ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή..................................................... 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Έννοια, λειτουργίες και εξέλιξη του χρήματος.................. 19 1.1 Ορισμός του χρήματος.......................................... 19 1.2 Λειτουργίες του χρήματος........................................ 20 1.2.1 Το χρήμα ως μέσο συναλλαγών.............................. 20 1.2.2 Το χρήμα ως μέτρο αξιών.................................. 21 1.2.3 Το χρήμα ως μέσο αποθεματοποίησης του πλούτου.............. 23 1.2.4 Κοινωνικές λειτουργίες του χρήματος........................ 24 1.2.4.1 Συμπεριφορική λειτουργία............................ 24 1.2.4.2 Παρακινητική λειτουργία............................. 24 1.2.4.3 Πληροφοριακή λειτουργία............................ 24 1.2.4.4 Aποσυνθετική λειτουργία............................. 24 1.3 Επιθυμητές ιδιότητες του χρήματος................................. 24 1.3.1 Φορητότητα............................................. 25 1.3.2 Ανθεκτικότητα........................................... 25 1.3.3 Διαιρετότητα............................................ 25 1.3.3 Τυποποίηση (ομοιογένεια)................................. 25 1.4 Η εξέλιξη του χρήματος.......................................... 25 1.4.1 Το πέρασμα από το μεταλλικό χρήμα στο χαρτονόμισμα.......... 26 1.4.2 Ο νόμος του Gresham ή του Κοπέρνικου...................... 28 1.4.3 Το πέρασμα από το χαρτονόμισμα στο λογιστικό ή τραπεζικό χρήμα........................................ 28 1.5 Μορφές του χρήματος........................................... 29 1.6 Ο ρόλος του χρήματος στην σύγχρονη οικονομία...................... 32 1.7 Η αξία του χρήματος και ο ρόλος του χρυσού......................... 34 1.8 Διεθνή μέσα πληρωμών.......................................... 38 9
10 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΚΙΚΑΣ-ΑΛΙΝΑ ΧΥΖ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩ ΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η προσφορά του χρήματος................................ 43 2.1 Έννοια και κύριοι συμμετέχοντες.................................. 43 2.2 Η δημιουργία πρωτογενούς χρήματος από την κεντρική τράπεζα και η νομισματική βάση.......................................... 45 2.2.1 Μέθοδος των πιστώσεων................................... 46 2.2.2 Μέθοδος αγοράς συναλλάγματος ή και χρυσού................. 47 2.3 Η δημιουργία τραπεζικού (λογιστικού) χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες....................................... 49 2.4 Η συνολική προσφορά χρήματος και η νομισματική βάση............... 55 2.5 Ενδογένεια και εξωγένεια της προσφοράς χρήματος.................... 58 2.6 Μέτρηση του χρήματος Νομισματικά Μεγέθη....................... 60 2.6.1 Νομισματικό μέγεθος M0 (νομισματική βάση ή χρήμα κεντρικής τράπεζας)............................... 60 2.6.2 Νομισματικό μέγεθος Μ1 (στενή έννοια του χρήματος)........... 61 2.6.3 Νομισματικό μέγεθος Μ2 (κύρια έννοια του χρήματος ή μεσαίο νομισματικό μέγεθος).............................. 62 2.6.4 Νομισματικό μέγεθος Μ3 (το χρήμα με την ευρεία έννοια)........ 63 2.7 Ο προσδιορισμός της ποσότητας χρήματος από την Τράπεζα της Ελλάδος και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα................ 65 Ασκήσεις/Προβλήματα.............................................. 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ζήτηση χρήματος και οι παράγοντες που την προσδιορίζουν..... 75 3.1 Έννοια και παράγοντες προσδιορισμού της ζήτησης.................... 75 3.2 Ποσοτική θεωρία του χρήματος.................................... 78 3.2.1 Η εξίσωση του Fisher..................................... 78 3.2.2 Η εξίσωση της Σχολής του Cambridge........................ 82 3.3 Η Κευνσιανή ζήτηση χρήματος.................................... 