Αναζωπύρωση περιακρορριζικής φλεγμονής

Ενδοδοντολογία ΣTOMA 2012; 40 : 289-294 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Αναζωπύρωση περιακρορριζικής φλεγμονής Α. ΚΟΚΚΑΣ 1Α, Γ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 2Α, ΧΡ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ 3Α, Λ. ΖΟΥΛΟΥΜΗΣ 4Β Α. Εργαστήριο Ενδοδοντολογίας Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Β. Στοματική και Γναθοπροσωπική Χειρουργική Κλινική, Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. Flare up during endodontic therapy A. KOΚKAS 1A, G. ALEXANDROU 2A, C. STAVRIANOS 3A, L. ZOULOUMIS 4B A. Dept of Endodontics, School of DentIstry, Aristotle University of Thessaloniki B. Department of OMFS, Dental Faculty of Aristotle University of Thessaloniki Περίληψη Η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, γνωστη και ως flare-up, εμφανίζεται μετα απο την ε ναρξη η τη συνε χιση της ενδοδοντικη ς θεραπείας, συνοδευέται απο πο νο η /και οίδημα και αποτελεί αιτία ε κτακτης μη προγραμματισμε νης και επείγουσας συνεδρίας. Εφο σον δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως και αποτελεσματικα μπορεί να εξελιχθεί σε ενδοδοντικη ς προελευ σεως οξεία κυτταρίτιδα, η οποία εμπλε κεται δυνητικα και με την πιθανο τητα θανα του του ασθενου ς. Με τα εώς τω ρα δεδομε να δεν υπα ρχουν επαρκη στοιχεία που να τεκμηριω νουν την α ποψη ο τι η προληπτικη λη ψη αντιβιοτικω ν προλαμβα νει την εκδη λωση του φαινο μενου της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, παρο τι υπα ρχουν κα ποιες ενδείξεις ο τι περιορίζεται το ποσοστο εμφα νισής του. Η χορη γηση αναλγητικω ν φαρμα κων πιθανω ς να μειω νει την πιθανο τητα εκδη λωσης του φαινομε νου, ο πως και η τοποθε τηση μεταξυ των συνεδριω ν εντο ς των ριζικω ν σωλη νων υδροξειδίου του ασβεστίου. Ανεπαρκη ει ναι τα στοιχεία ως προς το θε μα της επιλογη ς της ολοκλη ρωσης της ενδοδοντικη ς θεραπείας σε μία η περισσο τερες συνεδρίες, προκειμε νου να αποφευχθεί η εκδη λωση του φαινομε νου. ΛEΞEIΣ KΛEIΔIA: Χημειοπροφύλαξη, οδοντιατρικές επεμβάσεις, λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα Summary Acute exacerbation of periradicular pathosis after the initiation or continuation of root canal treatment is referred as 'flare-up'. It is also defined as pain and/or swelling that necessitates an unscheduled emergency visit. The acute endodontic cellulitis exacerbation, which can be potentially fatal, is a definitive entity in endodontic flare-ups. At present, inconclusive evidence exists making a concrete recommendation concerning the use of antibiotics to prevent flare-up after endodontic treatment. The use of analgesics may significantly reduce the incidence of flare-ups. Calcium hydroxide intracanal dressings seem to be therapeutic in the prevention or treatment of flare-ups. Compelling evidence is lacking to indicate any significantly different prevalence of flare-up following either single- or multiple-visit root canal treatment. KEY WORDS: Flare-up, root canal treatment Στάλθηκε στις 10.5.2010. Εγκρίθηκε στις 20.9.2010. 1A Διδάκτορας Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. 2A Υποψηφία διδάκτορας Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. 3A Αναπληρωτής Καθηγητής 4A Αναπληρωτής Καθηγητής Receivet on 10 th May, 2010. Accepted on 20 th Sept., 2010. 1A Dr. Dentist. 2A Dentist, PhD student 3A Associate Professor 4A Associate Professor

