ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ,ΕΞΑΓΩΓΕΣ, ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ: ΜΙΑ

ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ,ΕΞΑΓΩΓΕΣ, ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α, ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ιπλωµατική Εργασία Τέµπου Αικατερίνη Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Επιβλέπων: ριτσάκης Νικόλαος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Ειδίκευσης Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη Μάρτιος 2013

2013, Τέµπου Αικατερίνη Η έγκριση της εργασίας από το Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ µέρους του Τµήµατος (Ν.5343/32 αρ.202 παρ.2).

ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ,ΕΞΑΓΩΓΕΣ, ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α, ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ Τέµπου Αικατερίνη Πτυχίο Οικονοµικών Επιστηµών,Πανεπιστήµιο Μακεδονίας 2010 ιπλωµατική Εργασία υποβαλλόµενη για τη µερική εκπλήρωση των απαιτήσεων του ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Επιβλέπων Καθηγητής ριτσάκης Νικόλαος Εγκρίθηκε από την τριµελή εξεταστική επιτροπή την 04/03/2013 ριτσάκης Νικόλαος Πετράκης Ανδρέας Στειακάκης Εµµανουήλ......... Τέµπου Αικατερίνη...

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει την πιθανή συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (FDI, Foreign Direct Investments), του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (GDP, Gross Domestic Product) και των Εξαγωγών (EX,Exports) για την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία κατά την χρονική περίοδο 1980-2011. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από την εμπειρική ανάλυση επιδιώκεται η εύρεση πιθανής μακροχρόνιας αιτιατής σχέσης μεταξύ των μεταβλητών. Από τα αποτελέσματα προκύπτει η ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στις πρώτες διαφορές των δεδομένων. Επίσης, και οι τρεις μεταβλητές συνολοκληρώνονται και για τις δύο περιπτώσεις με ή χωρίς χρονική τάση στην παλινδρόμηση. Επιπρόσθετα, από τον έλεγχος αιτιότητας κατά Granger προκύπτει ότι υπάρχει αμφίδρομη αιτιατή σχέση μεταξύ του Ακαθάριστου Έγχώριου Προϊόντος και των Εξαγωγών κάθως επίσης και μεταξύ των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και των Εξαγωγών. Τέλος, προκύπτει ότι υπάρχει μονόδρομη αιτιατή σχέση από το Ακαθάριστο Έγχώριο Προϊόν προς τις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις( GDP causes FDI). Λέξεις Κλειδιά: Ακαθάριστο Έγχώριο Προϊόν, Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, Εξαγωγές, έλεγχος μοναδιαίας ρίζας, συνολοκλήση, αιτιότητα

ABSTRACT The purpose of this paper is to test the relation between FDI (Foreign Direct Investments), GDP (Gross Domestic Product) and EX (Exports) among Greece, Spain and Portugal for the time period 1980-2011. The methology used is the Panel Data Analysis. Through the application of Panel Data Unit Roots Tests, Panel Cointegration Test and the Granger Causality for Panel Data, it is examined the long term relationship between the above variables. The findings suggest the presence of unitroots at the first differences of data and all three variables cointegrated for both cases of with and without time trend in the regressions. Furthermore, the Granger Causality suggests that there is bidirectional causality between GDP-EX and FDI- EX. On the other hand, there is uni- directional causality between GDP and FDI ( GDP causes FDI).

Περιεχόµενα ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 1 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... 2 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1 Οικονοµική θεωρία... 3 1.2 Αιτιολόγηση του ερευνητικού θέµατος... 5 1.3 Σκοπός της εργασίας... 5 1.4 ιάρθρωση της εργασίας... 6 2.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ... 8 2.1 Ανάπτυξη στην Ελλάδα... 8 2.2 Ανάπτυξη στην Ισπανία... 11 2.3 Ανάπτυξη στην Πορτογαλία... 13 3.ΜΙΑ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 16 4. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ... 20 4.1 Στασιµότητα... 21 4.2 Συνολοκλήρωση... 25 4.3 Αιτιότητα... 28 5. ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ... 30 5.1 Περιγραφή στοιχείων... 30 5.2 Γραφική απεικόνιση και περιγραφικά µέτρα µεταβλητών... 30 5.3 Εξειδίκευση υποδείγµατος... 36 5.4 Έλεγχοι... 37 5.4.1 Έλεγχος στασιµότητας µε τη µοναδιαία ρίζα... 37 5.4.2 Συνολοκλήρωση µε τη µέθοδο Pedroni... 39 5.4.3 Έλεγχος αιτιότητας κατα Granger... 41 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 44 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 46 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 49

ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Εξαγωγές Ελλάδας, Ισπανίας, Πορτογαλίας Εικόνα 2: Άμεσες ξένες επενδύσεις Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία Εικόνα 3: Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία Εικόνα 4: Εξαγωγές, Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν. Εικόνα 5: Στατιστικά στοιχεία Eξαγωγών Εικόνα 6: Στατιστικά στοιχεία Άμεσων Ξένων Επενδύσεων Εικόνα 7: Στατιστικά στοιχεία Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος Εικόνα 8: Αιτιακή σχέση μεταξύ των μεταβλητών Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 1

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Πίνακας Στοιχείων Πίνακας 2: Μέθοδος των ελαχίστων τετραγώνων. Πίνακας 3: Έλεγχος ύπαρξης μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα στοιχείων Πίνακας 4: Έλεγχος ύπαρξης μοναδιαίας ρίζας στις πρώτες διαφορές στοιχείων Πίνακας 5: Αποτελέσματα του ελέγχου συνολοκλήρωσης Pedroni. Πίνακας 6: Πίνακας Granger Causality Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 2

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Οικονομική θεωρία Σε περιόδους ύφεσης, όπως αυτή που ταλανίζει την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία χρόνια, θα πρέπει να παίρνονται μέτρα τέτοια ώστε να ανακόπτουν την πορεία της ύφεσης και να προωθούν την ανάπτυξη. Η αναγκαιότητα του κρατικού παρεμβατισμού σε περιόδους κρίσης έγινε κατανοητή μετά το μεγάλο οικονομικό κραχ του 1930. Άραγε, στην παρούσα κατάσταση εφαρμόζεται σωστά η δημοσιονομική πολιτική; Ο οικονομικός σχεδιασμός της δημοσιονομικής πολιτικής ενός κράτους είναι αρκετά δύσκολος διότι δεν μπορεί να προβλέψει πάντοτε με ακρίβεια τα αποτελέσματα της εκάστοτε πολιτικής. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη εκτεταμένης έρευνας προκειμένου να διαπιστωθούν οι αιτιατές σχέσεις μεταξύ των μακροοικονομικών μεγεθών. Είναι μείζωνος σημασίας, μέσω εμπειρικών αναλύσεων και μέσω της μελέτης της ιστορίας να καθοριστεί η σχέση μεταξύ των μακροοικονομικών μεγεθών καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν ώστε να μπορούν να διαμορφωθούν αποτελεσματικές δημονοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές. Με τον τρόπο αυτό θα αντιμετωπίζονται ή ακόμη και θα προλαμβάνονται μακροχρόνιες περίοδοι οικονομικής ύφεσης, οι οποίες πέρα από τις δυσμενής συνέπειες που έχουν στην οικονομία μίας χώρας προκάλουν παράλληλα κοινωνικές εντάσεις και ανακατατάξεις καθώς και πολιτική αστάθεια. Στην συγκεκριμένη μελέτη τονίζεται η σημασία ενός σταθερού πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος προκειμένου να μπορέσει να προωθηθεί η γενικότερη ανάπτυξη μίας χώρας. Πρόσφατες εµπειρικές έρευνες όσο αναφορά τη σχέση ανάπτυξης και εξαγωγών έδειξαν πως το βασικό θέµα είναι το κατά πόσο οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για την προώθηση του εμπορίου αυξάνουν την παραγωγή δηλαδή συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη μίας χώρας. Το βασικό επιχείρηµα a priori είναι ότι η επέκταση των Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 3