83 3.3.1 Ζήτηση χρήματος για συναλλακτικούς σκοπούς................. 83 3.3.2 Ζήτηση χρήματος για σκοπούς πρόνοιας και προφύλαξης......... 84 3.3.3 Ζήτηση χρήματος για λόγους κερδοσκοπίας.................... 84 3.4 Ισορροπία στην αγορά χρήματος................................... 87 3.5 Προτίμηση ρευστότητας και επιτόκιο ισορροπίας...................... 89 3.6 Πραγματικό ΑΕΠ και επιτόκια..................................... 90 Ασκήσεις/Προβλήματα.............................................. 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Νομισματική πολιτική................................... 107 4.1 Στόχοι της νομισματικής πολιτικής................................. 107 4.2 Εργαλεία άσκησης της νομισματικής πολιτικής........................ 108 4.2.1 Οι πράξεις της ανοιχτής αγοράς (Open-Market Operations)....... 109 4.2.2 Η πολιτική του υποχρεωτικού ελαχίστου λόγου ρευστών διαθεσίμων προς το σύνολο των καταθέσεων (Reserve Requirements).................................. 110
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 4.2.3 Η πολιτική του προεξοφλητικού επιτοκίου (Discount Rate)....... 111 4.3 Εργαλεία της νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας............................................ 113 4.3.1 Πράξεις ανοικτής αγοράς................................. 114 4.3.2 Πάγιες διευκολύνσεις.................................... 114 4.3.3 Τήρηση ελαχίστου ορίου αποθεματικών...................... 116 Ασκήσεις/Προβλήματα............................................. 118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η δομή και ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού συστήματος........ 119 5.1 Οι αποταμιεύσεις ως προσδιοριστικός παράγοντας της οικονομική ανάπτυξης....................................... 119 5.2 Η έννοια και ο ρόλος των χρηματοπιστωτικών αγορών στη διαδικασία μετατρεψιμότητας των αποταμιεύσεων σε επενδύσεις................................................. 123 5.3 Διαμεσολάβηση, αποδιαμεσολάβηση και τιτλοποίηση................. 130 5.4 Δομή και οργάνωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος........... 132 5.5 Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.................................. 135 5.6 Πηγές χρηματοδότησης των ελληνικών επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης..................... 138 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Αποδοτικότητα Τραπεζών................................ 145 6.1 Βασικά χαρακτηριστικά των τραπεζικών ιδρυμάτων................... 145 6.2 Αξιολόγηση της επίδοσης των τραπεζικών οργανισμών................ 151 6.3 Κεφαλαιακή επάρκεια.......................................... 156 6.3.1 Βασικοί στόχοι της τραπεζικής εποπτείας..................... 156 6.3.2 Ορισμός της κεφαλαιακής επάρκειας........................ 158 6.3.3 Κανονιστικά πλαίσια ιστορική ανασκόπηση................. 158 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Πίστη και αξιολόγηση χρηματοδοτικών προϊόντων............. 163 7.1 Η πίστη ορισμός............................................. 163 7.2 Είδη μορφές πίστης........................................... 164 7.2.1 Εμπράγματος και προσωπική πίστη......................... 164 7.2.2 Καταναλωτική και παραγωγική πίστη........................ 165 7.2.3 Δημόσια και ιδιωτική πίστη................................ 165 7.2.4 Βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη πίστη...... 165 7.3 Χορηγήσεις και η εξυπηρέτησή τους............................... 166 7.4 Πιστωτικοί τίτλοι.............................................. 170 7.4.1 Βραχυχρόνιοι πιστωτικοί τίτλοι, ιδιωτικοί και δημόσιοι.......... 171 7.4.1.1 Η συναλλαγματική................................. 171 7.4.1.2 Γραμμάτιο σε διαταγή............................... 172 7.4.1.3 Τραπεζική επιταγή.................................. 172 7.4.1.4 Έντοκα γραμμάτια του δημοσίου...................... 173
