Φιλοσοφία και Αισθητική των Μέσων ΙI Μάθημα 2 ο : Γραφή και Εκτύπωση: Οι δύο πρώτες επαναστάσεις της πληροφορίας Διδάσκων: Ανδρέας Γιαννακουλόπουλος
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 1
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons 2
1. Γραφή
Εισαγωγή Με την καλλιέργεια των δημητριακών και την εξημέρωση των ζώων, κυνηγοί, ψαράδες και τροφοσυλλέκτες θα μπορούσαν να εδραιωθούν σε σταθερές κοινότητες, περιμένοντας να είναι σε θέση να τραφούν κάθε χρόνο. Οι κοινότητες μεγάλωσαν, οι κατακτήσεις τις ένωσαν, οι κυβερνήσεις ακολούθησαν, και το εμπόριο εξαπλώθηκε. Οι ιερείς απαιτούσαν αφιερώματα στους θεούς και οι φοροεισπράκτορες ζητούσαν το μεγαλύτερο μέρος από ότι απέμενε. Όλα αυτές οι συνδιαλλαγές χρειάζονταν καταγραφή και αποθήκευση.
Η εφεύρεση της γραφής Για να είναι πρακτικό το μέσο το οποίο θα επωμιζόταν την καταγραφή και την αποθήκευση των προαναφερθέντων έπρεπε: 1. να μπορεί να μεταφερθεί 2. να μπορεί να αποθηκευθεί 3. να είναι μόνιμο (σε λογικά πλαίσια) 4. η διαδικασία να γίνεται άμεσα 5. να είναι φτηνό.
Η γραφή έπρεπε να είναι καθορισμένη, έτσι ώστε ένα συμβόλαιο, ένα κυβερνητικό έγγραφο ή μία θρησκευτική διακήρυξη να μην μπορεί να μεταβληθεί. Ακόμα και σε αυτό το πρώιμο στάδιο της ιστορίας, οι απαιτήσεις των χρηστών κατεύθυναν την τεχνολογία. Η γραφή έμελλε να είναι η θεμέλιος λίθος της προόδου.
Γράφοντας σε πηλό Το μεγάλο ταξίδι για την αναπαραγωγή και την αποθήκευση της ομιλούμενης γλώσσας ξεκίνησε στη Σουμερία γύρω στο 8.000 π.χ.
Προάγοντας την γνώση Περί το 3100 π.χ., οι Σουμέριοι εφηύραν αριθμητικά σύμβολα, που διαχώριζαν το σύμβολο για τα πρόβατα από τον αριθμό των προβάτων. Για αυτό το λόγο, ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η γραφή και τα μαθηματικά εξελίχθηκαν μαζί. Τα πρώτα γραπτά των Σουμέριων ήταν εικονογραφήματα, απλά, δηλαδή, σχέδια αντικειμένων.
Αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ουρούκ, έδειξαν ότι οι Σουμέριοι προχώρησαν στην γραφή με ιδεογράμματα, κατά την οποία μια εικόνα ή σύμβολο μπορεί να σημαίνει ένα ή περισσότερα αντικείμενα. Ένα σύμβολο μπορούσε επίσης να αποτελέσει μια ιδέα. Η γραφή εξελίχθηκε σε ένα εργαλείο που ήταν σε θέση να επικοινωνεί τις ιδέες.
Την εποχή που οι Σουμέριοι εφηύραν τα αριθμητικά σύμβολα, προχώρησαν ένα ακόμη βήμα με τη φωνητική γραφή, όπου το σύμβολο σήμαινε τον ήχο ενός συμφώνου και ενός φωνήεντος, συνδυάζοντας έτσι τη γραπτή και την προφορική γλώσσα. Οι Σουμέριοι είχαν εφεύρει τη συλλαβική γραφή, κάπως σαν τη σύγχρονη ιαπωνική kana, μόνο που δεν έχει αλφάβητο.
Το επόμενο βήμα στην εξελικτική κλίμακα της γραφής, πέρα από τα συμβολικά ιδεογράμματα, θα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα συμβόλων τόσο για το γραπτό όσο και για τον προφορικό λόγο. Ούτε οι Σουμέριοι, ούτε οι Κινέζοι, ούτε οι Αιγύπτιοι παρήγαγαν ένα απλό, πρακτικό σύστημα στο οποίο ένα γραπτό σύμβολο να μπορεί να αποδοθεί με έναν προφορικό ήχο, έτσι ώστε ο συνδυασμός ορατών συμβόλων να αντιπροσωπεύει αυτό που ακούγεται στον προφορικό λόγο. Το επόμενο βήμα θα είναι το φωνητικό αλφάβητο.
Δέρμα, κόκκαλα και πάπυρος Δέρματα και οστά ζώων, φύλλα φοίνικα και φλοιός βελανιδιάς, ξύλο και κερί, μέταλλο και πέτρα, κοχύλια και κεραμικά, μετάξι και βαμβάκι, νεφρίτης και ελεφαντόδοντο έχουν χρησιμοποιηθεί για την αποθήκευση της μνήμης της ανθρωπότητας. Άλλα μέσα γραφής περιελάμβαναν ταμπλέτες ορείχαλκου και φύλλα από δέρμα.