εξαγωγών συµβάλει στην οικονοµική ανάπτυξη αυξάνοντας το ποσοστό της ακαθάριστης επένδυσης και αυξάνοντας τον συντελεστή παραγωγικότητας. Αν υπάρχουν κίνητρα για την αύξηση των επενδύσεων και τη βελτίωση της τεχνολογίας, οι οριακοί συντελεστές παραγωγικοτήτων αναµένεται να είναι υψηλότεροι στον εξαγωγικό τοµέα από τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας. H ανάπτυξη των εξαγωγών συνεισφέρει στην ανάπτυξη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Οι εξαγωγές χαλαρώνουν τους δεσµευτικούς περιορισµούς του ξένου συναλλάγµατος και επιτρέπουν τις αυξήσεις στα εισαγόµενα κεφαλαιουχικά αγαθά, όπως και στα ενδιάµεσα αγαθά. Ακόµη η εξαγωγική επέκταση θα αυξήσει την παραγωγικότητα προσφέροντας µεγαλύτερες οικονοµίες κλίµακας. Επίσης η εξαγωγική επέκταση επιφέρει υψηλής ποιότητας προϊόντων εξαιτίας της εξαγωγικής έκθεσης σε παγκόσµια πρότυπα κατανάλωσης (Krueger 1980). Ο Solow (1956) υποστηρίζει ότι υψηλότεροι ρυθµοί επενδύσεων και αποταµίευσης, δηµιουργούν περισσότερο συσσωρευµένο κεφάλαιο ανά εργάτη καταλήγοντας σε µια αύξηση της κατά κεφαλήν παραγωγής αλλά µε µειωµένο ρυθµό. Οι δηµόσιες επενδύσεις συµβάλουν στην οικονοµική ανάπτυξη προσφέροντας δηµόσια αγαθά που είναι απαραίτητα στην οικονοµική ανάπτυξη. Οι δαπάνες αυτές είναι συµπληρωµατικές προς την ιδιωτική επένδυση και τείνουν να έχουν θετική επίδραση στην οικονοµική ανάπτυξη. Ο Τyler (1981) εξέτασε ένα δείγµα 55 αναπτυσσόµενων χωρών µεσαίου εισοδήµατος και κατέληξε ότι οι εξαγωγές και οι ακαθάριστες επενδύσεις είναι οι πιο σηµαντικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της οικονοµικής ανάπτυξης. Πρόσφατες εµπειρικές µελέτες έδωσαν έµφαση στο διαφοροποιηµένο ρόλο των ιδιωτικών και των δηµόσιων επενδύσεων στην αναπτυξιακή διαδικασία. Οι δηµόσιες επενδύσεις στις υποδοµές, στο βαθµό που αποδεικνύουν συµπληρωµατικότητα προς τις ιδιωτικές επενδύσεις, µπορούν να αυξήσουν το οριακό προϊόν του ιδιωτικού κεφαλαίου αυξάνοντας κατά συνέπεια το ρυθµό ανάπτυξης της οικονοµίας. Οι Κhan and Kumar (1997) έδειξαν ότι οι επιδράσεις των ιδιωτικών και των δηµόσιων επενδύσεων στην ανάπτυξη διαφέρουν σηµαντικά µε την ιδιωτική επένδυση να είναι πιο παραγωγική από τη δηµόσια επένδυση. Σύµφωνα µε τους Nelson Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 4

and Singh (1994) οι δηµόσιες επενδύσεις στις υποδοµές έχουν µια σηµαντική επίδραση στην ανάπτυξη τη δεκαετία του 1980. 1.2 Αιτιολόγηση του ερευνητικού θέματος Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται πολλές μελέτες οι οποίες ασχολούνται με την επίδραση των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην οικονομία μίας χώρας καθώς έχει διαπιστωθεί ότι οι ξένες επενδύσεις είναι πιο αποδοτικές για την οικονομική μεγέθυνση απ ότι οι εγχώριες. Παρά την εκτεταμένη μελέτη σε διάφορες οικονομίες τα αποτελέσματα αποκλίνουν και αδυνατούν να αποτυπώσουν την ακριβή σχέση μεταξύ των ξένων επενδύσεων, των εξαγωγών και του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η μελέτη αυτή επιχειρεί να συμβάλλει στην διερεύνηση της αιτιατής σχέσης μεταξύ του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και των Εξαγωγών. Επιλέγοντας τρεις χώρες οι οποίες παρουσιάζουν παρόμοια οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά τα τελευταία εκατό χρόνια, γίνεται η προσπάθεια να αποδοθεί ένα ομοιογενές πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορέσουν να απομονωθούν όσο είναι δυνατό και να εξεταστούν οι παραπάνω μεταβλητές. 1.3 Σκοπός της εργασίας Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει την πιθανή συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (FDI, Foreign Direct Investments), του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (GDP, Gross Domestic Product) και των Εξαγωγών (EX,Exports) για την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία κατά την χρονική περίοδο 1980-2011. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από την εμπειρική ανάλυση Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 5

επιδιώκεται η εύρεση πιθανής μακροχρόνιας αιτιατής σχέσης μεταξύ των μεταβλητών. 1.4 Διάρθρωση της εργασίας Η παρούσα μελέτη αναπτύσεται σε έξι κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, το οποίο έχει τέσσερις υποενότητες, γίνεται αρχικά μία εισαγωγή στην σημασία της οικονομικής θεωρίας. Έπειτα, παρουσιάζεται μία γενική βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζουν τα μεγέθη των επενδύσεων και των εξαγωγών στην μεγέθυνση της οικονομίας. Μέσα από αυτή την βιβλιογραφική ανασκόπηση αιτιολογείται εν μέρει η επιλογή των συγκεκριμένων μακροοικονομικών μεγεθών ως αντικείμενο μελέτης. Επιπλέον, δηλώνεται με ακρίβεια το τι αποσκοπεί να πετύχει η συγκεκριμένη μελέτη και τέλος, αναπτύσεται λεπτομερώς η διάρθρωση της. Στο δεύτερο κεφάλαιο,το οποίο απαρτίζεται από τρεις υποενότητες, εξετάζεται συνοπτικά το ιστορικό πλαίσιο της κάθε χώρας. Παραθέτοντας μόνο εκείνα τα ιστορικά γεγόνοτα, είτε πολιτικά είτε κοινωνικά είτε οικονομικά, τα οποία θεωρήθηκαν ότι διαδραμάτιζουν το σημαντικότερο ρόλο για την πορεία της εκάστοτε χώρας. Δίνεται έτσι η ευκαίρια να διαπιστωθεί ότι η Έλλαδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία παρουσίαζουν πολλά κοινά στοιχεία στην οικονομική τους πορεία. Στο τρίτο κεφάλαιο και πιο σημαντικό αναπτύσεται η βιβλιογραφική ανασκόπηση συγκεκριμένων ερευνών. Στόχος είναι να διαμορφωθεί μία εικόνα των ήδη υπάρχοντων αποτελεσμάτων ώστε μετέπειτα να είναι δυνατή η σύγκριση με τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την συγκεκριμένη εμπειρική ανάλυση. Στο τέταρτο κεφάλαιο, το οποίο αναπτύσεται σε τρεις υποενότητες, παρουσιάζεται και αιτιολογείται αναλυτικά η μεθοδολογία που επιλέχθηκε για την επεξεργασία των δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύσεται το θεωριτικό υπόβαθρο όλων εκείνων των στατιστικών και οικονομετρικών εργαλείων που θα χρησιμοποιήθουν στην εμπειρική ανάλυση. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 6

Στο πέμπτο κεφάλαιο αποτυπώνονται τα αποτελέσματα της εμπειρικής ανάλυσης ενώ στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από το σύνολο της μελέτης. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 7

2.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Κρίνεται αναγκαίο, για την καλύτερη κατανόηση της οκονομικής ανάπτυξης μίας χώρας, να γίνει μία σύντομη ιστορική αναδρομή ώστε να διαμορφωθεί η εικόνα του κοινονικοπολιτικού πλαισιού κατά το πέρασμα των χρόνων και να αξιολογηθεί το κατά πόσο αυτό επηρρέαζει την οικονομική ανάπτυξη μίας χώρας. Στις επόμενες ενότητες θα παρουσιαστεί μία σύντομη ιστορική αναδρομή με έμφαση σε εκείνα τα γεγονότα που φαίνεται να έχουν επηρρέασει περισσότερο την οικονομική ανάπτυξη της Έλλαδας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. 2.1 Ανάπτυξη στην Ελλάδα Με έκταση μόλις εκατόν τριάντα δύο χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και με πληθυσμό περίπου έντεκα εκατομμύρια, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 2011( για την ακρίβεια, 10.815.197), η Ελλάδα μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία μικρή χώρα με μία σύντομη σύγχρονη ιστορία, αφού αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος μετά από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς κάτω από τον τουρκικό ζυγό, μόλις το 1826. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι αναιρείται το μεγαλείο της αρχαίας Έλλαδας και η σημαντική προσφορά του αρχαιοελληνικού πολιτισμού στην σύγχρονη Ιστορία. Μετά την απελευθέρωση της χώρας δεν παρατηρείται κάποια σημαντική οικονομική ανάπτυξη τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του 1950 και αυτό οφείλεται σε μία σειρά ιστορικών γεγονότων, όπως για παράδειγμα οι διάφοροι πόλεμοι στους οποίους συμμετείχε η χώρα. Πιο συγκεκριμένα, επικρατούσε μία πολιτική αστάθεια όπου η βασιλεία εναλλασσόταν με την δικτατορία και την δημοκρατία, πράγμα το οποίο δεν επέτρεπε την χάραξη μίας αποτελεσματικής αναπτυξιακής πολιτικής. Επιπλέον, οι πόλεμοι στους οποίους συμμετείχε η χώρα επέφεραν καταστρεπτικές συνέπειες στην οικονομία με διάφορους τρόπους. Πέρα από την Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 8

χρηματοδότηση που ήταν αναγκαία για την διεξαγωγή τόσο των βαλκανικών πολέμων (1912-1913) όσο και των Α και Β Παγκοσμίων πολέμων που πήρε μέρος η Έλλαδα, η Μικρασιατική εκστρατεία ήταν αυτή που εκτός από οικονομικές συνέπειες προκάλεσε και μεγάλη αλλαγή στο κοινωνικό σκηνικό της χώρας κάθως δέχθηκε την εγκατάσταση περισσότερων από ενός εκατομμυρίου προσφύγων στην χώρα. Το γεγονός αυτό είχε και αρνητικά και θετικά αποτελέσματα στην οικονομία της χώρας. Μετά το τέλος του δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου την χώρα ταλάνισε ο εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος διήρκησε από το 1944 έως το 1949, γεγονός που πρόσθεσε νέες καταστρεπτικές συνέπειες στην ήδη ταραγμένη οικονομία της χώρας. Σύμφωνα με την Βεντούρα(1995) ένας ακόμα λόγος ο οποίος καθυστέρησε την ανάπτυξη στην Ελλάδα είναι ότι η τότε άρχουσα τάξη δεν αξιοποίησε στο μέγιστο βαθμό την βοήθεια που έλαβε από το σχέδιο Marshall. Κατά την δεκαετία του 1950 ξεκίνησε η προσπάθεια σχεδιασμού οικονομικών αναπτυξιακών προγραμμάτων τα οποία όμως ήταν βασισμένα κυρίως σε εξωτερική βοήθεια. Ενώ, την δεκαετία του 1960 η βιομηχανία της χώρα ασχολούταν με την παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων σε μικρές ποσότητες, οι επενδύσεις ήταν ελάχιστες και το μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού είτε εργαζόταν στην αγροτική παραγωγή είτε αναζητούσε εργασία μεταναστεύοντας στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Τσουλφίδη(2003) κατά τη διαρκεία των δεκαετιών του 1960 και 1970 γίνεται μία έντονη προσπάθεια παρά της πολιτική ασταθείας του επικρατούσε να προωθηθεί η ανάπτυξη του τόπου είτε μέσω δημοσίων επενδύσεων και έργων υποδομής(κυβέρνηση υπό τον Κωσταντίνο Καραμανλή, 1955-1963 και δικτατορία, 1967-1974) είτε με την ανάπτυξη ενός κράτους πρόνοιας (κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, 1963-1967). Λάθος δημοσιονομικοί και νομισματικοί χειρισμοί κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και σε συνδυασμό με την πετρελαϊκή κρίση που ξέσπασε το 1973 θα ανακόψουν την οικονομική ανάπτυξη της χώρας εκτοξεύοντας τον πληθωρισμό πάνω από το είκοσι τοις εκατό, πρόβλημα Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 9

που θα καλούταν να αντιμετωπίσει η χώρα τουλάχιστον για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Τη σκυτάλη θα αναλάβει και πάλι η κυβέρνηση Καραμανλή και παρά τις προσπάθειες για οικονομική ανάπτυξη ενισχύοντας το κράτος πρόνοιας και κάνοντας κρατικοποιήσεις, η παγκόσμια ύφεση επηρρεάζει παρά πολύ την ελληνική οικονομία. Το πιο σημαντικό επίτευγμα αυτής της κυβερνήσεως ήταν η ένταξη της χώρας το 1981 στην ΕΟΚ. Την ίδια χρονιά θα αναλάβει την εξουσία ο Παπανδρέου, ξεκινώντας ένα νέο κύκλο κρατικοποιήσεων και μία νέα προσπάθεια εξυγίανσης των επιχειρήσεων, καταλήγει το 1985 στην υποτίμηση της δραχμής και στο πάγωμα των μισθών για δύο έτη. Το 1990 θα αναλάβει την εξουσία ο Μητσοτάκης, ο οποίος προωθεί μία πολιτική αποκρατικοποιήσεων και απελευθέρωσης της αγοράς. Οι προσπάθειες να ιδιωτικοποιήθουν εταιρείες όπω ο ΟΤΕ και η ΔΕΗ θεωρήθηκαν σκανδαλώδης και ήταν η αφορμή για να πέσει η κυβέρνηση. Τα επόμενα χρόνια θα γίνει μία προσπάθεια με στόχο να αρχίσει να συγκλίνει η ελληνική οικονομία με αυτές των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σημαντικότερο οικονομικό επίτευγμαγια αυτό το διάστημα είναι η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ. Ακολουθεί μία σταθερή μείωση του πληθωρισμού, πτώση των επιτοκίων, η ισχυροποίηση της δραχμής και αρκετά υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγένθυσης, μία κατάσταση που απομακρύνει τους Έλληνες από τους κλασσικούς τρόπους αποταμίευσης και τους στρέφει στο χρηματιστήριο. Το γενικότερο κλίμα ευφορίας που επικρατεί στρέφει πόλλες επιχειρήσεις στο να αναζητήσουν χρηματοδότηση μέσω του χρηματιστηρίου με αποτέλεσμα να εισηχθούν μαζικά πάρα πολλές επιχηρήσεις. Ο δείκτης τιμών μέσα σε δύο χρόνια εκτοξεύεται στα ύψη για να πέσει λίγο αργότερα εξανεμίζοντας τις αποταμιεύσεις της μεγαλύτερης μερίδας του πληθυσμού. Η κατάρρευση των χρηματηστηρίων θα γίνει το εφαλτήριο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που έχει δυσμενείς επιπτώσεις και στην ελληνική οικονομία. Ξεκινώντας από την κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και πλήτοντας και άλλους σημαντικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας, το 2009 το έλλειμα της Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 10

χώρας ξεπερνάει τα επιτρεπτά επίπεδα και αναγκάζει τη χώρα ένα χρόνο μετά να προσφύγει στο μηχανισμό στήριξης που συγκροτούν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα μέτρα λιτότητας που ακολούθησαν βούτηξαν την ελληνική οικονομία σε μεγαλύτερη ύφεση καθώς επέφεραν τεράστιες μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, μειώνοντας έτσι την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και οδηγώντας μία μεγάλη μερίδα επιχειρήσεων σε διακοπή του κύκλου εργασίων τους. Το ποσοστό ανεργίας τα τελευταία δύο χρόνια έχει αυξηθεί ραγδαία και ειδικά στους νέους, δημιουργώντας έτσι ένα νέο κύμα μετανάστευσης. 2.2 Ανάπτυξη στην Ισπανία Με πληθυσμό περίπου σαράντα εφτά εκατομμύρια (για την ακρίβεια 46.815.916 σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 2011) και με γεωγραφική έκταση πεντακόσιες τέσσερις χιλιάδες οχτακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα (504.800), η Ισπανία αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη χώρα στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα υπήρξαν πολλές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό της χώρας γεγονός το οποίο επηρρέσε την ανάπτυξη της οικονομίας. Έχοντας γευτεί δύο βασιλείες, την κοινοβουλευτική δημοκρατία και μία δικτατορία, η οποία κράτησε περίπου σαράντα χρόνια ξεκίνησε την πορεία προς την ανάπτυξη μετά το 1950. Μέχρι τότε περίπου ο μίσος πληθυσμός της χώρας απασχολούταν στην αγροτική παραγωγή. Στην πραγματικότητα, η εκβιομηχάνιση της Ισπανίας ξεκίνησε στις αρχές του 20 ου αιώνα και η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής είχε κατά μέσο όρο ετήσιο ρύθμο ίσο με 8%. Η ανοδική αυτή πορεία της οικονομικής ανάπτυξης διακόπηκε το 1936 από τον εμφύλιο πόλεμο ο οποίος διήρκησε για τέσσερα συναπτά έτη. Το αποτέλεσμα του εμφυλίου ήταν η επικράτηση της δικτατορίας του Φράνκο. Η οικονομική πολιτική που ασκήθηκε για την επόμενη δεκαετία ήταν μία πολιτική αυτάρκειας, οδηγώντας την Ισπανία σε καθεστώς κλειστής οικονομίας, μειώνοντας Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 11