12 ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΓΚΙΚΑΣ-ΑΛΙΝΑ ΧΥΖ ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩ ΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 7.4.1.5 Βραχυπρόθεσμα εμπορικά χρεόγραφα (Commercial Papers)................................ 174 7.4.1.6 Πιστοποιητικά καταθέσεως (Certificates of Deposits CD)........................ 175 7.4.1.7 Ρέπος............................................ 176 7.4.2 Μακροχρόνιοι πιστωτικοί τίτλοι............................ 177 7.4.2.1 Ομολογίες........................................ 177 7.4.2.2 Διακρίσεις των Ομολόγων........................... 179 7.4.2.3 Αποτίμηση των Ομολόγων........................... 182 7.4.2.4 Υπολογισμός της Απόδοσης των Ομολόγων.............. 185 7.4.2.4.1 Μέθοδος της Καθαρής Παρούσας Αξίας (Net Present Value)............................. 185 7.4.2.4.2 Μέθοδος του Εσωτερικού Βαθμού Απόδοσης (Internal Rate of Return)......................... 187 7.4.3 Μετοχές............................................... 193 7.4.3.1 Αποτίμηση της αξίας των μετοχών..................... 194 7.4.3.2 Στατιστικές μέθοδοι................................ 194 7.4.3.3 Μέθοδοι των συγκρίσεων ή σχέσεων................... 195 7.4.3.4 Αλγεβρικές μέθοδοι................................ 196 7.4.3.5 Τάσεις της αγοράς και χρονολογικές σειρές.............. 199 7.4.3.6 Δείκτης χρηματιστηριακών αξιών..................... 199 7.4.4 Το χαρτοφυλάκιο τίτλων.................................. 200 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Αγορά Συναλλάγματος και Συναλλαγματική Ισοτιμία........... 203 8.1 Βασικές έννοιες............................................... 203 8.2 Άμεση και Έμμεση Συναλλαγματική Ισοτιμία........................ 206 8.3 Ανατίμηση και Υποτίμηση....................................... 206 8.4 Συναλλαγματικές Ισοτιμίες και Ισοζύγιο Πληρωμών.................. 207 8.5 Ισοζύγιο Πληρωμών και Αγορά Συναλλάγματος...................... 214 8.6 Το Ισοζύγιο Πληρωμών της Ελλάδας............................... 217 8.7 Προσδιοριστικοί Παράγοντες των Συναλλαγματικών Ισοτιμιών.......... 218 8.8 Οι παράγοντες που μεταβάλουν τη ζήτηση συναλλάγματος............. 220 8.9 Οι παράγοντες που μεταβάλουν την προσφορά συναλλάγματος.......... 221 Ασκήσεις/Προβλήματα............................................. 226 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: Ισοδυναμία Αγοραστικών Δυνάμεων, Επιτόκια και Συναλλαγματικές Ισοτιμίες........................................ 231 9.1 Θεωρία Ισοδυναμίας Αγοραστικών Δυνάμεων (PPP)................... 231 9.2 Ονομαστικές και Πραγματικές Συναλλαγματικές Ισοτιμίες............. 235 9.3 Η καλυμμένη ισοδυναμία επιτοκίων............................... 240 9.4 Ακάλυπτη Ισοδυναμία Επιτοκίων και Συναλλαγματική ισοτιμία......... 244 Ασκήσεις/Προβλήματα............................................. 245
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: Συστήματα Συναλλαγματικών Ισοτιμιών.................... 251 10.1 Σύστημα Χρυσού Κανόνα....................................... 251 10.2 Σύστημα του Bretton Woods..................................... 252 10.3 Σύστημα κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών (free float)......... 254 10.4 Σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών (fixed exchange rates)........................................... 255 10.5 Σύστημα των νομισματικών ενώσεων.............................. 256 10.5.1 Άριστες νομισματικές περιοχές............................. 258 10.5.2 Ασύμμετρες διαταραχές και Ευρωζώνη...................... 260 10.5.3 Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας στην Ευρωζώνη......................................... 261 10.6 Δολαριοποίηση................................................ 264 Βιβλιογραφία..................................................... 267