2215 Θεωρητική Παρουσίαση & Πρακτική Εφαρμογή της Μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσω της Αισθητικής Εμπειρίας» για το θέμα του Σχολικού Εκφοβισμού Δαβράζος Γρηγόριος Καθηγητής Πληροφορικής gregory.davrazos@gmail.com Περίληψη Στην παρούσα εργασία, θα παρουσιάσουμε την εφαρμογή ενός διδακτικού σεναρίου που βασίζεται στην αξιοποίηση της μεθόδου Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσω Αισθητικής Ε- μπειρίας. Η μέθοδος αυτή θα εφαρμοστεί για την προσέγγιση του θέματος του Σχολικού Εκφοβισμού. Λέξεις - Kλειδιά: Μετασχηματίζουσα Μάθηση, Αισθητική Εμπειρία, Σχολικός Εκφοβισμός. Εισαγωγή Στη σύγχρονη εποχή αναζητούνται εναλλακτικοί τρόποι μάθησης που σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες και επικρατούσες μεθόδους θα οδηγήσουν τους μαθητευόμενους, ενήλικες ή μαθητές, σε αποτελεσματικότερη μάθηση. Μια μέθοδος που πρόσφατα έχει εμφανιστεί και αποσκοπεί στην ενδυνάμωση της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης είναι η αξιοποίηση διάφορων μορφών τέχνης (ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, λογοτεχνία, ποίηση, κινηματογράφος) στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι τέχνες αποτελούν την αφορμή για να προσεγγιστεί κριτικά και δημιουργικά από τον εκπαιδευτή και τους εκπαιδευόμενους ένα συγκεκριμένο θέμα διδασκαλίας. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε σε σχολικό εκπαιδευτικό πλαίσιο είτε σε πλαίσιο εκπαίδευσης ενηλίκων (Κόκκος, 2011α). Αν και η εκπαιδευτική αξιοποίηση των τεχνών είναι μια σχετικά νέα διδακτική προσέγγιση εντούτοις έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον τόσο της επιστημονικής κοινότητας όσο και της εκπαιδευτικής που αναζητά τρόπους και μεθόδους να εμπλουτίσει τη φαρέτρα των διδακτικών της μεθόδων και τεχνικών. Στην Ελληνική βιβλιογραφία (Κόκκος, 2011β), έχουν εμφανιστεί αρκετές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις μέσω έργων τέχνης οι περισσότερες αξιοποιούν έργα ζωγραφικής, ποίησης θεατρικά και κινηματογραφικά Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με το σχεδιασμό διδακτικής παρέμβασης διάρκειας δύο διδακτικών ωρών που θα βασίζεται στην αξιοποίηση έργων τέχνης (λογοτεχνικών, κινηματογραφικών, έργων ζωγραφικής ή γλυπτικής κ.ά.) στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πιο συγκεκριμένα σε τμήμα της Α Γυμνασίου ενός επαρχιακού Γυμνασίου της Δυτικής Ελλάδας. Το αντικείμενο διδασκαλίας που επιλέξαμε είναι ο σχολικός εκφοβισμός, ένα φαινόμενο το οποίο έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια μεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Με την πρόοδο των ΤΠΕ το εν λόγω φαινόμενο δεν περιορίζεται στην αυλή του σχολείου αλλά απέκτησε και διαδικτυακή διάσταση.
