Για παραπομπή : Γαβράδες

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Αριστοκρατική οικογένεια με καταγωγή από το ανατολικό τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τη Χαλδία. Εμφανίστηκε στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα και τα μέλη της ασκούσαν κυρίως στρατιωτικά καθήκοντα. Συχνά τάσσονταν εναντίον των εκπροσώπων της αυτοκρατορικής εξουσίας. Μετά την εισβολή των Σελτζούκων στη Μικρά Ασία, κάποια μέλη των Γαβράδων κατατάχθηκαν σε τουρκικές υπηρεσίες. Μέλη της οικογένειας αυτής δραστηριοποιήθηκαν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος-15ος αιώνας) έχασαν τα εξέχοντα κρατικά αξιώματα που διατηρούσαν και πλέον εντοπίζονταν σε δυτικές περιοχές της αυτοκρατορίας. Κύρια Ιδιότητα αριστοκρατική οικογένεια, περίοδος δράσης: β μισό 10ου-15ος αι. 1. Εισαγωγή Η αριστοκρατική οικογένεια των Γαβράδων καταγόταν από το ανατολικό τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από τη Χαλδία, με την οποία για μακρά περίοδο διατηρούσε δεσμούς. Οι πρώτοι εκπρόσωποί της εμφανίζονται στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα. Τα μέλη αυτής της οικογένειας είχαν κατά παράδοση δεσμούς με το στρατό. Αντίθετα με άλλες βυζαντινές αριστοκρατικές οικογένειες της Μεσοβυζαντινής περιόδου, η οικογένεια των Γαβράδων δεν εξαφανίστηκε από το προσκήνιο με την επέκταση των Σελτζούκων. Από τα τέλη του 11ου αιώνα, όταν το Βυζάντιο άρχισε να χάνει τις επαρχίες του στη Μικρά Ασία, τα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων άλλοτε εντάσσονταν στην υπηρεσία των νέων ηγεμόνων των Σελτζούκων κι άλλοτε παρέμεναν πιστά στο Βυζάντιο και πρόβαλλαν αντίσταση στους Σελτζούκους κατά περιόδους διοικούσαν αυτόνομα τις περιοχές του θέματος της Χαλδίας και το κέντρο της, την Τραπεζούντα. Μετά την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας ορισμένα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων παρέμειναν στο νέο κράτος, αν και φαίνεται ότι η κυριαρχία εκεί των Μεγάλων Κομνηνών τούς καταδίκασε σε πιο περιθωριακό ρόλο. Κατά την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος-15ος αιώνας) το επώνυμο αυτό μνημονεύεται και στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου. 2. Καταγωγή της οικογένειας των Γαβράδων Η εθνική καταγωγή των Γαβράδων δεν είναι βέβαιη. Εικάζεται ότι ήταν οικογένεια αρμενικής καταγωγής. 1 Όμως, η ετυμολογία του επωνύμου δείχνει ότι το όνομα Γαβράς, σε διαφορετικές μορφές, συναντάται στην περσική, αραβική και τουρκική γλώσσα και ότι χαρακτηρίζει τον ξένο-χριστιανό σε μουσουλμανικό περιβάλλον. 2 Η οικογένεια των Γαβράδων διατηρούσε από παλιά δεσμούς με το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα με την περιοχή της Χαλδίας και με το κέντρο αυτού του θέματος, την Τραπεζούντα. Επίσης, οι ήταν παραδοσιακά στρατιωτική οικογένεια. Αρχίζοντας από το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα, από τότε που χρονολογούνται τα πρώτα στοιχεία για την οικογένεια, τα μέλη της μνημονεύονται ως ικανοί στρατιώτες με σημαντικά στρατιωτικά αξιώματα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι εκπρόσωποί της εμφανίζονταν συχνά στο ρόλο μη νομιμοφρόνων υπηκόων των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. 3. Οι πρώτοι εκπρόσωποι της οικογένειας των Γαβράδων, τέλη 10ου και πρώτο μισό 11ου αιώνα Οι πρώτες πληροφορίες για τους προέρχονται από την εποχή της βασιλείας του Βασιλείου Β (976-1025). Αναφέρεται ότι ο πρώτος γνωστός Γαβράς, ο Κωνσταντίνος, έλαβε μέρος στη στάση του ισχυρού άνδρα από τη Μικρά Ασία Βάρδα Σκληρού (976-979) και ότι σκοτώθηκε το 979, πιθανόν στη σύγκρουση με τον αυτοκρατορικό στρατό. 3 Στη διάρκεια της διακυβέρνησης του ίδιου αυτοκράτορα αναφέρεται ακόμα ένας γόνος της οικογένειας των Γαβράδων, ο οποίος έλαβε μέρος στον πόλεμο στα Βαλκάνια μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων. Είναι γνωστό ότι ο Γαβράς αυτός ήταν πατρίκιος και ότι το 1018 στη Θεσσαλονίκη κατηγορήθηκε ότι επιθυμεί την ανασύνθεση της βουλγαρικής εξουσίας. Μάλιστα, εξαιτίας αυτού του γεγονότος υπέστη τύφλωση. 4 Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 1/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Δράση εναντίον του αυτοκράτορα ανέπτυξαν και οι εκπρόσωποι της επόμενης γνωστής γενιάς των Γαβράδων. Στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Δ (1034-1041) μνημονεύεται κάποιος Μιχαήλ Γαβράς μεταξύ των στρατιωτικών διοικητών που στασίασαν εναντίον του αδελφού του αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου, τότε δομέστικου των σχολών της Ανατολής. Η συνωμοσία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Γρηγόριος Ταρωνίτης, οργανώθηκε στην περιοχή του Μεσάνακτα στο θέμα των Ανατολικών. Όταν η συνωμοσία αποκαλύφθηκε, ο Γαβράς τυφλώθηκε μαζί με τους συνεργάτες του (1040). 5 4. Οι την εποχή των πρώτων Κομνηνών Από την εποχή της βασιλείας της δυναστείας των Κομνηνών είναι γνωστοί ορισμένοι γόνοι της οικογένειας των Γαβράδων, οι οποίοι ασκούσαν τα καθήκοντα του δούκα της Χαλδίας και του δούκα της Τραπεζούντας. Ο εξέχων εκπρόσωπος της οικογένειας την εποχή εκείνη ήταν με βεβαιότητα ο Θεόδωρος Γαβράς. Καταγόταν από τη Χαλδία και διακρίθηκε στην άσκηση των στρατιωτικών καθηκόντων του. Φαίνεται ότι μέσω του Θεοδώρου η οικογένεια των Γαβράδων απέκτησε συγγενικούς δεσμούς πρώτα με την οικογένεια των Ταρωνιτών και στη συνέχεια, έμμεσα, και με τους Κομνηνούς. Εικάζεται ότι η πρώτη σύζυγός του Ειρήνη καταγόταν από την οικογένεια των Ταρωνιτών. 6 Μετά το θάνατό της (πριν από το 1091) ο Θεόδωρος νυμφεύθηκε μια Αλανή, η οποία ήταν συγγενής της συζύγου του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού, αδελφού του Αλεξίου Α. 7 Ο Θεόδωρος Γαβράς ήταν ικανότατος στρατηγός και έλαβε μέρος στις μάχες εναντίον των Σελτζούκων. Για πολλά χρόνια (από το 1067 έως το 1074/1075) κατείχε το αξίωμα του δούκα της Χαλδίας. Μετά την απελευθέρωση της Τραπεζούντας (1075) αποσύρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όμως όταν ανέλαβε την εξουσία ο Αλέξιος Α Κομνηνός (1081-1118), τον διόρισε δούκα της Τραπεζούντας. 8 Από τη μία πλευρά, ο διορισμός αυτός ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης να ανατεθεί η άμυνα της Χαλδίας και της πρωτεύουσάς της Τραπεζούντας σε ικανό στρατηγό, ο οποίος παραδοσιακά ασκούσε μεγάλη επιρροή στις τοπικές εξελίξεις στην προαναφερόμενη περιοχή. Από την άλλη πλευρά, ο Αλέξιος Α επιθυμούσε να απομακρύνει το Θεόδωρο Γαβρά από την πρωτεύουσα, καθώς δεν είχε εμπιστοσύνη στη νομιμοφροσύνη του. 9 Για να την εξασφαλίσει, ο αυτοκράτορας κράτησε στην Κωνσταντινούπολη όμηρο το γιο του Θεοδώρου, το Γρηγόριο Γαβρά. Το ότι μεταξύ του αυτοκράτορα και του δούκα της Τραπεζούντας δεν υπήρχε εμπιστοσύνη φαίνεται και από το γεγονός ότι ο Θεόδωρος Γαβράς προσπάθησε να απαγάγει το γιο του και να τον πάρει μαζί του στην πολύ πιο ασφαλή για την οικογένεια των Γαβράδων περιοχή της Τραπεζούντας. Όμως ο Αλέξιος Α κατόρθωσε να πείσει το Θεόδωρο Γαβρά να επιστρέψει το γιο του στην Κωνσταντινούπολη, εδραιώνοντας τη νέα συμφωνία μεταξύ των Γαβράδων και των Κομνηνών με τον αρραβώνα του Γρηγορίου με τη Μαρία, μία από τις κόρες του. 10 Πάντως, ο γάμος αυτός δεν έγινε, και τη Μαρία Κομνηνή παντρεύτηκε ο Νικηφόρος Κατακαλών Ευφορβηνός. 11 Ο Θεόδωρος Γαβράς ηγήθηκε με επιτυχία των πολέμων εναντίον των Τούρκων στην περιοχή της Χαλδίας, όμως αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε στη Θεοδοσιούπολη. Μετά το θάνατό του, το 1098, ανακηρύχθηκε άγιος και μάρτυρας. 12 Αργότερα ο Κωνσταντίνος Γαβράς, ανιψιός (ή γιος ή αδελφός) του Θεοδώρου, μετέφερε τα λείψανά του στην Τραπεζούντα, στην εκκλησία που ήταν αφιερωμένη σε αυτόν. 13 Ο προαναφερθείς γιος του Θεοδώρου Γαβρά, ο Γρηγόριος, μορφώθηκε στην αυλή του Αλεξίου Α υπό την εποπτεία των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας. Όμως, όπως και ο πατέρας του, έτσι και ο ίδιος δε θέλησε να υπακούσει τον αυτοκράτορα και να παραμείνει στην πρωτεύουσα και το 1091/1092 επιχείρησε να διαφύγει από την Κωνσταντινούπολη και να καταφύγει στον πατέρα του, κύριο της Τραπεζούντας. Όταν ανακαλύφθηκε η συνωμοσία του, ο Αλέξιος Α τον φυλάκισε στη Φιλιππούπολη, απ όπου απελευθερώθηκε αργότερα. Για τη μετέπειτα σταδιοδρομία του δεν μπορεί με βεβαιότητα να λεχθεί κάτι, διότι δεν υπάρχουν στοιχεία στις πηγές. 14 Επιτυχή στρατιωτική σταδιοδρομία είχε και ο προαναφερθείς Κωνσταντίνος Γαβράς. 15 Άρχισε την υπηρεσία του την εποχή του Αλεξίου Α, ο οποίος τον διόρισε στρατηγό Φιλαδελφείας. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Β Κομνηνού (1119-1143) ήταν δούκας της Χαλδίας. Το αξίωμα αυτό το κατείχε περίπου από το 1119 έως το 1140. Τα τελευταία δεκατέσσερα Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 2/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια χρόνια (από το 1126) διοικούσε τη Χαλδία αυτόνομα και ανεξάρτητα από τον αυτοκράτορα, ο οποίος τον είχε τοποθετήσει στο αξίωμα αυτό. 16 Ο Ιωάννης Β κατόρθωσε να νικήσει αυτό τον απείθαρχο ισχυρό άνδρα το 1140, η περαιτέρω δράση του οποίου δε μας είναι γνωστή. Τα κατορθώματα των Γαβράδων, ιδίως του Θεοδώρου και του Κωνσταντίνου, ενέπνευσαν μια σειρά επικών τραγουδιών στην περιοχή του Πόντου. Η παράδοση αυτή δε μας έχει διασωθεί, καθώς η σωζόμενη σήμερα εκδοχή του Άσματος του Γαβρά είναι συναρμογή στίχων από το Έπος του Διγενή Ακρίτα και τη Χρονική Σύνοψη του Κωνσταντίνου Μανασσή, η δε σύνθεσή του ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Η ύπαρξη όμως μιας μεσαιωνικής επικής παράδοσης σχετικά με τους δεν αμφισβητείται από τους μελετητές. 17 5. Η οικογένεια των Γαβράδων το 12ο και 13ο αιώνα στην υπηρεσία των Βυζαντινών και των Σελτζούκων Στα μετέπειτα χρόνια η τύχη της οικογένειας των Γαβράδων διαφέρει από αυτή των υπόλοιπων αριστοκρατικών βυζαντινών οικογενειών, καθώς η εισβολή των Σελτζούκων στις ανατολικές επαρχίες δε μείωσε αλλά αντίθετα ενίσχυσε την επιρροή της. Οι απλώς προσαρμόστηκαν στη νέα κατάσταση. Κάποιοι εκπρόσωποί της εντάχθηκαν στην υπηρεσία των νέων ηγεμόνων, ενώ άλλοι παρέμειναν πιστοί στο Βυζαντινό αυτοκράτορα. Ήδη στη διάρκεια του πρώτου μισού του 12ου αιώνα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων μνημονεύονται μεταξύ των υπηκόων του Σελτζούκου σουλτάνου. Ορισμένοι από αυτούς γεννήθηκαν ή απέκτησαν παιδεία στο Βυζάντιο, όμως αργότερα κατέφυγαν στους Σελτζούκους. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση ενός Γαβρά που πολέμησε εναντίον των Βυζαντινών στην περιοχή του σουλτανάτου του Ρουμ, 18 τον αιχμαλώτισε το 1146 ο Μανουήλ Α Κομνηνός (1143-1180) και στη συνέχεια τον αποκεφάλισε. 19 Στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα μνημονεύονται και ορισμένοι εκπρόσωποι της οικογένειας των Γαβράδων που είχαν υψηλά αξιώματα στη διάρκεια της διακυβέρνησης του σουλτάνου του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Β (1155-1192). Μεταξύ αυτών πρέπει να αναφέρουμε τον εμίρη Γαβρά, ο οποίος, αφού διέφυγε στον Αρσλάν Β, έγινε ένας από τους έμπιστους του σουλτάνου. Δύο φορές ανέλαβε το ρόλο του απεσταλμένου του σουλτάνου στο Μανουήλ Α, όσο διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις στο Μυριοκέφαλο το 1175/1176. 20 Από τα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων την υψηλότερη θέση στη σελτζουκική αυλή κατέλαβε ο Ikstiyar Al-Din Hasan Ibn Γαβράς ως βεζίρης του Αρσλάν Β. 21 Ταυτόχρονα ο Μιχαήλ Γαβράς υπηρετούσε πιστά το συγγενή του Μανουήλ Α. Στην αρχή βρέθηκε στα δυτικά τμήματα της αυτοκρατορίας, όπου ως δούκας του Σιρμίου έλαβε μέρος στις μάχες με τους Ούγγρους. Αργότερα ο αυτοκράτορας τον έστειλε στην Ανατολή. Το 1175 ο στρατηγός αυτός παρέδωσε την Αμάσεια στους Σελτζούκους και για το λόγο αυτό φυλακίστηκε. 22 Από το 13ο αιώνα είναι γνωστός ο χριστιανός αριστοκράτης Τζοβάνι ντε Γκάβρα (ή Γαβράς), ο οποίος βρισκόταν στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου Kaykubad Α (1219-1236). Ήταν Σελτζούκος πρεσβευτής στην Ευρώπη στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων το 1234. Κατά την παραμονή του στη Δύση συναντήθηκε με τον πάπα Γρηγόριο Θ (1227-1241) και με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β (1212-1250). 6. Οι στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, στην περιοχή της τέως Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δημιουργήθηκαν νέα ελληνικά και λατινικά κρατίδια. Όμως, λίγο πριν από την άλωση οι γιοι του Ανδρονίκου Α Κομνηνού (1183-1185), οι οποίοι υιοθέτησαν την προσωνυμία Μεγάλοι Κομνηνοί, ίδρυσαν την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1204-1261) στις νοτιοανατολικές ακτές της Μαύρης θάλασσας. Επειδή οι παραδοσιακά είχαν δεσμούς με την περιοχή της Τραπεζούντας, είναι σαφές ότι ορισμένοι δραστηριοποιούνταν και στο κράτος αυτό. Ένας από αυτούς διορίστηκε διοικητής της Σινώπης, την οποία οι Μεγάλοι Κομνηνοί επανέκτησαν από τους Τούρκους περίπου το 1254 (ή το 1258/1259). 23 7. Οι στο ύστερο Βυζάντιο (δεύτερο μισό 13ου-15ος αιώνας) Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 3/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Από το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα εμφανίζονται στις πηγές προσωπικότητες με το επώνυμο Γαβράς για τους οποίους στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να λεχθεί ότι ανήκουν στα επιφανή στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας. Έτσι από το 14ο αιώνα είναι γνωστοί κάποιος Μανουήλ Δούκας Κομνηνός Γαβράς, δωρητής μιας μονής στη Μικρά Ασία, 24 και οι Δημήτριος και Γεώργιος Γαβράς, πάροικοι της μονής Ξηροποτάμου. 25 Ο Ιωάννης Γαβράς Καβαλλάριος ήταν εταιρειάρχης Σερρών στα μέσα του 14ου αιώνα. 26 Ο πιο γνωστός μεταξύ των Γαβράδων του ύστερου Βυζαντίου ήταν ο Μιχαήλ Γαβράς. Γεννήθηκε περίπου το 1290 και πέθανε μετά το 1350. Ιδιαίτερη σημασία έχει η αλληλογραφία με τους συγχρόνους του, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Ιωάννης Γλυκύς, ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός (1347-1354) και άλλοι. 27 1. Каждан, А.П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв. (Ереван 1975), σελ. 88-89. 2. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 165-166 Πρβλ. Каждан, А.П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв. (Ереван 1975), σελ. 89. Υπάρχει πιθανότητα το επώνυμο Γαβράς να προέρχεται από το όνομα Γαβριήλ, βλ. Άμαντος, Κ., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων (Αθήνα 1955), σελ. 140, σημ. 5. 3. Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ. 322, 325. 4. Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ. 364. Παραμένει ασαφές αν ο Γαβράς αυτός ανήκε στους Βούλγαρους αξιωματούχους ή πρόκειται για γόνο των Βυζαντινών Γαβράδων. Σε περίπτωση που πρόκειται για γόνο των Γαβράδων της Μικράς Ασίας, δεν είναι σαφές γιατί ήθελε την ανασύσταση του βουλγαρικού κράτους στα Βαλκάνια και ποια ήταν η σχέση του με τη Βουλγαρία του Σαμουήλ, βλ. Каждан, А.П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв. (Ереван 1975), σελ. 89. 5. Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ. 412. 6. Σύμφωνα με τον Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 175, ο πρώτος γάμος του Θεοδώρου Γαβρά πραγματοποιήθηκε πριν από το 1067. 7. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 175. 