα (φάρμακα που μεταβολίζονται) και αναστολείς για επιλεγμένα ισοένζυμα του κυτο- 20

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η χρώματος Ρ450 που εμπλέκονται σε δυνητικά επικίνδυνες φαρμακοκινητικές αλληλεπιδράσεις φαρμάκων. Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΥΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ 21

Ε Ξ ' Η Μ Ω Ν Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ε Σ Τα διαβητικά πόδια Φροντίδα και αποφυγή ανεπιθύμητων επιπλοκών Κωστάκη Η. Κυριακίδη Φαρμακοποιού Ειδικού Τεχνικού Ορθοπεδικού Practipedist Η αρρώστια ΔΙΑΒΗΤΗΣ Diabetes Mellitus επηρεάζει πολλά μέρη και συστήματα του σώματος. Όταν η αρρώστια του «Διαβήτη» επηρεάζει τα πόδια, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές. Οι «Διαβητικοί» πρέπει να προσέχουν πολύ τα πόδια τους και να τους δίνουν μια αυστηρά συστηματική φροντίδα. Ένα μικρό πρόβλημα σε ένα κανονικά υγιές πρόσωπο, μπορεί να είναι ένα σοβαρότατο σε ένα διαβητικό. Ένας διαβητικός μπορεί να ζήσει περισσότερα χρόνια, πιο ευτυχισμένος και πιο δραστήριος αν πράγματι προσέχει τα πόδια του. Αυτές οι γραμμές γράφονται για να καταλάβει ο διαβητικός πόσο αναγκαίο μα και εύκολο να φροντίζει τα πόδια του. Ο Διαβήτης είναι αρρώστια όπου το σώμα ο οργανισμός μας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή όταν στο σώμα μας η ινσουλίνη δεν δουλεύει ικανοποιητικά. Η ινσουλίνη, μια ορμόνη που παράγεται στο πάγκρεας, μας βοηθά να μετατρέψουμε την τροφή σε ενέργεια ή να την αποθηκεύσουμε δια μελλοντική χρήση. Η αρρώστια «Διαβήτης» δεν γνωρίζει ηλικία και μπορεί να εμφανισθεί σ όλες τις ηλικίες: γέρους, νέους ακόμα και σε παιδιά και βρέφη. Πώς ο Διαβήτης επηρεάζει τα πόδια: Ελλιπής τροφοδοσία με αίμα, περιφερειακή φλεβική ανεπάρκεια, δηλαδή την περίπτωση που οι φλέβες / αρτηρίες στενεύουν και η ροή του αίματος είναι ανεπαρκής είναι ένας βασικότατος παράγοντας για τα κάτω άκρα πόδια. Τα συνηθισμένα συμπτώματα είναι: 1. Πόνος που σας ξυπνά ή την ώρα που αναπαύεστε, τόσο δυνατός που σας αναγκάζει να σηκωθείτε και να περπατήσετε κινηθείτε. 2. Κράμπες στην κνήμη ή τον μηρό όταν περπατάτε, μπορεί να οφείλεται σε ανεπαρκή ροή του αίματος ή περιφερειακή φλεβική ανεπάρκεια. 3. Πληγές που δεν κλείνουν δίνουν εύκολα και που οφείλονται σε ανεπάρκεια ροής του αίματος. 4. Αλλαγή στο χρώμα του δέρματος στα πόδια ανάλογα με την κάκωση ή την φλεβική ανεπάρκεια από βαθύ μπλε μέχρι βυσσινί στα δάκτυλα ή πολύ ωχρό κίτρινο στο πόδι. 5. Κρύα πόδια: Μια μεταβαλλόμενη απότομα θερμοκρασία στα πόδια μπορεί να είναι σημείο κυκλοφοριακής ανεπάρκειας. 6. Αλλαγές στα νύχια τρίχωμα που κατά τόπους έχει χαθεί. Όλα τα πιο πάνω είναι σημάδια ανεπάρκειας ροής του αίματος και προτροπή να δείτε τον γιατρό ή τον ποδίατρό σας. Νευροπάθεια: Η ανεπάρκεια ροής του αίματος, αλλαγή θερμοκρασίας στα διάφορα μέρη των ποδιών, φέρνει αλλαγή στην αίσθηση του πόνου στα πόδια. Αυτή η Νευροπάθεια συνδέεται άμεσα με την αρρώστια του Διαβήτη. Έτσι πολλές φορές, με μικρά ή μεγάλα τραύματα (που μπορεί ακόμη να οφείλονται σε σκληρά ή κακοεφαρμοσμένα παπούτσια), δεν νοιώθει 23