2216 Στοχοθεσία Σαν διδακτικούς στόχους της παρέμβασης μας έχουμε ορίσει τους παρακάτω: Οι μαθητές να μπορούν: Να αναγνωρίζουν τις δυσμενείς επιπτώσεις του για όλους τους εμπλεκομένους (θύτη, θύμα, παρατηρητές). Να στοχαστούν πάνω στις δικές τους συμπεριφορές. Να καλλιεργήσουν εποικοδομητικές στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου. Θεωρητική Παρουσίαση & Πρακτική Εφαρμογή της Μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσω της Αισθητικής Εμπειρίας» 1ο Στάδιο της Μεθόδου Ο Σχολικός Εκφοβισμός έχει αποκτήσει σταδιακά επιδημικές διαστάσεις. Καθημερινά, όλο και περισσότεροι μαθητές στην Ελλάδα και τον κόσμο εμπλέκονται σε περιστατικά εκφοβισμού οποιασδήποτε μορφής είτε από την πλευρά του θύματος, είτε του θύτη, είτε του παρατηρητή. Έρευνες έχουν δείξει ότι το φαινόμενο αυτό έχει δυσάρεστες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την υγεία τους, ψυχική και σωματική, καθώς και για την μετέπειτα εξέλιξή τους. Οι λόγοι αυτοί καθιστούν αναγκαία την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης από πλευράς των μαθητών πάνω στο συγκεκριμένο φαινόμενο. Στο συγκεκριμένο σχολείο, που θα εφαρμοστεί η μέθοδος, παρουσιάζονται συχνά περιστατικά βίας ευτυχώς μεμονωμένα ενώ παρουσιάστηκαν και περιστατικά εκφοβισμού με α- φορμή τις μαθητικές εκλογές. Αυτό το γεγονός επιβάλλει διδακτικές ή και άλλες παρεμβάσεις σχετικές με το θέμα του σχολικού εκφοβισμού. Ειδικότερα, η μέθοδος εφαρμόστηκε σε 17 μαθητές Α Γυμνασίου (7 αγόρια και 10 κορίτσια). Η Α Γυμνασίου επιλέχθηκε γιατί παρατηρήθηκε ότι στο συγκεκριμένο σχολείο πολλοί μαθητές της είχαν πέσει θύματα εκφοβισμού και εκβιαστικών συμπεριφορών ενώ υπάρχουν και 2 ή 3 μαθητές που αναπτύσσουν σιγά σιγά τέτοιου είδους συμπεριφορές. 2ο Στάδιο της Μεθόδου Κατά τη διάρκεια του δεύτερου σταδίου της μεθόδου μοιράσαμε φύλλα στους μαθητές και τους ζητήσαμε να απαντήσουν ατομικώς και γραπτώς το ερώτημα «Τι σκέφτεστε για το θέμα του Σχολικού Εκφοβισμού;» Από την ανάλυση των κειμένων τους προκύπτει ότι οι μαθητές είχαν ακούσει για το συγκεκριμένο φαινόμενο και εξέφρασαν τις εμπειρίες τους από την σχολική πραγματικότητα που βιώνουν. Βέβαια, οι απόψεις τους είναι απόψεις ρηχού νοήματος και παρουσιάζουν έλλειμμα κριτικής σκέψης.
2217 Παραδείγματα: Έκφραση Εμπειρίας: «Σκέφτομαι πως τα παιδιά του σχολείου τσακώνονται κάθε μέρα και μας φοβίζουν. Πηγαίνουν στη διευθύντρια και τους φωνάζει και αυτά δεν την ακούν και κάνουν ό,τι θέλουν. Και την άλλη μέρα τσακώνονται πάλι, φοβάμαι πως θα το ξανακάνουν.» Απόψεις Ρηχού Νοήματος: «Εγώ σκέφτομαι για το σχολικό εκφοβισμό ότι τσακώνονται παιδιά μεταξύ τους ή με το σώμα ή με τα λόγια. Το ίδιο είναι και τα δυο. Με τα λόγια σε πληγώνει ενώ όταν σε χτυπά σε πονάει.» 3ο Στάδιο της Μεθόδου (Διατύπωση Κριτικών Ερωτημάτων) Το Υποθέμα που μας απασχόλησε είναι: Κίνητρα και Συνέπειες του Σχολικού Εκφοβισμού Τα κριτικά ερωτήματα που θέσαμε για την προσέγγιση του θέματος είναι τα εξής: Γιατί οι μαθητές καταφεύγουν στην πρακτική του Εκφοβισμού; Γιατί ο Εκφοβισμός έχει δυσάρεστες συνέπειες για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη; 4ο Στάδιο της Μεθόδου: «Επιλογή Έργων Τέχνης» Ίσως το πιο δύσκολο στάδιο της μεθόδου είναι η επιλογή κατάλληλων έργων τέχνης και τούτο γιατί η καλλιτεχνική δημιουργία είναι τεραστίων διαστάσεων γεγονός που καθιστά το συγκεκριμένο στάδιο εξαιρετικά χρονοβόρο. Σαν έργα τέχνης επιλέξαμε τα παρακάτω:
2218 Εικόνα 1.: «Μαθητές παρακολουθούν ένα αγόρι να κλαίει», 1861.Friedrich Edouard Meyerheim (1808-1878) Εικόνα 2. «Η Συκοφαντία του Απελλή», Μποτιτσέλι. Εικόνα 3 «Ο λιθοβολισμός του Αγίου Στεφάνου» (1603-04), Annibale Carracci Ανίμπαλε Καράτσι Οι παραπάνω πίνακες θεωρούμε ότι αναπαριστούν εικόνες που προσομοιάζουν σε είδη εκφοβισμού. Βέβαια ένας άλλος εκπαιδευτικός μπορεί να επέλεγε διαφορετικούς πίνακες. Ο πίνακας συσχέτισης των κριτικών ερωτημάτων με τα παραπάνω έργα τέχνης φαίνεται να είναι ο παρακάτω: Έργα Τέχνης Κριτικά Ερωτήματα Α Β Friedrich Edouard Meyerheim (1808-1878), «Μαθητές παρακολουθούν ένα αγόρι να Χ
2219 κλαίει», 1861. «Η Συκοφαντία του Απελλή», Μποτιτσέλι Χ Χ «Ο λιθοβολισμός του Αγίου Στεφάνου», (1603-04), Annibale Carracci Ανίμπαλε Καράτσι Χ Χ Πίνακας 1. Πίνακας Συσχέτισης Κριτικών Ερωτημάτων με τα Επιλεγμένα Έργα Τέχνης Οι παραπάνω πίνακες επιδείχθηκαν διαδοχικά στους μαθητές οι οποίοι κλήθηκαν να επιλέξουν ποιος τους αρέσει και θα ήθελαν να σχολιάσουν. Επέλεξαν τον τρίτο κατά σειρά πίνακα με τίτλο «Ο λιθοβολισμός του Αγίου Στεφάνου». 5ο Στάδιο της Μεθόδου Για την επεξεργασία των έργων τέχνης χρησιμοποιήσαμε την τεχνική VisibleThinking (Κόκκος, 2011). Ο βασικός λόγος είναι ότι πρόκειται για μια οικονομική από άποψη διδακτικού χρόνου τεχνική και άρα προσφέρεται για εφαρμογή της μεθόδου σε σχολικά πλαίσια. Ερωτήσεις VisibleThinking Τεχνική Μέγιστη Διάρκεια Τι βλέπετε; Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια. 5 min Τι θεωρείτε ότι συμβαίνει; Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια. 5 min Τι παρατηρείς που σε κάνει να το λες αυτό; Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια. 5 min Τι σας κάνει να αναρωτιέστε; Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια 10 min Ποιους προβληματισμούς σου προκαλεί; Επαναφορά στα Κριτικά Ερώτημα Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια Καταιγισμός Ιδεών. Συζήτηση στην Ολομέλεια 10 min 20 min Πίνακας 2: Πίνακας Κατανομής Διδακτικών Δραστηριοτήτων 5ου Σταδίου Στον παραπάνω πίνακα φαίνεται ο αρχικός σχεδιασμός μας. Βέβαια, αυτός μεταβλήθηκε κατά την πρακτική εφαρμογή της μεθόδου. Συνολικά για την εφαρμογή της μεθόδου στο
2220 συγκεκριμένο τμήμα χρειαστήκαμε 60 λεπτά από τα οποία 20 λεπτά (10+10) διήρκεσαν το 2ο και το 6ο στάδιο της μεθόδου. Οι μαθητές αναγνώρισαν το θρησκευτικό χαρακτήρα της ζωγραφικής λόγω της παρουσίας του Αγγέλου με το στεφάνι. Διαπίστωσαν ότι ο λιθοβολισμός ήταν μια συχνή πρακτική θανατώσεως εκείνη την εποχή. Ακούστηκαν οι απόψεις ότι οι παρατηρητές στο φόνο του Αγ. Στεφάνου είτε διαφωνούν αλλά φοβούνται, είτε συμφωνούν είτε ότι είναι οι ηθικοί αυτουργοί. Για τον Άγγελο ακούστηκαν οι απόψεις ότι τον προστατεύει, ότι θα τον πάρει στον Παράδεισο. Ενώ για τον Άγιο Στέφανο ακούστηκαν οι απόψεις ότι λάμπει λόγω αγιότητας. Οι μαθητές θεωρούν ότι οι λιθοβολιστές ένιωθαν απέχθεια και μίσος, ενώ οι υπόλοιποι παρατηρητές χαρά που τον σκοτώνουν. Για το πρώτο κριτικό ερώτημα ακούστηκαν οι απόψεις ότι οι μαθητές καταφεύγουν