8. Anne Comnène, Alexiade 2, Leib, B. (επιμ.), (Paris 1943), σελ. 151 Schlumberger, G., Sigillographie de l Empire byzantin (Paris 1884), σελ. 665. 9. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή, ο Αλέξιος Α, γνωρίζοντας το θράσος και τη δράση του Θεοδώρου Γαβρά, αποφάσισε να τον απομακρύνει από την πρωτεύουσα, βλ. Anne Comnène, Alexiade 2, Leib, B. (επιμ.), (Paris 1943), σελ. 151. 10. Αρχικά ο Γρηγόριος Γαβράς ήταν αρραβωνιασμένος με μία από τις κόρες του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού, όμως αυτός ο γάμος δεν έγινε διότι ο πατέρας του Γρηγορίου, ο Θεόδωρος, νυμφεύθηκε δεύτερη φορά μια συγγενή της συζύγου του Ισαακίου Κομνηνού, βλ. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 176 Skoulatos, B., Les personnages byzantins de l Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse (Université de Louvain, Recueil de Travaux d Histoire et de Philologie 6e série, fasc. 20, Louvain 1980), σελ. 107-108. 11. Βαρζός, Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών Ι (Θεσσαλονίκη 1984), σελ. 198-199. 12. Για το ζήτημα της ανακήρυξης του Θεοδώρου Γαβρά σε άγιο, βλ. Skoulatos, B., Les personnages byzantins de l Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse (Université de Louvain, Recueil de Travaux d Histoire et de Philologie 6e série, fasc. 20, Louvain 1980), σελ. 297, σημ. 19. Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 4/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 13. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Α., «Συμβολαί εις την ιστορίαν Τραπεζούντος», Византийский временник 12 (1906), σελ. 136. 14. Ορισμένοι ερευνητές πρότειναν την ταύτιση του Γρηγορίου Γαβρά με το Γρηγόριο Ταρωνίτη, δούκα της Τραπεζούντας το 1103/1104, τον οποίο μνημονεύει η Άννα Κομνηνή, βλ. Anne Comnène, Alexiade 3, Bleib, B. (επιμ.), (Paris 1945), σελ. 75-76. Επίσης βλ. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 176. Όμως, η ταύτιση αυτή δε φαίνεται ορθή, διότι είναι λίγες οι πιθανότητες η Άννα Κομνηνή να έχει μπερδέψει τις δύο αυτές προσωπικότητες, βλ. Каждан, А.П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв. (Ереван 1975), σελ. 91 Skoulatos, B., Les personnages byzantins de l Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse (Université de Louvain, Recueil de Travaux d Histoire et de Philologie 6e série, fasc. 20, Louvain 1980), σελ. 108, σημ. 9. 15. Δεν είναι γνωστό τι συγγένεια είχαν ο Κωνσταντίνος και ο Θεόδωρος Γαβράς, βλ. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 177. 16. Petit, L., Théodore Prodromos, Monodie sur Étienne Skylitzès, métropolite de Trébizonde, IRAIK 8 (1908), σελ. 10. Πρβλ. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 177. 17. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 168-9, σημ. 22 Rosenqvist, J.O., Byzantine Trebizond: A provincial literary landscape, στο Volt, I. Päll, J. (επιμ.), Byzantino-Nordica 2004. Papers presented at the international symposium of Byzantine studies held on 7-11 May 2004 in Tartu, Estonia (Tartu 2005), σελ. 36. Πρβλ. Λαμψίδης, Ο., «Η Χρονική Σύνοψις του Μανασσή και το άσμα του Γαβρά», Αρχείον Πόντου 22 (1958), σελ. 199-219 Λαμψίδης, Ο., «Το ακριτικόν έπος και το άσμα του Γαβρά», Αρχείον Πόντου 23 (1959), σελ. 33-38. 18. Βλ. Cahen, C., La première pénétration turque en Asie Mineure, Byzantion 18 (1948), σελ. 5-67. 19. Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Manuele Comnenis gestarum ad fidem codicis Vaticani, Meineke, A. (επιμ.), (Bonn 1836), σελ. 56. 20. Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Manuele Comnenis gestarum ad fidem codicis Vaticani, Meineke, A. (επιμ.), (Bonn 1836), σελ. 299 Nicetae Choniatae Historia, van Dieten, J.L. (επιμ.), (Berlin New York 1975), σελ. 89. Πρβλ. Cahen, C., Pre-ottoman Turkey (London 1968), σελ. 103. 21. Cahen, C., Pre-ottoman Turkey (London 1968), σελ. 210. 22. Ο Μιχαήλ Γαβράς ήταν ο δεύτερος σύζυγος της Ευδοκίας Κομνηνής, κόρης του σεβαστοκράτορα Ανδρονίκου Κομνηνού, βλ. Bryer, A., A Byzantine Family: the Gabrades, University of Birmingham Historical Journal 12 (1970), σελ. 180 Βαρζός, Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών ΙI (Θεσσαλονίκη 1984), σελ. 164. 23. Nystazopoulou, M., La dernière reconquête de Sinope par les Grecs de Trébizonde, REB XXII (1964), σελ. 241-249 Cahen, C., Pre-ottoman Turkey (London 1968), σελ. 284. 24. Οι παλαιότεροι μελετητές πίστευαν ότι επρόκειτο για μια μονή στο Μυστρά, βλ. Polemis, D.I., The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography (Historical Studies 22, London 1968), σελ. 120. Ωστόσο, η Άννα Αβραμέα έχει δείξει, μελετώντας εκ νέου την επιγραφική μαρτυρία, ότι η μονή στην οποία πρόσφερε δωρεά ο Μανουήλ Δούκας Κομνηνός Γαβράς (πιθανότατα Γαβράς εξ αγχιστείας) βρισκόταν στη Μικρά Ασία, στην περιοχή της Τρωάδας, και όχι στην Πελοπόννησο. Βλ. Avramea, A., Manuel Ducas Comnene Gavras de Troade: A propos de CIG IV 2, no. 8763, στο Ahrweiler, H. (επιμ.), Geographica Byzantina (Byzantina Sorbonensia 3, Paris 1981), σελ. 37-41. 25. Archives de l Athos III, Actes de Xéropotamou, Bompaire, J. (επιμ.), (Paris 1964), αρ. 18 Β.2-3, σελ. 147. 