Οι ορεινέσ περιοχέσ τησ Ελλάδασ: Οριςμοί, Χαρακτηριςτικά, Πολιτικέσ

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΟΛΤΣΔΥΝΗΚΖ ΥΟΛΖ Τκήκα Μεραληθψλ Φσξνηαμίαο & Αλάπηπμεο Οι ορεινέσ περιοχέσ τησ Ελλάδασ: Οριςμοί, Χαρακτηριςτικά, Πολιτικέσ Δπηβιέπσλ: Μηραειίδεο Γηψξγνο Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Βέξνηα 2011 Δξεπλεηηθή Δξγαζία

Πεξηερφκελα Οη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο: Οξηζκνί, Φαξαθηεξηζηηθά, Πνιηηηθέο Δηζαγσγή... 4 1. Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ... 6 1.1 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζεη ηελ ΔΤΔ... 6 1.2 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζε ηελ Κνηλνηηθή Οδεγία 75/268/ΔΟΚ... 6 1.3 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζε ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο... 9 2. Φαξαθηεξηζηηθά επξσπατθνχ θαη ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ... 11 2.1 Υαξαθηεξηζηηθά επξσπατθνχ νξεηλνχ ρψξνπ... 11 2.2 Υαξαθηεξηζηηθά ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ... 15 2.2.1 Φπζηθνγεσγξαθηθά θαη πεξηβαιινληηθά ραξαθηεξηζηηθά... 15 2.2.2 Γεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά... 16 2.2.3 Οηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά... 18 2.2.4 Υξήζεηο γεο... 21 2.2.5 Αδπλακίεο θαη πξννπηηθέο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο... 21 3. Πνιηηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ νξεηλφ ρψξν ζηελ ΔΔ... 24 3.1 Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή... 26 4. Πνιηηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ νξεηλφ ρψξν ζηελ Διιάδα.. 30 4.1 Δζληθφ επίπεδν... 30 4.1.1 Ο Νφκνο 2742... 30 4.1.2 Σν Γεληθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ & Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο... 32 4.1.3 Δηδηθφ Πιαίζην Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο γηα ηνλ Σνπξηζκφ... 35 4.1.4 ρέδην Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο 2000-2006... 36 4.1.5 Πξφγξακκα Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο 2007-2013... 39 4.1.6 Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο (ΔΠΑ) 2007 1013... 40 4.2 Πεξηθεξεηαθφ - ηνπηθφ επίπεδν... 41 4.2.1 Πεξηθεξεηαθά Πιαίζηα Υσξνηαμηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο. 41 4.2.2 Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία Leader... 41 5. Αλάγθε ράξαμεο ρσξνηαμηθήο πνιηηηθήο γηα ηνλ ειιεληθφ νξεηλφ ρψξν... 47 6. Πξνηάζεηο γηα ρσξνηαμηθέο παξεκβάζεηο ζηηο ειιεληθέο νξεηλέο πεξηνρέο... 48 7. Σπκπεξάζκαηα... 50 Βηβιηνγξαθία... 55 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 2

Πεξηερφκελα Φαξηψλ Υάξηεο 1: Οη νξεηλέο Πεξηνρέο ζηνλ Δπξσπατθφ Υψξν... 13 Υάξηεο 2: Οη νξεηλνί Γήκνη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε... 14 Πεξηερφκελα Πηλάθσλ Πίλαθαο 1: Έθηαζε Οξεηλψλ Πεξηνρψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε... 12 Πίλαθαο 2: Πιεζπζκφο Οξεηλψλ Πεξηνρψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε... 12 Πίλαθαο 3: Πιεζπζκηαθή εμέιημε νξεηλψλ πεξηνρψλ... 17 Πίλαθαο 4: Πξνυπνινγηζκφο ηνπ πξνγξάκκαηνο LEADER+ γηα ηελ πεξίνδν 2000-2006 γηα θάζε θξάηνο κέινο (ηηκέο 1999 ζε εθαηνκκχξηα επξψ)... 46 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 3

Δηζαγσγή Οη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο: Οξηζκνί, Φαξαθηεξηζηηθά, Πνιηηηθέο Οη νξεηλέο πεξηνρέο ραξαθηεξίδνληαη απφ έλα ηδηφκνξθν γεσκνξθνινγηθφ πεξηβάιινλ ην νπνίν επεξεάδεη ζεκαληηθά ηηο ζπλζήθεο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ηνπο αλάπηπμεο. Οη πεξηνρέο απηέο, πνπ ππήξμαλ άιινηε δξαζηήξηεο πιεζπζκηαθέο εζηίεο, θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα δεκνγξαθηθήο εξήκσζεο θαη νηθνλνκηθνχ καξαζκνχ. Οη δχζβαηνη νξεηλνί φγθνη είλαη ζήκεξα εθηεζεηκέλνη, ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ, ζηνπο κεραληζκνχο ηεο πεξηζσξηνπνίεζεο θαη ε επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο πξνζδηνξίδεηαη ζηελ ππνζηήξημε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο κε ηελ εηζαγσγή θαη δηαηήξεζε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ λα ελαξκνλίδνληαη κε ηηο πξνζδνθίεο ηεο θνηλσλίαο. ηε ρψξα καο, νη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινχλ έλα πνζνηηθά θαη πεξηβαιινληηθά ζεκαληηθφ ηκήκα πνπ θαηαιακβάλεη έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο εζληθήο επηθξάηεηαο. Δληνχηνηο, ππάξρεη κεγάιε δπζαλαινγία αλάκεζα ζηελ έθηαζε θαη ζηνλ πιεζπζκφ ησλ πεξηνρψλ απηψλ αθνχ θαηνηθείηαη κφλν απφ ην 7,2% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα θαη εγθπκνλεί θηλδχλνπο γηα ηελ δεκνγξαθηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή θαηάξξεπζε ησλ πεξηνρψλ απηψλ. Δπηπιένλ, νη νξεηλέο πεξηνρέο παξνπζηάδνπλ ηε ρακειφηεξε ππθλφηεηα πιεζπζκνχ θαη ηε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα νηθηζκψλ αλά 100 ρικ2 κεηαμχ φισλ ησλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο (ΔΤΔ, 2001). Σα 2.138 νξεηλά δεκνηηθά δηακεξίζκαηα ή νηθηζκνί πνπ εληνπίδνληαη ζηε ρψξα καο κε βάζε ηελ απνγξαθή ηνπ 2001, ζπληζηνχλ, ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία, ηα θχηηαξα πνπ θαηά ην παξειζφλ εμαζθάιηδαλ ηελ θνηλσληθή αλαπαξαγσγή θαη ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, κε βάζε ηα ζπζηήκαηα παξαγσγήο θαη ηηο ζρέζεηο κε ηνλ έμσ θφζκν ζην εζσηεξηθφ ζπγθεθξηκέλσλ θηεκαηηθψλ πεξηνρψλ, ρξήζεσλ θαη ζπκπιεξσκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. εκαληηθφ ηκήκα απηψλ ησλ νηθηζκψλ έρεη ζήκεξα εγθαηαιεηθζεί ή απνηειεί απνκεηλάξη ησλ άιινηε δπλακηθψλ θνηλσληψλ ηνπο. πγθεθξηκέλα, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ππήξμε ην θαηλφκελν ηεο εγθαηάιεηςεο ηνπ ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ θαη θαηά ζπλέπεηα ηεο απνκφλσζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζεο ηνπ απφ ηνλ ππφινηπν ειιαδηθφ ρψξν. Σν γεγνλφο απηφ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο έιιεηςεο κηαο νινθιεξσκέλεο πνιηηηθήο γηα ηνλ ειιεληθφ νξεηλφ ρψξν πνπ ζα είρε ζαλ απψηεξν ζηφρν ηελ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ θαη ηε ζπγθξάηεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Όια ηα παξαπάλσ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο εηδηθφηεξεο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε απηέο ηηο πεξηνρέο (αλεπαξθείο ππνδνκέο, ζηαζηκφηεηα ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο, πςειά θφζηε Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 4

εγθαηάζηαζεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, πςειά κεηαθνξηθά θφζηε θιπ.) νδήγεζαλ ζηε κεηαθίλεζε κεγάινπ κέξνπο ηνπ νξεηλνχ πιεζπζκνχ ζηηο πεδηλέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο κε ζθνπφ ηελ εχξεζε θαιχηεξεο πνηφηεηαο δσήο. Σηφρνο ηεο εξγαζίαο Ζ παξνχζα εξγαζία αλαθέξεηαη ζπλνιηθά ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο παξνπζηάδνληαο ηνπο νξηζκνχο, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη θπξίσο ηηο πνιηηηθέο πνπ εθαξκφζηεθαλ θαη ζπλερίδνπλ λα εθαξκφδνληαη ζε απηέο. ηφρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη ην πιαίζην πνπ ηζρχεη ζήκεξα γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο θαη λα αλαδείμεη ηα θξίζηκα δεηήκαηα πνπ απηέο θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ ζηηο ζεκεξηλέο, ζπλερψο κεηαβαιιφκελεο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη δνκέο. Γνκή ηεο εξγαζίαο Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ 7 θεθάιαηα ηα νπνία αλαιχνληαη παξαθάησ σο εμήο: Κεθάιαην 1: Αλαθέξνληαη νη νξηζκνί ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε επξσπατθφ επίπεδν Κεθάιαην 2: Αλαθέξεηαη ζηα θπζηθνγεσγξαθηθά, δεκνγξαθηθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ επξσπατθνχ θαη ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ Κεθάιαην 3: Πεξηγξάθνληαη νη πνιηηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ νξεηλφ ρψξν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Κεθάιαην 4: Πεξηγξάθνληαη νη πνιηηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ νξεηλφ ρψξν ζηελ Διιάδα νη νπνίεο δηαρσξίδνληαη ζε εζληθφ θαη ζε πεξηθεξεηαθφ - ηνπηθφ επίπεδν Κεθάιαην 5: Πεξηγξάθνληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο είλαη αλαγθαία ε ράξαμε ρσξνηαμηθήο πνιηηηθήο γηα ηνλ ειιεληθφ νξεηλφ ρψξν Κεθάιαην 6: Παξαηίζεληαη θάπνηεο πξνηάζεηο γηα ρσξνηαμηθέο παξεκβάζεηο ζηηο ειιεληθέο νξεηλέο πεξηνρέο Κεθάιαην 7: Παξαηίζεληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 5

1. Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ Παξαθάησ αλαθεξφκαζηε ζηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη ε Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδαο (Δ..Τ.Δ) φζνλ αθνξά ηηο νξεηλέο πεξηνρέο θαζψο θαη ζηελ Κνηλνηηθή Οδεγία 75/268. Παξαηίζεληαη νη δχν απηνί νξηζκνί θαζψο είλαη απφ ηνπο πην αληηπξνζσπεπηηθνχο θαη απνδεθηνχο νξηζκνχο ελψ ηαπηφρξνλα αλαδεηθλχνπλ ηελ Δζληθή αιιά θαη ηελ Κνηλνηηθή νπηηθή ηνπ δεηήκαηνο. 1.1 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζεη ηελ ΔΣΥΔ Ζ Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Διιάδαο (Δ..Τ.Δ.) ραξαθηεξίδεη σο νξεηλνχο ηνπο δήκνπο ή ηα δεκνηηθά δηακεξίζκαηα πνπ είηε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπο βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν άλσ ησλ 800 κέηξσλ ή ε εδαθηθή ηνπο επηθάλεηα είλαη πνιχ θεθιηκέλε θαη θαη' εμνρήλ αλψκαιε, ρσξίδεηαη δε απφ ραξάδξεο ή θαιχπηεηαη απφ νξεηλνχο φγθνπο πνπ δεκηνπξγνχλ πνιιαπιέο εδαθηθέο πηπρψζεηο κε πςνκεηξηθέο δηαθνξέο κεγαιχηεξεο απφ 400 κέηξα (Παπαδεκάηνπ Α. θαη Ρφθνο Γ. 2001: 1) (Δ..Τ.Δ. 1995). χκθσλα, ινηπφλ κε ηελ Δ..Τ.Δ ε νξεηλφηεηα κηαο πεξηνρήο, ν βαζκφο δειαδή θαηά ηνλ νπνίν ε πεξηνρή είλαη δπζπξφζηηε, δελ εμαξηάηαη, κφλν απφ ην πςφκεηξν, αιιά θαη απφ άιια θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο νη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο, ε ηνπνγξαθία θαη ε κνξθνινγία ηνπ επξχηεξνπ ρψξνπ, πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα λα θαζηζηνχλ δχζθνιε ηελ πξφζβαζε πξνο θαη απφ απηή. Χο ζπλέπεηα ε νξεηλφηεηα ζπλεπάγεηαη ζε κεγάιν βαζκφ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή απνκφλσζε. 1.2 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζε ηελ Κνηλνηηθή Οδεγία 75/268/ΔΟΚ χκθσλα κε ηελ ηππνινγία ηεο Κνηλνηηθήο Οδεγίαο 75/268 1 πνπ αλαθέξεηαη ζε ζέκαηα γεσξγίαο ζε νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, νη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινχλ εηδηθή θαηεγνξία αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα θξηηήξηα εμεηδίθεπζεο ησλ νξεηλψλ θαη κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ κε βάζε ηελ ζπγθεθξηκέλε Οδεγία. Δπηζεκαίλεηαη φηη γηα ηελ Διιάδα ζηα πιαίζηα ηεο Οδεγίαο 75/268 έρνπλ εθδνζεί νη Οδεγίεο 81/645/ΔΟΚ, 85/148/ΔΟΚ, 93/66/ΔΟΚ νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ θαηαιφγνπο φπνπ θαηαγξάθνληαη νη Γήκνη θαη Κνηλφηεηεο (νηθηζκνί) πνπ εληνπίδνληαη 1 Αλαθηήζεθε απφ ην δηαδηθηπαθφ ηφπν ηεο ΔΔ, http://europa.eu/index_el.htm, ζηηο 23/6/2010 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 6

ζηνπο πίλαθεο ησλ κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ. Ζ νδεγία 75/268 πξνζδηνξίδεη ηξία είδε πεξηνρψλ: α. Οξεηλέο δψλεο θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 3, παξάγξαθνο 3 ηεο Οδεγίαο 75/268/ΔΟΚ Οη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινύληαη από ηνπηθέο δηνηθεηηθέο κνλάδεο ή ηκήκαηα απηώλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη από έλα ζεκαληηθό πεξηνξηζκό ησλ δπλαηνηήησλ ρξεζηκνπνηήζεσο ηεο γεο θαη κία ζεκαληηθή αύμεζε ζην θόζηνο εξγαζίαο, πνπ νθείιεηαη: είηε ζηελ ύπαξμε, ιόγσ πςνκέηξνπ, πνιύ δπζρεξώλ θιηκαηηθώλ ζπλζεθώλ, κε απνηέιεζκα λα επηβξαδύλεηαη ζεκαληηθά ε βιαζηεηηθή πεξίνδνο, είηε, ζε ρακειόηεξν πςόκεηξν, ζηηο απόηνκεο θιίζεηο, ζην κεγαιύηεξν ηκήκα ηεο ελ ιόγσ πεξηνρήο, πνπ θαζηζηνύλ αδύλαηε ηε ρξήζε κεραλεκάησλ ή απαηηνύλ ηε ρξήζε πνιύ δαπαλεξώλ εηδηθώλ εμαξηεκάησλ. Δξκελεχνληαο ηα παξαπάλσ, γηα ηελ θαηάηαμε ησλ πεξηνρψλ ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή δέρεηαη φηη επηθξαηνχλ, ιφγσ ηνπ πςνκέηξνπ, πνιχ δχζθνιεο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο, πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα λα επηβξαδχλεηαη ζεκαληηθά ε βιαζηεηηθή πεξίνδνο απνδερφκελε φηη ηέηνηνπ είδνπο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο ζπλαληψληαη ζε πςφκεηξα κεγαιχηεξα ησλ 600 800 κέηξσλ. Όζνλ αθνξά ηηο θιίζεηο ηνπ εδάθνπο, ε Δπηηξνπή ζεσξεί φηη νη θιίζεηο απηέο πξέπεη λα είλαη κεγαιχηεξεο ηνπ 20% (κέζε θιίζε αλά ρικ2), πξάγκα πνπ έρεη σο απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη αδχλαηε ε ρξήζε κεραλεκάησλ ή λα απαηηείηαη ε ρξεζηκνπνίεζε πνιχ δαπαλεξψλ εηδηθψλ εμαξηεκάησλ. β. Οξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο πνπ απεηινχληαη κε κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 3, παξάγξαθνο 4 ηεο Οδεγίαο 75/268/ΔΟΚ Οη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο πνπ απεηινύληαη κε κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ θαη ζηηο νπνίεο ε δηαηήξεζε ηεο ππαίζξνπ είλαη αλαγθαία, απνηεινύληαη από αγξνηηθέο πεξηνρέο, πνπ είλαη νκνηνγελείο από άπνςε θπζηθώλ ζπλζεθώλ παξαγσγήο θαη πνπ πξέπεη ηαπηόρξνλα λα παξνπζηάδνπλ όια ηα αθόινπζα ραξαθηεξηζηηθά: Έδαθνο πεξηνξηζκέλεο παξαγσγηθόηεηαο κε πεξηνξηζκέλεο δπλαηόηεηεο πνπ κπνξνύλ λα βειηησζνύλ κόλν κε ππεξβνιηθό θόζηνο, θαη θαηάιιειν θπξίσο γηα εθηαηηθή θηελνηξνθία. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 7

Λόγσ ηεο παξαπάλσ ρακειήο παξαγσγηθόηεηαο ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο, απνηειέζκαηα αγξνηηθήο παξαγσγήο πνπ είλαη αηζζεηά θαηώηεξα από ην κέζν όξν, ζε όηη αθνξά ηνπο θύξηνπο δείθηεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο γεσξγίαο. Μηθξή ππθλόηεηα ή ηάζε γηα κείσζε ηνπ πιεζπζκνύ ν νπνίνο εμαξηάηαη πξσηαξρηθά από ηε γεσξγηθή δξαζηεξηόηεηα, ε πξννδεπηηθή κείσζε ηνπ νπνίνπ ζα έζεηε ζε θίλδπλν ηε βησζηκόηεηα ηεο πεξηνρήο θαη ηε ζπλερή ηεο θαηνίθεζε. Δξκελεχνληαο ηα παξαπάλσ ε Δπηηξνπή ιακβάλεη ππφςε φηη ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ κηαο πεξηνρήο δελ πξέπεη λα ππεξβαίλεη ην 50% ηνπ εζληθνχ κέζνπ φξνπ, ρσξίο λα είλαη σζηφζν αλψηεξε απφ 75 θαηνίθνπο αλά ρικ2, θαηά γεληθφ θαλφλα. Δπηπιένλ, ην πνζνζηφ ηνπ ελεξγνχ γεσξγηθνχ πιεζπζκνχ ζην ζπλνιηθφ ελεξγφ πιεζπζκφ ηεο πεξηνρήο δελ πξέπεη λα είλαη θαηψηεξν απφ 15%. γ. Δμνκνηνχκελεο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 3, παξάγξαθνο 5 ηεο νδεγίαο 75/268/ΔΟΚ Καηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ δχλαηαη λα εμνκνησζνχλ κε ηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, νη πεξηνρέο κηθξήο εθηάζεσο πνπ επεξεάδνληαη απφ εηδηθά κεηνλεθηήκαηα θαη ζηηο νπνίεο ε δηαηήξεζε ηεο γεσξγηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη απαξαίηεηε γηα λα εμαζθαιίδεηαη ε δηαηήξεζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ε ζπληήξεζε ηνπ θπζηθνχ ρψξνπ, ην ηνπξηζηηθφ ηνπο δπλακηθφ θαζψο θαη ε πξνζηαζία ησλ αθηψλ. Ζ ζπλνιηθή έθηαζε ηέηνησλ πεξηνρψλ δελ δχλαηαη λα ππεξβαίλεη ζε έλα θξάηνο κέινο ην 4% ηεο έθηαζήο ηεο. Ζ εξκελεία ηεο Δπηηξνπήο αλαθέξεη φηη ηα εηδηθά κεηνλεθηήκαηα πνπ πθίζηαληαη πξέπεη λα πξνέξρνληαη θαηά θχξην ιφγν απφ δπζκελείο θπζηθέο ζπλζήθεο παξαγσγήο ηνπ εδάθνπο, θαθή πδξνινγηθή θαηάζηαζε, ππεξβνιηθή αιαηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Χζηφζν, ε Δπηηξνπή ζεσξεί φηη ην κεηνλέθηεκα κπνξεί λα δεκηνπξγείηαη επίζεο, θαηά έλα κέξνο, απφ πεξηνξηζκνχο πνπ αληηκεησπίδεη ε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα ιφγσ δεκνζίσλ κέηξσλ πνπ έρνπλ ιεθζεί γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ ηνπίνπ, ηελ πξνζηαζία ησλ αθηψλ ή πνπ απνξξένπλ, θαηά γεληθφηεξν ηξφπν, απφ ηηο ξπζκίζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο. Σν πςειφ θφζηνο ησλ ζαιαζζίσλ κεηαθνξψλ, ην νπνίν πθίζηαηαη ε γεσξγία νξηζκέλσλ λήζσλ, πξέπεη επίζεο λα ιεθζεί ππφςε. Ζ νδεγία 81/645/ ΔΟΚ πνπ αθνξά ζηελ Διιάδα αλαθέξεηαη ζηελ χπαξμε δπζκελψλ ζπλζεθψλ πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ρακειά επίπεδα απνδφζεσλ θαη εηζνδεκάησλ, Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 8