Στην Ιλιάδα του Ομήρου γίνεται λόγος για μηνύματα γραμμένα πάνω σε ξύλο. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους, το κερί επικάλυπτε το ξύλο. Αυτό επέτρεπε την επαναχρησιμοποίηση του, καθώς το κερί μπορεί να θερμανθεί και να λειανθεί. Ας το φανταστούμε σαν ένα πρώιμο πρόγραμμα ανακύκλωσης. Η απάντηση σε μία επιστολή θα μπορούσε να γραφτεί στην ίδια την επιστολή, ενώ ο αγγελιοφόρος περίμενε.
Ο πάπυρος στην Αίγυπτο Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι βρήκαν τον πάπυρο στο δέλτα του ποταμού Νείλου. Η κόλλα στερέωνε τα φύλλα από άκρη σ 'άκρη για να φτιάξει μια περγαμηνή, η οποία μπορούσε να τυλίγεται μέχρι πάνω για εύκολη μεταφορά και αποθήκευση. Οι γραφείς στερέωναν τα φύλλα παπύρου για να σχηματίσουν ένα ενιαίο κομμάτι μήκους 30 ποδιών ή μεγαλύτερου, και το κυλούσαν γύρω από έναν κύλινδρο από ξύλο, μέταλλο ή ελεφαντόδοντο. Οι γραφείς έδεναν επίσης μικρότερα φύλλα μεταξύ τους, περνώντας κατά μήκος ένα κορδόνι μέσα από τις τρύπες, μια πρώιμη μορφή της βιβλιοδεσίας.
Ο πάπυρος στα χέρια των Ελλήνων Ο πάπυρος διεύρυνε την ήδη μεγάλη ελληνική επιρροή. Οι Πτολεμαίοι, που κυβέρνησαν την Αίγυπτο και έλεγχαν την βιομηχανία παπύρου, ήταν ελληνικής καταγωγής. Με τον πάπυρο και το φωνητικό αλφάβητο ως φορέα της σκέψης, η γνώση και οι ιδέες ταξίδεψαν στον Ελληνικό κόσμο και επέστρεψαν εμπλουτισμένες.
Στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία, οι γραφείς, απολάμβαναν μια υψηλή κοινωνική θέση, επειδή το γράψιμο ήταν περίπλοκο και ήθελε πολύ μελέτη. Το επάγγελμα του γραφέα προσέλκυσε ακόμη και άτομα από τις προνομιούχες τάξεις. Και για τους δούλους και για τους ελεύθερους, η γραφή έγινε μια δεξιότητα που άξιζε να μάθει κανείς, μια διαδρομή προς μια καλύτερη ζωή. Οι εγγράμματοι, ασκούσαν έως κάποιο βαθμό επιρροή. Οι αναλφάβητοι προσελάμβαναν γραφείς, αν ήταν αναγκαίο να ασχοληθούν με κάτι που περιελάμβανε γραφή.
Η περγαμηνή Η γραπτή παράδοση ενισχύθηκε κατά τον 3 ο αιώνα, καθώς μελετητές προσπάθησαν να βρουν μια σύνθεση μεταξύ εβραϊκών θρησκευτικών πεποιθήσεων, οι οποίες αποτέλεσαν τη βάση του Χριστιανισμού και της ελληνικής φιλοσοφίας, η οποία αποτέλεσε τη βάση της πνευματικής ζωής στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Κατά την περίοδο αυτή, η νέα πρακτική της γραφής ξεπέρασε τη συνεχιζόμενη προφορική παράδοση των Εβραίων και των Ελλήνων. Από το ελληνικό φωνητικό αλφάβητο, ήρθε το λατινικό αλφάβητο και από αυτό προήλθαν άλλα αλφάβητα του δυτικού πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένων των Αγγλικών.
Οι Έλληνες Οι Έλληνες ανέλυσαν την ομιλία στα επιμέρους στοιχεία της. Το αλφάβητο έλαβε μοναδικές μορφές όπου και αν χρησιμοποιήθηκε, διότι αντιγράφηκε χωρίς ακρίβεια και μεταβλήθηκε ανάλογα την περιοχή. Το αλφάβητο μπορούσε να εξυπηρετήσει οποιαδήποτε γλώσσα, κάθε διάλεκτο. Μέχρι το τέλος του 5 ου αιώνα π.χ., σχεδόν κάθε Ελληνικό κράτος είχε το δικό της αλφάβητο.
Η ελληνική ευφυΐα σχετικά με την αφηρημένη σκέψη, τη λογική, την ανάλυση, τον ορθολογισμό και την κοινή λογική, θα ανάψει τα φώτα του δυτικού πολιτισμού. Με το διαχωρισμό της ανθρωπότητας και των έργων της από τον κόσμο γύρω της, αντιλήφθηκαν τη φύση ως κάτι ξεχωριστό, μια οντότητα άξια μελέτης, και ότι ολοένα και περισσότερο σήμαινε τη δέσμευση στον πάπυρο, καθώς και στην προφορική επικοινωνία.
Μεσαίωνας Τα γραπτά σύμβολα για τον καθορισμό του προφορικού λόγου και την κωδικοποίηση πληροφοριών, βοήθησαν τους Έλληνες και τελικά και τους άλλους λαούς, να διέπουν τον εαυτό τους, να εμπορεύονται και να εκφράσουν μια θρησκευτική πίστη. Ο καθορισμός του προφορικού λόγου άλλαξε την ανθρώπινη κατάσταση. Η γραφή πρόσθεσε στην ικανότητα της ανθρωπότητας το να σκέφτεται αφηρημένα.
Η εξέταση των περισσότερων τεχνολογιών επικοινωνίας δείχνει ένα μοτίβο αργής προόδου που φωτίζεται κατά καιρούς από απότομη ανάπτυξη. Ο πρώιμος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε με παρόμοιο τρόπο, μια επίπονη διαδικασία που έφερε αλλαγές σε κάθε τομέα της ζωής, του οποίου η επανάσταση της πληροφορίας ήταν ένα μικρό αλλά αναπόσπαστο μέρος.
Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η διάδοση της γραφής επιταχύνθηκε μέσα από την κοινωνία, γιατί ήταν ένας λογικός τρόπος για να επικοινωνούν και να αρχειοθετούν πληροφορίες. Το εμπόριο έξω από το χωριό βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στη διάδοση της γραφής και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι έμαθαν νωρίς να αγαπούν τα γραπτά κείμενα. Μια αγάπη που έχει αντέξει στους αιώνες.
Η ελληνική πόλη-κράτος εξελίχθηκε με την πάροδο των αιώνων στην περιορισμένη δημοκρατία που υπήρχε στην Αθήνα. Περιορισμένη διότι, μόνο ένα μέρος των κατοίκων της θα μπορούσαν να γίνουν πολίτες. Η γραφή και η πολιτική ελευθερία ήταν οι ρίζες για την ασυνήθιστη ανάπτυξη αυτού που ο Hegel έχει ονομάσει την κοινωνία των πολιτών, έναν τομέα διαφορετικό από την κυβέρνηση. Η εξάπλωση της δημοκρατίας σύντομα θα οφείλεται στην εξάπλωση της παιδείας.
Η δημοκρατία στην ελληνική κοινωνία έφερε μια τάση στα σχολεία για ελευθερόφρονα αγόρια και κορίτσια. Η μάθηση γινόταν από συνήθεια (παπαγαλία), αλλά αυτό οδήγησε σε διεύρυνση της βασικής παιδείας. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στο να αποκτήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό την ικανότητα να προσλαμβάνουν πληροφορίες και ακολούθησε μια ώθηση προς την ισονομία που χαρακτηρίζει την επικοινωνία.
Συμπληρώνοντας την προφορική κουλτούρα Οι κοινωνίες πριν την έλευση της γραφής, διατηρούσαν την ιστορία τους με βάση αυτό που είπε ο Eric Havelock: «οι ζωντανές μνήμες των ανθρώπων που ζουν διαδοχικά που είναι νέοι και στη συνέχεια γέροι και στη συνέχεια πεθαίνουν». Αυτό το έκαναν μέσω του προφορικού πολιτισμού τους, εμπλουτίζοντας τη ζωή τους και ενισχύοντας τη μνήμη τους με τα λεκτικά και μετρικά μοτίβα της επικής ποίησης, της ιστορίας και του τραγουδιού.
Οι πρώτες βιβλιοθήκες Η πρώτη σημαντική βιβλιοθήκη χτίστηκε στην Νινευή από βασιλιάδες του 8ου και 7ου αιώνα π.χ. Την ξεκίνησε ο Sargon, τη συνέχισε ο Senacherib και επεκτάθηκε από τον εγγονό του, Assurbanipal, ο οποίος ανέλαβε τη συστηματική συλλογή της Ασσυρο-Βαβυλωνιακής λογοτεχνίας. Η συλλογή ήταν τακτοποιημένη και κάθε βιβλίο αριθμείτο σύμφωνα με την τοποθεσία του. Ήταν η πρώτη συλλογή βιβλίων βιβλιοθήκης του κόσμου και εκτιμάται ότι περιελάμβανε γύρω στις 20.000 με 25.000 ταμπλέτες.
Η μέγιστη παγκοσμίως ελληνική βιβλιοθήκη, ιδρύθηκε από τους Πτολεμαίους στις αρχές του 3ου αιώνα π.χ. και ονομαζόταν Αλεξανδρινή. Η βιβλιοθήκη αυτή χρησίμευε ως πανεπιστήμιο, ερευνητικό κέντρο και εκδοτικό οίκο που απασχολεί έναν πυρήνα μορφωμένων δούλων καθώς και γραφείς.
Η λάμπα της λογικής Η εφεύρεση της γραφής επέτρεψε να ενσωματώνεται πληροφορία και να αποστέλλεται στο χώρο και το χρόνο για να μελετηθεί από άλλα μυαλά σε διαφορετικούς τόπους και διαφορετικούς αιώνες, συνεχίζοντας να ευεργετεί το δικό μας μυαλό έως σήμερα.