26. Archives de l Athos II:2, Actes de Kutlumus, Lemerle, P. (επιμ.), (Paris 1988), αρ. 21.30. Για τους στο ύστερο Βυζάντιο βλ. Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit 2 (Wien 1977), στήλ. 3319-3373, βλ. λ. 27. Die Briefe des Michael Gabras (ca. 1290-nach 1350) 2, Fatours, G. (επιμ.), (Wien 1973). Βιβλιογραφία : Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 5/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια ", λήμμα no 3364", Beyer, H.V. Leontiades, I.G. Trapp, E. (eds), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit 3, Wien 1977 Bryer A.A.M., "A Byzantine Family: the Gabrades, c. 979-1653", University of Birmingham Historical Journal, XII, 1970, 164-187 Bryer A.A.M., Fassoulakis S., Nicol D.M., "A Byzantine Family: the Gabrades, An Additional Note", Byzantinoslavica, 36, 1975, 38-45 Chapel A., Kazhdan A., "Gabras", Kazhdan A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium 2, Oxford New York 1991, 812 "Γαβράς Μιχαήλ, λήμμα no 3372", Trapp, E. (ed.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit 2, Wien 1977 Polemis D., The Doukai. A Contribution to Byzantine Prosopography, London 1968, University of London Historical Studies 22 Cahen C., Pre-ottoman Turkey. A general survey of the material and spiritual culture and history c. 1071-1330, London 1968 Nystazopoulou M., "La dernière reconquête de Sinope par les grecs de Trébizonde (1254-1267)", Revue des Etudes byzantines, 22, 1964, 219-241 Cahen C., "La première pénétration turque en Asie Mineure (seconde moitié du XIe siècle)", Byzantion, 18, 1946-1948, 5-67 Βαρζός Κ., Η γενεαλογία των Κομνηνών 1-2, Θεσσαλονίκη 1984, Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 20 Skoulatos B., Les personnages byzantins de l Alexiade. Analyse prosopographique et synthèse, Louvain 1980, Université de Louvain, Recueil de Travaux d Histoire et de Philologie 6e série, fasc. 20 Каждан А. П., Армяне в составе господствующего класса Византийской империи в XI-XII вв, Ереван 1975 Avramea A., "Manuel Ducas Comnene Gavras de Troade: A propos de CIG IV 2, no.8763", Ahrweiler H. (ed.), Geographica Byzantina, Paris 1981, Byzantina Sorbonensia 3, 37-41 Бартикян Р.М., "О византийской аристократической семье Гаврас", Историко-филологический журнал, 1987 no.3, 190-200 Бартикян Р.М., "О византийской аристократической семье Гаврас", Историко-филологический журнал, 1987 no. 4, 181-193 Бартикян Р.М., "О византийской аристократической семье Гаврас", Историко-филологический журнал, 1988 no. 1, 163-187 Nesbitt J., Bryer A., Dunn A., "Theodore Gabras, Duke of Chaldia (d. 1098) and the Gabrades", Αβραμέα, Α. Λαΐου, Α. Χρυσός, Ε. (επιμ.), Βυζάντιο: κράτος και κοινωνία. Μνήμη Νίκου Οικονομίδη, Αθήνα 2003, 60-61 Δικτυογραφία : Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 6/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Gabras, ambassador from Kilic Arslan II to Manuel (Anonymus 17080) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=151630&keys=,0,,5,,9,,2,&hunits=,1,,-1,#2 Gabras, Byzantine renegade (Anonymus 17014) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=151559&keys=,0,,5,,8,,9,,2,&hunits=,1,,-1,#2 GABRAS, Michael http://www.bautz.de/bbkl/g/gabras_m.shtml Gregorios Gabras, son of Theodoros Gabras (Gregorios 62) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=113155&keys=,0,,2,,9,,10,&hunits=,1,,-1,#10 Michael Gabras (Michael 113) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=107836&keys=,0,,2,,9,,12,&hunits=,1,73894,#12 Michael Gabras, doux of Sirmium (Michael 17005) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=151735&keys=,0,,2,,5,,6,,9,,10,,12,&hunits=,1,,-1,#12 Seal of Ioannes Gabras, sebastos http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/boulloterion.jsp?bkey=749 Seal of Konstantinos Gabras, protonobelissimos http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/boulloterion.jsp?bkey=184 Seal of Leon Gabras, imperial spatharokandidatos http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/boulloterion.jsp?bkey=2815 St. Theodore Gabras, Duke of Trebizond http://www.voskrese.info/spl/xfedor-gavr.html Theodoros Gabras (Theodoros 6003) http://www.pbw.kcl.ac.uk/pbw/apps/person.jsp?personkey=113277&keys=,0,,5,,6,,9,,10,&hunits=,1,#10 Γλωσσάριo : δομέστικος των σχολών, ο Διοικητής του τάγματος των σχολών. Ο πρώτος γνωστός αξιωματούχος εμφανίστηκε το 767/768. Το 10ο αιώνα απέκτησε μεγάλη δύναμη στο στρατό των θεμάτων. Κατά τα μέσα του 10ου αιώνα το αξίωμα του δομέστικου των σχολών χωρίστηκε σε δύο: στο δομέστικο των σχολών της Ανατολής και στο δομέστικο των σχολών της Δύσης, τον ανώτατο δηλαδή στρατιωτικό διοικητή του στρατού των ανατολικών και των δυτικών επαρχιών αντίστοιχα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. εμίρης, ο Αραβικός τίτλος (amir = αρχηγός) ο οποίος δηλώνει το στρατιωτικό αρχηγό μιας περιοχής (του εμιράτου). Την Πρώιμη Ισλαμική περίοδο αποδιδόταν σε αρχηγούς στρατευμάτων, ενώ αργότερα και σε πρόσωπα με διοικητικές και οικονομικές αρμοδιότητες. Την περίοδο της κυριαρχίας των Σελτζούκων δινόταν σε στρατιωτικούς αξιωματικούς και νεαρούς πρίγκιπες. Στα τέλη του 13ου και κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα αποδιδόταν σε Τουρκομάνους ηγεμόνες μικρότερων κρατιδίων που διαδέχθηκαν το σουλτανάτο του Ικονίου. εταιρειάρχης, μικρός εταιρειάρχης, μέγας εταιρειάρχης, ο Το αξίωμα του εταιρειάρχη εμφανίστηκε στις αρχές του 9ου αιώνα και αφορούσε τον επικεφαλής της εταιρείας, σώματος της αυτοκρατορικής φρουράς που ιδρύθηκε αυτήν την περίοδο. Από τον ύστερο 9ο αιώνα και εξής ο εταιρειάρχης ο ήταν επικεφαλής της τρίτης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες των ασιατικών θεμάτων, ο μικρός εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μέσης εταιρείας, που απαρτιζόταν από ξένους μισθοφόρους, και ο μέγας εταιρειάρχης ήταν ο επικεφαλής της μεγάλης εταιρείας, που απαρτιζόταν από στρατιώτες του θέματος Μακεδονίας. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. σεβαστοκράτωρ, ο Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 7/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Υψηλός τιμητικός τίτλος. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδόθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α Κομνηνό (1081-1118) στον αδελφό του Ισαάκιο Κομνηνό και στη συνέχεια δινόταν σε μέλη της οικογένειας του αυτοκράτορα. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο υψηλός αυτός τίτλος δήλωνε τους ανώτερους άρχοντες του κράτους. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Anne Comnène, Alexiade 2 3, Leib, B. (επιμ.), (Paris 1943, 1945). Archives de l Athos III, Actes de Xéropotamou, Bompaire, J. (επιμ.), (Paris 1964), αρ. 18 Β.2 3, σελ. 147. Archives de l Athos II:2, Actes de Kutlumus, Lemerle, P. (επιμ.), (Paris 1988), αρ. 21.30. Die Briefe des Michael Gabras (ca. 1290 nach 1350), Fatourοs, G. (επιμ.), 2 τόμ. (Wien 1973). Ioannis Scyitzae Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), CFHB 5 (Berlin New York 1973). Ioannis Zonaras epitomae historiarum III, Bütner Wobst, Th. (επιμ.), (Bonn 1897). Fontes Historiae Imperii Trapezuntini, Papadopoulos Kerameus, A. (επιμ.) (Sanktpeterburg 1897, επανεκτύπωση Amsterdam 1965). Ioannis Cinnami Epitome rerum ab Ioanne et Manuele Comnenis gestarum, Meineke, A. (επιμ.), (Bonn 1836). Nicetae Choniatae Historia, van Dieten, J.L. (επιμ.), CFHB 11 (Berlin New York 1975). Petit, L., Théodore Prodromos, Monodie sur Étienne Skylitzès, métropolite de Trébizonde, IRAIK 8 (1902), σελ. 1 14. Παπαδόπουλος Κεραμεύς, Α., «Συμβολαί εις την ιστορίαν Τραπεζούντος», Византийский временник 12 (1906), σελ. 132 137. Παραθέματα Ο ρόλος του Κωνσταντίνου Γαβρά στη στάση του Βάρδα Σκληρού (976 979) εναντίον του Βασιλείου Β καὶ ὁ Βάρδας δὲ τριχῇ διελὼν τὸν οἰκεῖον στρατόν, τὸ μὲν μέσον εἶχεν αὐτός, τοῦ δεξιοῦ δὲ κέρως Κωνσταντῖνον τὸν ἀδελφόν, τοῦ δ εὐωνύμου Κωνσταντῖνον τὸν Γαυρᾶν ἄρχειν ἐπέστησε. [...] ἔνθα καὶ λέγεται Κωνσταντῖνον τὸν Γαυρᾶν μετὰ τῶν ἀμφ αὐτὸν τὸ φεῦγον διώκοντα φιλοτιμίᾳ χρησάμενον ἀκαίρῳ, καὶ μεγάλην εὔκλειαν ἕξειν οἰηθέντα, εἰ αἰχμάλωτος ὑπ αὐτοῦ γένοιτο ὁ Φωκᾶς, μυωπίσαντα τὸν ᾧ ἐπωχεῖτο ἵππον, μετὰ μεγίστης ὁρμῆς προσενεχθῆναι τῷ Φωκᾷ. ὃν οὗτος ἰδὼν καὶ ὅστις εἴη κατανοήσας, ἠρέμα τὸν ἵππον παρενεγκὼν καὶ ὑπαντιάσας παίει κορύνῃ κατὰ τῆς κόρυθος. καὶ ὁ μὲν λειποθυμήσας τῇ ἀνυποστάτῳ φορᾷ τῆς πληγῆς πίπτει παραυτίκα τοῦ ἵππου, ὁ δὲ Φωκᾶς ἀδείας μείζονος τυχὼν τῆς ἐπὶ τὰ πρόσω πορείας εἴχετο, σχολῇ καὶ βάδην ἰών, ἀλλ οὐκ ἀνειμένοις τοῖς χαλινοῖς. οἱ γὰρ σὺν τῷ Γαυρᾷ τὸν οἰκεῖον πεπτωκότα θεασάμενοι στρατηγὸν καὶ ἐπιμέλειαν τούτου τιθέμενοι ἀνῆκαν τὸν διωγμόν. ὁ δὲ Φωκᾶς ἅμα τοῖς σὺν αὐτῷ τὸν λεγόμενον Χαρσιανὸν κατειληφὼς κἀκεῖσε αὐλισάμενος ἐσκόπει τὸ μέλλον, τιμαῖς τε ταῖς ἐκ βασιλέως δεξιούμενος πολλοὺς προσφοιτῶντας καὶ τῶν συνόντων εὐεργεσίαις παραθερμαίνων τὰς προθυμίας. Ioannis Scyitzae Synopsis Historiarum, Thurn, I. (επιμ.), CFHB 5 (Berlin New York 1973), σελ. 323, 325. Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 8/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Ο Αλέξιος Α Κομνηνός ορίζει το Θεόδωρο Γαβρά δούκα Χαλδίας για να τον απομακρύνει από την Κωνσταντινούπολη, ενώ κρατά το γιο του Γρηγόριο Γαβρά όμηρο στην πρωτεύουσα (1.) Οὐ μέχρι δὲ τούτου τὰ κατὰ τὸν αὐτοκράτορα ἔστη. Ἀλλ ἐπεὶ Θεόδωρος ὁ Γαβρᾶς ἐνδημήσας ἦν ἐν τῇ βασιλευούσῃ, γινώσκων τὸ τούτου ὀμβριμοεργὸν καὶ περὶ τὰς πράξεις ὀξύ, βουλόμενος τοῦτον ἀπελάσαι τῆς πόλεως, δοῦκα Τραπεζοῦντος προὐβάλλετο πάλαι ταύτην ἀπὸ τῶν Τούρκων ἀφελόμενον. Ὥρμητο μὲν γὰρ οὗτος ἐκ Χαλδαίας καὶ τῶν ἀνωτέρω μερῶν, στρατιώτης δὲ περιφανὴς γενόμενος ἐπί τε φρονήσει καὶ ἀνδρείᾳ ὑπερέχων ἁπάντων, μικροῦ καὶ μηδέποτε ἔργου ἁψάμενος καὶ ἀτυχήσας, ἀλλὰ πάντων ἀεὶ τῶν πολεμίων κρατῶν. Καὶ αὐτὴν δὴ τὴν Τραπεζοῦντα ἑλὼν καὶ ὡς ἴδιον λάχος ἑαυτῷ ἀποκληρωσάμενος ἄμαχος ἦν. (2.) Τούτου τὸν υἱὸν Γρηγόριον ὁ σεβαστοκράτωρ Ἰσαάκιος ὁ Κομνηνὸς εἰς μίαν τῶν θυγατέρων αὐτοῦ εἰσῳκίσατο. Ἀνήβων δὲ ἄμφω τῶν παίδων ὄντων γαμήλια μόνα σύμφωνα ἀναμεταξὺ προέβησαν. Εἶτα τὸν υἱὸν αὐτοῦ Γρηγόριον