θαζψο θαη πεξηνξηζκψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην κεζνξηαθφ ή λεζησηηθφ ραξαθηήξα ησλ πεξηνρψλ. 1.3 Οξηζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ κε βάζε ην Υπνπξγείν Γεσξγίαο 2 ηα πιαίζηα ηεο Οδεγίαο 75/268/ΔΟΚ, ζηε ρψξα καο ην Τπνπξγείν Γεσξγίαο πξνρψξεζε ζε κηα πεξαηηέξσ εμεηδίθεπζε. Δξκελεχνληαο ηελ Οδεγία φξηζε κηα ζεηξά απφ επηπιένλ θξηηήξηα. Έηζη, γηα ηελ έληαμε ησλ Γήκσλ θαη Γεκνηηθψλ Γηακεξηζκάησλ ηεο Διιάδαο ζηνπο θαηαιφγνπο κε ηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο φξηδε φηη: ηηο Οξεηλέο Πεξηνρέο (άξζξν 3, παξ. 3) εληάζζνληαη Γήκνη θαη Γεκνηηθά Γηακεξίζκαηα πνπ έρνπλ ηηο αθφινπζεο πξνυπνζέζεηο: (α) ε θηεκαηηθή ηνπο έθηαζε βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν πάλσ απφ 800 κέηξα, (β) ε θηεκαηηθή ηνπο έθηαζε βξίζθεηαη κεηαμχ 600-800 κέηξσλ θαη νη θιίζεηο ηνπ εδάθνπο είλαη ηνπιάρηζηνλ 16%, (γ) ε θηεκαηηθή ηνπο έθηαζε βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν θάησ απφ 600 κέηξα κε θιίζεηο εδάθνπο ηνπιάρηζηνλ 20%. Δάλ έλαο Γήκνο ή Γεκνηηθφ Γηακέξηζκα έρεη κία απφ ηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο ζε πνζνζηφ θηεκαηηθήο έθηαζεο ηνπιάρηζηνλ 80% ή ην άζξνηζκα ησλ πεξηπηψζεσλ (α), (β), (γ) είλαη ηνπιάρηζηνλ 80% επί ηνπ ζπλφινπ ηεο θηεκαηηθήο ηνπ έθηαζεο, ηφηε είλαη δπλαηφλ λα ραξαθηεξηζηεί σο νξεηλή πεξηνρή. Πεξλψληαο ζε επίπεδν λνκνχ ην Τπνπξγείνπ Γεσξγίαο φξηζε θάπνηα δηαθνξεηηθά θξηηήξηα. Γηα λα ραξαθηεξηζηεί κηα πεξηνρή ελφο λνκνχ σο νξεηλή πξέπεη λα ηζρχεη ηνπιάρηζηνλ έλα απφ ηα αθφινπζα θξηηήξηα (Εακπέιεο θαη Γηαιχξε, 2004: 5) Ο πιεζπζκφο ηεο νξεηλήο πεξηνρήο απνηειεί πεξηζζφηεξν απφ ην 20% ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ λνκνχ ην 1991. Ζ έθηαζε ηεο νξεηλήο πεξηνρήο απνηειεί πεξηζζφηεξν απφ ην 50% ηεο έθηαζεο ηνπ λνκνχ. Ζ νξεηλή πεξηνρή ηνπ λνκνχ ππεξβαίλεη ζπλνιηθά ηα 1.000.000 ζηξέκκαηα. 2 (Καξαληθφιαο & Μαξηίλνο, 1999) Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 9

Τπάξρεη ζην λνκφ ζεκαληηθή έθηαζε θαη πιεζπζκφο ζε πςφκεηξν άλσ ησλ 800 κ. Έηζη, κε βάζε ην ζπλδπαζκφ ησλ 4 θξηηεξίσλ πξνζδηνξίδνληαη απφ ηελ ΔΤΔ 32 λνκνί κε ζεκαληηθέο νξεηλέο πεξηνρέο ησλ νπνίσλ ε έθηαζε αληηζηνηρεί ζην 35% ηεο ρψξαο θαη ζην 83% ηεο θαηά ΔΤΔ νξεηλήο πεξηνρήο ηεο ρψξαο. Δμαηξνχληαη κνλάρα δηάζπαξηεο δψλεο ζηνπο ππφινηπνπο 20 λνκνχο πνπ δελ είλαη θαηά ηκήκα νξεηλνί ζε ζεκαληηθφ βαζκφ. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 10

2. Φαξαθηεξηζηηθά επξσπατθνχ θαη ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ 2.1 Φαξαθηεξηζηηθά επξσπατθνχ νξεηλνχ ρψξνπ Ζ Δπξψπε έρεη πνιιέο νξεηλέο πεξηνρέο θαζψο ζε θάζε ρψξα εληνπίδεηαη ηνπιάρηζηνλ µηα νξνζεηξά. Σα βνπλά παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε θάζε επίπεδν φπσο θιίκα, κνξθνινγία, νηθνλνκία (Nordegio, 2004: 2). Ζ δηαθνξεηηθφηεηα αληαλαθιάηαη θαη ζηα ηνπία ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ, ηα νπνία πνηθίινπλ απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή. Ζ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα έρεη επίζεο ζπκβάιιεη ζην λα είλαη δηαθνξεηηθά ηα ηνπία ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ. Όπσο ηνλίδεηαη θαη ζε κηα αθφκα εξγαζία πνπ έρεη εθπνλεζεί γηα ηνπο νξεηλνχο φγθνπο, «ηα βνπλά είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηνπο πιεζπζκνχο πνπ θαηνηθνχλ ζε απηά αιιά θαη γεληθφηεξα γηαηί είλαη πεγέο θπζηθψλ πφξσλ, παξνπζηάδνπλ κεγάιε βηνπνηθηιφηεηα, έρνπλ πινχζηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ζπκβάιινπλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε» (Μπαζηνχθα 2009: 52). Οη νξεηλέο πεξηνρέο ηνπ Δπξσπατθνχ ρψξνπ παξνπζηάδνπλ έληνλεο αληζφηεηεο ιφγσ ηεο κνξθνινγίαο ηνπο εδάθνπο, ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο δχζθνιεο πξνζβαζηκφηεηαο, µε επηπηψζεηο ζηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Όπσο θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα 1, νη νξεηλέο πεξηνρέο θαηαιακβάλνπλ ην 40.9% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο ΔΔ-27. ηελ ΔΔ-15 νη νξεηλέο πεξηνρέο θαηαιάκβαλαλ ην 39,9% ελψ ζηελ ΔΔ-12 θαηαιάκβαλαλ ην 22,4% ηεο ζπλνιηθήο ηεο έθηαζεο. Οη ηειεπηαίεο δηεπξχλζεηο ηεο Έλσζεο πξνθάιεζαλ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ σζηφζν ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Έλσζεο πνπ θαηνηθεί ζ απηέο δελ κεηαβιήζεθε ζεκαληηθά (Πίλαθαο 2). Οη ρψξεο πνπ παξνπζηάδνπλ πςειφηεξν πνζνζηφ νξεηλψλ εθηάζεσλ απφ ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ. είλαη θαηά ζεηξά νη αθφινπζεο: Απζηξία, Διιάδα, Ηηαιία, Ηζπαλία, Βνπιγαξία, Κχπξνο, ινβαθία, θαη ινβελία. Χζηφζν κφλν νη ρψξεο Απζηξία, Διιάδα, Βνπιγαξία ινβελία θαη ινβαθία παξνπζηάδνπλ αλάινγα πςειφ πνζνζηφ πιεζπζκνχ πνπ θαηνηθεί ζηηο νξεηλέο απηέο πεξηνρέο ζε ζρέζε κε ηελ έθηαζή ηνπο θαη ηελ ΔΔ-27. Δπηπιένλ, φπσο θαίλεηαη θαη ζην Υάξηε 1 ε πιεηνλφηεηα ησλ νξεηλψλ φγθσλ θαη ησλ γεσγξαθηθά νξεηλψλ πεξηνρψλ επηθεληξψλεηαη ζηε Νφηηα Δπξψπε θαη δεπηεξεπφλησο ζηε θαλδηλαβία, ελψ πνιιέο ρψξεο, θπξίσο ζηελ Κεληξηθή Δπξψπε δελ έρνπλ θαζφινπ νξεηλέο πεξηνρέο. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 11

Πίλαθαο 1: Έθηαζε Οξεηλψλ Πεξηνρψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σπλνιηθή Έθηαζε (1000ηρι) Έθηαζε νξεηλψλ Γήκσλ (1000ηρι) Πνζνζηφ % Οξεηλήο Έθηαζεο ζην ζχλνιν ΔΔ EE - 27 4,761 1,935 40,6 EE - 15 3,319 1,323 39,9 EE - 12 1,077 2,41 22,4 Πεγή: Nordegio 2004 Πίλαθαο 2: Πιεζπζκφο Οξεηλψλ Πεξηνρψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σπλνιηθφο Πιεζπζκφο Δ.Δ. Πιεζπζκφο νξεηλψλ πεξηνρψλ Πνζνζηφ % Πιεζπζκνχ Οξεηλψλ Πεξηνρψλ EE - 27 481.326.133 85.330.157 17,3 EE - 15 375.982.254 66.789.474 17,8 EE - 12 105.343.879 18.540.683 17,6 Πεγή: Nordegio 2004 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 12

Φάξηεο 1: Οη νξεηλέο Πεξηνρέο ζηνλ Δπξσπατθφ Φψξν Πεγή: Nordregio 2004 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 13

Φάξηεο 2: Οη νξεηλνί Γήκνη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Πεγή: Nordregio 2004 Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 14