290 Εισαγωγή Η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, γνωστη και ως flare-up, αποτελεί μια δυσα- ρεστη επιπλοκη για τον κλινικο οδοντίατρο, ενω ο ορισμο ς της δεν είναι απο λυτα ξεκαθαρισμε νος στην κλασικη βιβλιογραφία. Συ μφωνα με την Αμερικα νικη Ενδοδοντικη Εταιρεία, προ κειται για οξεία επιδείνωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, μετα απο την ε ναρξη η τη συνε χιση της ενδοδοντικη ς θεραπείας 1. Συ μφωνα με ορισμε νες αναφορε ς, η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς συνοδευ εται απο πο νο η /και οίδημα και αποτελεί αιτία ε κτακτης μη προγραμματισμε νης και επείγουσας συνεδρίας 2-6. Συ μφωνα με α λλη αναφορα, η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς χαρακτηρίζεται απο με τριο προς σοβαρο πο νο η οίδημα, τα οποία εμφανίζονται 12 εώς 48 ω ρες μετα απο τη θεραπεία και διαρκου ν τουλα χιστον 48 ω ρες 7. Ανα μεσα στις επιπλοκε ς ε χει αναφερθεί και η περίπτωση παραισθησίας του γενειακου νευ ρου, απο αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς σε δευ τερο προγο μφιο της κα τω γνα θου με τρεις ριζικου ς σωλη νες 8. Η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, μπορεί, εα ν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως και αποτελεσματικα, να εξελιχθεί σε ενδοδοντικη ς προελευ σεως οξεία κυτταρίτιδα, η οποία εμπλε κεται με με τριο προς σοβαρο οίδημα του προσω που, αλλα και δυνητικα με την πιθανο τητα θανα του του ασθενου ς 1-14 (Εικ. Ι). Kόκκας και συν ριζικω ν σωλη νων, η ε ξοδος πε ρα απο το ακρορρίζιο ρινισμα των η μικροεργαλείων, η υπερε μφραξη, ο αριθμο ς των συνεδριω ν, αλλα και παράγοντες που ε χουν σχε ση με την αντι δραση του ξενιστη 16. Επίσης, συ μφωνα με ερευνητε ς, αυξημε νη είναι η πιθανο τητα της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς στις περιπτω σεις της επανα ληψης των ενδοδοντικω ν θεραπειω ν 17-19 η της υ παρξης περιακρορριζικω ν διαυγα σεων 3,17,20,21. Απο ο λους, ωστο σο, τους αιτιολογικου ς παρα γοντες ο μικροβιακο ς είναι σίγουρα ο κυρίαρχος 22, με ορισμε να είδη μικροβίων, ο πως το F nucleatum, να φαίνεται ο τι σχετίζονται με τις πιο σοβαρε ς μορφε ς εκδη λωσης του φαινο μενου 23. Σε ο,τι αφορα τη συχνο τητα της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς κατα τη δια ρκεια της ενδοδοντικη ς θεραπείας, υπα ρχουν αναφορε ς που την τοποθετου ν σε ποσοστο 3,17 % 21, 6,6% 24, 8,4% 25. Σε α λλη ε ρευνα εμφανίζεται σε ποσοστο 0,39% με συχνότητα 9,64 φορε ς μεγαλυ τερη στα δο ντια που ε χουν περιακρορριζικη διαυ γαση 26. Σύμφωνα με α λλη ε ρευνα παρουσια ζεται σε ποσοστο 1,58% και σχετίζεται με παρα γοντες ο πως ο αριθμο ς των συνεδριω ν, η περίπτωση της επανα ληψης των ενδοδοντικω ν θεραπειω ν, η υ παρξη περιρριζικου πο νου πριν απο τη θεραπεία, η παρουσία περιακρορριζικω ν διαυγα σεων και η λη ψη αναλγητικω ν η αντιφλεγμονωδω ν φαρμάκων 17. Σε ε ρευνα ο που εξετα σθηκε η μετεμφρακτικη αναζωπυ ρωση φλεγμονη ς ασυμπτωματικω ν νεκρω ν α νω τομεών, προε κυψαν ποσοστα 11,6% και 3,6% μετα απο 2 και 7 ημε ρες ελε γχου αντίστοιχα 27. Σκοπο ς της παρου σας εργασίας ει ναι η αξιολο γηση των παραγο ντων που συμβα λλουν στην εξε λιξη αλλα και στην αντιμετω πιση της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, ο πως είναι το θε μα της προληπτικη ς χορη γησης αντιβιοτικω ν και αναλγητικω ν φαρμα κων, η τοποθε τηση σκευασμα των εντο ς των ριζικω ν σωλη νων και η ενδοδοντικη θεραπεία σε μια συνεδρία. Χορη γηση αντιβίωσης Εικ. 1. Εκτεταμε νη τραχηλοπροσωπικη λοίμωξη εξαιτίας