στην πρακτική του εκφοβισμού γιατί δεν έχουν άλλη λύση, γιατί έχουν έτσι μάθει από την οικογένεια, για να δείξουν την ανωτερότητά τους έναντι των άλλων, για να νιώσουν καλύτερα, επειδή έχουν ψυχολογικά προβλήματα, για να κερδίσουν οφέλη (ψήφος, χρήματα), θεωρούν ότι η βία είναι η μόνη λύση να έχουν οφέλη. Για το δεύτερο κριτικό ερώτημα ακούστηκαν οι απόψεις ότι ο θύτης βιώνει ψυχολογικές συνέπειες ενώ το θύμα βιώνει κυρίως σωματικές συνέπειες. Για τους παρατηρητές ακούστηκαν οι απόψεις ότι οι συνέπειες είναι κυρίως ο φόβος που τους προκαλεί ο θύτης, και ο κίνδυνος της δικαστικής εμπλοκής τους ως μάρτυρες. Ενώ αν οι παρατηρητές επενέβαιναν, ακούστηκαν οι απόψεις ότι μπορεί να δέχονταν και αυτοί δυσάρεστες συνέπειες ή μπορεί και να σταματούσαν τους θύτες. 6ο Στάδιο της Μεθόδου Κατά τη διάρκεια του 6ου σταδίου της συγκεκριμένης μεθόδου ζητάμε από τον κάθε μαθητή τις απόψεις του για το σχολικό εκφοβισμό, όπως έκανε και προηγουμένως κατά το 1ο στάδιο της μεθόδου. Για να αποτιμήσουμε την επιτυχία της μεθόδου χρησιμοποιήσαμε την Κλίμακα Αποτίμησης Κριτικής Σκέψης (πρόγραμμα ARTiT). Βέβαια οι μαθητές εξέφρασαν αρχικά απροθυμία να γράψουν ξανά ένα σύντομο κείμενο για το σχολικό εκφοβισμό. Πέντε από τους μαθητές είτε δεν επέστρεψαν τελικό κείμενο είτε το κείμενο τους αναφερόταν σε άσχετα θέματα. Η πλειοψηφία των κειμένων των μαθητών (8) μπορούν να βαθμολογηθούν με 1 (δεν περιείχαν ενδείξεις κριτικής σκέψης, οι εκφραζόμενες ιδέες συνηθισμένες, οι εξεταζόμενες πλευρές ήταν λίγες). Τα κείμενα τεσσάρων μαθητών θα μπορούσαν να βαθμολογηθούν με 2 (προσέγγιση περισσότερων διαστάσεων σε περιγραφικό όμως επίπεδο). Συμπεράσματα Η συγκεκριμένη μέθοδος φαίνεται ενδιαφέρουσα και πολλά υποσχόμενη στην εφαρμογή της σε σχολικά πλαίσια. Προσφέρει έναν τρόπο εξοικείωσης με τα έργα τέχνης ενώ παράλληλα και μέσω αυτών προσεγγίζονται και σημαντικά κοινωνικά ζητήματα τα οποία απασχολούν το μαθητικό πληθυσμό στον οποίο απευθύνονται (π.χ. σχολικός εκφοβισμός στο συγκεκριμένο παράδειγμα). Από τη συγκεκριμένη εφαρμογή της μεθόδου μπορούμε να υπο-
2221 στηρίξουμε ότι υπηρέτησε τον σκοπό της για καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Βέβαια αυτό δεν αποτυπώθηκε στη συντριπτική πλειοψηφία των γραπτών κειμένων και ίσως να οφείλεται στη μικρή ηλικία των μαθητών (Α Γυμνασίου), στο κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν και το οποίο στερείται ερεθισμάτων για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, στην έλλειψη επαρκών δεξιοτήτων γραπτής έκφρασης. Ίσως για μικρές ηλικίες (παιδιά Δημοτικού, Γυμνασίου και παιδιά σε πολιτισμικά στερημένα περιβάλλοντα) τα βήματα 2 και 6 της μεθόδου να πρέπει να μπορούν να αντικατασταθούν από εικαστικής έκφραση των απόψεων τους (ζωγραφική). Παρά τις δυσκολίες όμως θεωρούμε ότι η μέθοδος λειτούργησε σαν ένα ερέθισμα καλλιέργειας της κριτικής σκέψης μέσω της τέχνης και επίτευξης των διδακτικών στόχων με καινοτόμο τρόπο. Βιβλιογραφία Κόκκος, Α. (2011α). Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία. Η Διαμόρφωση μιας Μεθόδου. Στο Κόκκος Α. (2011) (επιμ.).εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο. Κόκκος, Α. (2011β) (επιμ.).εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο.