Η κτηνοτροφία στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, Κομοτηνή, 20/11/2015 Ο Ελληνικός βούβαλος και οι προοπτικές της βουβαλοτροφίας Χριστίνα Λίγδα Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης
Περιεχόμενο Γενετικοί πόροι των αγροτικών ζώων Εξέλιξη του πληθυσμού του ελληνικού βούβαλου Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παραγωγικού συστήματος Τυπικά προϊόντα (κρέας και γάλα) Περιβάλλον Βόσκηση Συλλογική οργάνωση Συμπεράσματα - προοπτικές
Παγκόσμιο Σχέδιο Δράσης (Global Plan for Action) για τους γενετικούς πόρους Η γενετική ποικιλότητα καθορίζει Παραγωγικότητα Ικανότητα προσαρμογής αποτελεί: Παράγοντα κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη Αναπόσπαστο τμήμα των οικοσυστημάτων Αειφορική αξιοποίηση και ανάπτυξη χαμηλή προτεραιότητα στις σχετικές πολιτικές Δεν επενδύονται επαρκείς πόροι
Αειφορική χρήση και ανάπτυξη Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός και στρατηγικές προγραμμάτων βελτίωσης βελτίωση των λιγότερο χρησιμοποιούμενων φυλών, ιδιαίτερα σε χαμηλών και μεσαίων εισροών παραγωγικά συστήματα κατάρτιση και τεχνική υποστήριξη ανάπτυξη οργανωτικών δομών, ιδίως των οργανώσεων των εκτροφέων Υποστήριξη των τοπικών παραγωγικών συστημάτων και της γνώσης σχετικά με τη διατήρηση και την αειφορική αξιοποίηση των γενετικών πόρων των αγροτικών ζώων
Εξέλιξη του πληθυσμού των βουβάλων 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1992 1998 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Μέγεθος πληθυσμού Θηλυκά αναπαραγωγής Αρσενικά αναπαραγωγής
Ο πληθυσμός σήμερα Νόμοι Αρ. εκτροφών Αρ. ενήλικων θηλυκών Σερρών / Κερκίνη 16 1648 Θεσσαλονίκης / Βόλβη, 3 193 Γαλλικός και Αξιός Αιτωλοακαρνανίας 1 71 Ροδόπης / Βιστωνίδα 1 52 Έβρου / Δέλτα Έβρου 1 4 Τρικάλων 1 23 Αρτας 1 28 Φλώρινας / Αγ. Αχίλειος 1 2 Φθιώτιδας 1 63 Φωκίδας 1 5 Σύνολο 27 2089
Χαρακτηριστικά του παραγωγικού συστήματος Αυτόχθονη φυλή προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες H εκτροφή των βουβάλων βασίζεται στη βόσκηση Απογαλακτισμός στους 7-8 μήνες ή στους 3 μήνες (όταν αρμέγονται) Βόσκηση σε φυσικό βοσκότοπο (9-10 μήνες) Συμπληρωματικά: αχυρο σίτου, σανός μηδικής Κατά τη διάρκεια της γαλακτοπαραγωγής συμπληρωματικά αραβόσιτο Γαλακτοπαραγωγη : 800-1000 χγρ σε 5-6 μήνες Μέση ημερήσια γαλ/γη : 3 έως 4,5 χγρ/ημερα
Άναπαραγωγικές παράμετροι Ηλικία πρώτου τοκετού (μήνες) 32,6 Μέσος αριθμός τοκετών κατά τη διάρκεια της παραγωγικής τους ζωής 11,6 Αριθμός γεννηθέντων μόσχων ανά 100 βουβαλοαγελάδες το έτος 69 Μέση ηλικία βουβαλοαγελάδας στο τέλος της 172 αναπαραγωγικής περιόδου (μήνες) Μεσοδιάστημα τοκετών (μήνες) 12 14 Ηλικία έναρξης αναπαραγωγικής ζωής ταύρων (μήνες) Μέση διάρκεια διατήρησης ταύρων στην αγέλη (έτη) 21 3
Οι προοπτικές της γαλακτοπαραγωγής Δυνατά σημεία Σύσταση του γάλακτος του βουβάλου. Υπερέχει του γάλακτος των αγελάδων ως προς την περιεκτικότητα σε λίπος και είναι σχεδόν ίδιο με το γάλα του ανθρώπου ως προς την περιεκτικότητά σε βιταμίνες. Η υψηλότερη τιμή του γάλακτος του βουβάλου. Από το γάλα του βουβάλου μπορεί να παραχθεί ποικιλία προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας (γιαούρτι, διάφοροι τύποι τυριών, παγωτό, καϊμάκι κλπ.) Ευκαιρίες Ανάπτυξη, τυποποιήση και πιστοποίηση προϊόντων γάλακτος με προστιθέμενη αξία. Αδυναμίες Μη εφαρμογή προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης για τη γαλακτοπαραγωγή. Το γάλα κυρίως χρησιμοποιείται για τοπική κατάναλωση. Οι βουβαλοτρόφοι έχουν εστιάσει στην παραγωγή κρέατος,. Απειλές Προώθηση προίόντων γάλακτος με χαμηλά λιπαρά. Δυσκολίες στην εφαρμογή του ελέγχου των αποδόσεων.
Πληθυσμοί βουβάλων και αποδόσεις στην Ευρώπη και Εγγύς Ανατολή (από Borghese, 2009). Χώρες Πληθ. Ενήλικα θηλυκά Γαλ/γη (χγρ.) Γαλ/γη (ημέρες) Ελεγχόμενος πληθυσμός Ιταλία 370,000 180,000 2,221 270 46,799 26,0 Αίγυπτος 3,950,000 1,650,000 1,850 180 -- Ιράν 470,000 211,500 1,675 240 12,000 5,7 Τουρκία 82,297 29,000 962 224 190 0,66 Αζερμπαϊτζαν 290,000 150,000 1,000 266 100 0,06 Ρουμανία 100,000 42,300 1,200 250 300 0,7 Ιράκ 120,000 75,000 1,600 258 - Βουλγαρία 9,200 5,880 1,870 278 5,880 100 Συρία 4,500 1,800 1,191 254 - Ελλάδα 2,503 1,818 1,020 240 - Γερμανία 2,111 1,000 - - - Ηνωμένο Βασίλειο Γαλακτοπαραγωγή 2,500 1,200 1,500 300 Ελεγχόμενος πληθυσμός. (%) Σύσταση του γάλακτος βουβάλων και αγελάδων Είδος Λίπος % Καζεϊνες % Πρωτεΐνες ορού % Λακτόζ η % Τέφρα % Ολικά στερεά % Βούβαλος 7,6 3,2 4,4 4,8 0,8 17,9 Αγελάδα 3,9 2,8 3,5 4,8 0,7 12,8
Επιλογή και γενετική βελτίωση - Ιταλία Παρακολουθείται από την Ενωση Εκτροφέων Βουβάλων της Ιταλίας (ΑNASB (Italian Buffalo Breeders Association). Στο 26% του πληθυσμού των βουβάλων της χώρας πραγματοποιείται έλεγχος των αποδόσεων (με μέτρηση της γαλακτοπαραγωγής πρωί και απόγευμα) Με μέση γαλακτοπαραγωγή στα 2200 χγρ. στις 270 ημέρες γαλακτοπαραγωγής, με 8,24% περιεκτικότητα σε λίπος και 4,66% σε πρωτεϊνη. Ο επιλεκτικός στόχος, είναι ειδικά η αύξηση της παραγωγής του τυριού μοτσαρέλλα, σύμφωνα με τον ακόλουθο δείκτη: Παραγωγή μοτσαρέλλας (kg) = Γαλ/γη (kg) x (3.5 x % πρωτείνη +1.23 x % λίπος 0.88) / 100
Γαλακτοπαραγωγή Η ένταξη των εκτροφών σε πρόγραμμα ελέγχου της γαλακτοπαραγωγής, θα συμβάλει στη βελτίωση της διαχείρισης σε επίπεδο εκτροφής. Τα δεδομένα που συλλέγονται μπορούν να αξιοποιηθούν για τη βελτίωση της διατροφής, της αναπαραγωγής, την εκτίμηση των γενετικών αξιών και την επιλογή πατέρων και μητέρων ταύρων. Η Διεθνής Επιτροπή για τον Έλεγχο των Αποδόσεων έχει εκδόσει οδηγίες σχετικά με τον έλεγχο της γαλακτοπαραγωγής των βουβάλων. Θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα εφαρμογής απλοποιημένων σχημάτων με λιγότερες επισκέψεις του ελεγκτή γαλακτοπαραγωγής στην εκτροφή, ώστε να μειωθεί το κόστος.
Περιβαλλοντική αξία των βουβάλων Προσαρμογή στους υγροτόπους Χαμηλές απαιτήσεις σε συμπληρωματική διατροφή Αποκατάσταση και διατήρηση βλάστησης σε υγρά λιβάδια Βούβαλος βόσκει στη λίμνη Μικρή Πρέσπα (photo: Y. Kazoglou) Η βόσκηση των βούβαλων ή σε συνδυασμό με θερινές κοπές για την αποκατάσταση των υγρών λιβαδιών (Καζόγλου, 2005)
ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΑγροΕΤΑΚ, ΚΥΠΕ: 3290/76, Δρ. Ηλίας Καρμίρης ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Σκοπός: Διερεύνηση της δυνατότητας πολλαπλής χρήσης των υγρών λιβαδιών γύρω από τη λίμνη Κερκίνη (βουβάλια / νανόχηνα) Κύρια ευρήματα Καταμερισμός ενδιαιτήματος μεταξύ νανόχηνας και βουβαλιών Ανταγωνισμός για τροφή ή ενδιαίτημα δεν υπάρχει ή είναι ασήμαντος Η συνύπαρξη βουβαλιών και νανόχηνας είναι εφικτή Βελτίωση υγρών λιβαδιών Βελτίωση υγρών λιβαδιών κυρίως με αγρωστώδη είδη Αύξηση βοσκοϊκανότητας (αγροτικά ζώα) και φέρουσας ικανότητας του τόπου (ήμερα και άγρια φυτοφάγα ζώα) Περιορισμός ανάγκης χορήγησης ζωοτροφών Ανάπτυξη μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας και δημιουργία θέσεων εργασίας
Κρίσιμα σημεία ενός βιώσιμου σχήματος βελτίωσης Παραγωγικό σύστημα και αναμενόμενο προϊόν Περιγραφή του παραγωγικού συστήματος Μελέτη των αναμενόμενων τάσεων στην οικονομία Προώθηση και εμπορία των προϊόντων Καθορισμός του επιλεκτικού στόχου Κόστος παραγωγής και αναμενόμενα έσοδα Υγεία και ευζωία των ζώων Διαδικασίες τεκμηρίωσης και παρακολούθησης Ανάλυση της ευαισθησίας σε εξωτερικούς παράγοντες Διακυμάνσεις και τάσεις στην αγορά Τήρηση αποθέματος ασφάλειας για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων καταστάσεων (σε τράπεζα γενετικού υλικού) Αλληλεπίδραση γονοτύπου περιβάλλοντος
Κρίσιμα σημεία ενός βιώσιμου σχήματος βελτίωσης Διασφάλιση διαθεσιμότητας οικονομικών, τεχνικών και ανθρώπινων πόρων για τη στήριξη του σχήματος Εφαρμογή του κατάλληλου σχήματος ελέγχου των αποδόσεων Κατάλληλη γενετική διαχείριση του πληθυσμού (διατήρηση της γενετικής παραλλακτικότητας επιλογή και αναπαραγωγή) Παρακολούθηση της γενετικής προόδου Ανάλυση κόστους - οφέλους από την εφαρμογή του σχήματος βελτίωσης προς τον κτηνοτρόφο, τους μεταποιητές και την κοινωνία συνολικά.