αναζωπυ ρωσης περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς του α γομφίου της κα τω γνα θου. Η συχνο τητα της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, αλλα και οι αιτιολογικοί παρά- γοντες, δεν είναι ξεκαθαρισμε νοι απολυ τως. Επιπλε ον παρουσια ζονται σημαντικε ς διακυμα νσεις, οι οποίες πιθανω ς οφείλονται και στα διαφορετικα κριτη ρια με τα οποία καθορίζουν οι δια φορες ε ρευνες το συγκεκριμε νο φαινο μενο 15. Ανα μεσα στους αιτιολογικου ς παρα γοντες που ε χουν ενοχοποιηθεί είναι η ανεπαρκη ς χημικομηχανικη επεξεργασιά των Αρκετε ς ε ρευνες ε χουν εστια σει το ενδιαφε ρον τους στην επι δραση της προληπτικη ς χορη γησης αντιβίωσης στην εκδη λωση της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς. Σε σχετικη ε ρευνα, χορηγη θηκε πενικιλίνη V σε ασθενείς μετα την ε ναρξη της ενδοδοντικη ς θεραπείας, σε δο ση 2 ταμπλετω ν των 250 mg ανα 6 ω ρες για το πρω το εικοσιτετρα ωρο, ακολουθου μενη απο μια ταμπλε τα ανα 6 ω ρες εώς την εξα ντλησή τους. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, σε αυτου ς τους ασθενείς εμφανίστηκε αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς σε ποσοστο 6%, ενω στους μα ρτυρες, οι οποίοι δεν ε λαβαν καμία αντιβίωση, παρουσια στηκε σε ποσοστο 24%2.

Αναζωπύρωση περιακρορριζικής φλεγμονής Σε α λλη ε ρευνα, χορηγη θηκαν, σε πρω τη ομα δα ασθενω ν, 2 gr πενικιλι νης V μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 1 gr 6 ω ρες μετα, σε δευ τερη ομα δα ασθενω ν 1 gr α λατος ερυθρομυκίνης μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 500 mgr 6 ω ρες μετα και σε τρίτη ομα δα ασθενω ν 1 gr βα σης ερυθρομυκίνης μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 500 mgr 6 ω ρες μετα. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, δεν παρατηρη θηκαν διαφορε ς στο ποσοστο αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς μεταξυ των τριω ν ομα δων ελε γχου, η οποία κυμα νθηκε συνολικα στο 2,2% 3. Σε μεταγενε στερη ε ρευνα, ο που χρησιμοποιη θηκαν ακριβω ς οι ίδιες ομα δες ελε γχου, τα συμπερα σματα η ταν παρο μοια και το συνολικο ποσοστο αναζωπυ ρωσης περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς η ταν 2,6%4. Σε παρο μοια ε ρευνα, χορηγη θηκαν σε πρω τη ομα δα ασθενω ν 1 gr κεφαδροξίλης μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και ε να δισκίο placebo 6 ω ρες μετα, σε δευ τερη ομα δα ασθενω ν 1 gr α λατος ερυθρομυκίνης μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 500 mgr 6 ω ρες μετα και σε τρίτη ομα δα ασθενω ν 1 gr βα σης ερυθρομυκίνης μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 500 mgr 6 ω ρες μετα. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, δεν παρατηρη θηκαν εκ νεόυ διαφορε ς στο ποσοστο αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς μεταξυ των τριω ν ομα δων ελε γχου, η οποία κυμα νθηκε συνολικα στο 2%5. Ωστο σο υπα ρχουν και ε ρευνες απο τις οποίες δεν προκυ πτουν σημαντικε ς διαφορε ς στο ποσοστο αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, κατα τη συ γκριση με ομα δες ασθενω ν ο που δεν ε γινε λη ψη κα ποιας αντιβίωσης. Ε τσι, σε ε ρευνα χορηγη θηκαν σε πρω τη ομα δα ασθενω ν 2 gr πενικιλίνης V μιση ω ρα πριν απο την ε ναρξη της θεραπείας και 1 gr 6 ω ρες μετα, σε δευ τερη ομα δα ασθενω ν αδρανε ς placebo με την ίδια ακριβω ς δοσολογία, ενω σε τρίτη ομα δα ασθενω ν δεν ε γινε απολύτως καμία χορη γηση φαρμα κου. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, δεν παρατηρη θηκαν διαφορε ς στο ποσοστο αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς μεταξυ των τριω ν ομα δων ελε γχου, η οποία κυμα νθηκε συνολικα στο 2% 6. Παρο μοια συμπερα σματα προκυ πτουν απο ε ρευνα ο που σε ομα δα ασθενω ν χορηγη θηκαν 3 gr αμοξικιλίνης μια ω ρα πριν απο την ε ναρξη της ενδοδοντικη ς θεραπείας, ε ναντι αδρανου ς placebo με την ίδια ακριβω ς δοσολογία σε ομα δα ασθενω ν-μαρτυ ρων. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, παρατηρη θηκε ποσοστο αναζωπύρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 6% στους ασθενείς που έλαβαν αμοξικιλίνη, ε ναντι 4% στους ασθενείς που ε λαβαν αδρανε ς placebo, χωρίς ο μως οι διαφορε ς να είναι στατιστικα σημαντικε ς. Σε ασθενείς οι οποίοι υποβλη θηκαν σε ενδοδοντικη θεραπεία με δο ντια κλινικη ς δια γνωσης νε- 291 κρου πολφου, ερευνη θηκε η πιθανο τητα μετεμφρακτικη ς αναζωπυ ρωσης περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς. Σε ομα δα ασθενω ν χορηγη θηκαν 2 gr Αμοξικιλίνης 1 ω ρα πριν απο κα θε συνεδρία, ενω σε μια α λλη ομα δα δε χορηγη θηκε καμία αντιβίωση. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, δεν παρατηρη θηκαν στατιστικα σημαντικε ς διαφορε ς μεταξυ των δυ ο ομα δων και οι ερευνητε ς κατε ληξαν στο συμπε ρασμα ο τι η σωστη ενδοδοντικη θεραπεία σε ο λα της τα στα δια, είναι επαρκη ς για τον ε λεγχο της αναζωπυ ρωσης περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 28. Χορη γηση αναλγητικω ν φαρμα κων Η χορη γηση αναλγητικω ν φαρμα κων πριν την ε ναρξη και μετα το πε ρας της ενδοδοντικη ς θεραπείας, πιθανω ς προκαλεί σημαντικη μείωση της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, ειδικο τερα σε ασθενείς που παρουσια ζουν με τριο προς σοβαρο πο νο 18,29 Στις περιπτω σεις αυτε ς ε χει προταθεί η χορη γηση μη στερινοειδω ν αντιφλεγμονωδω ν φαρμα κων η σκευασμα των που περιε χουν κωδεΐνη σε συνδυασμο με αντιβιοτικα 7,30. Ωστο σο υπα ρχει και αναφορα, απο την οποία δεν προκυ πτει σημαντικη διαφορα στη συχνο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς με τη χορη γηση μη στερινοειδω ν αντιφλεγμονωδω ν φαρμα κων. Ε τσι, απο τη χορη γηση σε ομα δα ασθενω ν 500 mg διφλουνιζα λης (επί δυ ο φορε ς την ημε ρα), στους οποίους δο ντια με νεκρο πολφο υποβλη θηκαν σε ενδοδοντικη θεραπεία, δεν προε κυψαν στατιστικα σημαντικε ς διαφορε ς σε συ γκριση με τις ομα δες ασθενω ν που ε λαβαν φα ρμακο placebo η καμία αγωγή 31. Τοποθε τηση σκευασμα των εντο ς των ριζικω ν σωλη νων Η τοποθε τηση η μη εντο ς των ριζικω ν σωλη νων υδροξειδίου του ασβεστίου η σκευα σματος που περιε χει κορτιζο νη (Ledermix), σε χρο νο ελε γχου 4 και 24 ωρω ν μετα απο την ε ναρξη της ενδοδοντικη ς θεραπείας δε φαίνεται να ε χει επίδραση στη συχνο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 32. Παρο μοια συμπερα σματα προκυ πτουν απο ε ρευνα, ο που μετα απο την τοποθε τηση εντο ς των ριζικω ν σωλη νων υδροξειδίου του ασβεστίου η σκευα σματος που περιε χει κορτιζο νη (Ledermix) η φορμοκρεσο λη, δεν παρατηρη θηκε καμία επίδραση στη συχνο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 20. Συ μφωνα με α λλη ε ρευνα, μετα τη χημικομηχανικη επεξεργασία των ριζικω ν σωλη νων ασυμπτωματικω ν δοντιω ν η τοποθε τηση εντο ς τους γε λης 0,12% διγλουκονικη ς χλωρεξιδίνης ε χει ως αποτε λεσμα την αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς σε ποσοστο 5,8%. Αντιθε τως μη εμφα νιση αυτου του φαινομε νου παρατηρη θηκε με την