Ε Ξ ' Η Μ Ω Ν Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ε Σ τον πόνο ο Διαβητικός. Αδυνάτισμα στους μύες - τριβή και δημιουργία κάλλων, τηλιδωμάτων, παραμόρφωση δακτύλων, είναι μια νευροπάθεια που οδηγεί πολλές φορές σε αρθροπάθεια -Charcot Arthropathy. Οι παραμορφώσεις μπορεί να είναι στο πόδι ολόκληρο χωρίς ειδική φροντίδα ποδιάτρου και /ή ιατρού μπορεί να οδηγήσει σε έλκος και γάγγραινα. Πληγές των ποδιών: Οι διαβητικοί κινδυνεύουν πολύ από τυχόν πληγές που μπορεί να μεταβληθούν σε έλκη, ανοικτές πληγές με λοίμωξη ή μόλυνση. Μια πληγή όταν θεραπεύεται αμέσως και προσεκτικά, αποφεύγεται να γίνει έλκος. Τα έλκη οφείλονται κυρίως σε: 1. Έλλειψη αίσθησης 2. Ελλιπή ροή αίματος στα κυκλοφοριακά αγγεία 3. Μόλυνση ή λοίμωξη 4. Έλλειψη απαιτούμενης προστασίας του μαλακού δέρματος (μαλακού ιστού) 5. Πίεση από τυχόν παραμορφώσεις ή πίεση από οστά (κόκαλα) που εξέχουν 6. Από παπούτσια που δεν εφαρμόζουν καλά ορθά, π.χ. είναι σκληρά, στενά, δεν ακολουθούν ακριβώς τις ανατομικές καμάρες του ποδιού κ.α. Μολύνσεις στα πόδια: Στο διαβητικό πόδι οι μολύνσεις έχουν συνήθως περιπλοκές. Το διαβητικό πόδι έχει μειωμένη την αίσθηση (στον πόνο, στο κρύο, στα ζεστά κ.α.) και γι αυτό μια πληγή εύκολα παραμελείται και ακολουθεί λοίμωξη και μόλυνση. Αν ακολουθήσει αμέσως μια θεραπεία και κλείσει η πληγή, τότε όλα είναι καλά. Αν όμως παραμεληθεί, εύκολα ακολουθεί το έλκος, οστεομυελίτις, γάγγραινα και ο ακρωτηριασμός αποκοπή του μέλους. Στατιστικές σε διάφορα μέρη του κόσμου δηλώνουν ότι ο διαβήτης είναι ο κυριότερος λόγος ακρωτηριασμού των κάτω άκρων (ποδιών). Απλά προβλήματα των ποδιών για τους κανονικά υγιείς ανθρώπους, είναι για τους διαβητικούς πολύ πιο σοβαρά. Τα ακόλουθα προβλήματα πρέπει να τα προσέχουν πολύ οι διαβητικοί: 1. Νύχια στο κρέας: Νύχια που μεγαλώνουν παράτυπα και μπαίνουν στο κρέας εύκολα προκαλούν λοίμωξη μόλυνση. 2. Μύκητες στα νύχια και πόδια: Τα νύχια που έχουν χρώμα καφέ, κίτρινο, γκρίζο και είναι σκληρά, έχουν συνήθως μύκητες από κάτω. Πολλές φορές αυτά ξεκολλούν από την βάση και γεμίζουν ακαθαρσίες που τους δίνουν ακόμη πιο σκούρο χρώμα και χοντραίνουν. Οι μύκητες ταυτόχρονα μεταδίδονται στο γύρω δέρμα και έχουν φαγούρα. Τα κλειστά παπούτσια εν τω μεταξύ με τον ιδρώτα και την υγρασία του ποδιού χειροτερεύουν την κατάσταση και πολλές φορές μεταδίδονται από τα πόδια σε άλλα μέρη του σώματος με φαγούρα και ερεθισμό στα εξωτερικά στρώματα του δέρματος. Αν δεν δοθεί άμεση ιατροφαρμακευτική αγωγή, η φαγούρα και ο κνησμός πληγώνουν εύκολα και μπορεί να γίνουν έλκος. 3. Κάλλοι τηλιδώματα: δημιουργούνται από την τριβή του ποδιού σε σκληρή επιφάνεια, συνήθως τα παπούτσια. Κάλλοι μπορεί να είναι πάνω στα δάκτυλα, κάτω στο πέλμα, μεταξύ των δακτύλων. Χρει- 24