εἰς χεῖρας τοῦ σεβαστοκράτορος παραθέμενος, ἵν, ὁπηνίκα νομίμου ἅψωνται οἱ παῖδες ἡλικίας, καὶ ἡ μνηστεία τελεσθῇ, αὐτὸς συνταξάμενος τῷ βασιλεῖ εἰς τὴν ἰδίαν ἐπανῄει χώραν. Τῆς δὲ ὁμευνέτιδος αὐτοῦ μετ οὐ πολὺ τὸ κοινὸν ἀποδεδωκυίας χρέος, ἄλλην αὖθις ἐξ Ἀλανῶν ἠγάγετο εὐγενεστάτην. Ἔτυχε δὲ τήν τε τοῦ σεβαστοκράτορος ὁμευνέτιν καὶ ἣν ὁ Γαβρᾶς ἔλαβε δυεῖν ἀδελφοῖν θυγατέρας εἶναι. Τούτου δήλου γεγονότος, ἐπεὶ ἀπό τε τῶν νόμων ἀπό τε τῶν κανόνων ἡ τῶν παίδων ἐκωλύετο συνάφεια, διεσπάσθη τὸ τοιοῦτον συνάλλαγμα. Γινώσκων δὲ ὁ βασιλεὺς ὁποῖος ὁ Γαβρᾶς στρατιώτης ἐστὶ καὶ ὁπόσα πράγματα συνταράττειν δύναται, οὐκ ἤθελε τὸν υἱὸν αὐτοῦ Γρηγόριον διασπασθέντος τοῦ τοιούτου συναλλάγματος παλινδρομῆσαι πρὸς αὐτόν, ἀλλὰ κατέχειν τοῦτον εἰς τὴν βασιλεύουσαν δυεῖν ἕνεκα, ἵν ἅμα μὲν ὡς ὅμηρον αὐτὸν παρακατέχοι, ἅμα δὲ καὶ τὴν τοῦ Γαβρᾶ εὔνοιαν ἐπισπάσαιτο, κἀντεῦθεν, ἐὰν πονηρόν τι βούληται, ἀπόσχηται τοῦ τοιούτου. Μιᾷ γοῦν τῶν ἐμῶν ἀδελφῶν τὸν Γρηγόριον συνάψαι ἐβούλετο. Διά τοι ταῦτα ὑπερετίθετο τὴν τοῦ παιδὸς ἀποστολήν. (3.) Καταλαβὼν δὲ αὖθις ὁ Γαβρᾶς τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων καὶ μηδὲν τῶν παρὰ τοῦ αὐτοκράτορος μελετωμένων συνεὶς ἐσκόπει τὸν ἴδιον υἱὸν λεληθότως ἀναλαβέσθαι. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς VIII.9.1 3, Leib, B. (επιμ.) Anne Comnène, Alexiade 2 (Paris 1943), σελ. 151 152. Χρονολόγιο β μισό 10ου αιώνα: Τα πρώτα στοιχεία για τα μέλη της οικογένειας των Γαβράδων 976 979: Στάση του Βάρδα Σκληρού εναντίον του Βασιλείου Β (976 1025), στην οποία λαμβάνει μέρος ο Κωνσταντίνος Γαβράς, ο πρώτος γνωστός εκπρόσωπος αυτής της οικογένειας 979: Ο Κωνσταντίνος Γαβράς, σύμμαχος του Βάρδα Σκληρού, σκοτώνεται πιθανώς στις συγκρούσεις με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα 1018: Κάποιος πατρίκιος Γαβράς κατηγορείται στη Θεσσαλονίκη ότι επιθυμεί την ανασυγκρότηση της βουλγαρικής εξουσίας στα Βαλκάνια και τιμωρείται με τύφλωση 1040: Ο Μιχαήλ Γαβράς, στρατιωτικός διοικητής του θέματος των Ανατολικών, κατηγορείται ότι έλαβε μέρος στη συνωμοσία του Γρηγορίου Ταρωνίτη εναντίον του Κωνσταντίνου, αδελφού του Μιχαήλ Δ (1034 1041), και τυφλώνεται 1067 1074/1075: Ο Θεόδωρος Γαβράς κατέχει το αξίωμα του δούκα της Χαλδίας 1075: Οι Βυζαντινοί καταλαμβάνουν την Τραπεζούντα μετά το 1081: Ο Αλέξιος Α Κομνηνός, όταν αναλαμβάνει την εξουσία, διορίζει το Θεόδωρο Γαβρά δούκα της Τραπεζούντας μετά το 1081 1098: Ο Θεόδωρος Γαβράς δούκας της Τραπεζούντας πριν από το 1091: Πεθαίνει η πρώτη σύζυγος του Θεοδώρου Γαβρά, η Ειρήνη Ταρωνίτισσα μετά το 1091: Ο Θεόδωρος Γαβράς παντρεύεται δεύτερη φορά. Η δεύτερη σύζυγός του είναι μια Αλανή, συγγενής του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 9/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια 1091/1092: Προσπάθεια του Γρηγορίου Γαβρά να διαφύγει από την πρωτεύουσα. Μετά την αποτυχία του φυλακίζεται στη Φιλιππούπολη 1098: Πεθαίνει ο Θεόδωρος Γαβράς στη μάχη εναντίον των Τούρκων στη Θεοδοσιούπολη αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 12ου αιώνα: Ο Κωνσταντίνος Γαβράς έχει το αξίωμα του στρατηγού Φιλαδελφείας περίπου 1119 1140: Ο Κωνσταντίνος Γαβράς δούκας της Χαλδίας 1126 1140: Ο Κωνσταντίνος Γαβράς διοικεί τη Χαλδία ανεξάρτητα από τις αρχές της Κωνσταντινουπόλεως 1140: Ο Ιωάννης Β Κομνηνός νικά τον Κωνσταντίνο Γαβρά και επαναφέρει τη Χαλδία υπό βυζαντινή διοίκηση 1146: Ο Μανουήλ Α Κομνηνός συλλαμβάνει κάποιο Γαβρά, υπήκοο του σουλτανάτου του Ικονίου, και τον αποκεφαλίζει 1175/1176: Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων που διεξάγονται μεταξύ των Βυζαντινών και των Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο, κάποιος εμίρης Γαβράς εκπροσωπεί το σουλτάνο του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Β 1175: Ο Μιχαήλ Γαβράς, στρατηγός του Μανουήλ Α Κομνηνού, παραδίδει στους Σελτζούκους την Αμάσεια, αιτία για την οποία συλλαμβάνεται 1180: Ο Ikstiyar Al Din Hasan Ibn Γαβράς μνημονεύεται ως βεζίρης του σουλτάνου Κιλίτζ Αρσλάν Β 1192: Πεθαίνει ο σουλτάνος του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Β και ο Ikstiyar Al Din Hasan Ibn Γαβράς αποσύρεται από τη θέση του βεζίρη. Το ίδιο έτος αυτός ο γόνος των Γαβράδων δολοφονείται 1234: Ο Τζοβάνι ντε Γκάβρα, χριστιανός αριστοκράτης στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου, συμμετέχει ως πρεσβευτής στις διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων 1235: Ο Τζοβάνι ντε Γκάβρα συναντά στη Δύση τον πάπα Γρηγόριο Θ και το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β 1204: Οι γιοι του Ανδρονίκου Α Κομνηνού ιδρύουν την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, όπου βασίλεψαν με το όνομα Μεγάλοι Κομνηνοί από το 1254 (ή το 1258/1259) έως το 1265 (ή το 1267/1258): Κάποιος Γαβράς διορίζεται διοικητής της Σινώπης, την οποία οι Μεγάλοι Κομνηνοί επανακτούν από τους Τούρκους 1300/1301: Ο Μανουήλ Δούκας Κομνηνός Γαβράς μνημονεύεται ως δωρητής μιας μονής στο Μυστρά αρχές 14ου αιώνα: Ο Δημήτριος Γαβράς μνημονεύεται ως πάροικος της μονής Ξηροποτάμου (περίπου 1300) αρχές 14ου αιώνα: Ο Γεώργιος Γαβράς μνημονεύεται ως πάροικος της μονής Ξηροποτάμου (1315 1320) μέσα 14ου αιώνα: Ο Ιωάννης Γαβράς Καβαλλάριος είναι εταιρειάρχης στις Σέρρες περίπου 1290 έως και μετά το 1350: Την περίοδο αυτή ζει ο Μιχαήλ Γαβράς, σακέλλιος της Αγίας Σοφίας, ο οποίος αλληλογραφεί με πολυάριθμες σημαντικές προσωπικότητες του πρώτου μισού του 14ου αιώνα, μεταξύ των οποίων ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Ιωάννης Γλυκύς, ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός (1347 1354) κ.