292 τοποθε τηση πα στας που περιλα μβανε υδροξείδιο του ασβεστίου, καμφορου χο παραμονοχλωροφαινο λη και γλυκερίνη 33. Σε ε ρευνα, που αφορου σε περιπτω σεις επανα ληψης ενδοδοντικη ς θεραπείας η ενδοδοντικη ς θεραπείας σε δο ντια με νεκρο πολφό, η τοποθε τηση μετα απο τη χημικομηχανικη επεξεργασία των ριζικω ν σωλη νων πα στας που περιλα μβανε υδροξείδιο του ασβεστίου και καμφορου χο παραμονοχλωροφαινο λη, είχε ως αποτε λεσμα την αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς σε ποσοστο 1,9% 34. Γενικα, η τοποθε τηση εντο ς των ριζικω ν σωλη- νων υδροξειδίου του ασβεστίου φαίνεται πως ευνοεί την προ ληψη και τη θεραπεία της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, καθω ς απο τους κρίσιμους παρα γοντες που συμβα λλουν στην εκδη λωση του φαινομένου, είναι η παρουσία μικροβίων στο ριζικο σωλη να. Το υδροξείδιο του ασβεστίου δημιουργεί αλκαλικο περιβα λλον, που ευνοεί τη μείωση των αποικιω ν των μικροβίων, αλλα και των τοξικω ν τους προϊο ντων, και η τοποθε τησή του εντο ς των ριζικω ν σωλη νων κρίνεται σκο πιμη για χρονικο δια στημα τουλα χιστον μιας εβδομα δας, ω στε να επιτευχθεί η αντιμικροβιακη του δρα ση 16. Ενδοδοντικη θεραπεία σε μία συνεδρία Το θε μα της επίδρασης του αριθμου των συνεδριω ν, κατα τις οποίες πραγματοποιείται η ενδοδοντικη θεραπεία, στην αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, ε χει απασχολη σει τους ερευνητε ς και σχετίζεται εμμε σως και με την τοποθε τηση η μη σκευασμα των εντο ς των ριζικω ν σωλη νων. Είναι γενικα αποδεκτο ο τι η καλυ τερη προ ληψη αυτου του φαινομε νου επιτυγχα νεται με την ολοκλη ρωση της χημικομηχανικη ς επεξεργασίας των ριζικω ν σωλή- νων κατα την πρω τη συνεδρία 16, το ερω τημα ο μως εα ν θα πρε πει να γίνει α μεσα και η ε μφραξη, παραμε νει αντικείμενο ε ρευνας. Πολλε ς ε ρευνες υποστηρίζουν ο τι η ε μφραξη των ριζικω ν σωλη νων σχετίζεται με μικρο τερη συχνο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς και μείωση του πόνου 21,29. Έ τσι, η ολοκλη ρωση της ενδοδοντικη ς θεραπείας σε μια συνεδρία, οδηγεί λιγο τερο συχνα σε μετεπεμβατικο πο νο απο ο τι μια θεραπεία πολλω ν συνεδριω ν 35, παρουσια ζοντας θετικη συσχε τιση των αναζωπυρω σεων της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς με τις πολλαπλε ς συνεδρίες, τις επαναλη ψεις των ενδοδοντικω ν θεραπειω ν, την παρουσία προ-επεμβατικου πο νου, την υ παρξη περιακρορριζικη ς αλλοίωσης και τη χρη ση αναλγητικω ν φαρμα κων 17. Σε ασθενείς οι οποίοι υποβλη θηκαν σε ενδοδοντικη θεραπεία, ε χοντας δο ντια με νεκρο πολφο, εξετα σθηκε η αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, μετα απο θεραπεία σε μια η δυό συνεδρίες. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, στην περίπτωση της Κόκκας και συν ενδοδοντικη ς θεραπείας σε δυό συνεδρίες, παρατηρη θηκε ποσοστο αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 8%, ενω στην περίπτωση που ολοκληρω θηκε η θεραπεία σε μια συνεδρία, το ποσοστο η ταν 3% 36. Α λλοι ερευνητε ς κατε ληξαν στο συμπε- ρασμα ο τι η ενδοδοντικη θεραπεία σε μια συνεδρία, σε δο ντια με ζωντανο η νεκρο πολφο, αλλα ακο μα και σε δο ντια με περιακρορριζικη φλεγμονη, μπορεί να θεωρείται ασφαλη ς επιλογη ως προς την πιθανο τητα της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς 37. Ωστο σο, α λλος ερευνητη ς υποστη ριξε ο τι η πολλα υποσχο μενη ενδοδοντικη θεραπεία σε μια συνεδρία, με συ γχρονη την προφυλακτικη λη ψη φαρμα κων για την παρεμπο διση εμφα νισης κυτταρίτιδας, δεν παρε χει πλεονεκτη ματα ε ναντι της περισσο τερο