2.2 Φαξαθηεξηζηηθά ειιεληθνχ νξεηλνχ ρψξνπ 2.2.1 Φπζηθνγεσγξαθηθά θαη πεξηβαιινληηθά ραξαθηεξηζηηθά Οη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο απνηεινχληαη απφ βνπλά κέζνπ χςνπο, κε ηελ πςειφηεξε θνξπθή λα θζάλεη έσο ηα 2.917 κέηξα. χκθσλα κε ηελ Δ..Τ.Δ, θαηά ηελ απνγξαθή ηνπ 2001 (Παπαδεκάηνπ θαη Ρφθνο 2001: 1), θαηαγξάθεθαλ 1.505 εκηνξεηλά θαη 2.138 νξεηλά Γεκνηηθά Γηακεξίζκαηα, δειαδή 3.643 νξεηλνί κε ηελ επξχηεξε έλλνηα νηθηζκνί πνπ θαηαιακβάλνπλ πεξίπνπ 94 εθαηνκκχξηα ζηξέκκαηα, δειαδή ην 71% (42% νξεηλφ θαη 29% εκηνξεηλφ) ηνπ ζπλφινπ ηεο έθηαζεο ηεο ρψξαο (132 εθαη. ζηξέκκαηα) (Παπαδεκάηνπ θαη Ρφθνο 2001: 1). χκθσλα κε ηνπο Παπαδεκάηνπ θαη Ρφθν, ε δχζθνιε πξνζβαζηκφηεηα ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπο, αιιά θαη κηα ζεηξά απφ θνηλσληθνχο, πνιηηηθνχο νηθνλνκηθνχο θαη ηζηνξηθνχο ιφγνπο, δελ επλννχζε κέρξη ζήκεξα ηελ "αλάπηπμή", γη απηφ θαη νη θάηνηθνί ηνπο σζήζεθαλ ζηηο κεγάιεο πφιεηο ηεο Διιάδαο θαη ηνπ θφζκνπ θαη ηα ρσξηά εξεκψζεθαλ. Ζ απνκφλσζε ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ απφ ηνλ ππφινηπν ειιαδηθφ ρψξν νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηηο ηδηαίηεξεο εδαθνθιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε απηέο, θαζψο νη νπνηαζδήπνηε κνξθήο παξεκβάζεηο ζπλαληνχλ, εθηφο ησλ άιισλ, θαη θπζηθά εκπφδηα. Σέηνηα εκπφδηα απνηεινχλ νη απφηνκεο θιίζεηο ηνπ εδάθνπο, ην κεγάιν πςφκεηξν, νη ρακειέο ζεξκνθξαζίεο κε κεγάιε δηάξθεηα ηεο ρεηκεξηλήο πεξηφδνπ, ην ππνβαζκηζκέλν θαη δηαβξσκέλν έδαθνο θ.ιπ.. Απηά ηα θπζηθά εκπφδηα επηβαξχλνπλ ζεκαληηθά ην θφζηνο παξέκβαζεο θαη επελδχζεσλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ άξζε ηεο απνκφλσζεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ. Παξ' φια απηά, ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηνρψλ απηψλ ππάξρεη αλαιινίσην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ζην νπνίν ζπλέβαιιε απηή ε ρσξηθή απνκφλσζε, θαη ην νπνίν κπνξεί αλ αμηνπνηεζεί θαηάιιεια λα απνηειέζεη ζεκαληηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα. Παξάιιεια, ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο ππάξρεη πινχζην θπζηθφ, αιιά θαη πνιηηηζκηθφ, πεξηβάιινλ πνπ έρεη δηαηεξεζεί αλαιινίσην κε ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ. Σν κηθξφ κέγεζνο ησλ νηθηζκψλ έρεη ζπληειέζεη ζηε δηαθχιαμε ηνπ νξεηλνχ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ησλ λεξψλ, ησλ εδαθψλ θαη ηεο αηκφζθαηξαο, πνπ δελ ππνβαζκίζηεθαλ απφ ηε καδηθή ππεξάληιεζε πδάησλ, ηελ εληαηηθή γεσξγία θαη κνλνθαιιηέξγεηα θαη ηε ζπζζψξεπζε βηνκεραληψλ θαη νρεκάησλ (ηνπιάρηζηνλ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο). Έηζη, ζε αληίζεζε κε ηηο πεδηλέο (αγξνηηθέο θαη αζηηθέο) πεξηνρέο, αιιά θαη πνιιέο επξσπατθέο νξεηλέο πεξηνρέο, νη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 15

Διιάδαο ραξαθηεξίδνληαη απφ έλαλ αλαληηθαηάζηαην θπζηθφ πινχην, πνπ θηινμελεί ζεκαληηθφ αξηζκφ άγξησλ θπηηθψλ θαη δσηθψλ εηδψλ πξνζαξκνζκέλσλ ζηηο ηνπηθέο θάζε θνξά ζπλζήθεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, φκσο, ε αλεμέιεγθηε αλάπηπμε ηνπ νξεηλνχ ηνπξηζκνχ πνπ πνιιέο θνξέο ζπλνδεχεηαη απφ ηελ, ρσξίο ζρεδηαζκφ, θαηαζθεπή θαη επέθηαζε ησλ ρηνλνδξνκηθψλ θέληξσλ απνηειεί ζεκαληηθή απεηιή γηα ην πεξηβάιινλ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ. Αμηνινγψληαο ηε ζέζε θαη ηε ζπγθνηλσληαθή ζχλδεζε ησλ πεξηνρψλ, ζπκπεξαίλεηαη φηη ην θπξηφηεξν πξφβιεκα είλαη ην νδηθφ δίθηπν, ηφζν απηφ πνπ ζπλδέεη ηηο πεξηνρέο κε ηελ επξχηεξε πεξηθέξεηα θαη ηελ ππφινηπε ρψξα, φζν θαη ην εζσηεξηθφ δίθηπν πνπ ζπλδέεη ηα Γεκνηηθά Γηακεξίζκαηα θαη ηνπο νηθηζκνχο. Ζ θαθή θαηάζηαζε ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ έρεη σο απνηέιεζκα λα κελ εμππεξεηνχληαη νη θάηνηθνη θαη νη νηθηζκνί λα απνκνλψλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηα αζηηθά θέληξα, γεγνλφο πνπ επεξεάδεη ζεκαληηθά θάζε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ζηηο πεξηνρέο απηέο. Σν πξφβιεκα είλαη ηδηαίηεξα έληνλν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρεηκεξηλήο πεξηφδνπ θαη εληνπίδεηαη ζε πξνβιήκαηα ηειεπηθνηλσλίαο θαη κεηαθνξψλ κε δπζκελείο επηπηψζεηο ηφζν ζηελ παξνρή αγαζψλ φζν θαη ζηε δηαθίλεζε εκπνξεπκάησλ (πςειφ θφζηνο). Δθηφο φκσο απφ ηνπο θπζηθνχο πεξηνξηζκνχο, ππάξρνπλ ελ δπλάκεη απεηιέο ζην πεξηβάιινλ, νη νπνίεο κπνξνχλ λα αλαηξέςνπλ ην αλαιινίσην ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Ζ κε νξζνινγηθή ρξήζε ησλ πφξσλ, ε αχμεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο, ε ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ηεο γεο ιφγσ δηαβξψζεσλ ή εγθαηάιεηςεο, ε δηαρείξηζε ησλ απνξξηκκάησλ είλαη απεηιέο, νη νπνίεο αλ δελ αληηκεησπηζηνχλ θαηάιιεια κπνξνχλ λα ζέζνπλ ζε θίλδπλν ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία ησλ πεξηνρψλ απηψλ. 2.2.2 Γεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά Οη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, ζην ζχλνιφ ηνπο, παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθφ δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα, κε έληνλα ηα ραξαθηεξηζηηθά γήξαλζεο θαη εθθπιηζκνχ ηεο θπζηνγλσκίαο ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο. Αθνινπζνχλ, δειαδή, θζίλνπζα θαη δηαθνξεηηθή, ζε ζρέζε κε ηηο πεδηλέο πεξηνρέο, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πνξεία (Καθιακάλε Σ. θαη Μαξί-Ννέι Νηπθέλ 2002: 2). ε κηα αλάιπζε ηεο πιεζπζκηαθήο ηνπο εμέιημεο, απφ ηνλ παξαθάησ Πίλαθα 3 παξαηεξνχκε φηη ν νξεηλφο πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο κεηψζεθε ζεκαληηθά ζε ζρέζε κε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 (παξά ην γεγνλφο φηη ν πιεζπζκφο ηεο ρψξαο απμάλεηαη), Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 16

έρνληαο σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ έληνλε γήξαλζε. Ζ γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ε κε αξγνχο ξπζκνχο αλαλέσζή ηνπ απνηειεί ζπλέπεηα ησλ δχζθνισλ ζπλζεθψλ, πνπ επηθξαηνχλ ζηηο πεξηνρέο αιιά θαη ησλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ αθνινπζεζεί, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη πξφβιεκα επάξθεηαο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ, θαζηζηψληαο πην δχζθνιε ηελ αλάιεςε ησλ θνηλσληθψλ βαξψλ απφ ηνλ νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ. Ο λνκφο πνπ έρεη ην κεγαιχηεξν αξηζκφ νξεηλψλ δεκνηηθψλ δηακεξηζκάησλ θαη θνηλνηήησλ (ζχλνιν 244), θαζψο θαη ηε κεγαιχηεξε έθηαζε ζε νξεηλέο πεξηνρέο (8.480 η. ρικ.) ζηελ Διιάδα είλαη ν Ν. Ησαλλίλσλ (ΔΤΔ, 2001). Πίλαθαο 3: Πιεζπζκηαθή εμέιημε νξεηλψλ πεξηνρψλ Έηνο Σπλνιηθφο Πιεζπζκφο Ηκηνξεηλφο Πιεζπζκφο Πνζνζηφ εκηνξεηλνχ πιεζ. επί ηνπ ζπλφινπ Οξεηλφο Πιεζπζκφο Πνζνζηφ νξεηλνχ πιεζ. επί ηνπ ζπλφινπ 1971 8.768.641 1.781.689 20,30% 1.047.894 12% 1981 9.740.417 2.085.574 21,40% 941.973 9,70% 1991 10.259.900 2.236.351 21,80% 939.843 9,20% 2001 10.934.097 2.285.884 20,90% 789.989 7,20% Πεγή: (ΔΣΥΔ,2001) Δπεμεξγαζία Ιδία Χο αλαπφδξαζηε ζπλέπεηα ησλ κεηαβνιψλ απηψλ, απσιέζζεθε έλα κεγάιν κέξνο ησλ ηνπηθψλ παξαδφζεσλ, εγθαηαιείθζεθε έλα ζεκαληηθφ θνκκάηη ηνπ νηθηζηηθνχ πινχηνπ θαη ράζεθαλ παξαδνζηαθά αξρηηεθηνληθά κλεκεία, δεμηφηεηεο θαη επαγγέικαηα (Σζίπεξαο, Κ. 2000: 4). ηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη ειηθησκέλνη παξέκεηλαλ ζηηο εζηίεο ηνπο, νη λένη επέζηξεθαλ ζε απηέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ θαινθαηξηλψλ κελψλ γηα δηαθνπέο θαη δηαηεξήζεθε ζε θάπνην βαζκφ ε ζχλδεζή ηνπο κε ηα πάηξηα εδάθε. Ο ιφγνο πνπ νη λένη εγθαηέιεηςαλ ηηο νξεηλέο πεξηνρέο είλαη γηαηί ήζειαλ λα έρνπλ ηηο ίδηεο δπλαηφηεηεο πνπ έρνπλ νη ζπλνκήιηθνί ηνπο ζηα αζηηθά θέληξα θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ εχξεζε εξγαζίαο, αιιά θαη ζε άιια δεηήκαηα φπσο παηδεία, δηαζθέδαζε, θνηλσληθφηεηα θιπ. Παξάιιεια, ην πνζνζηφ ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ εκθαλίδεηαη ζπλερψο κεηνχκελν. Σν γεγνλφο απηφ αλαδεηθλχεη ηηο κεησκέλεο δπλαηφηεηεο θαη επθαηξίεο γηα απαζρφιεζε ζηα άηνκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο ειηθίαο πνπ πξνζθέξνπλ νη νξεηλέο πεξηνρέο, ζε ζχγθξηζε κε ηηο αζηηθέο θαη εκηαζηηθέο, νη νπνίεο ζηαδηαθά ηείλνπλ λα Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 17