ά. Βοηθ. Κατάλογοι Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 10/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΓΑΒΡΑΔΩΝ Κωνσταντίνος Γαβράς: Ο πρώτος γνωστός εκπρόσωπος της οικογένειας των Γαβράδων. Έλαβε μέρος στη στάση του Βάρδα Σκληρού (976 979) εναντίον του Βασιλείου Β (976 1025). Σκοτώθηκε το 979, πιθανώς στις συγκρούσεις με τον αυτοκρατορικό στρατό Ανώνυμος Γαβράς: Πατρίκιος. Έλαβε μέρος στον πόλεμο στα Βαλκάνια το 1018. Κατηγορήθηκε στη Θεσσαλονίκη ότι επιθυμούσε την ανασυγκρότηση της βουλγαρικής εξουσίας. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο Βασίλειος Β τον τιμώρησε με τύφλωση Μιχαήλ Γαβράς: Στρατιωτικός διοικητής. Την εποχή του Μιχαήλ Δ (1034 1041) κατηγορήθηκε για συνωμοσία εναντίον του αδελφού του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και τυφλώθηκε (1040) Λέων Γαβράς: Στρατιωτικός διοικητής, «πλοίαρχος, σπαθαροκανδιδάτος» (1050) Θεόδωρος Γαβράς: Δούκας της Χαλδίας (1067 1074/1075). Όταν ανέλαβε την εξουσία ο Αλέξιος Α (1081 1118), διορίστηκε ξανά στο ίδιο αξίωμα, στο οποίο παρέμεινε μέχρι το θάνατό του το 1098. Είχε νυμφευθεί πρώτα την Ειρήνη Ταρωνίτισσα, ενώ μετά το θάνατό της παντρεύτηκε μία Αλανή, συγγενή του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού. Από τον πρώτο γάμο του είχε αποκτήσει ένα γιο, το Γρηγόριο. Μετά το θάνατό του, το 1098, ανακηρύχθηκε μάρτυρας και άγιος Γρηγόριος Γαβράς: Γιος του Θεοδώρου Γαβρά. Ήταν όμηρος του Αλεξίου Α και μορφώθηκε στην αυτοκρατορική αυλή. Δύο φορές αρραβωνιάστηκε με γόνους της οικογένειας των Κομνηνών: πρώτα με την κόρη του σεβαστοκράτορα Ισαακίου και στη συνέχεια με την κόρη του Αλεξίου Α. Ωστόσο, οι γάμοι αυτοί δεν έγιναν. Το 1091/1092 οργάνωσε συνωμοσία με σκοπό να διαφύγει από την πρωτεύουσα, όμως δεν το κατάφερε. Ένα διάστημα ήταν έγκλειστος στη Φιλιππούπολη, αλλά γρήγορα αφέθηκε ελεύθερος. Η μετέπειτα σταδιοδρομία του δε μας είναι γνωστή Κωνσταντίνος Γαβράς: Ανιψιός (γιος ή αδελφός) του Θεοδώρου Γαβρά. Ήταν στρατηγός Φιλαδελφείας επί Αλεξίου Α. Στη διάρκεια της βασιλείας του Ιωάννη Β διορίστηκε δούκας της Χαλδίας. Παρέμεινε στο αξίωμα αυτό περίπου από το 1119 έως το 1140. Το 1126 ανεξαρτητοποιήθηκε από την αρχή της Κωνσταντινούπολης και επί 14 χρόνια διοικούσε αυτόνομα την περιοχή της Χαλδίας. Ηττήθηκε από τον Ιωάννη Β. Δεν είναι γνωστό τι απέγινε μετά το 1140 Ανώνυμος Γαβράς: Στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου πολέμησε εναντίον των Βυζαντινών. Ο Μανουήλ Α τον συνέλαβε το 1146 και τον αποκεφάλισε Ανώνυμος Γαβράς: Βρισκόταν στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου. Καταγόταν από το Βυζάντιο, όμως διέφυγε στον Κιλίτζ Αρσλάν Β (1155 1192) και έγινε ένας από τους έμπιστους του σουλτάνου. Δύο φορές ήταν απεσταλμένος του σουλτάνου στο παλάτι του Μανουήλ Α, όσο διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις στο Μυριοκέφαλο το 1175/1176 Ikstiyar Al Din Hasan Ibn Γαβράς: Ήταν βεζίρης του σουλτάνου του Ικονίου Αρσλάν Β. Σκοτώθηκε το 1192 στις συγκρούσεις με τους Τουρκμένους Μιχαήλ Γαβράς: Στρατηγός του Μανουήλ Α. Ήταν δούκας του Σιρμίου και έλαβε μέρος στις μάχες με τους Ούγγρους. Αργότερα εστάλη στην Ανατολή. Το 1175 παρέδωσε την Αμάσεια στους Τούρκους και για αυτή τη στρατιωτική αποτυχία του φυλακίστηκε Τζοβάνι ντε Γκάβρα: Χριστιανός αριστοκράτης στην υπηρεσία του σουλτάνου του Ικονίου Kaykubad Α (1219 1236). Ήταν Τούρκος πρεσβευτής στην Ευρώπη στις διαπραγματεύσεις για τους Αγίους Τόπους το 1234. Στη διάρκεια της παραμονής του στη Δύση συναντήθηκε με τον πάπα Γρηγόριο Θ και με το Γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β (1212 1250) Ανώνυμος Γαβράς: Αξιωματούχος της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Μνημονεύεται ως άρχοντας της Σινώπης (από το 1254 ή το 1258/1259 έως το 1265 ή το 1267/1268) Μανουήλ Δούκας Κομνηνός Γαβράς: Δωρητής μιας μονής στην Τρωάδα της Μικράς Ασίας το 1300/1301 Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 11/12

Krsmanović Bojana,, 2003, Εγκυκλοπαίδεια Δημήτριος Γαβράς: Πάροικος της μονής Ξηροποτάμου (περίπου 1300) Γεώργιος Γαβράς: Πάροικος της μονής Ξηροποτάμου (περίπου 1315 1320) Ιωάννης Γαβράς Καβαλλάριος: Εταιρειάρχης στις Σέρρες στα μέσα του 14ου αιώνα Μιχαήλ Γαβράς: Γεννήθηκε περίπου το 1290 και πέθανε μετά το 1350. Ήταν σακέλλιος της Αγίας Σοφίας. Αλληλογραφούσε με σημαντικές προσωπικότητες του πρώτου μισού του 14ου αιώνα, μεταξύ των οποίων ήταν ο Νικηφόρος Χούμνος, ο Ιωάννης Γλυκύς, ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός (1347 1354) και άλλοι Δημιουργήθηκε στις 25/1/2017 Σελίδα 12/12