παραδοσιακη ς ενδοδοντικη ς προσε γγισης του ασθενη, η οποία μπορεί να είναι πιο ευεργετικη 9. Ά λλοι ερευνητε ς μελε τησαν τη συχνο τητα εμφα νισης αναζωπυ ρωσης περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς μετα απο ενδοδοντικη θεραπεία μιας συνεδρίας και πολλαπλω ν συνεδριω ν και ανε λυσαν τα δεδομε να με βα ση τη ζωτικο τητα του πολφου και την παρουσία η απουσία προ-επεμβατικου και μετεμφρακτικου πο νου. Σε ποσοστο 8.1% παρουσια στηκε αναζωπυ ρωση της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς των δοντιω ν τα οποία θεραπευ τηκαν σε πολλαπλε ς επισκε ψεις, ενω μεγαλυ τερο η ταν το ποσοστο για τα δο ντια που ολοκληρω θηκε η θεραπεία τους σε μια μο νο επίσκεψη (18,3% αντίστοιχα). Επιπλεόν, παρατη ρησαν ο τι ο μετεμφρακτικο ς πο νος συνε βη σε μικρο τερο βαθμο στα δο ντια με ζωντανο πολφο 38. Σε μια α λλη ε ρευνα, στην οποία απαιτη θηκε επανάληψη ενδοδοντικη ς θεραπείας σε 218 περπτω σεις, αξιολογη θηκε η μετεμφρακτικη αναζωπυ ρωση περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς μετα απο θεραπεία σε μια η δυ ο συνεδρίες. Στην πρω τη περίπτωση, μετα τη χημικομηχανικη επεξεργασία, ακολου θησε και η ε μφραξη των ριζικω ν σωλη νων με την τεχνικη της πλα γιας συμπυ κνωσης γουταπε ρκας και φυ ραμα ΑΗ 26, ενω στη δευ τερη τοποθετη θηκε στους ριζικου ς σωλη νες συνδυασμο ς υδροξειδίου του ασβεστίου και χλωρεξιδίνης με προσωρινη ε μφραξη. Συ μφωνα με τα αποτελε σματα, παρατηρη θηκε στατιστικα σημαντικη μικρο τερη αναζωπυ ρωση περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς στις περιπτω σεις ο που η επανα ληψη της ενδοδοντικη ς θεραπείας ε γινε σε δυό συνεδρίες 39. Σε ε ρευνα ο που εξετα σθηκε η μετεμφρακτικη αναζωπυ ρωση φλεγμονη ς ασυμπτωματικω ν νεκρω ν α νω τομε ων, δεν προε κυψαν διαφορε ς ανα μεσα στις περιπτω σεις που η ενδοδοντικη θεραπεία ε γινε σε μια η δυό συνεδρίες 27. Πολλοί, βε βαια, είναι οι συγγραφείς που αναφε ρουν ο τι δεν υπα ρχει σημαντικη διαφορα στη συχνο τητα εμφα νισης του επω δυνου αυτου φαινομε νου η στο ποσοστο ενδοδοντικη ς επιτυχίας, μεταξυ θεραπειω ν μίας συνεδρίας η περισσο τερων συνεδριω ν 19,21,40. ʻΑ λλοι ερευνητε ς δεν

Αναζωπύρωση περιακρορριζικής φλεγμονής παρατη ρησαν καμία στατιστικα σημαντικη διαφορα στη συχνο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς, η οποία είναι δυνατο ν να συμβεί κατα την ενδοδοντικη θεραπεία μίας η δυ ο συνεδριω ν. Διαπίστωσαν ο μως ο τι οι πιθανο τητες ανα πτυξη ς του, αυξα νουν ο ταν η θεραπεία τείνει να ολοκληρωθεί σε τρεις η περισσο τερες επισκε ψεις. Κυρίως επιση μαναν ο τι η παρουσία περιακρορριζικη ς αλλοίωσης, είναι η σημαντικο τερη παρα μετρος για την εμφα νιση αναζωπυ ρωσης περακρορριζικη ς φλεγμονη 29. Συμπερα σματα 1. Η χορη γηση αναλγητικω ν φαρμα κων πριν την ε ναρξη και μετα το πε ρας της ενδοδοντικη ς θεραπείας, πιθανω ς προκαλεί σημαντικη μείωση της αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς. 2. Η χορη γηση αναλγητικω ν φαρμα κων πιθανω ς να μειω νει την πιθανο τητα εκδη λωσης του φαινομε νου, ο πως και η τοποθε τηση μεταξυ των συνεδριω ν εντο ς των ριζικω ν σωλη νων υδροξειδίου του ασβεστίου. Ωστο σο υπα ρχουν και απο ψεις που αναφε ρουν ο τι η τοποθε τηση σκευασμα των εντο ς των ριζικω ν σωλη νων δεν ε χει κα ποια επι πτωση στην πιθανο τητα αναζωπυ ρωσης της περιακρορριζικη ς φλεγμονη ς. 3. Αντικρουο μενες απο ψεις υπα ρχουν ως προς την επιλογη της ολοκλη ρωσης της ενδοδοντικη ς θεραπείας σε μια η περισσο τερες συνεδρίες, προκειμε νου να αποφευχθεί η εμφα νιση flare up. Η συ γχυση που υπα ρχει στη βιβλιογραφία, ως προς την ακριβη απο δοση του φαινομε νου, περιλαμβα νοντας διαφορετικα κριτη ρια, επιτείνει τη δια σταση των ερευνητω ν. Η προτίμηση της ενδοδοντικη ς θεραπείας σε μια συνεδρία, θα πρε πει να βασίζεται σε προσεκτικη επιλογη του περιστατικου και στη σωστη κατα ρτιση και εμπειρία του επεμβαίνοντα. Βιβλιογραφιά 1. Glossary. Contemporary Terminology for Endodontics. American Association of Endodontics. Chicago IL 1998. 2. Mata E, Koren LZ, Morse DR, Sinai IH. Prophylactic use of penicillin V in teeth with necrotic pulps and asymptomatic periapical radiolucencies. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1985; 60:201-7. 3. Morse DR, Furst ML, Belott RM, Lefkowitz RD, Spritzer IB, Sideman BH. Infectious flare-ups and serious sequelae following endodontic treatment: A prospective randomized trial on efficacy of antibiotic prophylaxis in cases of asymptomatic pulpal-periapical lesions. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1987; 64:96-109. 4. Abbott AA, Koren LZ, Morse DR, Sinai IH, Doo RS, Furst ML. A prospective randomized trial on efficacy of antibiotic prophylaxis in asymptomatic teeth with pulpal 293 necrosis and associated pericapical pathosis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1988; 66:722-33. 5. Morse DR, Furst ML, Lefkowitz RD, DʼAngelo D, Esposito JV. A comparison of erythromycin and cefadroxil in the prevention of flare-ups from asymptomatic teeth with pulpal necrosis and associated periapical pathosis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1990; 69:619-30. 6. Walton RE, Chiappinelli J. Prophylactic Penicillin: Effect on Posttreatment Symptoms following Root Canal Treatment of Asymptomatic Periapical Pathosis. J Endod. 1993; 19: 466-70. 7. Pickenpaugh L, Reader A, Beck M, Meyers WJ, Peterson LJ. Effect of Prophylactic Amoxicillin on Endodontic Flare-Up in Asymptomatic, Necrotic Teeth. J Endod. 2001; 27: 53-56. 8. Glassman GD. Flare-up with associated paresthesia of a mandibular second premolar with three root canals. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1987; 64:110-3. 9. Matusow RJ. The flare-up phenomenon in endodontics: a clinical perspective and review. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1988; 65:750-3. 10. Weisman MI. Εndodontic cellulitis 'flare-up'. Case report. Aust Dent J. 1996; 41:213. 11. Ehrmann EH. Endodontic cellulitis 'flare-up': clinical implications. Aust Dent J. 1996; 41:62-3. 12. Messer HH. Endodontic cellulitis 'flare-up'. Aust Dent J. 1996; 41:61-2. 13. Cohn SA. Endodontic cellulitis 'flareup': clinical implications. Aust Dent J. 1995; 40:342. 14. Matusow RJ. Endodontic cellulitis 'flare-up'. Case report. Aust Dent J. 1995; 40:36-8. 15. Rimmer A. The flare-up index: a quantitative method to describe the phenomenon. J Endod. 1993; 19:255-6. 16. Cohen AS, Brown DC. Orofacial dental pain emergencies: Endodontic diagnosis and management. In: Cohen S and Burns RC (eds) «Pathways of the pulp». Mosby, St Louis 2002, pp 31-75. 17. Imura N. Zuolo ML. Factors associated with endodontic flare-ups: a prospective study. Int Endod J. 1995; 28:261-5. 18. Torabinejad M, Kettering JD, McGraw JC, Cummings RR, Dwyer TG, Tobias TS. Factors associated with endodontic interappointment emergencies of teeth with necrotic pulps. J Endod. 1988;14:261-6. 19. Trop M. Flare-up rate of single visit endodontics. Int Endod J. 1991 Jan;24(1):24-6. 