ζπγθεληξψζνπλ ηνλ νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ ησλ αγξνηηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ πεξηνρψλ. Παξ' φια απηά εληνπίδνληαη ζε πνιιέο πεξηνρέο εζηίεο, φπνπ ππάξρεη ζεκαληηθφο αξηζκφο ζρεηηθά λέσλ ζε ειηθία θαηνίθσλ, πάλσ ζηνπο νπνίνπο κπνξεί λα βαζηζηεί ε αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ αλ ζπλδπαζηεί κε έληνλα θίλεηξα απαζρφιεζεο. Ζ φπνηα αλαζηξνθή ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο πιεζπζκηαθήο απνδπλάκσζεο εκθαλίδεηαη θπξίσο ζε πεξηνρέο πνπ αλαπηχζζνπλ δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ (π.ρ. ηνπξηζκνχ) θαζψο θαη ζε πεξηνρέο ζηηο νπνίεο ππάξρεη ηάζε επηζηξνθήο κεηαλαζηψλ. 2.2.3 Οηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά Σν χςνο αιιά θαη ε εμέιημε ηνπ ΑΔΠ θαη ηνπ εηζνδήκαηνο θαηά ηελ πάξνδν ησλ ρξφλσλ κπνξνχλ λα καο δψζνπλ ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηελ επεκεξία κηαο πεξηνρήο. ηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο παξαηεξείηαη ρακειφ θαηά θεθαιή ΑΔΠ γεγνλφο πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζην φηη ζπάληα ζηηο πεξηνρέο απηέο ππάξρνπλ δπλαηφηεηεο επελδχζεσλ θαη απαζρφιεζεο απφ ηνλ νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ, κε απνηέιεζκα λα πζηεξνχλ νηθνλνκηθά έλαληη άιισλ πεξηνρψλ (Μπεξηάηνο, Ζ. 2005: 54). Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ εθξνή κεγάινπ ηκήκαηνο πιεζπζκνχ, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεηαη θαη απφ ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, ζχκθσλα κε ηα νπνία ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζηαζεξή κείσζε ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ κε ζπλέπεηα λα κεηψλεηαη θαη ε ζπκκεηνρή ηεο πεξηνρήο ζηε δηακφξθσζε ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο. Σα ζηνηρεία, ινηπφλ, ηνπ ΑΔΠ (2001) απνηππψλνπλ κηα νηθνλνκηθά θζίλνπζα πνξεία, απνδεηθλχνληαο έηζη ηε δπζάξεζηε πξαγκαηηθφηεηα γηα ηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Παξ φια απηά, νη πεξηνρέο απηέο έρνπλ θαη θάπνηα θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ σο πιενλεθηήκαηα ζε πνιινχο ηνκείο φπνπ παξαηεξείηαη αμηφινγε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη νηθνλνκηθή άλζηζε. Χο εθ ηνχηνπ, ε θζίλνπζα πνξεία ζεσξείηαη αλαζηξέςηκε, αλ αμηνπνηεζνχλ ηα θπζηθά απηά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ΟΜΠ. «Ζ εθαξκνγή ηνπ θαηάιιεινπ αλαπηπμηαθνχ κνληέινπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα κεγάια απνζέκαηα θπζηθνχ πινχηνπ πνπ παξακέλνπλ αλεθκεηάιιεπηα ζηνηρεηνζεηνχλ ηα θίλεηξα αιιά θαη ηελ άξηηα ζρεδηαζκέλε πξνζπάζεηα γξήγνξεο αμηνπνίεζεο ησλ πνιιαπιψλ αλαπηπμηαθψλ δπλαηνηήησλ» (Μηραειίδνπ, Δ. θαη Ρφθνο, Γ. 2001: 3). Απφ ηα ζηνηρεία πνπ έρνπκε ζρεηηθά κε ηελ ηνκεαθή δηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο πξνθχπηεη φηη ην πςειφηεξν πνζνζηφ απαζρφιεζεο αθνξά ηνλ πξσηνγελή θαη φρη ην δεπηεξνγελή ηνκέα, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ πεξηνξηζκέλε κεηαπνηεηηθή δξαζηεξηφηεηα ζηηο πεξηνρέο απηέο. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 18

ρεηηθά κε ηνλ ηξηηνγελή ηνκέα, ηα ζηνηρεία απαζρφιεζεο πνηθίινπλ αλάινγα κε ηελ πεξηνρή θαη εμαξηψληαη άκεζα απφ ην ηνπξηζηηθφ ελδηαθέξνλ πνπ παξνπζηάδνπλ. Χζηφζν έλα θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε πξνηίκεζε απαζρφιεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ηνπ εκπνξίνπ έλαληη απηνχ ηεο γεσξγίαο. ηηο πεξηνρέο απηέο έληνλν είλαη ην θαηλφκελν νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο θαιιηεξγνχκελεο εθηάζεηο λα απνηεινχλ αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο ή απφ ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο θαη ηαπηφρξνλα ππάξρεη θαηαθαλέο πξφβιεκα αγξνηηθήο θαηάξηηζεο, αθνχ νη πεξηζζφηεξνη αγξφηεο αληηκεησπίδνπλ ηηο απαηηήζεηο ηεο απαζρφιεζήο ηνπο εκπεηξηθά θαη φρη θαηφπη εμεηδηθεπκέλεο εθπαίδεπζεο. Έλα αθφκα πξφβιεκα πνπ εληνπίδεηαη ζηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο είλαη θαη απηφ ηνπ θαηαθεξκαηηζκνχ ηεο αγξνηηθήο γεο, πξάγκα πνπ νδεγεί ζην θαηλφκελν ηεο κηθξντδηνθηεζίαο, θαη ην νπνίν είλαη απνηέιεζκα δπν παξαγφλησλ. Σεο έληνλεο θηελνηξνθηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ ηε κηα θαη ησλ θνηλσληθψλ ζπλεζεηψλ ηεο ειιεληθήο ππαίζξνπ απφ ηελ άιιε. Σέινο, εμαηηίαο ηεο πεξηνξηζκέλεο έθηαζεο ησλ θαηάιιεισλ πξνο θαιιηέξγεηα εδαθψλ, ηνπ κηθξνχ κεγέζνπο ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ αιιά θαη ηεο πεξηνξηζκέλεο θαιιηεξγεηηθήο πεξηφδνπ, ην θαηλφκελν ηεο ππναπαζρφιεζεο ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα είλαη ηδηαίηεξα ζχλεζεο θαη παξάιιεια παξαηεξείηαη θαη έληνλε πνιπδξαζηεξηφηεηα (π.ρ. ηαπηφρξνλε άζθεζε θαιιηεξγεηηθήο, θηελνηξνθηθήο, δαζνθνκηθήο θηι δξαζηεξηφηεηαο) (Καξαληθφιαο Π. θαη Μαξηίλνο Ν. 1999). παλίσο ν ελεξγφο πιεζπζκφο αζρνιείηαη κε κεηαπνηεηηθέο γεσξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο αιιά θαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζπκβαίλεη θάηη ηέηνην ηα πξντφληα αθνξνχλ νηθνηερλία θαη απεπζχλνληαη είηε ζηελ ηδηνθαηαλάισζε είηε ζηε δηάζεζε ζηηο ηνπηθέο αγνξέο. Χζηφζν, ππάξρνπλ αξθεηέο πεξηπηψζεηο ηέηνησλ πξντφλησλ ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ ηνπηθά παξαδνζηαθά θαη λα βνεζήζνπλ ζηελ αλάπηπμε κηθξψλ αγξνβηνηερληθψλ κνλάδσλ. Δπηπιένλ, εμεηάδνληαο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θαιιηεξγνχληαη θάπνηα απφ ηα παξαγφκελα πξντφληα, δηαπηζηψλνπκε φηη κε κηθξέο ηξνπνπνηήζεηο σο ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο «βηνινγηθέο θαιιηέξγεηεο», δπζηπρψο φκσο ε έιιεηςε επαξθνχο ελεκέξσζεο θαη θαηάξηηζεο νδεγνχλ ζηε κε πηζηνπνίεζή ηνπο. ηηο πεξηζζφηεξεο νξεηλέο πεξηνρέο ε θχξηα παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη ε θηελνηξνθία, θαη θπξίσο ε αηγνπξνβαηνηξνθία θαη φρη ε εθηξνθή κεγάισλ δψσλ ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ αμηνπνηήζηκσλ γηα ηέηνην ζθνπφ εθηάζεσλ. Τπάξρνπλ ινηπφλ Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 19

πνιιέο πεξηνρέο κε έληνλν νξεηλφ ραξαθηήξα φπνπ ε θηελνηξνθία απνηειεί βαζηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κε αμηνζεκείσηεο δπλαηφηεηεο γηα ηαρεία αλάπηπμε θαη βειηίσζε ζρεηηθά κε ην δσηθφ θεθάιαην θαη ησλ πξντφλησλ ηνπ (κηθξέο κεηαπνηεηηθέο κνλάδεο) αιιά θαη κε ηελ εκπνξία ηνπο (ηξηηνγελήο ηνκέαο). Παξά φκσο ηελ πνιχ ζεκαληηθή απαζρφιεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηνλ ηνκέα ηεο θηελνηξνθίαο, απηή γίλεηαη αθφκε θαη ζήκεξα κε ηηο παξαδνζηαθέο κεζφδνπο ζε νηθνηερληθή βάζε ειιείςεη ρξήζεσο λέσλ ηερλνινγηψλ. πλαθφινπζα, ε αλάγθε γηα εθζπγρξνληζκφ ησλ παξαγσγηθψλ δνκψλ ηεο γεσξγίαο θαη θπξίσο ηεο δσηθήο παξαγσγήο κε ζηφρν ηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ αλάπηπμεο είλαη έλα θιέγνλ θαη επίθαηξν δήηεκα. Ζ θηελνηξνθηθή παξάδνζε επλνεί ηδηαίηεξα αλαπηπμηαθέο πξσηνβνπιίεο θαζψο ην κέγεζνο ησλ απαηηνχκελσλ θεθαιαίσλ επέλδπζεο είλαη ζρεηηθά κηθξφ. Δπίζεο, ζπνπδαίν θπζηθφ πφξν απνηεινχλ θαη νη δαζηθέο εθηάζεηο πνιιψλ πεξηνρψλ, επνκέλσο ε απνηειεζκαηηθφηεξε εθκεηάιιεπζή ηνπο ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιεη ζηελ ηφλσζε ηεο νηθνλνκηθήο αιιά θαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ θαηνίθσλ. Οη νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο ζπάληα ελδείθλπληαη γηα εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη, φπνπ πθίζηαληαη, πεξηνξίδνληαη ζε εζηηαηφξηα-θαθελεία, ζην ιηαληθφ εκπφξην θαη ζε κηθξέο νηθνηερληθέο, ρεηξνηερληθέο ή βηνηερληθέο νηθνγελεηαθέο ή πνιχ κηθξέο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο. Δπνκέλσο ε βηνκεραλία θαη ε βηνηερλία δε ζα ιέγακε φηη είλαη δπλακηθνί θιάδνη, θαζψο ε γεσγξαθηθή ζέζε ησλ πεξηνρψλ, ε κε νξζνινγηθή εθκεηάιιεπζε ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ θαη ε ζρεδφλ αλχπαξθηε ππνδνκή απφ πιεπξάο έξγσλ δελ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηε ζηήξημε βηνκεραληθψλ θαη βηνηερληθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη δελ επλννχλ θαζφινπ ηελ αλάπηπμή ηνπο. Οη πξννπηηθέο αλάθακςεο ηνπ θιάδνπ ηεο κεηαπνίεζεο είλαη πεξηνξηζκέλεο θαη δε βνεζάλε ζηελ αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ, πξάγκα πνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη πθηζηάκελεο κεηαπνηεηηθέο κνλάδεο είλαη ηδηαίηεξα κηθξέο αιιά θαη έρνπλ πςειφ θφζηνο εγθαηάζηαζεο θαη δηαθίλεζεο ησλ πξντφλησλ. Σα πξντφληα ηεο κεηαπνηεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ρακειήο νηθνλνκηθήο ζεκαζίαο κε απνηέιεζκα νη φπνηεο παξεκβάζεηο ζην δεπηεξνγελή ηνκέα λα πξέπεη λα είλαη κηθξήο έθηαζεο θαη νπσζδήπνηε λα ιακβάλνπλ ππφςε ηα πιενλεθηήκαηα ηεο πεξηνρήο (πρ ζηελ θηελνηξνθηθή δξαζηεξηφηεηα, ηα βηνινγηθά πξντφληα, ην δαζηθφ πινχην θιπ). Τπάξρνπλ θάπνηεο πεξηνρέο, φρη κφλν νξεηλέο αιιά θαη λεζησηηθέο, φπνπ νη πξννπηηθέο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο εμαξηψληαη ηδηαίηεξα απφ ηελ αμηνπνίεζε ησλ Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 20

ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ζηνλ ηνπξηζκφ θαη ζηηο ζπλαθείο ππεξεζίεο. ε απηέο ηηο πεξηνρέο, εθηφο απφ ηνλ θιαζηθφ ηνπξηζκφ, ππάξρνπλ αμηνζεκείσηεο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ (αγξνηνπξηζκφο, νξεηβαηηθφο ηνπξηζκφο, ηνπξηζκφο πεξηπέηεηαο θιπ) νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα απνηξέςνπλ ηελ εθξνή πιεζπζκνχ κε απνηέιεζκα λα κεησζεί ε αλεξγία θαη ε ππναπαζρφιεζε αιιά θαη λα νινθιεξσζνχλ νη ππνδνκέο θαη ν θνηλσληθφο εμνπιηζκφο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ. Γηαηί είλαη βέβαηα εχθνια θαηαλνεηφ φηη ε εμαζθάιηζε απαζρφιεζεο θαη ελφο αμηνπξεπνχο εηζνδήκαηνο ράξε ζηελ αλάπηπμε ζχγρξνλσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ ζα πεξηφξηδε ηελ εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε απφ ηηο πεξηνρέο απηέο πξνο ηα κεγάια αζηηθά θέληξα. Απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απμαλφκελε ηάζε ησλ θαηνίθσλ ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ γηα ζχληνκεο εθδξνκέο ζηε θχζε απνδεηθλχεη ην γεγνλφο φηη ν ηνκέαο ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη έλα δήηεκα δσηηθήο ζεκαζίαο. Σέινο, ζεκαληηθφ είλαη λα αληηκεησπηζηεί θαη ην πξφβιεκα ηεο αλεπαξθνχο ελεκέξσζεο ησλ θαηνίθσλ ησλ πεξηνρψλ, αθνχ κφλν κε ηε βνήζεηα ζσζηήο θαη πιήξνπο ελεκέξσζήο ηνπο ζα κπνξνχζαλ λα ζηξαθνχλ κε επηηπρία ζε επελδχζεηο θαη εθκεηάιιεπζε ησλ επθαηξηψλ πνπ ππάξρνπλ γηα ηε ζηήξημε, ηελ αλάπηπμε θαη ηελ αλαδηάξζξσζε ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα. 2.2.4 Φξήζεηο γεο ηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο καο νη βνζθφηνπνη θαηαιακβάλνπλ ηε κεγαιχηεξε έθηαζε. πγθεθξηκέλα, ζην ζχλνιν ησλ ειιεληθψλ νξεηλψλ πεξηνρψλ, ην 16,8% απνηειεί γεσξγηθή γε, ην 46,9% βνζθφηνπνη, ην 30,2% δαζηθέο εθηάζεηο θαη ην ππφινηπν 6,2% ινηπέο εθηάζεηο (ΔΤΔ, 2001). Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ (θαη ηεο Διιάδαο γεληθφηεξα) είλαη ην πνηθίιν ηδηνθηεζηαθφ θαζεζηψο (ηδηφθηεην, δεκφζην, θνηλνηηθφ θιπ.) θαη ε χπαξμε κηθξψλ θαη θαηαηκεκέλσλ ηδηνθηεζηψλ. Σν ραξαθηεξηζηηθφ απηφ απνηειεί εδψ θαη πνιιά ρξφληα κείδνλνο ζεκαζίαο πξφβιεκα, θαζψο έρεη ζαλ ζπλέπεηα ηελ αδπλακία εθαξκνγήο παξεκβάζεσλ πνπ έρνπλ ζαλ ζηφρν ηελ αλάπηπμε ησλ πεξηνρψλ απηψλ. 2.2.5 Αδπλακίεο θαη πξννπηηθέο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο Απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε δηαπηζηψλνπκε φηη νη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα ζεηξά ζεκαληηθψλ πξνβιεκάησλ, ηα νπνία ζε γεληθέο γξακκέο είλαη ηα εμήο: Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 21

Γήξαλζε θαη ρακειά επίπεδα εθπαίδεπζεο ηνπ πιεζπζκνχ, Μείσζε ηεο απαζρφιεζεο θαη αχμεζε ηεο αλεξγίαο, Υακειή αμηνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ πξντφλησλ θαη πεξηζσξηνπνίεζε ηνπ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ, Διιηπήο πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή νξγάλσζε, Απνπζία αζηηθψλ ή εκηαζηηθψλ θέληξσλ απφ κεγάιν κέξνο ηνπ νξεηλνχ ρψξνπ, πνπ λα ιεηηνπξγνχλ σο θφκβνη δηνίθεζεο θαη ππεξεζηψλ, γεγνλφο πνπ απνηειεί κείδνλ εκπφδην γηα ηε ζπγθξφηεζε δηθηχσλ ζηήξημεο ησλ νξεηλψλ επηρεηξήζεσλ, Έιιεηςε θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ππνδνκψλ, Αλεπάξθεηα νδηθνχ δηθηχνπ, πξνζβάζεσλ θαη εμππεξεηήζεσλ κε απνηέιεζκα ηελ απνκφλσζε, Τπνβάζκηζε θαη αιινίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο ησλ νξεηλψλ φγθσλ απφ ηηο αλεμέιεγθηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο, Αληηνηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο ιφγσ ησλ δπζθνιηψλ ρσξνζέηεζεο, ηνπ δηαζθνξπηζκνχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ηνπ ρακεινχ βαζκνχ θαηλνηνκίαο θαη ηεο αδπλακίαο πηνζέηεζεο θαη ρξήζεο λέσλ ηερλνινγηψλ. Χζηφζν, πέξα απφ ηα παξαπάλσ πξνβιήκαηα, ππάξρνπλ αηζηφδνμεο πξννπηηθέο, ε αμηνπνίεζε ησλ νπνίσλ ζα δεκηνπξγήζεη κηα λέα ηάζε αλαδσνγφλεζεο ζηνλ νξεηλφ ρψξν. Οη πξννπηηθέο απηέο είλαη νη εμήο: Αμηνπνίεζε ησλ θνηλνηηθψλ θαη εζληθψλ πφξσλ (ΔΠΑ, Πξφγξακκα Θεζέαο θηι.) κε ζθνπφ ηελ αλαβάζκηζε ησλ ππνδνκψλ θαη δηθηχσλ, ηελ πξνψζεζε ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο θαη ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θ.α., Αλάπηπμε ηνπ πξσηνγελή ηνκέα βαζηδφκελε ζηελ παξαγσγή πξντφλησλ πνηφηεηαο - βηνινγηθά θαιιηεξγνχκελα, θαζψο ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζηξνθή ηεο δήηεζεο ησλ θαηαλαισηψλ πξνο πξντφληα απηνχ ηνπ είδνπο, Άξζε ηεο γεσγξαθηθήο θαη κεηαθνξηθήο απνκφλσζεο ηνπ νξεηλνχ ρψξνπ κέζσ ηεο εθκεηάιιεπζεο ηεο γεηηλίαζεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ κε ηα κεγάια αζηηθά θέληξα θαη ηα λέα κεγάια έξγα (Ηφληα νδφο, ζηδεξνδξνκηθφο άμνλαο, Δγλαηία Οδφο, δηαπεξηθεξεηαθέο νδηθέο ζπλδέζεηο θιπ.), Πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο ηζηνξηθήο θαη αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο, Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 22

Αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ (αγξνηνπξηζκφο, νξεηλφο ηνπξηζκφο θιπ.), Οξζνινγηθή αμηνπνίεζε ηνπ νξπθηνχ πινχηνπ, ηνπ πινχζηνπ πδάηηλνπ δπλακηθνχ θαη ησλ ινηπψλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πφξσλ, θαζψο θαη αλάπηπμε ήπησλ-αλαλεψζηκσλ κνξθψλ ελέξγεηαο, Δλεξγνπνίεζε ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο θαη ησλ Αλαπηπμηαθψλ Δηαηξεηψλ, θαζψο θαη πινπνίεζε δξάζεσλ κέζσ ρξεκαηνδνηήζεσλ Κνηλνηηθψλ Πξσηνβνπιηψλ ζρεηηδφκελσλ κε ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα (π.ρ. Leader). Ζ αλαγλψξηζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ, ησλ πξνβιεκάησλ θαη ησλ πξννπηηθψλ αλάπηπμεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ζπλεγνξεί ζηελ αλάγθε άζθεζεο πνιηηηθψλ κε επηκέξνπο ζηφρνπο ηελ άξζε ηεο κεηνλεθηηθφηεηαο θαη ησλ ρσξηθψλ αληζνηήησλ, ηελ επίηεπμε πνιπθεληξηθήο ρσξηθήο νξγάλσζεο ζην ζχλνιν ηεο έθηαζεο ηνπ εζληθνχ ρψξνπ, ηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηεο πνιηηηζηηθήο θαη θπζηθήο θιεξνλνκηάο, ηε βειηίσζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Καηά ζπλέπεηα πξνθχπηεη ε αλάγθε ηδηαίηεξεο κέξηκλαο γηα ηε δηακφξθσζε ζηξαηεγηθήο πνπ ζα απνζθνπεί ζηελ πξνζηαζία θαη αλάπηπμε ηνπ νξεηλνχ ρψξνπ, θαζψο θαη ζηελ νξζνινγηθή δηαρείξηζε ηνπ. ε απηφ ην ζεκείν ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν έρνπλ ήδε αλαπηπρζεί δίθηπα ζπλεξγαζίαο ηα νπνία ζηνρεχνπλ ζηελ αληαιιαγή εκπεηξηψλ κεηαμχ νξεηλψλ πεξηνρψλ θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπο, φπσο είλαη νη νξγαληζκνί Euromontana θαη Balkanmontana. Απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, παξαηεξνχκε φηη νη νξεηλέο πεξηνρέο ζηελ Διιάδα αληηκεησπίδνπλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα θαη αδπλακίεο πνπ επζχλνληαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ γηα ηελ θαηάζηαζε πνπ βξίζθνληαη ζήκεξα. Ζ κεηνλεθηηθφηεηα ησλ ελ ιφγσ πεξηνρψλ, φκσο, δελ είλαη νχηε λνκνηειεηαθή, νχηε ζηαηηθή θαη ζπλεπψο νχηε ακεηάβιεηε. Μέζα απφ ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ άζθεζε θαηάιιεισλ πνιηηηθψλ κπνξνχλ λα πξνέιζνπλ ζεκαληηθέο αιιαγέο, πνπ δχλαηαη λα νδεγήζνπλ ζε αλάδεημε θαη θαη' επέθηαζε αμηνπνίεζε ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ απηψλ ησλ πεξηνρψλ, θαη γηαηί φρη ζε κεηάβαζε απφ ηελ κεηνλεθηηθφηεηα ζηελ αλάπηπμε. Οη επθαηξίεο θαη δπλαηφηεηεο ππάξρνπλ, αξθεί φκσο λα γίλεη ε θαηάιιειε εθκεηάιιεπζε ηνπο. Δμάιινπ, ην γεγνλφο φηη ην νξεηλφ δελ ηαπηίδεηαη απαξαίηεηα κε ην κεηνλεθηηθφ, ην απνδεηθλχνπλ ηα παξαδείγκαηα ηεο νξεηλήο Διβεηίαο θαη Απζηξίαο. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 23