Επιλογή και βελτίωση Ο επιλεκτικός στόχος και τα κριτήρια επιλογής θα πρέπει να περιλαμβάνουν τις ιδιότητες που καθορίζουν την ποιότητα και τυπικότητα των προϊόντων, με ταυτόχρονη διατήρηση των χαρακτηριστικών της φυλής που συνδέονται με το χαμηλό κόστος παραγωγής, τη διατήρηση της σύνδεσης με την περιοχή εκτροφής και τη διατήρηση της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας των παραγωγικών συστημάτων.
Απειλές Έλλειψη ενδιαφέροντος από νέους κτηνοτρόφους (?) Γενικότερη έλλειψη ενδιαφέροντος αν δεν συνδέεται η εκτροφή βουβάλων με ενισχύσεις (?) Τιμές και προώθηση των προϊόντων (?) Ζητήματα που προκύπτουν από τη λειτουργία των εκτροφών σε προστατευόμενες περιοχές Ο περιορισμός της διαθέσιμης βοσκήσιμης έκτασης γύρω από τους υγροτόπους και η ανάγκη μετακίνησης των ζώων και παροχής συμπληρωματικής τροφής επιβαρύνουν το κόστος παραγωγής και συρρικνώνουν το διαθέσιμο εισόδημα με ενδεχόμενες συνέπειες στη συνέχιση της άσκησης της βουβαλοτροφίας
Ρυθμιστικό πλαίσιο των σχέσεων / αλληλεπιδράσεων μεταξύ ενδιαφερομένων Περιγραφή του προβλήματος Ποιοι εμπλέκονται Αντικείμενο (φυλή, πρόγραμμα βελτίωσης, προϊόν, κανόνες πιστοποίησης, ) Πότε / πως ξεκίνησαν Δυνατότητες επίλυσης Υπάρχει πλαίσιο (θεσμικό ή άλλο) που να μπορεί να γίνει συνάντηση και συζήτηση των ενδιαφερομένων; Δυνατότητες παρεμβάσεων / διαπραγματεύσεων Ποιοι έχουν αυτήν την ικανότητα; Ο ρόλος της έρευνα (π.χ. βοηθώντας με τη συμπλήρωση της γνώσης και της πληροφόρησης ) (προσαρμογή από το DoMEsTIc, 2015) 20
Ζωικός πληθυσμός Βιωσιμότητα του παραγωγικού συστήματος εξέλιξη του πληθυσμού - τάσεις δράσεις για την ανάδειξη προϊόντων προστιθέμενης αξίας διαχείριση της παραλλακτικότητας - κριτήρια επιλογής Εμπλεκόμενοι φορείς νέοι εμπλεκόμενοι λόγω των προγραμμάτων για την παραγωγή προϊόντων (γεωγραφικής ένδειξης, παραδοσιακού κλπ) υπάρχουν διενέξεις μεταξύ των εμπλεκομένων; Προϊόντα - φυλή δημιουργούνται νέες απαιτήσεις για τον ζωικό πληθυσμό (αποδόσεις, εποχικότητα παραγωγής); αποκλειστική (ή όχι) χρήση της φυλής σύνδεση (φυλή προϊόν) Ο ρόλος του βούβαλου ως συνδετικού κρίκου μεταξύ παραγωγικού συστήματος και προϊόντος χαρακτηριστικά της διαδικασίας παραγωγής που επηρεάζουν τη διαχείριση της φυλής (προσαρμογή από το DoMEsTIc, 2015) 21
Συμπεράσματα - Προοπτικές Υπάρχουν δυνατότητες για τη βελτίωση του πληθυσμού των βουβάλων Το βουβάλι είναι προσαρμοσμένο στις περιοχές που εκτρέφεται και χαρακτηρίζεται από την παραγωγή υψηλής ποιότητας παραδοσιακών προϊόντων Ανάγκη για οργανωμένο πλέγμα στήριξης που να περιλαμβάνει την εφαρμογή προγράμματος γενετικής βελτίωσης Περιβαλλοντική αξία: προστασία της βιοποικιλότητας (περιπτώσεις: περιοχές της λίμνης Πρέσπας και λίμνης Κερκίνης )