20. Trope M. Relationship of intracanal medicaments to endodontic flare-ups. Endod Dent Traumatol. 1990; 6:226-9. 21. Walton R, Fouad A. Endodontic interappointment flareups: a prospective study of incidence and related factors. J Endod. 1992 ;18:172-7. 22. Siqueira JF Jr. Microbial causes of endodontic flare-ups. Int Endod J. 2003; 36:453-63. 23. Cha vez de Paz Villanueva LE. Fusobacterium nucleatum in endodontic flare-ups. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2002; 93:179-83. 24. Morse DR, Furst ML, Belott RM, Lefkowitz RD, Spritzer IB, Sideman BH. A prospective randomized trial comparing periapical instrumentation to intracanal instrumentation in cases of asymptomatic pulpal-periapical

294 Κόκκας και συν lesions. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1987; 64:734-41. 25. Tsesis I, Faivishevsky V, Fuss Z, Zukerman O. Flareups after endodontic treatment: a meta-analysis of literature. J Endod. 2008; 34:1177-81. 26. Iqbal M, Kurtz E, Kohli M. Incidence and factors related to flare-ups in a graduate endodontic programme. Int Endod J. 2009; 42:99-104. 27. Al-Negrish AR, Habahbeh R. J Dent. Flare up rate related to root canal treatment of asymptomatic pulpally necrotic central incisor teeth in patients attending a military hospital. 2006; 34:635-40. 28. Contardo L, Meneguzzi E, Cadenaro M, Di Lenarda R. Clinical evaluation of antibiotic prophylaxis before endodontic treatment of necrotic teeth. Minerva Stomatol. 2005; 54:153-60. 29. Torabinejad M et al. Effectiveness of various medications on postoperative pain following root canal obturation. J Endod. 1994; 20:427. 30. Selden HS. Patient empowerment--a strategy for pain management in endodontics. J Endod. 1993; 19:521-3. 31. Alac am T, Tinaz AC. Interappointment emergencies in teeth with necrotic pulps. J Endod. 2002; 28:375-7. 32. Ehrmann EH, Messer HH, Clark RM. Flare-ups in endodontics and their relationship to various medicaments. Aust Endod J. 2007; 33:119-30. 33. Gama TG, de Oliveira JC, Abad EC, Roĉ as IN, Siqueira JF Jr. Postoperative pain following the use of two differ- ent intracanal medications. Clin Oral Investig. 2008;12:325-30. 34. Siqueira JF Jr, Ro c as IN, Favieri A, Machado AG, Gahyva SM, Oliveira JC, Abad EC. Incidence of postoperative pain after intracanal procedures based on an antimicrobial strategy. J Endod. 2002;28:457-60. 35. Roane JB, Dryden JA, Grimes EW. Incidence of postoperative pain after single- and multiple-visit endodontic procedures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1983; 55:68. 36. Eleazer PD, Eleazer KR. Flare-up rate in pulpally necrotic molars in one-visit versus two-visit endodontic treatment. J Endod. 1998; 24:614-6. 37. Kahloro FA, Mirza AJ. A study of flare-ups following single-visit root canal treatment in endodontic patients. J Coll Physicians Surg Pak. 2009; 19:410-2. 38. Oginni A, Udoye CI. Endodontic flare-ups: comparison of incidence between single and multiple visits procedures in patients attending a Nigerian teaching hospital. Odontostomatol Trop. 2004; 27:23-7. 39. Yoldas O, Topuz A, Isc i AS, Oztunc H. Postoperative pain after endodontic retreatment: single- versus twovisit treatment. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2004; 98:483-7. 40. Mor C, Rotstein I, Friedman S. Incidence of interappointment emergency associated with endodontic therapy. 1992; 18:509.