3. Πνιηηηθέο θαη ζηξαηεγηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ νξεηλφ ρψξν ζηελ ΔΔ Ζ βαζηθή πξφθιεζε πνπ αληηκεησπίδνπλ νη βαζηθέο πνιηηηθέο πνπ αθνξνχλ ηηο νξεηλέο πεξηνρέο είλαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο, θαζψο ζχκθσλα κε ηνλ Δπξσπατθφ Οξγαληζκφ Πεξηβάιινληνο (ΔΔΑ, 1999) απνηεινχλ ηελ «Οηθνινγηθή ξαρνθνθαιηά ηεο Δπξψπεο». Σαπηφρξνλα ζηφρνο ηνπο είλαη θαη ε ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπο θαη ηεο θνηλσληθήο ηνπο ζπλνρήο, πνπ καδί κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο απνηεινχλ ηελ νπζία ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Αλαπφθεπθηα, απηφ είλαη κηα ζχλζεηε δηαδηθαζία, δεδνκέλνπ ηνπ δηαθνξεηηθνχ, πνιπεπίπεδνπ θαη πνιχπιεπξνπ πιαηζίνπ πνιηηηθψλ ζην νπνίν ελαπφθεηληαη νη νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο. χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία έθζεζε ηνπ ΔΟΠ, δελ ππάξρεη εληαίν, ηνκεαθφ θαη ρσξηθφ ζεζκνζεηεκέλν πιαίζην πνιηηηθήο γηα ηνπο Δπξσπατθνχο νξεηλνχο φγθνπο. Αλη απηνχ, νη δηαδηθαζίεο πνιηηηθήο πνπ ηνπο αθνξνχλ ραξάζζνληαη θαη αλαπηχζζνληαη ζε δηάθνξεο θιίκαθεο ηεο δηαθπβέξλεζεο απφ «πάλσ πξνο ηα θάησ (top down)» θαη απφ «θάησ πξνο ηα πάλσ (bottom up)» ηαπηφρξνλα (ΔΔΑ 2010: 15). ε παγθφζκην επίπεδν, νη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινχλ αληηθείκελν ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θεθαιαίνπ ζηελ "Αηδέληα 21" θαη αληηθείκελν ησλ πξσηνθφιισλ ελφο εχξνπο δηεζλψλ ζπκβάζεσλ κε πεξηβαιινληηθή εζηίαζε, φπσο γηα παξάδεηγκα, ε ζχκβαζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηε Βηνπνηθηιφηεηα. ε παλεπξσπατθφ επίπεδν ην 1990 ζπδεηήζεθε έλα πξνζρέδην Δπξσπατθήο χκβαζεο γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο, πνπ αλαπηχρζεθε απφ δηάθνξνπο θνξείο ζην πιαίζην ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, πνπ σζηφζν απνξξίθζεθε ην 2000. πλεπψο ην κφλν επίζεκν εγθεθξηκέλν παλεπξσπατθφ έγγξαθν πνπ εμεηάδεη εηδηθφηεξα νινθιεξσκέλεο πξνζεγγίζεηο γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο, φπσο παξαζέηεη ε ΔΔΑ (2010: 16) είλαη ην «Φήθηζκα 136» ηνπ CLRAE ην 2002 κε ηίηιν «Έλα λέν ζρέδην πνιηηηθήο γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο: κεηαηξέπνληαο νξεηλέο πεξηνρέο ζε αλαπηπμηαθνχο πφξνπο» (Déjeant-Pons, 2004) Καζψο νη νξεηλέο πεξηνρέο απνηεινχλ ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηεο έθηαζεο ηεο Δπξσπατθήο επείξνπ θαη πεξηιακβάλνπλ ηφζν αζηηθέο φζν θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο, Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 24

ζρεδφλ φιεο νη παξεκβάζεηο πνιηηηθήο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο θαη ησλ Δπξσπατθψλ Τπνπξγηθψλ πκβνπιίσλ έρνπλ εθαξκνγή κε ηνλ έλα ή άιιν ηξφπν ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο. Απηφ έρεη αληίζηνηρε εθαξκνγή ηφζν ζηε ρσξηθή θιίκαθα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζην ζχλνιφ ηεο θαη ζηα κεκνλσκέλα θξάηε, φζν θαη ζε ρακειφηεξε θιίκαθα φπσο νη λνκνί θαη νη πεξηθέξεηεο. ην επίπεδν ηεο ΔΔ, γηα ηε δηακφξθσζε ησλ επηκέξνπο παξεκβάζεσλ πνιηηηθήο γηα ηνπο νξεηλνχο φγθνπο, ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ ηα κέηξα ζρεηηθά κε ηε γεσξγία, ηελ αγξνηηθή θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ πινχηνπ, αλ θαη ζπγθξηηηθά ιίγα απφ απηά απεπζχλνληαη εηδηθά ζε νξεηλέο πεξηνρέο. Δληφο ησλ επηκέξνπο θξαηψλ κειψλ, έρνπλ αλαπηπρζεί αλά ηα ρξφληα δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνιηηηθήο πνπ νπζηαζηηθά δηακνξθψλνπλ ζπγθεθξηκέλεο πξνηεξαηφηεηεο θαη πξνηηκήζεηο φζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε θαη εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηνπο. Όπσο ραξαθηεξηζηηθά ππνγξακκίδεη ν Dax (2008): «Τν κεγαιύηεξν κέξνο ησλ επξσπατθώλ ρσξώλ δηαζέηεη έλα πιαίζην πνιηηηθώλ πνπ έρεη έκκεζε κόλν εθαξκνγή ζηνπο νξεηλνύο όγθνπο. Απηέο είλαη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο θπξίσο ηνκεαθέο πνιηηηθέο, κε αλαθνξέο γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο. Οη πνιηηηθέο απηέο, εμεηαδόκελεο από ην πξίζκα πνιιώλ δεκόζησλ θαη ηδησηηθώλ θνξέσλ, παξνπζηάδνπλ ζπρλά κηα αιιεινεπηθάιπςε κε αγξνηηθέο ή πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο.» Όπσο παξαζέηεη θαη ν Ρφθνο (2001: 8), ν νπνίνο είλαη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο κειεηεηέο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ ζηελ Διιάδα, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη νη βαζηθνί άμνλεο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ νξεηλψλ φγθσλ ζηα πιαίζηα ηεο ΔΔ αλαδεηνχληαη ζπρλά ζηα πιαίζηα ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη νξεηλέο πεξηνρέο δελ αληηκεησπίδνληαη ζαλ έλα μερσξηζηφ θεθάιαην πνπ ρξήδεη ηδηαίηεξνπ θαη εληαίνπ ζρεδηαζκνχ, αιιά θαηαηάζζνληαη ζην ζχλνιν ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, κε ραξαθηεξηζηηθφ ην παξάδεηγκα ηνπ ΑΚΥ, ζην νπνίν δελ ππάξρεη ζρεηηθή δηαθνξνπνίεζε. πκπεξαζκαηηθά, ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο δελ ππάξρεη δηαθξηηή πνιηηηθή γηα ηηο νξεηλέο πεξηνρέο. Ζ πνιηηηθή αλάπηπμεο ησλ νξεηλψλ πεξηνρψλ, απνηειεί ελίνηε ηκήκα ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο (ΚΑΠ) θαη άιινηε ηκήκα άιισλ ηνκεαθψλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ έκκεζε εθαξκνγή θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ νξεηλψλ φγθσλ. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 25

Ηδηαίηεξε αλαθνξά ζα πξέπεη λα γίλεη ζηελ πνιηηηθή ζπλνρήο ε νπνία δίλεη ηε δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ αλάπηπμεο ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ θαη, ζην πιαίζην απηφ, ησλ νξεηλψλ θαη κεηνλεθηηθψλ πεξηνρψλ. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πεξίνδν πξνγξακκαηηζκνχ 2007-2013 ε ζρεηηθή πξφβιεςε βαζίδεηαη ζε κηα απφ ηηο ηξαηεγηθέο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο γηα ηε ζπλνρή ε νπνία αθνξά ηελ «Τπνζηήξημε γηα ηελ νηθνλνκηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, ησλ πεξηνρψλ αιηείαο θαη ησλ πεξηνρψλ κε θπζηθά κεηνλεθηήκαηα» (πκβνχιην ηεο ΔΔ 2006). ρεηηθέο παξεκβάζεηο πινπνηνχληαη κέζσ ησλ Δζληθψλ ηξαηεγηθψλ Πιαηζίσλ Αλαθνξάο. Παξάιιεια, παξεκβάζεηο ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο πξαγκαηνπνηνχληαη ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο αγξνηηθήο αλάπηπμεο ε νπνία γηα ηελ πξνγξακκαηηθή πεξίνδν 2007-2013 επηθεληξψλεηαη ζε ηξεηο ζεκαηηθνχο άμνλεο: «βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ ηνκέα ηεο γεσξγίαο θαη ηεο δαζνθνκίαο, βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο ππαίζξνπ, βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο θαη ελζάξξπλζε ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο αγξνηηθήο νηθνλνκίαο». ην πιαίζην ησλ Δζληθψλ ρεδίσλ ηξαηεγηθψλ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο 2007-2013 αμηνπνηείηαη ε εκπεηξία απφ ηηο νινθιεξσκέλεο παξεκβάζεηο ηεο Κνηλνηηθήο Πξσηνβνπιίαο LEADER κέζα απφ ηε ιεγφκελε λέα «πξνζέγγηζε LEADER» (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2008). 3.1 Η Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή είλαη απφ ηηο πξψηεο θαη πην βαζηθέο πνιηηηθέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο κέζσ ηεο νπνίαο ηίζεληαη νη βάζεηο γηα κηα βηψζηκε αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ θαη ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ γεληθφηεξα. Ζ ΚΑΠ ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξηο ζεκειηψδεηο αξρέο 3,4 : Ζ εληαία αγνξά πξέπεη λα ππάξρεη γηα φια ηα γεσξγηθά πξντφληα ζηελ ΔΔ, πνπ ζεκαίλεη φηη ηα πξντφληα κπνξνχλ λα απνηεινχλ αληηθείκελν ειεχζεξσλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη φηη νη ηεισλεηαθνί δαζκνί ππάξρνπλ κφλν γηα ηξφθηκα πνπ εηζάγνληαη ζηελ ΔΔ. 3 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Γεληθή Γηεχζπλζε Γεσξγίαο, Δηήζηα Γεληθή Έθζεζε επί ηεο δξαζηεξηφηεηαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Κεθ. IV Κνηλνηηθφο νηθνλνκηθφο θαη θνηλσληθφο ρψξνο. 4 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Agenda 2000, Μεηαξξχζκηζε ηεο ΚΓΠ, (1999). Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 26

Ζ «θνηλνηηθή πξνηίκεζε» αλαθέξεηαη ζηελ πιενλεθηηθή ηηκή πνπ δίλεηαη κέζσ εηζαγσγηθψλ εκπνδίσλ ζηα πξντφληα ηεο ΔΔ έλαληη ησλ θζελφηεξσλ εηζαγσγψλ απφ ηξίηεο ρψξεο. Ζ ρξεκαηνδνηηθή αιιειεγγχε ζεκαίλεη φηη ηα θξάηε κέιε είλαη απφ θνηλνχ ππεχζπλα γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο ΚΓΠ. Σν 1979 πξνζηέζεθε κία ηέηαξηε αξρή, απηή ηεο ζπλππεπζπλφηεηαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, ζε νξηζκέλνπο ηνκείο νη αγξφηεο πξέπεη λα ζπκβάινπλ ζηηο δαπάλεο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ ππεξπαξαγσγή. Ζ ΚΑΠ δελ θάλεη ζαθή αλαθνξά ζηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Οη πεξηνρέο απηέο πνιχ ζπρλά ζπλδένληαη θα ηαπηίδνληαη κε ηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη ηελ χπαηζξν γεληθφηεξα θαζψο απνηεινχλ κηα ππνθαηεγνξία ηνπ. Έηζη, κέζσ ησλ θαηεπζχλζεσλ θαη ησλ κέηξσλ πνπ πξνηείλνληαη γηα ηηο νξεηλέο αγξνηηθέο πεξηνρέο πξνθχπηνπλ θαη νη πνιηηηθέο γηα ηνλ νξεηλφ θαη κεηνλεθηηθφ ρψξν γεληθφηεξα. Ζ ΚΑΠ αλαθέξεηαη πξψηε θνξά ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο θαη ζηε δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο απφ ηηο ππφινηπεο ην 1972 νπφηε θαη ζεζπίζηεθαλ κέηξα γηα λα αληηκεησπηζζνχλ νη εηδηθέο δπζθνιίεο ησλ αγξνηψλ ζηηο νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Σν 1988, πξαγκαηνπνηήζεθαλ δχν πεξαηηέξσ αιιαγέο (Γηθηπαθφο ηφπνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, 2010). Πξψηνλ, ζεζπίζηεθαλ κέηξα γηα ηε βειηίσζε ηνπ ειέγρνπ ησλ δαπαλψλ γηα ηε γεσξγία. Γεχηεξνλ, πηνζεηήζεθε κία λέα πξνζέγγηζε ησλ δηαξζξσηηθψλ κέηξσλ. Απηφ ζπλεπαγφηαλ ζηελφηεξν ζπληνληζκφ κεηαμχ ηνπ ηκήκαηνο πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ γεσξγηθνχ πξνυπνινγηζκνχ θαη ησλ άιισλ πξνυπνινγηζκψλ ηεο ΔΔ γηα ηελ πεξηθεξεηαθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε. ηφρνο ήηαλ λα δεκηνπξγεζεί κηα απνηειεζκαηηθφηεξε ζπλνιηθή ζηξαηεγηθή γηα ηηο αγξνηηθέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο. Σν 1992, πξαγκαηνπνηήζεθε ε πην ξηδηθή κεηαξξχζκηζε ηεο ΚΑΠ απφ ηε δεκηνπξγία ηεο (Γηθηπαθφο ηφπνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, 2010). Οη βαζηθνί ζηφρνη ήηαλ λα αληηζηαζκηζηνχλ νη ιηγφηεξν επηζπκεηέο παξελέξγεηεο ηεο πνιηηηθήο θαη λα βξεζεί ε ΚΑΠ ζην θέληξν ησλ θνηλνηηθψλ πξνζπαζεηψλ γηα ηελ αγξνηηθή αλάπηπμε. Ζ κεηαξξχζκηζε απηή αλέδεημε ηελ πξνζηαζία ηνπ αγξνηηθνχ ηνπίνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο γεληθφηεξα ζαλ κηα απφ ηηο βαζηθφηεξεο επηδηψμεηο ηεο. Παξάιιεια, γηα ηηο πην επάισηεο θαηεγνξίεο αγξνηψλ (νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο, θ.α) θαζψο θαη γηα ηελ πξνψζεζε ιηγφηεξν εληαηηθψλ κεζφδσλ ρνξεγήζεθε πξφζζεηε ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 27

Σν 1997 εθηηκήζεθε ν αληίθηππνο ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ηνπ 1992 θαη ειήθζεζαλ απνθάζεηο γηα ηε γεσξγηθή πνιηηηθή ηνπ επφκελνπ αηψλα. Οη ζηφρνη ηεο ΚΑΠ εμαθνινπζνχλ λα είλαη ζαθψο ε εμαζθάιηζε ελφο εππξεπνχο βηνηηθνχ επηπέδνπ γηα ηε γεσξγηθή θνηλφηεηα θαη ε ζπκβνιή ζηε ζηαζεξφηεηα ησλ γεσξγηθψλ εηζνδεκάησλ. Σα αγξνπεξηβαιινληηθά κέηξα φκσο θαηαιακβάλνπλ φιν θαη ζεκαληηθφηεξε ζέζε θαη πξνζθέξνληαη ζηνπο αγξφηεο λέεο επθαηξίεο ζηνλ ηνκέα ηεο βηνινγηθήο θαιιηέξγεηαο ελψ αληακείβνληαη γηα ην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ σο δηαρεηξηζηέο ηεο ππαίζξνπ θαη ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Έηζη, ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Βεξνιίλνπ (Δuropa, 1999) ην 1999 επηβεβαηψζεθε εθ λένπ φηη ην πεξηερφκελν ηεο κεηαξξχζκηζεο ζα εμαζθαιίδεη γεσξγία πνιπιεηηνπξγηθή, αεηθφξν, αληαγσληζηηθή, θαηαλεκεκέλε ζε φιν ην επξσπατθφ έδαθνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ εηδηθά πξνβιήκαηα. Δμάιινπ, ζα είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξεί ηα ηνπία θαη ηνλ θπζηθφ ρψξν θαη λα επηθέξεη ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ζηε δσηηθφηεηα ηνπ αγξνηηθνχ θφζκνπ θαη λα αληαπνθξίλεηαη ζηα πξνβιήκαηα θαη ζηηο απαηηήζεηο ησλ θαηαλαισηψλ ζε ζέκαηα πνηφηεηαο θαη αζθάιεηαο ησλ ηξνθίκσλ, πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη θαιήο κεηαρείξηζεο ησλ δψσλ. Παξάιιεια, ε πεξηβαιινληηθή παξάκεηξνο ζηνλ αγξνηηθφ ρψξν θαη ην κεγάιν πνζνζηφ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ πνπ βξίζθνληαη ζε νξεηλέο θαη κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί σο ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα γηα ην λέν πξφηππν αλάπηπμεο ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ πνπ είλαη ε "βηψζηκε γεσξγία" (γεσξγία δειαδή ρσξίο ηελ εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ). Μηα αθφκα κεγάιε κεηαξξχζκηζε ηεο ΚΑΠ ζπκβαίλεη ην 2007. Ζ λέα πνιηηηθή εζηηάδεη ζε έλα λέν κνληέιν αλάπηπμεο θαη είλαη έηνηκε λα δηαλχζεη κηα λέα πνξεία (Γηθηπαθφο ηφπνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, 2010). Οη αγξφηεο θαη ν αγξνηηθφο ρψξνο σο ρψξνο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη σο θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαηέρνπλ πηα ηνλ θπξίαξρν ξφιν. Ζ ζηξαηεγηθή ηεο λέαο πεξηφδνπ εζηηάδεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ, ζηελ ελίζρπζε ησλ αγξνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο, ζηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ αλάπηπμεο πξνσζψληαο ηηο ππεξεζίεο γηα ηνπο πνιίηεο, ηηο κηθξέο επηρεηξήζεηο, ηνλ αγξνηνπξηζκφ θαη ηελ αμηνπνίεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ αιιαγή ηεο θαηεχζπλζεο ζπλνδεχεηαη απφ ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ΔΓΣΠΔ ζε Δπξσπατθφ Σακείν Δγγπήζεσλ θαη ζε Δπξσπατθφ Σακείν Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΑΑ) (Γηθηπαθφο ηφπνο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, 2010). Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 28

Σέινο, φζνλ αθνξά ηηο κειινληηθέο ηάζεηο ηεο ΚΑΠ, φπσο απηέο πεξηγξάθνληαη ζην ζρέδην αλαθνίλσζεο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (Τπνπξγείν Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο θαη Σξνθίκσλ, 2010) Ζ ΚΑΠ κεηά ην 2013, ζηελ επηθείκελε αλαζεψξεζε πξνβιέπεηαη: H βηψζηκε παξαγσγή πξντφλησλ γηα λα ζπκβάιιεη ζηηο πξνζφδνπο ησλ γεσξγηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ θαη λα πεξηνξίζεη ηελ κεηαβιεηφηεηά ηνπο, λα βειηηψζεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα θαη λα αληηζηαζκίζεη ηα πξνβιήκαηα παξαγσγήο ζηηο πεξηνρέο κε εηδηθά κεηνλεθηήκαηα πξνο απνθπγή ηεο εγθαηάιεηςεο. Ζ βηψζηκε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ γηα λα εγγπεζεί βηψζηκεο πξαθηηθέο παξαγσγήο θαη λα εμαζθαιίζεη πεξηβαιινληηθά δεκφζηα αγαζά, λα ελζαξξχλεη ηελ πξάζηλε παξαγσγή κέζσ ηεο θαηλνηνκίαο πνπ απαηηεί λέεο ηερλνινγίεο, λέα πξντφληα θαη λέεο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο θαη λα αθνινπζήζεη ηηο ελέξγεηεο κεηξηαζκνχ αιιαγήο θιίκαηνο. Ζ Ηζνξξνπεκέλε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε γηα λα ζηεξίμεη ηελ αγξνηηθή απαζρφιεζε θαη δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο δνκήο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, λα βειηηψζεη ηελ αγξνηηθή νηθνλνκία θαη λα πξνσζήζεη ηε δηαθνξνπνίεζε γηα λα επηηξέςεη ζηνπο ηνπηθνχο θνξείο λα απειεπζεξψζνπλ ην δπλακηθφ ηνπο, λα θαηαζηήζεη δπλαηή ηε δηαξζξσηηθή πνηθηινκνξθία ζηα ζπζηήκαηα θαιιηέξγεηαο θαη λα βειηηψζεη ηηο ζπλζήθεο ζηα κηθξά αγξνθηήκαηα ψζηε λα αλαηερζνχλ νη ηνπηθέο αγνξέο. Δξεπλεηηθή Δξγαζία Φεβξνπάξηνο 2011 29