τις εξαγωγές της χώρας σε ποσοστό της τάξεως του 30% και απομονώνοντας την από τους διπλωματικούς κύκλους και από τους διεθνής οικονομικούς οργανισμούς. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 50 γίνεται αντιληπτή η ανάγκη διεθνούς συνεργασίας για την περεταίρω ανάπτυξη της χώρας. Το 1950 η Ισπανική κυβέρνηση προχωρά σε συμφώνα με τις Η.Π.Α, ζητώντας τεχνογνωσία και οικονομική βοήθεια και προσφέροντας ως αντάλλαγμα Στρατιωτικές Βάσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, η Ισπανία προσχώρησε στον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και στην Διεθνή Τράπεζα. Φτάνοντας στα τέλη της δεκαετίας του 50 η χάραξη ένος προγράμματος οικονομικής ανάπτυξης γίνεται πραγματικότητα. Η υλοποίηση του όμως θα είναι πολυετής και χωρίζεται σε τέσσερα στάδια όπου το καθένα εστίαζε σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα κάθε φορά. Από το 1959 έως το 1964 προτεραιότητα ήταν η σταθεροποίηση των μακροοικονομικών μεγεθών της χώρας και του εθνικού νομίσματος. Από το 1964 έως το 1967 ο κύριος στόχος ήταν η αναθέρμανση των σχέσεων με άλλα κράτη ξεκινώντας διάφορες οικονομικές συνεργασίες. Στην τριετία πό το 1968 έως το 1971 η Ισπανία έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη των ανεπτυγμένων κρατών παρουσιάζοντας μία σταθερότητα στην οικονομία της δίνει έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη. Το εγχείρημα αυτό επιτεύχθηκε με δύο τρόπους, αρχικά προσελκύοντας ξένα επενδυτικά κεφάλαια τα οποία προωθούσαν την βιομηχανική ανάπτυξη και αφετέρου προωθώντας για πρώτη φορά την ανάπτυξη του τουρισμού. Τέλος, κατά τα έτη 1972-75 επικεντρώθηκε στην βελτίωση του ρυθμού της οικονομικής ανάπτυξης. Η πολιτική αστάθεια που ακολούθησε μετά τον θάνατο του Φράνκο δεν επέτρεπε τον σχεδιασμό μία οικονομικής αναπτυξιακής πολιτικής και πόσο μάλλον την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων που θα οδηγούσαν προς αυτή την κατεύθυνση. Το 1982 ανεβαίνει το σοσιαλιστικό κόμμα στην εξουσία έχοντας εξασφαλίσει την ψήφο εμπιστοσύνης ώστε να μπορέσει να προχωρήσει σε ένα νέο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Εξυγιάνοντας κρατικές επιχειρήσεις, προωθώντας τις επενδύσεις στο βιομηχανικό τομέα και στρέφοντας την προσοχή σε μία πιο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 12

αποτελεσματική ενεργειακή πολιτική δημιουργεί νέες προοπτικές για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η χώρα θα προσχωρήσει το 1986 στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα πρωταγωνιστήσει ως μία χώρα που σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να παρουσιάσει μία εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη. Η καλή αυτή οικονομική πορεία θα συνεχιστεί παρά τις διάφορες βραχυχρόνιες υφέσεις μέχρι και το 2008 όπου η παγκόσμια οικονομική κρίση θα πλήξει διάφορους τομείς της οικονομία με κυρίαρχους τον κατασκευαστικό και το χρηματοπιστωτικό, θα οδηγήσει την ανεργία σε ραγδαία αύξηση και θα προκαλέσει έντονες κοινονικές αντιδράσεις λόγω των μέτρων που πήρε η κυβέρνηση στην προσπάθεια της να διαχειριστεί την κρίση. 2.3 Ανάπτυξη στην Πορτογαλία Η Πορτογαλία είναι το δεύτερο κράτος της Ιβηρικής χερσονήσου και σε ότι αφορά την γεωγραφική έκταση της και τον πληθυσμό της έχει περίπου τα ίδια χαρακτηριστικά με την Ελλάδα. Ο πληθυσμός της φτάνει τα δέκα εκατομμύρια πεντακόσιες χιλιάδες (για την ακρίβεια 10.561.614 σύμφωνα με την απογραφή του 2011) και η γεωγραφική της έκταση ανέρχεται στις ενενήντα δύο χιλιάδες ενενήντα χιλιόμετρα (92.090). Περιλαμβάνει όμως και δύο νησιά τα οποία βρίσκονται στον Ατλαντικό Ωκεανό, τις Αζόρες και τη Μαδέρα. Σε αντίθεση με την Ισπανία και την Ελλάδα, η οικονομία της Πορτογαλίας ήταν αρκετά ανεπτυγμένη το 19 ο αιώνα λόγω των αποικιών που διατηρούσε στην Νότια Αμερική και στην Αφρική. Ο εμπορικός στόλος της χώρας ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένος και η τότε οικονομική ανάπτυξη στηριζόταν κυρίως στο αποικιακό εμπόριο. Στα τέλη του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου η χώρα έχασε τις αποικίες της και η απώλεια αυτή της προκάλεσε σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις, οδηγώντας την στο να χαρακτηριστεί στα μέσα του 20 ου ως μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 13

Η πολιτική αστάθεια που επικράτησε στην χώρα από τις αρχές του αιώνα σε συνδυασμό με την απώλεια των αποικιών και την οικονομική κατάρρευση οδήγησε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στην μετανάστευση σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Τις πρώτες δύο δεκαετίες μέχρι το 1926 επικράτησε ένας πολιτικός πόλεμος στην ιστορία της Πορτογαλίας με την κατάλυση της βασιλείας και την προσπάθεια πολλών ακροδεξιών όμαδων να καταλάβουν την εξουσία κάνοντας πραξικοπήματα καταλήγοντας στην επιβολή δικτατόρια από τον Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σάλαζαρ. Η δικτατορία θα διατηρηθεί στη χώρα για σαράντα οχτώ ολόκληρα χρόνια. Η πολιτική κατάσταση της χώρας είχε αρνητικά αποτελέσματα στην οικονομική ανάπτυξη, αρχικά διότι οικονομικοί πόροι και ανθρώπινο δυναμικό σπαταλούταν για να διασφαλιστεί η διατήρηση του καθρστώτος και αφετέρου διότι βρισκόταν σε έναν διεθνή αποκλεισμό από τα άλλα κράτη. Παρόλα αυτά έγιναν αρκετές προσπάθειες καθόλη την διάρκεια της δικτατορίας προς την οικονομική ανάπτυξη. Μόλις το 1948 έγινε για πρώτη φορά μέλος ενός διεθνούς οργανισμού, του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας. Το 1949 προσχώρησε στο ΝΑΤΟ και η κίνηση αυτή της έδωσε το δικαίωμα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα Marshall παρόλου που κατά τη διάρκει του Β Παγκοσμίου πολέμου διατήρησε ουδέτερη στάση. Μία δεκαετία αργότερα θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στην Γενική Συμφωνία για τους Δασμούς και το Εμπόριο και στην Διεθνή Τράπεζα. Στην δεκαετία του 1980 η Πορτογαλία είχε κατά κεφαλή εισόδημα μόλις 2.500 αμερικάνικα δολάρια ενώ την ίδια εποχή η Ελλάδα και η Ισπανία είχαν 4.400 και 5.600 αντίστοιχα. Με την αποκατάσταση των διεθνών σχέσεων η Πορτογαλία ξεκίνησε το διεθνές εμπόριο με άλλες ευρωπαίκές χώρες εξάγοντας κυρίως προϊόντα εντάσεως εργασίας. Από την άλλη πλευρά εισήγαγε από την Ευρώπη κεφάλαια, ενέργεια και πόρους. Με στόχο την μείωση της εκροής του συναλλάγματος προσπάθησε να προωθήσει την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την παραγωγή προϊόντων που θα λειτουργούσαν σαν υποκατάστατα για τα εισαγώμενα. Επιπλέον, προχώρησε στην Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 14

λήψη διαφόρων νομισματικών μέτρων όπως την υποτίμηση του νομίσματος ώστε να διασφαλίσει την κάλυψη ελλειμμάτων του Ισοζυγίου Πληρωμών και την σταθεροποίηση του κόστους παραγωγής. Το 1986 θα προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα ξεκινήσει σιγά σιγά μία οικονομική ανάπτυξη η οποία θα έχει ως κινητήριο μοχλό τα εξαγώγιμα προϊόντα. Τα τελευταία είκοσι χρόνια πολλές πολυεθνικές εταιρείες έχουν ανοίξει παραρτήματα στην Πορτογαλία καθώς θεωρείται από τις καλύτερες χώρες σε ότι αφορά την παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού. Παρότι την οικονομική ανάπτυξη που παρουσιάζε η χώρα, η οικονομία της ήταν ευθραυστή λόγω του μεγάλου δημόσιου χρέους. Έτσι η παγκόσμια οικονομική κρίση την οδήγησε στο 2010 στο να αναζητήσει βοήθεια από τον μηχανισμό στήριξης που συγκροτούν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 15

3.ΜΙΑ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η επίδραση των άµεσων ξένων επενδύσεων στην οικονοµική ανάπτυξη εξαρτάται από το επίπεδο της τεχνολογίας της εγχώριας οικονοµίας, την οικονοµική σταθερότητα, την κρατική επενδυτική πολιτική και το βαθµό ανοίγµατος της οικονοµίας. Οι άµεσες ξένες επενδύσεις αυξάνουν την παραγωγικότητα της εγχώριας οικονοµίας, µεταβάλουν το συγκριτικό της πλεονέκτηµα, συµβάλουν στην οικονοµική ανάπτυξη µιας χώρας, επειδή τείνουν να είναι πιο παραγωγικές από τις εγχώριες επενδύσεις. Επιπλέον, αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν πως οι άμεσες ξένες επενδύσεις επιδρώντας στην αύξηση της απασχόλησης, στην βελτίωση της τεχνογνωσίας και στην μεταφόρα κεφαλαίων έχουν θετικά αποτελέσματα τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στην αύξηση του όγκου των εξαγωγών(zhang, 2001, Alfaro et al,2004). Ωστόσο η ακριβής σχέση μεταξύ των τριών μεταβλητών δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη. Οι Alfaro et al (2004) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις συνεισφέρουν θετικά στην αύξηση του GDP μίας χώρας. Υπογραμμίζουν όμως ότι η οικονομία της χώρας θα πρέπει να έχει μία σχετική ανάπτυξη για να μπορέσουν να ευδοκιμήσουν οι ξένες επενδύσεις. Επίσης αναφέρουν ότι υπάρχει μονόδρομη αιτιακή σχέση μεταξύ του FDI και του GDP. Επισημαίνουν ότι μέσω των χρηματοοικονομικών αγορών οι άμεσες ξένες επενδύσεις προωθούν την ανάπτυξη. H Alfaro (2003) σε μία ενδελεχέστερη μελέτη για τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην οικονομική ανάπτυξη, καταλήγει στο συμπερασμά ότι ανάλογα με τον τομέα στον οποίο πραγματοποιείται η επένδυση προκαλείται και διαφορετική επίδραση στην οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις που πραγματοποιούνται στον πρωτογενή τομέα έχουν αρνητική επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη, ενώ αντίθετα αυτές που πραγματοποιούνται στον βιομηχανικό τομέα θετική. Επιπλέον, αναφέρει ότι οι Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 16

άμεσες ξένες επενδύσεις που αφορούν τον τομέα των υπηρεσιών έχουν διφορούμενα αποτελέσματα. Με την μελέτη αυτή ενισχύεται η άποψη ότι για να οφελήσουν οι ξένες επενδύσεις μία χώρα θα πρέπει να προϋπάρχει ένα επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης. Οι Singh και Jun(1995) επιχειρούν να προσδιορίσουν τους καθοριστικούς παράγοντες που επηρρεάζουν τις άμεσες ξένες επενδύσεις στις αναπτυσόμενες χώρες αναλύοντας διάφορους τομείς ανάμεσα στους οποίους και τις μακροοικονομικές μεταβλητές. Τα αποτελέσματα της μελέτης αποκαλύπτουν ότι οι εξαγωγές και ειδικότερα οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων αποτελούν σημαντικό καθοριστικό παράγοντα στις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων σε χώρες όπου χαρακτηρίζονται από υψηλό FDI. Ο έλεγχος αιτιότητας του Granger υποδεικνύει ότι υπάρχει μονόδρομη αιτιατή σχέση από τις εξαγωγές προς τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Οι μελετητές τείνουν να συμφωνήσουν με την άποψη ότι τα δύο μακροοικονομικά μεγέθη είναι συμπληρωματικά. Αυτή η απόψη σύμφωνα με τον Eryigit (2012) υποστηρίζεται και από μελέτες άλλων ερευνητών όπως είναι οι Lipsey και Weis (1981,1984) και οι Anwar και Nguyen (2011). Επιπλέον, οι Singh και Jun(1995) εντοπίζουν ότι σε όλα τα μοντέλα που εξετάζουν (μοντέλο που επικεντρώνεται σε θέματα πολιτική αστάθειας, μοντέλο που επικεντρώνεται σε επιχειρηματικά θέματα και μοντέλο που επικεντρώνεται σε θέματα των μακροοικονομικών μεταβλητών) προκύπτει το συμπεράσμα ότι οι εξαγωγές είναι η μοναδική πιο σημαντική μεταβλητή, η οποία στατιστικά καθορίζει τις εισροές των ξένων επενδύσεων. Προχωρώντας σε περεταίρω ανάλυση καταλήγουν ότι οι εξαγωγές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο μόνο σε χώρες που χατακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό άμεσων ξένων επενδύσεων. Ακόμη, οι βιομηχανικές εξαγωγές είναι αυτές που απηρρεάζουν περισσότερο καθώς οι εξαγωγές του πρωτογενή τομέα στατιστικά μη σημαντική σχέση με τις άμεσε ξένες επενδύσεις είτε για χώρες με υψηλό FDI είτε για χώρες με χαμηλό FDI. Τέλος, στην ανάλυση τους οι Singh και Jun(1995) εφαρμόζοντας τον επαυξημένο έλεγχο αιτιότητας κατά Granger, καταλήγουν ότι για κάποιες χώρες όπως η Ταϋλάνδη, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 17

το Εκουαδόρ, η Πορτογαλία και η Ελλάδα υπάρχει μονόδρομη αιτιατή σχέση από τις εξαγωγές προς τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Η μόνη χώρα στην οποία παρουσιάζεται αμφίδρομη αιτιατή σχέση μεταξύ εξαγωγών και άμεσων ξένων επενδύσεων είανι η Σιγκαπούρη. Για τις υπόλοιπες χώρες δεν υπήρξαν στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα. Εκτελώντας τον έλεγχο ειδικά για τις βιομηχανικές εξαγωγές για τις πέντε αυτές χώρες τα αποτελέσματα που προκύπτουν είναι ακριβώς τα ίδια. Οι Βlomstorm, Lipsey, Zejan (1994) αναφέρουν ότι υπάρχει µονόδροµη αιτιακή σχέση ανάµεσα στις εισροές των άµεσων ξένων επενδύσεων ως ποσοστό του GDP και της ανάπτυξης του κατά κεφαλήν GDP σε όλες τις αναπτυσσόµενες χώρες για την περίοδο 1960-1985. Επιπλέον, η Μoudatsou (2003) σε µια εµπειρική αποτίµηση των επιδράσεων των άµεσων ξένων επενδύσεων στην οικονοµική ανάπτυξη των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περίοδο 1980-1996 διαπίστωσε ότι υπάρχει θετική σχέση ανάµεσά τους ταυτόχρονα είτε άµεσα είτε έµµεσα. Ο Zhang (2001) εξετάζει την αιτιακή σχέση ανάµεσα στις άµεσες ξένες επενδύσεις και την οικονοµική ανάπτυξη µε την µέθοδο αιτιότητας κατά Granger για 10 ασιατικές χώρες. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει µονόδροµη αιτιακή σχέση από τις άµεσες ξένες επενδύσεις προς την οικονοµική ανάπτυξη για τρεις χώρες (Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Ταιβάν), αµφίδροµη αιτιακή σχέση για δυο χώρες την Κίνα και την Ινδονησία, µονόδροµη αιτιακή σχέση από την οικονοµική ανάπτυξη προς τις εξαγωγές για δυο χώρες (Μαλαισία, Ταϊλανδή) και τέλος δεν υπάρχει αιτιακή σχέση για την Κορέα και τις Φιλιππίνες. Οι Dritsaki et al (2004) ερευνούν την μακροχρόνια σχέση ισορροπίας μεταξύ των εξαγωγών, του FDI και του GDP για την Ελλάδα την χρονική περίοδο 1960-2002. Ο έλεγχος συνολοκλήρωσης έδειξε ότι υπάρχει μακρόχρονια σχέση ισορροπίας. Ο έλεγχος αιτιότητας κατά Granger έδειξε ότι υπάρχει αμφίδρομη αιτιατή σχέση μεταξύ εξαγωγών και οικονομικής ανάπτυξης, ενώ υπάρχει μονόδρομη αιτιακή σχέση από τις άµεσες ξένες επενδύσεις προς την οικονοµική ανάπτυξη. Τέλος, υπάρχει µονόδροµη αιτιακή σχέση από τις άµεσες ξένες επενδύσεις προς τις εξαγωγές. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 18

Ο Eryigit (2012) διεξάγει μία έρευνα για να καθορίσει την πιθανή ύπαρξη μακροχρόνιας σχέσης ισορροπίας μεταξύ των ζευγών άμεσων ξένων επενδύσεων και εξαγωγών, άμεσων ξένων επενδύσεων και ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και εξαγωγών, μέσω των ελέγχων συνολοκλήρωσης. Εξετάζει με την μέθοδο panel data για την χρονική περίοδο από το 2000-2010 τις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων από 15 χώρες προς την Τουρκία. Οι έλεγχοι για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στις μεταβλητές έδειξαν ότι οι χρονοσειρές είναι στάσιμες σε επίπεδο πρώτων διαφορών. Οι έλεγχοι συνολοκλήρωσης έδειξαν ότι οι μεταβλητές συνολοκληρώνονται. Ο Δτιτσάκης(2011) στην ανάλυση του εξετάζει την αιτιότητα μεταξύ των εξαγωγών και του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος για τα 12 νέα μέλη- κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την χρονική περίοδο από το 2002 έως και το 2011. Χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο για να αξιολογήσει την αιτιότητα σε ετερογενή δεδομένα πάνελ, διαπιστώνεται ότι η αιτιακή σχέση από την ανάπτυξη στις εξαγωγές είναι ομοιογενής για όλες τις χώρες του δείγματος. Ακόμη, διαπιστώνεται μια δυνατή ένδειξη ετερογένειας της αιτιακής σχέσης από τις εξαγωγές στην ανάπτυξη στο δείγμα. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 19

4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η πλειονότητα των μελετών που εξετάζουν το ερώτημα της μακροχόνιας αιτιακής σχέσης μεταξύ των μεταβλητών των Εξαγωγών, των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος χρησιμοποιούν την μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων με διασταυρωμένα στοιχεία. Για την μέθοδο αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες κριτικές που εστιάζουν στο γεγονός ότι υπάρχει η πιθανότητα να προκύψουν μεροληπτικές εκτιμήσεις. Η panel ανάλυση προσπαθεί να μειώσει αυτή την πιθανότητα καθώς περιλαμβάνει ταυτόχρονα διασταυρωμένα στοιχεία και χρονοσειρές. Πιο συγκεκριμένα, η panel ανάλυση επιχειρεί να διορθώσει το συγκεκριμένο προβλήμα χρησιμοποιώντας μεγαλύτερο αριθμό παρατηρήσεων. Για παράδειγμα, στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιούνται δεδομένα από 3 χώρες (n μονάδες παρατηρήσεων) ενώ η έρευνα διεξάγεται σε ένα χρονικό φάσμα από το 1980 εως το 2011 (δηλαδή 21 παρατηρήσεις). Επομένως το σύνολο των παρατηρήσεων θα είναι 63 παρατηρήσεις για την κάθε μεταβλητή. Επιπλέον, ένας άλλος παράγοντας που καθιστά πιο αποτελεσματική την panel ανάλυση είναι το γεγονός ότι στο μοντέλο μπορούν να συμπεριληφθούν όλες εκείνες οι επιδράσεις που ασκούνται στην εξαρτημένη μεταβλητή και δεν μπορούν να παρατηρηθούν. Αυτές οι μεταβλητές προκαλούν ετερογένεια. Εάν κάποια επεξηγηματική μεταβλητή συσχετίζεται με αυτές τις μεταβλητές τότε θα προκύψει μεροληπτικό λάθος στην εκτίμηση των συντελεστών των παραμέτρων. Με δύο μεθόδους μπορεί να πραγματοποιηθεί η εκτίμηση ενός μεντέλου με την panel ανάλυση, με την μέθοδο των σταθερών επιδράσεων (fixed effects) και με τη μέθοδο των τυχαίων επιδράσεων (random effects). Η μέθοδος των τυχαίων επιδράσεων υποθέτει ότι η μη παρατηρηθείσες μεταβλητές, που επιδρούν στην εξαρτημένη μεταβλητή και προκαλούν την ετερογένεια, τυχαία επιλέγονται από ένα Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 20

τυχαίο δείγμα του πληθυσμού και δεν συσχετίζονται με τις υπόλοιπες επεξηγηματικές μεταβλητές του μοντέλου. Στην περίπτωση, όμως που δεν ισχύει η παραπάνω υπόθεση και οι εκτιμήσεις των παραμέτρων είναι μεροληπτικές και ασυνεπείς, τότε εφαρμόζεται η μέθοδος των σταθερών επιδράσεων, η οποία χρησιμοποιώντας τις πρώτες διαφορές των μεταβλητών εξαλείφει το πρόβλημα της ύπαρξης ετερογένειας και εισάγει μία σταθερά, την ίδια για κάθε χρονοσειρά, αλλά με διαφορετική τιμή για κάθε διαστραυρωμένο στοιχείο. Στην συγκεκριμένη ανάλυση χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των τυχαίων επιδράσεων. Εν συνεχεία, εξετάστηκε η ύπαρξη στασιμότητας στους συντελεστές των μεταβλητών με τον έλεγχο μοναδιαίας ρίζας (Unit Root Tests), χρησιμοποιώντας μία σειρά κριτηριών τα οποία θα αναλυθούν παρακάτω. Ακόμη, διεξήχθει ο έλεγχος συνολοκλήρωσης κατά Pedroni (Cointegration Test), για να διαπιστωθεί αν υπάρχει μακροχρόνια σχέση ισορροπίας μεταξύ των μεταβλητών και τέλος, για να εξεταστεί η σχέση αιτιότητας μεταξύ των μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος αιτιότητας κατά Granger(Granger Causality Test). 4.1 Στασιμότητα Οι περισσότερες οικονοµικές χρονικές σειρές είναι µη στάσιµες διαδικασίες. Μπορούν όµως να µετατραπούν σε στάσιµες παίρνοντας τις πρώτες ή ακόµη και τις δεύτερες διαφορές τους. Όταν µία χρονική σειρά μετατραπεί σε στάσιμη διαδικασία παίρνοντας τις πρώτες διαφορές, τότε η χρονική αυτή σειρά είναι ολοκληρωµένη πρώτης τάξης (integrated first order) και συµβολίζεται ως Ι(1). Αν µετατραπεί σε στάσιµη διαδικασία µία χρονική σειρά παίρνοντας τις δεύτερες διαφορές τότε η χρονική αυτή σειρά είναι ολοκληρωµένη δεύτερης τάξης και συµβολίζεται ως Ι(2) κ.ο.κ. Στις μελέτες όπου εμπεριέχονται χρονικές σειρές πρέπει να είναι στάσιµες διότι µε αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται το πρόβληµα της κίβδηλης παλινδρόµησης. Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 21

Σε μία panel ανάλυση υπάρχουν και διαχρονικά αλλά, και διαστρωματικά στοιχεία με αποτέλεσμα να γίνεται επιτακτική η ανάγκη ύπαρξης στασιμότητας στους συντελεστές των μεταβλητών,ώστε να μπορούν να αποδοθούν και να εκτιμηθούν οι μεταβλητές σε ένα μαθηματικό υπόδειγμα με σταθερούς συντελεστές. Η διακύμανση μίας χρονοσειράς δημιουργεί προβλήματα στην διαδικασία εκτίμησης. Μία χρονοσειρά η οποία παρουσιάζει είτε στοχαστική τάση, είτε προσδιοριστική τάση, είτε και τα δύο ταυτόχρονα μπορεί να οδηγήσει στην ύπαρξη αυτοσυσχέτισης στα κατάλοιπα του υποδείγματος. Η ύπαρξη μη στασιμότητας μπορεί να αναγνωριστεί με μία πληθώρα εργαλείων. Αρχικά, μπορεί να παρατηρηθεί τάση από την γραφική παράσταση της μεταβλητής, έπειτα από την μελέτη της συνάρτησης αυτοσυχέτησης και από την γραφική απεικόνιση του κορρελογράματος και τέλος πραγματοποιώντας στατιστικούς ελέγχους, όπως τον έλεγχο ύπαρξης μοναδιαίας ρίζας ή έλεγχο για τον συντελεστή αυτοσυσχέτησης. Γενικότερα, η ύπαρξη στασιμότητας στους συντελεστές των μεταβλητών δημιουργεί το πρόβλημα της ψευδούς συσχέτισης με αποτέλεσμα να μειώνεται η ερμηνευτική ικανότητα των ανεξάρτητων μεταβλητών. Στην panel ανάλυση δεν μπόρουν να χρησιμοποιηθούν οι συνήθεις έλεγχοι της μοναδιαίας ρίζας, όπως ο επαυξημένος έλεγχος Dickey Fuller (ADF) και ο έλεγχος των Phillips Peron (PP) διότι υπάρχουν και διαστρωματικά στοιχεία τα οποία παρουσιάζουν μία ασυμπτωματική συμπεριφορά της διάστασης Τ των χρονολογικών σειρών με την διασταυρωτική διάσταση Ν. Έτσι, αναπτύχθηκε μία σειρά από νέες τεχνικές για τον έλεγχο της μοναδιαίας ρίζας όπως είναι αυτές των Levin, Lin and Chu (LLC) (2002), Breitung(2001), Im,Pesaran and Shin (IPS) (2003), ADF Fisher και PP Fisher (Maddala,Wu, 1999) και Hadri(2000), οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν στην εμπειρική ανάλυση της συγκεκριμένης μελέτης. Κατά Δριτσάκη(2011), οι πιο δημοφιλείς έλεγχοι είναι αυτοί των Levin, Lin and Chu (LLC) και των Im,Pesaran and Shin (IPS). Προέρχονται και οι δύο από τον παραδοσιακό έλεγχο των Dickey-Fuller. Ο πρώτος προυποθέτει την ομοιογένεια των συντελεστών ενός αυτοπαλίνδρομου υποδείγματος για τα διαστρωματικά στοιχεία Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 22

ενώ ο δεύτερος ως πιο γενικός κανόνας επιτρέπει την ετερογένεια στα διαχρονικά και διαστρωματικά στοιχεία. Ο έλεγχος Levin, Lin and Chu (LLC) περιγράφετε από την εξής εξίσωση: it i γ i i, t 1 j i, t j it j= 1 y = c + y + c y + e όπου: t = 1,,T είναι οι χρονικές περίοδοι, και i=1,,n αριθμός διασταυρώσεων. Η μηδενική υπόθεση είναι Ηο: γ 1 =γ 2 =γ=0 για όλα τα στρώματα (i) ενώ η εναλλακτική Η 1 : γ1 = γ2 = γ < 0 για όλα τα στρώματα. Ο συγκεκριμένος έλεγχος ενώ επιτρέπει την επίδραση της χρονικής τάσης σε κάθε ομάδα μεμονωμένα, υποθέτει ότι κάθε στρώμα έχει το ίδιο αυτοπλίνδρομο συντελεστή πρώτης τάξης γ i. Ο έλεγχος Im, Pesaran and Shin (IPS) επιτρέπει χρονικές τάσεις,μενονωμένες επιδράσεις και κοινές χρονικές τάσεις για τα ετερογενή διαστρωματικά και διαχρονικά στοιχεία και περιγράφεται από την εξής εξίσωση: k pt Υ = ρ y + γ Υ + Z δ+ ε it i it 1 ik it k it it k= 1 όπου Y it κάθε μεταβλητή του υποδείγματος, p είναι ο αριθμός των χρονικών υστερήσεων για τα κατάλοιπα, Ζit δείχνει το διάνυσμα των προσδιοριστικών μεταβλητών στο υπόδειγμα και δ είναι το αντίστοιχο διάνυσμα των συντελεστών. Η μηδενική υπόθεση είναι Ηο: ρ i = 0 για i = 1,,N δηλαδή για όλα τα στρώματα ενώ η εναλλακτική υπόθεση Η 1 : ρ i < 0 για i = N+ 1, N+ 2, N για όλα τα στρώματα. Ο έλεγχος του Breitung, σύμφωνα με τον ίδιο(2001), έχει τις ιδιότητες μίας δύναμης σε ομάδες που γειτνιάζουν. Παρατηρούνται δύο βασικές διαφορές του συγκεκριμένου ελέγχου από τον LLC έλεγχο. Η πρώτη είναι ότι παραλείπει το αυτοπαλίνδρομο μέρος του υποδείγματος και η δεύτερη ότι μετασχηματίζει τις πληρεξούσιες μεταβλητές με τον παρακάτω τρόπο: Υ = it ( T t) 1... Υ it + + Υ Υit T t+ 1 T t + it+ T και Υ 1= Y 1 c it it it όπου Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 23

c it 0 χωρίς σταθερά και τάση = Yit µε σταθερά και χωρίς τάση 1 Y it T ( t 1 ) Yit µε σταθερά και τάση Οι Maddala and Wu(1999) στηρίζονται στην θεωρία του Fisher και εισάγουν έναν έλεγχο ο οποίος εξετάζει την πιθανότητα του στατιστικού ελέγχου των μεμονωμένων ομάδων για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας συνδυαστικά με μία στατιστική με πάνελ στοιχεία. Ο έλεγχος ακολουθεί την κατανομή Χ 2 με δύο N βαθμούς ελευθερίας και έχει την ακόλουθη μορφή: λ= 2 log π, όπου π i είναι η πιθανότητα του στατιστικού ελέγχου για την ομάδα i. Η τιμή της πιθανότητας υπολογίζεται είτε από τον επαυξημένο έλεγχο των Dickey-Fuller(ADF) είτε από τον έλεγχο Phillips-Peron(PP) και γι αυτό αποτελούν δύο διαφορετικούς ελέγχους τον ADF- Fisher και τον PP-Fisher. Κατά τον Δριτσάκη(2011), το πλεονέκτημα αυτών των ελέγχων είναι ότι μπορεί να χρησιμοποηθεί σε όλες τις περιπτώσεις είτε εάν υπάρχει ολοκλήρωση στο μηδέν, είτε υπάρχει ολοκλήρωση πρώτης τάξης, είτε εάν υπάρχει στασιμότητα. Ο έλεγχος Hadri(2000) είναι βασισμένος στα κατάλοιπα από μεμονωμένες παλινδρομήσεις της μεθόδου των ελαχίστων τετραγώνων. Υποστηρίζεται στην θεωρία του Hadri ότι για να υπάρξει ένας ισχυρότερος έλεγχος πρέπει να αντιστραφεί η μηδενική υπόθεση. Πιο συγκεκριμένα εκτιμώντας το παρακάτω i= 1 e i υπόδειγμα yit = π i + θ it+ µ it όπου t µ = u + ε. Έχοντας υπόψη τα κατάλοιπα it it it s= 1 από τις μεμονωμένες παλινδρομήσεις µ και τη μηδενική υπόθεση, η οποία είναι 2 Ηο: σ = 0 που σημαίνει ότι μ it = ε it, η στατιστική LM για τον έλεγχο Hadri θα είναι: LM it N T 1 1 l2 Sit N T =,1 = µ, Τ 2 i= 1 t= 1 1 2 σε Όπου t l l 1 S it είναι το συνάθροισμα των καταλοίπων Sit = ε tj,1 = µ, Τ. j= 1 Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 24

Σύμφωνα με τον Δριτσάκη(2011) ο Hadri εξετάζει τις τυποποιημένες στατιστικές με τους παρακάτω τύπους: ( LM µ ξ µ ) Ν Ζ µ = Ν ζ Και Ν µ ( LM ξ ) T Τ ΖΤ Ν ζτ ( 0,1) ( 0,1) όπου οι μέσοι όροι των τυχαίων μεταβλητών Ζ μ και Ζ Τ είναι ξ μ =1/6 και ξ Τ 2 =1/15 αντίστοιχα ενώ οι διακυμάνσεις ζ = 1/45 και ζ Τ = 11/6300 αντίστοιχα. 2 µ 4.2 Συνολοκλήρωση Όταν τα δεδοµένα που χρησιµοποιούνται σε ένα υπόδειγµα, δεν προέρχονται από στάσιµες χρονικές σειρές έχουµε το πρόβληµα της κίβδηλης παλινδρόµησης. Το πρόβληµα της κίβδηλης παλινδρόµησης µπορεί επίσης να συµβεί όταν δύο χρονικές σειρές σε µια παλινδρόµηση έχουν σε µεγάλο βαθµό υψηλή συσχέτιση, ενώ δεν έχουν καµιά πραγµατική σχέση µεταξύ τους. Η υψηλή συσχέτιση οφείλεται στην ύπαρξη χρονικών τάσεων και στις δύο χρονικές σειρές. Στις περιπτώσεις αυτές έχει προταθεί να χρησιµοποιούνται οι πρώτες διαφορές και όχι τα επίπεδα των χρονικών σειρών. Τις περισσότερες φορές, αυτό που ενδιαφέρει τους ερευνητές είναι οι µακροχρόνιες σχέσεις ανάµεσα στα επίπεδα των χρονικών σειρών, και όχι στις διαφορές τους, όπου οι χρονικές σειρές αναφέρονται σε βραχυχρόνιες καταστάσεις για το φαινόµενο που ερευνούν. Ιδιαίτερο επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει ο προσδιορισµός της τάξης ολοκλήρωσης ενός γραµµικού συνδυασµού δύο ή περισσοτέρων χρονικών σειρών, όπως είδαµε και στην προηγούµενη ανάλυση της στασιµότητας. Πάνω στην ιδέα αυτή της ολοκλήρωσης βασίζεται η έννοια των συνολοκληρωµένων διαδικασιών. Εποµένως αν οι χρονικές σειρές (µεταβλητές) είναι µη στάσιµες στα επίπεδά τους, µπορούν να ολοκληρωθούν µε βαθµό ολοκλήρωσης 1 όταν οι πρώτες διαφορές Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 25

τους είναι στάσιµες. Οι µεταβλητές αυτές µπορούν επίσης να συνολοκληρωθούν αν υπάρχει ένας ή περισσότεροι γραµµικοί συνδυασµοί µεταξύ των µεταβλητών που να είναι στάσιµοι. Αν οι µεταβλητές συνολοκληρώνονται, τότε υπάρχει µια σταθερή µακρο-πρόθεσµη γραµµική σχέση µεταξύ τους. Με άλλα λόγια, ένα σύνολο µη στάσιµων χρονικών σειρών είναι συνολοκληρωµένο αν υπάρχει ένας γραµµικός συνδυασµός των χρονικών αυτών σειρών ο οποίος είναι στάσιµος, πράγµα που σηµαίνει ότι ο συνδυασµός αυτός δεν παρουσιάζει µία στοχαστική τάση. Ο γραµµικός αυτός συνδυασµός των χρονικών σειρών ονοµάζεται εξίσωση συνολοκλήρωσης. Η εξίσωση αυτή παριστά την μακροχρόνια σχέση ισορροπίας που υπάρχει μεταξύ των χρονικών σειρών. Η εξίσωση της συνολοκλήρωσης είναι: Y t = ax t + u t. Ο γραµµικός συνδυασµός των δύο αυτών µεταβλητών είναι στάσιµος είναι δηλαδή Ι(0), U t = Y t ax t. Στην περίπτωση αυτή οι παλινδροµήσεις µεταξύ των µεταβλητών αυτών εκφράζονται σε πραγµατικές τιµές και όχι σε διαφορές για να έχουν νόηµα και δεν είναι πλασµατικές αν και οι αρχικές τους µεταβλητές είναι µη στάσιµες. Γενικά αν δύο ή περισσότερες µη στάσιµες µεταβλητές είναι του ίδιου βαθµού ολοκληρωµένες έστω d τότε αυτές συνολοκληρώνονται αν υπάρχει γραµµικός τους συνδυασµός ή διάνυσµα γραµµικών τους συνδυασµών, που να είναι βαθµού ολοκλήρωσης b µικρότερου βαθµού ολοκλήρωσης d (b<d) των µεταβλητών αυτών. ηλαδή αν Υt ~ Ι(1), και Χt ~ Ι(1) τότε αυτές είναι συνολοκληρωµένες όταν ο γραµµικός τους συνδυασµός ut είναι στάσιµος Ι(0). Στην περίπτωση που υπάρχει ένας τέτοιος γραµµικός συνδυασµός υπάρχει και µια µακροχρόνια σχέση µεταξύ των µεταβλητών αυτών, αν και οι βραχυχρόνιες διακυµάνσεις τους µπορεί να µη συσχετίζονται µεταξύ τους. ηλαδή σε µακροχρόνιο επίπεδο, αυτές οι µεταβλητές συδιακυµαίνονται, παρουσιάζουν µακροχρόνιες τάσεις. H Banerjee(1999) αναφέρει ότι υπάρχουν δύο κατευθύνσεις για τον έλεγχο συνολοκλήρωσης στην panel ανάλυση. Η πρώτη υποστηρίζει ότι για την μηδενική υπόθεση δεν υπάρχει συνολοκλήρωση και χρησιμοποιώντας τα κατάλοιπα που προέρχονται από την παλινδρόμηση για την κατασκευή των στατιστικών ελέγχων. Η δεύτερη υποστηρίζει ότι για την μηδενική υπόθεση υπάρχει συνολοκλήρωση και είναι η βάση του ελέγχου που προτάθηκε από τους McCoskey και Shelden(1998). Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 26

Στην παρούσα μελέτη θα χρησιμοποιηθεί ο έλεγχος συνολοκλήρωσης του Pedroni (1999), ο οποίος υποστηρίζει ότι είναι δυνατή η ύπαρξη ετερογένειας στους συντελεστές συνολοκλήρωσης σε αντίθεση με την ανάλυση των Engle και Granger που υποστηρίζουν ότι δύο χρονοσειρές θα πρέπει να είναι συνολοκληρωμένες στον ίδιο βαθμό. Ο Pedroni θεωρεί απαραίτητη την ύπαρξη ενός ελέγχου συνολοκλήρωσης που να επιτρέπει την ύπαρξη ετερογένειας καθώς χαρακτηρίζει ακατάλληλη την εφαρμογή ελέγχου μοναδιαίας ρίζας στα κατάλοιπα. Οι λόγοι που τον οδηγούν σε αυτό το συμπεράσμα είναι πολλοί, όπως η εξάρτηση των καταλοίπων στην κατανομή των εκτιμώμενων συντελεστών και η έλλειψη εξωγένειας των παλινδρομητών. Έλεγχος συνολοκλήρωσης κατά Pedroni Ο Pedroni στην θεωρία του χρησιμοποιεί τα κατάλοιπα για την συνολοκληρωμένη παλινδρόμηση με την εξής μορφή: y = α + δ t+ x ' β + e για t = 1,2,,T και i = 1, 2,, N i, t i i i, t i i, t όπου β i = (β 1i, β 2i,, β M i ), x i,t = (x 1i,t, x 2i,t,, x Mi,t ). Έπειτα εισάγει εφτά στατιστικούς ελέγχους για την συνολοκλήρωση σε πανελ δεδομένα, οι τέσσερις εκ των οποίων, είναι βασισμένοι σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει «within-dimension» διάσταση ενώ οι υπόλοιπες τρεις στην «between-dimension» διάσταση. Στην πρώτη κατηγορία σταστιστικών ελέγχων, οι τρεις από αυτούς είναι βασισμένοι στην θεωρία των Phillips και Perron καθώς χρησιμοποίουν μη παραμετροποιημένες διορθώσεις. Αυτές οι στατιστικές είναι η ν-στατιστική, η ρ- στατιστική και η PP- στατιστική και υπολογίζονται σύμφωνα με τον Pedroni(1999) από τους παρακάτω τύπους: N T V στατιστική: Z v = L ie i= 1 t= 1 2 2 11 it 1 N T N T 2 2 2 Ρ στατιστική: Ζ ρ = L11 ieit 1 L11 i( ei, t 1 eit λi) 1 1 i= 1 t= 1 i= 1 t= 1 Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΜΠΣΕ Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής 27